H. HENDRIKSE (63)
EEN
LEVEN TUSSEN DE
BOEKEN
NOORD-IERLAND,
OP WEG NAAR
INDUSTRIALISATIE
zeeuwse
courant
■mm
SPECTACULAIR
KLEIN GRUT
IN
KOUDEKERKSE
VERZAMELING
HOECHST NIEUWSTE LOOT AAN DE STAM
provinciale
19
IE11Q1EBIIE3
llliililllllllllllllillllllllllllil
6 JUNI 1970
ZATERDAGKRANT
moe
KOUDEKERKE Tot de werkjes, waarvan de heer Hendrikse helemaal geen
afstand heeft kunnen doen behoort ook nog wait klein grut?, zoals hij het zelf wat
oneerbiedig betitelt. Die verzameling klein grut bevat overigens nog juweeltjes
van documenten zoals het jubileumboekje ter nagedachtenis aan het tweehonderd
jarig bestaan (1105.1905) van de Israëlitische kerk in Middelburg. Ook bewaart
de heer Hendrikse in een plastic hoesje zijn wijze van opbergen verraadt de nauw
gezetheid van een voorbeeldig boekhouder een spectaculaire herinnering aan het
Zeeland van vroeger. Het is hetverslag van den moord, gepleegd door Sara Janse
Geldof, huisvrouw van Pieter Huissoon, aan Katharina Blok, oud dertien jaar te
Middelburg, in den morgen van den 26 maart 18S8'.
De zaak die werd behandeld door het hof van Assises' trok trok sterk de aandacht, zo
meldt het verslag. JSen ontzettende menigte van allerlei rang en stand, die de
audiëntiezaal binnenstroomde bewees al dadelijk de voortdurende grote belangstel,
ling van het publiek. De heer procu/reur.crbmimeel, het woord verkregen hebbende,
schetste dan ook in zijne inleiding met sterke kleuren de algemene verontwaar.
diging af, die de mare van het plegen der ohderwerpelijke misdaad bij de ingezetenen
dezer stad en van dit eilandje, ja weldra door het geheels rijk had teweeg gëbragt.'
En dan volgt het gedetaileerde verhaal van de gruweldaad, overgoten met een pit.
tig, sensationeel sopje. Het meisje Blok zou al eerder het leven hebben gelaten als
de vrouw niet zou zijn gestoord door de thuiskomst van haar man. Het kind kwam
met een nota aan de deur en werd vriendelijk verzocht enkele dagen later nog eens
terug te komen.
Op maandagmorgen, iets voor acht uur kwam, zo vermeldt, de historie, de argeloze
onschuldige Katharina Blok in het huis van Sara Geldof. Zij zou niet levend meer
buitenkomen. JSn in dat huis volbra.gt Sara het verschrikkelijke feit., vermoordde
het lieftallige meisje, sneed haar genoegzaam den hals af, ontkleedde het slacht
offer geheel en al, ontnam het de gouden oorsierselen, bloedkoralen en slootje,
wierp het lijk in het secreet harer woning, hetwelk op een groot riool correspon
deerde, waarvan zij de diepte kende en aldus zich verzekerd waande dat het Hohaam
niet gevonden zou worden. Doch zo stelde de toenmalige verslaggever vast, ook
hier toonde de vinger Gods de boosheid der snode vrouw, ook hier erkende men de
macht der Voorzienigheid, die de misdaad nooit ongestraft laat?.
En het verhaal wordt afgerond met de mededeling dat ,den dertigsten van boven
gemelde maand, op den middag, 's hof's arrest werd uitgesproken, ten aanhore van
eene ontelbare menigte, bij hetwelk de beschuldigde werd schuldig verklaard aan
moedwillig en en met voorbedachten rade lage, gepleegden doodslag, vergezeld en
opgevolgd van diefstal en diensvolge veroordeeld tot de doodstraf met den strop
door het verworgen aan ene paal, alsmede in de kosten van den processie.'
De heer Hendrikse zorgt vrijblijvend nog voor een aanvulling door mee te delen,
dal de vrouwop weg tiaar de terechtstelling op de Middelburgse Markt haar
pantoffel verloor. Deze pantoffel is vele jaren lang als curiositeit in de Stadsschuur
bewaard gebleven.
KOUDEKERKE De komst van een verhuis
wagen in de Middelburgsestraat in Koudekpr-
ke betekende vorige week het definitieve einde
van de bijzondere hobby, die de heer H. Hen
drikse er gedurende een halve eeuw op na
heeft gehouden. Drieduizend boeken en ge
schriften over het Zeeland in vroeger dagen
verdwenen richting Middelburg. Een in de
loop van zoveel jaren zorgvuldig en met liefde
voor Zeeland» geschiedenis opgebouwde kost
bare verzameling veranderde van eigenaar. Op
de stoep vóór zijn woning heeft de heer Hen
drikse de verhuiswagen nog even nagestaard.
Want, zo zegt hij, bijna verontschuldigned,
daar ging per slot van rekening een stuk van
mijn levenswerk.'
Lang heeft de heer Hendrikse gewikt en ge
wogen voordat hij tot de algehele literaire
schoonmaak overging. Maar op een zeker mo
ment moest hij wei. ,Ik kom de zaak niet meer
overzien. Het huis werd te klein door de aan
wezigheid van al die boeken in kisten, kasten
en koffers. In de boekenkast stonden de wer
ken twee rijen dik. Er was geen beginnen
meer aan om nog iets op te zoeken. Ik had
moeten verhuizen naar een groot herenhuis om
mijn hobby te kunnen voortzetten.' Maar nie
mand van de kinderen voelde ervoor om het
levenswerk van de boekhouder voort te zetten.
Dus nam de heer Hendrikse zonder dralen, het
besluit zijn zeldzame 'verzameling van de hand
te doen. De antiquarische waarde van de cofl-
Lectie mag dan aanzienlijk hoger zijn geschat
dan de hoeveelheid papieren geld dat de oor
spronkelijke eigenaar ervoor in het handje
kreeg, kostbaar is de Koudekerkse verzame
ling beslist. En nog uniek ook als men de boe
kenplanken afgaat. Ter illustratie kan bijvoor
beeld in dit verband worden opgemerkt dat
een rijk voorziene en goed gedocumenteerde
instelling als de provinciaJle bibliotheek in Mid
delburg zich ijlings met de heer Hendrikse in
verbinding stelde nadat het gerucht zich had
verspreid dat de boekhouder in het bezit zou
zijn van enkele werkjes waarvoor de provin
ciale bibliotheek al geruime tijd stad en land
had afgezocht. Van die bijzondere exemplaren
zoals van het boekje ,De Zeeuwse hovenier' en
een geschrift over voorkomende vormen van
pest, geschreven door de Middelburgse chirur
gijn Buison worden thans met de meeste spoed
fotocopieën gemaakt.
ZEVEN STUIVERS
Zoals kinderen hun ogen uitkijken wanneer
ze voor de etalage van een speelgoedwinkel
staan, zo keek de heer Hendrikse als jonge
jongen met verheerlijkte blik in de uitstalkast
van een boekwinkel. En menigmaal, wanneer
een uitstapje met oma riohtlng Middelburg
voerde, weid er een boekje (ze kostten toen
og zeven stuivers') aangeschaft. In de Kerk
straat in Middelburg, waar groenteboer Ga-
briëlse naast bloemkool en prei ook boeken
verkocht, was de heer Hendrikse een trouwe
klant. En zo groeide de verzameling gestadig.
Tot de Koudekerkse verzamelaar amper meer
wist wat hij wel en wat niet in bezit had.
Wamt naast het zelf kopen legde de heer Hen
drikse ook vele contacten met veilingmeesters
in den lande, die hem tipten wanneer er wat
belangrijks onder de hamer kwam. Kinder
boekjes van de Souburgse schrijver Louwerse
gingen in het huis aan de Middelburgsestraat
jp de duur meters boekenplank beslaan. De
heer Hendrikse: .Die boekjes waren steeds
moeilijker te pakken te krijgen. Ze werden
stukgelezen en weggedaan.' Maar de boekhou
der uit Koudekerke schraapte er 173 van bij
elkaar. Ook werkjes van J. Stamperius uit
Wilhelminadorp. die een grote serie over zijn
jeugd schreef (de ezel van de bakker', .de oude
veldwachter", ,drie kwajongens' en ga zo maar
door) ontkwamen niet aan de verzamelwoede
van de heer Hendrikse. Hij kreeg er m de
loop van de jaren tachtig van in handen.
Tot de drieduizend, enkel over Zeeland han
delende boeken die vorige week uit huize Hen
drikse verdwenen behoorde onder meer een
zeer zeldzaam exemplaar van de atlas van Zee
land (rond 1760). Verder vijf delen van de
Wachiene (vaderlandse geografie) uit 1790,
met bij elkaar 1100 gravures. ,De gravures die
je overal bij de mensen aan de muur ziet han
gen zijn allemaal uit dergelijke boekwerken
afkomstig. Want die dingen brengen veel op.
Maar het heeft wel tot gevolg, dat je bijna
geen gaaf boekwerk meer te pakken kunt krij
gen. Ze worden compleet gesloopt.' Andere
juweeltjes uit de verzameling van Hendrikse:
de oude crooyk van Zeeland (Reyersbergh)
van 1634 en een prachtig exemplaar van de
Smallegange-cronyk. De aanschaf van al die
boekwerken kostte bij elkaar een lieve cent.
Maar de heer Hendrikse kon zich dat permit,
teren. ,Ik ging nooit naar de bioscoop of naar
een café. Zo kon ik wat anders met mijn geld
kunstvezel] atrrtek
Een deel van de produktie-afdeling van de nieuwe vestiging
aan de westkust van Noord.Ierland heeft geopend.
doen. Toch heb ik de tijd wel een beetje mee-
gehad. De twee complete delen van ,De tegen
woordige Staten van Zeeland' kocht ik bij
voorbeeld in 1932 voor acht gulden. Ik heb er
de rekening nog van liggen. Nu staan ze voor
850 geprijsd. En een paar jaar later kocht de
heer Hendrikse bij Bal in de Kromme Weeie
in Middelburg de cronyk van Smaliegange
voor honderd gulden. ,Ik heb er nu 3.000 voor
gek regen.'
TWEEDE RONDE
Wie denkt, dat het echtpaar Hendrikse thans,
na de verkoop van zo'n grote collectie in een
akelig lege woning huist heeft het goed mis.
Ik heb nog veel te veel boeken over. Daarom
ben ik nu :n de garage verder aan het sorteren.
Dat wordt de tweede ronde, goed voor nog
eens tweeduizend boeken. Ze handelen over al
lerlei onderwerpen.' De heer Hendrikse heeft
ook nog een vijfhonderdtal kinderboekjes lig
gen. Van de hand van Petronella Moens en
Sehmid om maar even een paar namen te laten
vallen. De provinciale bibliotheek heeft er wel
interesse in. En dan hebben we het nog niet
gehad over de prenten, de losse gravures, de
2-1 albums met afbeeldingen van hervormde
kerken in Nederland, en de ansichtkaarten.
Vooral van de voorraad ansichtkaarten kon
cie heer Hendrikse maar moeilijk afstand doen.
In het voorjaar heeft hij er overigens toch
uiteindelijk tienduizend over Zeeland van de
band gedaan. Maan, zo klinkt het triomfante
lijk', ik heb er nog altijd drieduizend van Wal
cheren achtergehouden.' Het meest ingenomen
was de verzamelaar steeds met boekwerkjes
waar je maar moeilijk aan kon komen. Zoals
die geschriften van de bekende geneesheer De
.Man, een gefortuneerde Middelburger, die het
zich kon permitteren om voor eigen rekening
xiekjes te laten drukken. Deze exemplaren
leed hij dan aan vrienden en kennissen ea-
leau. Of een boekwerk over het bezoek van
ïoningin Emma aan Walcheren, ln 1894. Er
werden bij elkaar slechts tien exemplaren
uitgegeven waarbij de Illustraties met de hand
waren gekleurd. De heer Hendrikse zou ten
slotte een van de bevoorrechten worden die een
dergelijk zeldzaam werkje tot het zijne mocht
rekenen. Met pijn in het hart heeft de heer
Hendrikse nu afstand gedaan van zijn collectie
boeken. Het meest betreurt hij het nog, dat nu
de verzameling uiteen zal vallen. Maar daar
wiel kennelijk niet aan te ontkomen. ,De pro
vinciale bibliotheek bijvoorbeeld, zou de ver
zameling nooit in zijn geheel hebben overge
nomen'. Verschillende antiquariaten hadden de
heer Hendrikse al geruime tijd geleden laten
weten, dat hij maar een seintje had te geven
en men zou in Koudekerke voor de deur staan
om de verzameling met graagte te komen
overnemen. De boekhouder heeft echter de
voorkeur gegeven aan de heer B. P. Carrière
van Van Benthem en Jutting in Middelburg.'
Hij heeft mij in het verleden vee! mooie din
gen in handen gespeeld. Ik voelde me echt
wel een beetje aan hem verplicht.' De mensen
van de provinciale bibliotheek hebben te ho
ren gekregen ,dat zij de voorkeur krijgen als
ik er straks niet meer zal zijn.' Want zelfs na
die .tweede ronde' is de Koudekerkse boeken-
voorraad nog niest uitgeput.' Als ik alles heb
geselecteerd hou ik er altijd nog wel zo'n 600
boeken over. En die gaan de deur niet uit.
Anders heb ik helemaal niks meer te lezen
op de duur.'
JACQUES C. M. CATS
Voor Noord-Ierland geldt het afgelopen jaar als een
periode van onrust onder het katholieke deel de min
derheid van de bevolking, een periode van onlusten
»n de straten, waarvan de sporen in bijvoorbeeld Bel
fast en Londonderry nog terug te vinden zijn: kapotte
ruiten in verveloze huizen, resten van barricades. Tege
lijkertijd geldt voor Noord-Ierland de afgelopen maan
den ook ais de periode van industriële uitbouw.
Zeer onlaings bereikte Ulsters ontwikkeling tot indus
trieland een nieuwe top in de opening van een textiel
fabriek vijfhonderd man van het Duitse concern
Farbwerke Hoechst. Bij die gelegenheid ontvingen pre
mier Chichester-Clark en minister van handel Roy
Bradford de buitenlandse pers in het Noordiersé parle
ment .Stormont'. De onlusten en de industrialisatie wa
ren de belangrijkste gespreksthema's.
Premier Chichester-Clark: ,Ik weet, dat de naam van
Noord-Ierland het laatste jaar in het buitenland niet zo
gelukkig is geweest. Van tijd tot tijd zijn er onlusten
uitgebroken, maar het is belangrijk de juiste verhou
dingen in het oog te houden. Als we een film zien over
relletjes in Amsterdam of Berlijn, geloven we niet, dat
heel Nederland of heel Duitsland in oproer is. Zo ligt
de zaak ook ?n Noord-Ierland.'
Minister Bradford maakte gewag van .dreigende onge
regeldheden van de ergste soort'. Zijn verwachting is,
dat de rust in Noord-Ierland terug zal keren als na
le verkiezingen eind juni ook de katholieke minderheid
van de bevolking in de regering zal zijn vertegenwoor
digd ,ea ik hoop vurig, dat dit zal gebeuren." Wal
hij verder nodig vindt: .meer werkgelegenheid en betere
huizen.' Er ligt voor Noord-Ierland nu een vijfjaren
plan op tafel ten aanzien van de woningbouw: in die
periode to 1975 wil de regering 74.000 woningen laten
neerzetten, vooral in ontwikkelingscentra als London
derry, Antrim, Ballymena, Crgiavon.
N'oord-Ierlands andere zorg is de werkeloosheid, met
name onder de mnnnelijke arbeidskrachten. Op een to-
•lal aantal mannelijke werknemers van een half
miljoen totale inwonertal 1,5 miljoen telt Ulster
10.000 werkloze mannen. Vandaar de prioriteit, die de
regering toekent aan een verdere uitbouw van de indu
strialisatie. Minister Bradford; ,De Noordierse economie
had tot ao veertiger jaren drie oude, maar inkrimpen
de pijlers: de landbouw, de linnenindustrie en de
scheepsbouw en had derhalve een te wankele basis.
Vandaag aan de dag bezitten we een scala van indu
striële activiteiten, die samen een groeiende economie
vormen.'
Welke bedrijven hebben zich de afgelopen jaren in het
fraaie Noordierse landschap hun fabriekshallen opge
trokken? AKU (Enkalon) hoort erbij en Grundig en
Olympia, Rolls Royce, ICI, DuPont en Michelin.
Hoechst is aan die stam de nieuwste loot, met een ves
tiging aan de westkust bij Limavadya.
TOLBARRIèRE
Waarom koos bijvoorbeeld Hoechst voor Noord-Ierland
Hoechst-directeur dr R. Sammet attendeerde er tijdens
•len persconferentie vóór de opening van de kunst-
stoffenfabriek op, dat tussen de EEG en de Europese
Vrijhandelszone nog een tolbarrière bestaat. .Alleen al
om die reder is het wenselijk in de textielsector tien
orocent van onze wereldomzet in het gebied van de
Vrijhandelszone vestigingen te bouwen.' Men bereikt
au direct deze markt. Er komt bij, dat de Engelse
extielindustrie op de wereldmarkt nog een vooraan
staande plaats inneemt.
Daarom is Hoechst in mei 1968 begonnen met de
jouw van een fabriek voor de produktie van polyesïer-
vezels, die nu in bedrijf is en een jaarcapaciteit heeft
■•an 5000 ton. De eerste fase kwam op een investe
ring van bijna zestig miljoen gulden, met uitbrei
dingen zullen nog eens 25 imiHjoen gulden gemoeid zijn.
Er zijn 500 nieuwe arbeidsplaatsen m de omgeving
van de westkust geschapen en dat aantal zal in de
toekomst nog hoger worden.
Minister Bradford noemde op de ontvangst van de bui
tenlandse pers nog een aantal andere factoren, waar
mee de regering Noord-Ierland .verkoopt' aan buiten
landse bedrijven.
- een bedrijf kan bij vestiging een rijkspremie krijgen
tot ongeveer 45 procent in de inrichtings- en machine-
kosten;
MR. R. BRADFORD,
minister van handel.
- men kan ook kiezen voor de pacht van een door de
staat gebouwde fabriek, die onder bepaalde voorwaarden
kan word er overgenomen. Laagste pachtprijs: 8 per
vierkante meter.
- er is een ruim aanbod van werknemers, voor wier
opleiding het rirjk per week 80 bijdraagt;
zodra het besluit tot vestiging is genomen wordt de
mogelijkheid geopend in samenwerking met het minis
terie van sociale zaken een vakopleiding voor de werk-
lamers samen te stellen, ö;e de werknemers in een
rijksvormingscentrum kunnen volgen.
Vraag: ,Hoe komt Noord-Ierland aan het geld om die
bijdragen te realiseren?' Minister Bradford: ,We hef
fen ook belastingen. Maar bovendien zijn we een deel
van het Verenigd Koninkrijk en Westminster is ons af
en toe zeer behulpzaam.' Andere vraag: .Hebben de on
lusten in het voorbije jaar remmend gewerkt <jp de
animo van buitenlandse industrieën zich in Ulster te
vestigen
Antwoord: ,Ja, we hebben de Didruk dat men liet de
laatste tijd heeft willen aanzien. We zijn nu met onge
veer een dozijn bedrijven in onderhandeling. Maar ik
moet u zeggen, dat de gespannen situatie geen enkele
•nvloed heeft gehad op het werk vorig jaar is 0,3 pro
cent van de werktijd gestaakt. Katholieken en protes
tanten hebben in de bedrijven gelijke kansen. Politiek
risico is er overal. En neemt u van mij aan binnen
een jaar is de politieke onrust op Noord-Ierland voorbij.'
KEES CIJSOUW
die Farbwerke Hoechst
