Elten's veertien vette jaren zijn voorbij „Heim ins Reich" IEDER JAAR KOMEN ER TWEE EN EEN HALF MILJOEN MENSEN BIJ Middenstand is boos: „Ze hadden onze mening wel mogen vragen'' Opaugustus Indonesië opnieuw ontdektXIV Televisie FRED BREDSCKNEYDER-SOMS DE GROOTSTE BIOSCOOPEXPLOITANT We maken er geen herrie over Londen is de lilmsfad Voor elke huiskamer geschikt Drie minuten pauze voor Hitch Post voor Ben CariwrigHt Document res zijn pom a t Goedkoop lenen Vlees noch vis Barrière Drie zusjes wwwwwwwwwww^'wwwwwwwwwvww^^ Volgende generatie ZATERDAG 6 JULI 1963 PROVINCIALE ZEE UW SE COURANT 7 (Van een speciale verslaggever). AT og zes weken en El tens vette jaren zijn voorbij. Jaren, waarin goud is verdiend door winkeliers, caféhouders, patat mannen en souvenirverkopers. Onvoorziene omstandigheden voorbehouden, gaat Elten op 1 augustus „heim ins Reich". De landdrost zal op die dag het be stuur overdragen aan een Duit se bewindvoerder. De elf Neder landse ambtenaren van het drostambt gaan op wachtgeld. De grens van Nederland wordt bij Elten weer een vijftien kilo meter langer. De twee huidige douaneposten zullen vervallen. Er komen vijf nieuwe voor in de plaats. Het is hondeweer in Hoog Elten. Op het grote parkeerterrein op de Elter Berg staat alleen onze auto. De pa tatman houdt eenzaam de wacht bij een pan met reepjes aardappelen. Hij is een Duitser en spreekt plat Eltens. Het is ook voor iemand, die het Duits niet machtig is, goed te verstaan. Hij zegt: „U hoeft mij niet te vertellen wat U bent: een jour nalist. Maak er niet te veel ophef van .Schrijf maar gewoon hoe de mensen er over denken". „Hoe denken ze er dan over?" „Ze denken er niets over, als het maar goed gaat". Het zal echter beslist minder goed gaan. In 1949 wilde heel Nederland Elten zien. Met autobussen, per trein, in auto's, op de fiets en op de brom mer kwamen ze. Miljoenen nieuws gierige Nederlanders, die in eigen land een stukje Duitsland konden be kijken. In de vijftiger jaren vermin- derde de stroom iets. Maar een andere categorie bezoekers bleef op peil, zelfs nadat vorig jaar Pasen de nieuwe autobaan was ge opend en Elten buiten de grote route kwam te liggen. De „Kaffee- und Butterfahrten" hielden aan. De Duitsers uit Noordrijnland-Westfalen kochten liever bij hun landgenoten in Elten dan elders in het grensge bied. Er zijn tijden geweest, dat in Elten meer koffie v/erd omgezet dan in de rest van Gelderland. Het was veel Eltenaren liever ge weest, als het altijd had kunnen blijven zoals het nu nog is. Want er wordt van twee walletjes gegeten, van het Duitse en van het Nederland se. Duitsland en met name het be stuur van de deelstaat, doet alles om de ruim 330 dorpelingen er van te overtuigen, dat zij door hun land genoten niet vergeten zijn. Zo kunnen de Eltenaren tegen buitengewoon voordelige voorwaarden van de deel staat geld lenen voor woningbouw. En Nederland heeft ook steeds zijn best gedaan. Miljoenen zijn geïnves teerd in het door oorlogshandelingen zwaar beschadigde grensdorp. Er werden in de afgelopen veertien jaar 110 woningwetwoningen in El ten neergezet. In de premie- en vrije sector kwamen er meer dan 150 tot stand. Het rioleringsnet werd ver nieuwd; de wegen zijn in prima staat gebracht. Op het drostambt straks weer ge meentehuis zitten de drie Duitse en de Nederlandse ambtenaren te rekenen. Er worden zeer ingewikkel de becijferingen gemaakt, want alle kapitaalswerken, die in Elten zijn uit gevoerd, zullen op 1 augustus met Duitsland worden verrekend. Het drosambt heeft naar schatting, drie ëneenhalf miljoen gulden in Elten ge ïnvesteerd. Dat geld krijgt Nederland dus terug. Eén van de ambtenaren op het drosambt is de heer H. C. Welling, secretaris en waarnemend landdrost. Hij is dadelijk in 1949 gekomen en kent de problematiek door en door. Per 1 augustus zal hij waarschijn lijk ontslag krijgen. Hij weet nog niet waar hij naar toe zal gaan. „Der Mor had seine Tiitigheit getan", zegt hij met nauwelijks aanvaarde berus ting. „Het was prettig met deze bevol king te kunnen werken", vertelt hij, „want hoe dan ook, gedisciplineerd was ze. Maar toch ben ik wel blij, dat het hier afgelopen is, vooral voor de kinderen. Het is goed als ze weer in een normale omgeving komen. Het is hier vlees noch vis. Veertien jaar heeft men hier in de onzekerheid geleefd, zonder dat men er overigens materieel onder heeft geleden. Er is hier een uitgesproken welvaart. El ten was voor de oorlog een arm ar- beidersdorp. Nu zijn er arbeiders, die voor veertig- a vijftigduizend gulden een bungalow laten zetten. Na 1 augustus zal iedereen er hier op achteruit gaan. De arbeiders zul len voor hun levensmiddel enpaket ongeveer 25 procent meer moeten be steden dan thans, als zij tenminste hier blijven kopen. Maar daar zit hem nu juist voor de winkeliers de kneep. Zij raken niet alleen hun klan ten van buiten het dorp kwijt, maar ook een deel van de Eltenaren. De slagers hebben tijdens een openbare vergadering gezegd, dat ze rekenen op een omzetvermindering van ten minste vijftig procent". j Het postkantoor in ivelvarend i Elten. WWWIMWWAftWWWWWWWWIWWWWWA Onder Nederlandse leiding is de toren van Elten gerestau reerd. Ook de patatman op de Eltense Berg gelooft, dat hij er op achteruit zal gaan. „Een grens is een enorme bar rière", zegt hij. Maar als het mooi weer is, blijf ik hier m'n boterham wel verdienen". Hij legt uit, dat er veel bussen met doorgaande toeris ten, het Kurhotel op de berg aandoen. Dat zal zo blijven. Bij de Drususput, een paar honderd meter verder, zitten twee dames in een kraam met souvenirs te breien. Ze hebben niets te doen. Beneden, in Elten, lopen we een ga- lanterieënwinkel binnen. Er liggen gekleurde ansichtkaarten met „Groe ten uit Amsterdam" en „Groeten uit de Keukenhof". Van Elten zijn er haast geen kaarten. „We laten ze niet meer maken", zegt de dame achter de toonbank, „er is geen vraag meer naar"-. We drinken koffie in een hotel, dat door een Nederlander wordt gedre ven. De man is boos op de Neder landse regering. „Dacht U, dat ik hier mijn geld had ingestoken als ik dit had geweten?" vraagt hij. „Ik krijg het nooit terug. Op 1 augustus is het afgelopen. We worden er alle maal slechter van. Weet U wat ze eens hadden moeten doen onze me ning vragen!" We rijden Elten uit. Langs een win kel waar „Biickerel Lebensmittel" en daaronder „Droste pastilles altijd welkom" op staat. Langs hotel „Zum Stern" dat een „Volledige vergun ning" bezit. We komen door de Wil helmstraat, die straks weer Wiihelm- strasse zal heten. Op de weg naar Bergh passeren we een gloednieuw, leeg grensstation. Na 1 augustus zal het volop in ge bruik zijn. (Van onze speciale verslagever in Indonesië fAmtrent het midden van de maand die begon met de hereniging van de omstreeks 800.000 papoea's met het Indo nesische volk, heeft het zielen tal van Indonesië de 100 miljoen overschreden. Groeide het Indo nesische volk in de jaren voor de oorlog elke tien jaar met onge veer 10 miljoen, na 1955 is er vrij plotseling bijna een verdub beling van de jaarlijkse bevol kingsaanwas tot stand gekomen, waardoor van midden '53 tot midden '63 het zielental explo sief van 80 tot 100 miljoen steeg. Alleen al de bevolking van Java breidde zich in die laatste tien jaren uit met 13 miljoen. In verhouding was er tussen Java en de buitengewes ten aanvankelijk geen enkel ver schil. Maar sinds 1957 begint de bevolkingsgroei in de buitenge westen wat af te nemen, terwijl die op Java in stijgende lijn gaat. Dit niettegenstaande de toch bepaald niet zo gunstig\ voedsel-toestand op Java en de zeer hoge sterfte onder kinde ren, die nadat zij eenmaal van de borst zijn gedurende de vol gende anderhalf jaar in vele streken van Java worden gede cimeerd door een verkeerde voe ding, waarin vooral de eiwitten ontbreken. In Mario Santoso, een kraamkliniek in Soerabaja, waar ook in toenemen- gevolg' van de economische toestand van het Indonesië van nu; alle artsen die ooit in Indonesië hebben gewerkt zullen U in Nederland kunnen vertel len, dat dit hier ook vóór de oorlog wel eens voorkwam", verklaarde di rectrice mejuffrouw dr. S. Kruyt toen ze eenmaal heen was over haar ver bijstering, veroorzaakt door het feit, dat binnen de tijd van een half uur plotseling drie journalisten uit Neder land los van elkaar, uit geheel ver schillende delen van Indonesië de weg naar haar kliniek hadden gevonden. „Het is niet eens een kwestie van on dervoeding", zo voegde ze er aan toe. „Die kindertjes hebben waarschijn lijk allemaal tot de dag waarop het ineens mis ging, in hoeveelheid geme ten, wel flink wat gehad. Maar zulk eenzijdig voedsel, dat een extreme eiwitondervoeding onzichtbare ver woestingen in hun lijfjes kon aanrich ten tot op een dag de gevolgen zich begonnen te manifesteren. En dan gaat het ineens zo snel de mate kinderen die in hun eerste levensjaren zijn, worden verpleegd, heb ik kinderen gezien, wier uiterlijk in niets verschilde van de uitgemer gelde ongelukkigen, die na de ineen storting van het nazi-rijk werden aangetroffen in kampen als Bergen- Belsen. De wijdgeopende donkere angst-ogen uitpuilend uit de holle kassen, de tanden naar voren stekend uit de teruggeweken lippen; op armpjes en beentjes de losse veel te wijde huid als gekreukeld papier om het vrijwel vleesloze bot; te verzwakt om nog te bewegen of zelfs te schreien. Alleen door een heel kleine maar razend snelle ademhaling ver radend dat het leven nog niet is gewe ken, en dat er voor de waakzame doktoren en verpleegsters nog een kleine kans is hun ingespannen ge vecht te winnen. „Vergist U zich niet, dit is niét een Mej. dr. S. Kruijt: van harte één met dit volk s Dr. Kruyt, in Indonesië geboren is een van een drietal Nederland se zusjes, die zich tot ver buiten Soerabaja een reputatie van warme menselijkheid en christelijke naasten liefde hebben opgebouwd. Een van de drie zusjes Kruyt is overleden na een auto-ongeval; een tweede die niet voor de Indonesische nationaliteit wenste te kiezen is naar Nederland teruggekeerd. En dr. S. Kuyt, als zendingsarts „uitgeleend" aan de pro testantse kraamkliniek, is gebleven. „Dacht XT dat ik Indonesische zou zijn geworden, als ik me niet van har te één met dit volk zou hebben ge voeld Met overtuiging breekt ze een lans voor het volk dat ze lief heeft en voor de regering welker oprechte in spanning ze is gaan waarderen. „U kijkt misschien naar de kinderen als die hier, met in uw achterhoofd de conclusie dat men maar niet veel ge maakt heeft van de onafhankelijk heid. De werkelijkheid is anders; ik herhaal, gevallen zoals deze hier, kwamen ook in de Nederlandse tijd wel eens voor. Ik bedoel niet, dat er van Nederlandse kant geen pogingen zijn gedaan, de bevolking tot andere voedingsgewoonten te brengen. Maai de Indonesische regering heeft dat voorlichtingsprogramma sterk opge voerd; ze poogt de bevolking er toe „e bewegen meer slachtvee te kwe ken, meer vis te vangen. Dr. Kruyt beweert, dat de Indonesische regering meer resultaat zou hebben dan het Nederlands bestuur, omdat de bevol king meer zou luisteren naar de raad van zijn eigen regering dan naar die van het vreemde bestuur. De gewel dige bevolkingsexplosie schrijft ze toe aan de beter wordende resultaten van de medische en sociale zorg en voor lichting. Toch speelt ook het hoge aantal ge boorten een rol. Men spreekt thans heel openhartig over de noodzaak van een „verantwoorde gezins-plan- ning". Niet in regeringsverband. Dat schijnt zelfs de regering-Soekarno zich nog niet te kunnen veroorloven. Mevrouw Soebandrio, echtgenote van Indonesië's minister van buitenlandse zaken en zelf plv. minister voor so ciale zaken, is als voorzitster van de grootste vrouwenvereniging, een zeer actief en gezaghebbend pleitbezorg ster voor „verantwoorde gezins-plan- ning". Dr. Kruyt is voorzitster van een speciale commissie van de Raad van Prot. Kerken in Indonesië, die zich met de vraagstukken van ge- zins-planning bezighoudt. „We doen geen aanbevelingen, we stellen geen resoluties voor; daar is het allemaal nog wat te delicaat voor. Maar er is grote activiteit, niet alleen in de christelijke kringen; evengoed in de islamitische". „Via de consultatie-bureaus wordt er vandaag-de-dag in grote delen van Indonesië openhartig met de mensen gepraat. Allereerst met hen die er zelf over beginnen. Meestal zijn dat de vrouwen, die er niet meer gelaten in berusten dat ze steeds maar in verwachting zijn. Er heerst de meest verregaande mate van onwetendheid, en men is meestal zo dankbaar een goede voorlichting te kunnen krij gen". Dr. Kruyt houdt het, evenals haar vele collega's, voor gewoonte als een vrouw om raad komt, haar te vra gen terug te komen met haar man en dan wordt er gepraat. Trouwens de economische toestand alleen al draagt er toe bij, dat het merendeel van de mannen die worden ingelicht wel mee wil werken. Ook zij zijn daarginds diep veront rust over het gestaag groeiend kin dertal, dat hun zorgen van jaar tot jaar groter maakt. Intussen is iedereen die met het vraagstuk te maken heeft het er wel over eens, dat de gevolgen van deze nu wel in alle geestelijke bevolkings groepen doordringende denkbeelden family-planning, zich pas over zeer geruime tijd in belangrijke mate zul len doen gelden. Het zal volgens de deskundigen een kwestie van zeker een generatie zijn, voor deze opvat tingen werkelijk gespreid kunnen zijn. En intussen zal de bevolkingsgroei in Indonesië met aanzienlijke kracht voortgaan. Een accres van 2% mil joen per jaar is nu reeds overschre den en Indonesië zal op andere gebie den zeer aanzienlijk en met ver voor uitziende blik moeten plannen om de grote Indonesische familie én voed sel. én vooruitgang te verzekeren. „Maar daar wordt aan gewerkt", heeft minister Roeslan Abdulgani me eerder in Djakarta al verzekerd. Frsü Bredschneyder rechtsJ in gesprek met Lome Green. liegen jaar geleden kwam Fred Bredschneyder bij de K.R.O. als één van de vier man die samen weieens de televisie zouden op knappen. Hoe? We gingen alle vier maar gewoon doen wat er die dag te doen was, en de volgende dag zagen we wel verder. Dat was eigenlijk net zoals ik gewend was bij een niet zo grote krant, het dagblad De Tijd. Ik was er redacteur binnenland, maar als Van Domburg eens wat anders aan z'n hoofd had deed ik ook wei eens film. U weet hoe dat gaat bij een krant: de klusjes worden eerlijk verdeeld. Bij de televisie ben ik maar net zo gaan doen en met vier man die als goeie vrienden samenwerken komt er geen verwarring: we zagen mekaar elke dag. Maar televisie werd groot en de staf was niet meer met één blik te overzien. Toen moesten we het werk gaan verdelen in specialisaties. Iemand vraagt dan: wat doet Bredschneyder? o, Bredschneyder doet film. Zo ben ik dan nu hoofd film met tien man medewerkers. We doen alle filmza ken en dan blijkt dat voor zoiets als televisie eigenlijk dé grenzen nooit echt scherp ge trokken kunnen wor den, want is een do cumentaire film nu een film of een documen taire Zelfs als je werkt met een grote staf moet je elkaar dus blijven kennen als goeie vrienden. We maken er geen herrie over of documentaire wel of niet film is. Wij verzorgen de filmtech niek voor de afdeling documentaires, zo zit dat. Film als pro gramma-deel is voor ons, speelfilm maar daar hebben we ook al weer verschillende vakjes voor: kinder film - detectives of thrillers - de series de tekenfilms - en de hoofdfilm, zal ik maar zeggen. Opsporen en selecteren en ten slotte aankopen van films doe ik zelf, - maar dat opsporen klinkt romantischer dan het is. Ik ben geen Simon van Collem die zelfs weieens uit een vuilnisbak een mooi oud krasserig film strookje heeft opge diept. Opsporen is goeddeels: de filmtijd schriften met aanbie dingen doorvlooien en de namen kennen van de makers. Vooral voor films is televisie in ternationaal, en dat moet ook wel omdat film zo kostbaar is. Ik bedoel: het zou mis schien wel mooi zijn als we in Nederland opdracht konden geven voor het maken van te levisie-films, maar dat is niet te betalen. Een film: van wie dan ook - komt ten slotte te recht bij een grote maatschappij die de hele wereldmarkt be strijkt. Om een film lucratief te maken moet je er de laatste stuiver uitwringen. Alle maatschappijen zowat hebben een verkoopkantoor in Londen, en die stad is ook filiaal van Hollywood en van de grote televisiemaatschappijen uit New York. Ik ga dus naar Londen bijvoorbeeld omdat ik een serie nodig heb: dertien vervolgen altijd dertien, omdat je dan een kwartaal gedekt bent. Een serie dus, één, maar ik zie er dan in een paar dagen dertig of veertig. Ik zit en ze draaien van de ochtend tot de avonvd. Dan nog heb ik tevoren al geschift: stapels filmdozen hoeven ze voor mij niet open te maken, omdat ik weet wat er in zit: een film die te typisch Amerikaans is bijvoor beeld, of te typisch Engels. Dat is een beetje moeilijk te omschrijven, want natuurlijk kan een film juist interessant zijn doordat het verhaal of het probleem of de mensen erin zo typisch Amerikaans of Brits zijn. Niettemin: vooral voor de series geldt dab ljet Nederlands publiek moet kunnen meele ven, zodat men wil weten hoe het volgende week verder gaat. In zekere zin gelden voor televisie overal ter wereld dezelfde normen, een er van is: de film moet voor elke huiskamer gesqhikt zijn, - dat is het verschil met een bioscoopfilm, voor een avondje uit kiezen de men sen zelf, voor een avondje thuis kies ik. Amerikanen zijn wel zo commer cieel dat ze zelfs geen „ontraden" films maken, laat staan aanbieden in Europa. Hun series zijn al afgedraaid en getest op succes bij hun eigen honderden teve-stations. Mijn bedoe ling is dan wel de film te kiezen die een gegarandeerd succes zal zijn, zoals van de moderne Amerikanen in de ijstijd - de Flintstones dus, en van Ivanhoe. Het zou heel mooi zijn als ik kon zeggen: kijk, dat voelde ik nou op m'n klompen, - maar zo is het niet: „Het grote succes van de Flintstones en Ivanhoe was voor mij óók een verrassing. Die twee wa ren raak, - maar ik kan ook weieens mis-kleunen. We krijgen veel reacties op films. Het is voor duizenden niet zo dat men denkt: ach, het is maar een film. De hoofdpersonen worden le vende vrienden, en wie zal zeggen of er niet gevoelige mensen voor de teve in hun huiskamer zitten, han denwringend om het naderend on heil, of een traantje wegpinkend bij iets zieligs? Op de Flintstones heb ben we de meeste reacties gehad, en dat is dan nota bene een teken film. Kinderen sturen we dan een speciale Flintstonekaart terug. Kin deren richten ook vaak hun brieven regelrecht tot de hoofdpersoon. Lieve Ivanhoe, schrijzen ze dan, - wanneer kom je eens een keertje naar Ne derland? Tiener-meisjes willen van alles weten over bewonderde acteurs. Hoe oud ze zijn, in welke films ze triomfen vierden en op wie ze toen verliefd waren, en zelfs vragen ze mij wanneer Gregory Peck jarig is, en dan mag ik niet terugschrijven: op 29 februari. Negatieve reacties krij gen we ook zat. Voor al in het begin op de Hitchcocks. Dat er mensen zijn die de Hitchcocks afkeuren moet je respecteren. We gaven dan ook voor zo'n thriller begon drie minuten pauze al was het alleen maar om de kinderen naar bed te sturen. Want zo zijn ouders dan wel: als de kinderen naar bed zijn gaan ze zelf kijken. In Londen heb ik Hitchcock zelf ont moet. Een aardige, rustige man. Hij zegt een hekel te hebben aan commercials: films die op het grote publiek mikken - in tussen maakt hij ze aan de lopende band. Van 29 oktober af gaan we iedere maand een Hitchcock van vijf tig minuten uitzenden: The Hitchcock Hour. In de eerste afleverin gen komen James Ma son en Hugh O'Brien. Sommige van de nieu we Hitchcocks zijn hu moristisch, sommige romantisch, en alle maal spannend. Hitch cock zelf zegt dat de spanning ontstaat als hij gewone mensen in ongewone situaties plaatst. Neem zoiets als een kaartavondje. Spannend kan hoog stens zijn wie het vol gende robbertje bridge wint, - maar echte spanning ontstaat als het publiek weet dat er een tijdbom ligt te tik ken in het nachtkastje waarop de wekker staat. De kaarters kaarten dan maar door, en delen nog eens uit. Dan is de robber afgelopen, en het pu bliek is opgelucht als de mannen hun stoelen achteruit schuiven om dat ze weg willen gaan, maar dan zegt de vrouw die al die tijd met een haakwerkje bezig is geweest: wacht, ik zet nog even een lekker kopje kof fie - en iedereen gaat weer zitten. En die wekker maar tikken. Voor de echte Wild-West-lief hebbers beginnen we eind oktober met de Bo- nanzaserie. Over een Amerikaanse rancher Cartwright en zijn zonen Cart- wright is Lome Greene die als de moderne. Tom Mix wereldberoemd is. Hij krijgt post zelfs van Japanse en Egyptische bewonderaars en -sters. In de zomer op 27 juli beginnen we al met de Franse serie Christobal, de schat van de dertien huizen. Het is de schat van een oude edelman, de markies De la Paillerie. Twee Parijse kinderen vinden in de Seine een fles met een document, ze raken bevriend met een sluiswachter Christobal - en dat is de clown Zavatta. Ook al in juli op de 11de beginnen we met een serie van drie van de Westduitse teve. De verfilming van een van de be roemdste boeken van Hans Fallada: Wer einmal aus dem Blechnapf frisst wie eenmaal uit het schaftje eet, over de sociale problematiek van Berlijn in de jaren vlak voor Hitier. gen talloze brieven van mensen die een film nogeens terug willen zien. Andere vragen om de nieuwste Berg man - en vergeten er bij te zetten of ze bedoelen Ingrid of Ingmar. Het kiezen van de hoofdfilm is altijd een gok. In september is de KRO weer aan de beurt, dus ik heb nog even tijd om knopen te tellen. Zorgen heb ik er natuurlijk wel over, want op zo'n filmavond ben je de grootste" bioscoop-exploitant. Volgens onderzoeken naar de kijkdichtheid kijkt iedereen naar de hoofdfilm. Sa men thuis blijven ja, gezellig. Met thrillers, Western, kinderfilm» en probleemfilm proberen we ieder een tevreden te stellen. - en dan zijn er ook nog de dierenfilms. Da's opge legd pandoer. Documentaire films zijn ook populair, dat zijn ze ge worden door de televisie. De kijkers hebben het gevoel dat ze wat we tenswaardigs leren, en dat is ook zo. Eens per vier maanden hebben we dan de hoofdfilm. De echte grote speelfilm uit de bioscoop. Dat moet of een film zijn ouder dan 48 maan den en dus uitgespeeld, of eentje die het niet doet in de bioscoop. We krij-

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1963 | | pagina 7