H1DDELBI
158° Jaargang
Maandag
1 November.
BINNENLAND.
M' 257.
Deze coarant verschijnt d a g e 1 ij k s, met uitzondering van Zon-
Prije per kwartaal, zoowel voor Middelburg als Toor alle pl
Nederland franco p. p. f 1.25.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Ad verten tien a 20 cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- ea
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 17 regels f 1,50
elke regel meer 20 cent. Reclames 40 cent per regel. Groote letters naar de plaats
die zij innemen.
Advertenties vóór één unr te bezorgen.
de kiesrechtregeling.
Zooals we reeds per bulletin Zondag
morgen beleend gemaakt hebben is Za
terdagavond door de regeering het lang
.verbeide voorstel tot grondwetsherzie
ning inzake net kiesrecht ingediend
.Het hoofdbestanddeel hiervan is na
tuurlijk art 80, waarvoor de regeering
de volgende lezing voorstelt:
„liet recht om de leden der Tweede
Kamer te kiezen, wordt toegekend aan
de mannelijke ingezetenen, tevens Ne
derlanders of door de wet als Neder-
landscho onderdanen erkend, die den
dooi- de wet tc stellen leeftijd, welkfe niet
beneden drie en twintig jaar mag zijn,
hebben bereikt en aan de vrouwelijke
ingezetenen, die aan gelijke voorwaar
den voldoen, voor zoover de wet haar
daarloe uit hoofde van niet aan het be
zit van maatschappelijken welstand ont
leende redenen bevoegd verklaart
„De wet bepaalt, in hoeverre de uit
oefening van het kiesrecht wordt ge
schorst voor de militairen beneden den
rang van officier bij de zee- en land
macht voor den tijd, gedurende welken
zij zich onder tvapenen bevinden
Van de uitoefening van liet kiesrecht
zijn uitgesloten zij, wien dal recht bij on
herroepelijk geworden rechterlijke uit
spraak is ontzegd, zij die rechtens van
hun vrijheid zijn beroofd en zij die
krachtens onherroepelijk geworden rech
terlijke uitspraak wegens krankzinnig
heid of zwakheid van vermogens de
beschikking of het beheer over liumie
goederen hebben verloren. Aan onher
roepelijke veroordeeling lot eene vrij-
Jicirlsslraf van meer dan een jaar of
wegens bedelarij of laudlooperij, zoo
mede aan meer dan hvee, binnen een
- door de wet le bepalen tijdperk vallen
de. onherroepelijke rechterlijke uitspra
ken openbare dronkenschap vaststellen
de, verbindL de wet tijdelijk of blijvend
verlies van kiesrecht
„De verplichting om van het kiesrecht
jgebruik te maken kan door de wet
worden opgelegd."
Artikel 81 wordt gelezen-
„De Tweede Kamer beslaat uit hon
derd leden, gekozen op den grondslag
van evenredige vertegenwoordiging.
„Alles jyal verder het kiesrecht en de
wijze van verkiezing betreft, wordt dooi
de wet geregeld."
Artikel S2 wordt gelezen
„De Eersle Kaxiier bestaal uil vijftig
leden
„Zij worden verkozen door de Staten
van provinciën op de wijze bij de wel te
'bepalen."
Overeenkomstig deze artikels, worden
dan voor de Provinciale Stalen en „(le
Gemeenteraden gelijkluidende artikels
voorgesteld, vr-or ingezelenen van pro
vincie en gemeente, ook mot de toevoe
ging dal de verkiezing geschiedt op den
grondslag van evenredige vertegenwoordi
ging-
Algemeen kiesrecht.
In de Memorie van Toelichting zegt de
regeering, dat wel niemand eeix, breled
betoog verwacht Ier motiveering van .de
noodzakelijkheid Lol wijziging van art.
80 De daarin nu voorgeschreven „ke.ntee-
kenen van geschiktheid en maatschappe
lijken welstand" vinden geen verdediging
meer.
Bij het zeer beperkt kiesrecht van voor
heen was de fictie, dat de geroepen'en
tol oordcelen bevoegd waren, niel al te
zeer mei den feitelijken maatschappelij
ken ices tand in tegenspraak Naar mate
die toestond zich wijzigde, drong heli
aangenomen beginsel lol uitbreiding der
grenzen.
In de Iweede plaats werd echter het
beginsel zelf practisch meer en meer
prijs gegeven. De individualiteit, der kic-
jzers is ondergegaan in de massa. Men)
zoekt de waarde van de uitspraak der
kiezers in het collectieve oordeel ovfer
beginselen vau rechtsvorming, welke, ge
toetst aan eigen levenservaring, als liet
rechtsgevoel bevredigend- worden aan
vaard
liet noodwendig gevolg van deze ont
wikkelingsgang .is, dat er geen rechts-,
grond bestaat om een deel der burgers
levende en arbeidende irf dezelfde natio
nale en zedelijke gemeenschap als d(q
ovevigen, van het bij -uitstek nationaal
bedrijf verwijderd te houden
Uitsluling van een deel der burgers
van bel kiesrecht splitst de natie in twee
deelcn, hel eene mede bevelend,
hel andere alleen gehoorzamend. Split
sing leidt de politieke energie in revo-
lutionnaire liaan Deelneming van allen
wekt en bevordert de nationale gedach
te. Zij kweekt het gevoel van saamhoo1-
righeid en. lolsgemcens'chap; zij ace ft
den vasten bodem, waarin het zelfbe
stuur der natie wortelt.
De ontwikkeling der democratie (e
midden waarvan wij Aevenvertoont on
getwijfeld ernstige gebreken en hel is
een open vraag in hoever zij in staat
zal zijn die gebreken le overwinnen en
zich le handhaven. Die ontwikkeling
echter is niet le Stuiten en de eerste
voorwaarde om het parlementaire stel
sel verder op te houwen, is: dat de
vasLe' grondslag gelegd worde, die al
leen in hel algemeen kiesrecht te vin
den is.
Vrouwenkiesrecht.
De vraag welke de roeping der vrouw
in onze samenleving behoort tol de
groolc problemen van onzen tijd, en liet
zoude fneenL de regeering, voorbarig
zijn le voorspellen in welken zin zij zal
worden opgelost. Maar men mag, ook
indien men een principieele beslissing
als praemaluur af wijdt toch het oog niet
•sluiten voor twee feiten die de practif
sche slaalkiuide beheerschen.
Ten eerste het feit dat in toene
mende male de vrouwen zelve begeerig
zijn deel le nemen aan het politieke Le
ven. Voor hel staatsbestel op zich zelf
is de deelneming der vrouw zeker eer
voovdeeiig dan nadeelig en haar intuï
tief vermogen past ongetwijfeld in een
orde van" zaken, welke hoofdzakelijk
meer mei inslinclmalig inzicht dan met
logische gevolgtrekking rekening houdt.
Ten tweede hel feil dal hoe langer
hoe meer vrouwen denzelfden maat-
schappelijken arbeid verrichten als- man
nen waarvan het logisch gevolg schijnt
te zijn dal deze gelijkstelling moet
leiden tol gelijkstelling van publieke
reclilen.
Deze beschouwing leidl er log. dal de
principieele uitsluiting der vrouw niet ge
handhaafd mag worden Het zal veeleer
de laak des wetgevers zijn vast te stellen
in hoever de maatschappelijke toestanden
hel veris enen van kiesrecht wettigen. Het
laat zich voorzien, dat de wijziging, die
deze toestanden ondergaan, lot geleide
lijke uitbreiding van hei kiesrecht zullen
nopen De wetgever blijve le dez^n aan
zien geheel vrij, Met eene uitzondering.
Tiet kiesrecht mag niet worden toegekend
of onthouden op grond van verschiL
in maatschappelijken welstand Het aan
nemen van dergelijke keriteekenen ware
een niel gerechtvaardigde terugkefer tol
hel len aanzien van hel mannenkiesrècht
prijsgegeven standpunt. De wetgever moei
zic.i rekenschap geven van den invloed
der vrouwenbeweging op het rechtsgevoel
der natie en op de maatschappelijke func-
lic da or vrouwen uitgeoefend, maar hij
wacnlo zich voor een nieuwe splitsing
in maatschappelijke klassen, die in onzen
lijd geen rechlsgrond heeft, en het ge volei
van saamhoorigheid van de verschillende
deelon van het volle ten ernstigste zoude
schaden.
Bij de tegenwoordige samenstelling on
zer maatschappij schijnt er geen gegronde
reden te zijn om de vrouwen niet lot het
passieve kiesrecht toe te laten.
Evenredige vertegen
'w o o r digi n g,
Bij geen van onze staatkundige partijen
wordt weersproken dat de invoering hier
aan een eisch des tijds is. De partij-vor
ming is belangrijk gewijzigd on de par
tijen zijn veel meer dan voorheen' gewor
den nationale partijen
De invoering der evenredige vertogen,
woordiging is onafhankelijk van: de invoe
ring van het algemeen kiesrecht een' eisch
des tijds geworden Maar deze invoering
Vonder evenredige vertegenwoordiging
ware in hocio mate bedenkelijk, daar be
langrijke uitbreiding van hel kiezerscorps
de gebreken van het districtenstelsel zou
verscherpen
De Minister heeft de voorstellen van do
Staatscommissie in het aangeboden wets
ontwerp belichaamd
De wijze van invoering.
Het algemeen manneslemrechl, een
maal in de Grondwet opgenomen, be
hoeft niet op nadere uitwerking van den
gewonen wetgever te wachten. Integen
deel een groot aantal, min of meer inge
wikkelde bepalingen der geldende kies
wet kan geschrapt of vereenvoudigd wor
den, terwijl anderzijds de noodige voor
schriften tol invoering van evenredige
vertegenwoordiging geheel gereed liggen.
Niets belet derhalve aanstonds bij de
Additionele Artikelen de wel in over
eenstemming mei de Grondwet te bren
gen Dit is zelfs noodzakelijk uit een
oogpunt van rechtszekerheid.
Daarentegen moet de verwezenlijking
van hel actieve vrouwenkiesrecht aan
eene nadere wet. worden voorbehouden.
De gevoelens omtrent de toekenning van
dit kiesrecht zijn le zeer verdeeld dan
dal het geraden zou zijn deze netelige
quseslie ter gelegenheid van een Grond
wetsherziening aail de orde le stellen.
Om dezelfde reden moeien de voor
stellen lol dadelijke 'uivoering van de
evenredige vertegenwoordiging zich be
palen tol de verkiezingen voor de ver
tegenwoordigende lichamen, die uit
rccblslreeksche keuze worden samen
gesteld. Verkiezing van de leden der
Eersle Kamer langs den weg der even
redige vertegenwoordiging roepl le veel
twistpunten op De voorstellen houden
tdaarom slechts in eene wijziging van
art. 82, - welke zoowel het meerder
heids- als hel evenredigheidsslelsel moge
lijk maakt niet bestendiging voorloopig
onder de Addilionneele Artikelen van
hel beslaande stelsel: mede bevaten zij
de nlgemeene wensclielijk geachte op
heffing van de beperkte verkiesbaarheid
voor de Eersle Kamer
Inglediend is een wetsontwerp tot in
overweging nemen van een voorstel van
verandering in de Additioneele Artike
len der Grondwet, aan welk ontwerp
o. a, zijn toegevoegd labellen bedoeld in
artikel 51 der Kieswet; aangevende het
gebied, waarover de kieskring zich uit
strekt en de gemeente waar hel hoofd-
stemburcau is gevestigd
IIET ORANJEBOEK.
Zooals in de laatste jaren gebruikelijk
is, verscheen ook nu bij den aanvaug
der parlementaire werkzaamheden een
z.g. Oianjeboek, d. i. een door docun
meuten toegelicht verslag van heigeen
ons Ministerie van Builenlandsche zaken
heeft verricht.
Van de zeer vele zaken die dit
jaar in dat Oranjeboek behandeld wor
den hebben de meeste natuurlijk be-l
trekking op den oorlogstoestand.
Een uilvoerig relaas is' gewijd aan
de bewering van oversein-ij ding
van de Nedorlandsche grens bij
Vaals door DuiUsche troepen. Uit de
meedeelingen blijkt dat de opperbevel^
hebber van Land- en Zeemacht een rap
port heeft doen opmaken (door de kapte
tein van den gen staf, F. J. Quanjer
en gedateerd 13 Jan. '15) ten einde het
volkomen ongegronde van de oedoelde
bewering onomstoolelijk vast te stellen
Dit rapport dat door talrijke getuigen
verklaringen (o. a. van vijf Belgen; is
toegelicht, komt tot de slots'om dat
bewering volkomen in strijd met de
waarheid is.
De in een dagboekje van een in Fraur-
schc krijgsgevangenschap geraaide DuiU-
schen cavalerie-officier. waarin op 4 Aug.
"14 ^taat: Alten, Vaals (8 u. v m.) Raren,
Terstraeten (België), geeft den rapporV
teur aanleiding tol het betoog dat die
officier, terwijl hij in den morgen van 1
Augustus 1914 met zijn divisie of re gif-
ment van Vaelscrqunrlier over Beek en
Gemmenich marcheerde, ten onrechte
wellichl ten gevolge van het op on
juiste wijze raadplegen der kaart
heeft gemeend over Vaals en Raren
naar Terslraelen le trekken.
Ofschoon door geene vreemde regeet-
ring ooit blijk was gegeven dat bij haar
ecmg geloof aan eene schending van
Nederlandsch grondgebied had bestaan
is aan de Belgische Brilsche en Framj
sche regeeringen rapport en verklarin
gen niel de vertaling, aangeboden.
Zeer uitvoerig behandelt hel Oranje-
boek venolgöns de houding van de oor
logvoerende zeemogendheden ten opzich
te van dc ne ui rale h.an.de 1 en!
scheepvaart
Daartoe bespreekt de Minister de dooi
de verschillende oorlogvoerende zeemo
gendheden uitgevaardigde contra-bande
bepalingen land voor land.
De inecsle der hierbij behandelde af
kondigingen en beslissingen zijn reeds
door mecledeelhigen in de pers bekend.
Plaatsgebrek belet ons er uitvoerig mel
ding van le maken.
Om échter een denkbeeld Ie gfeven 'van
netgeen door onzen Minister van Ruiten-
landsche Zaken werd behandeld laten we
hier een opsomming volgen van, dc be
spreken zaken, behalve dan de hierboverj
bedoelde algemeene regels:
schadevergoeding voor onrechtmatig
aangehouden schepen;
Puitscli mijnenveld bij Doggersbank;
torpedeering der Katwijk;
doen zinken van het s.s. Alcor, door
Rusland;
vernietiging van de Maria en de Medea;
luchtaanvallen op Nedcrlandsche sche
pen.
En voorts worden nog, buiten de za
ken van neutrale scheepvaart, besproken
Nederlandsche goederen in buitge
maakte of opgesloten schepen van oor
logvoerenden
aanhouding in Engeland van bemannin
gen van Nederlandsche schepen;
bemoeilijking der Nederlandsche vis-
scherij door Duitschlaud;
gevangenneming van onderdanen van
oorlogvoerenden aan boord van Neder
landsche schepen,
Vliegtuigen en luchtschepen boven
Nederland
requisites door dc Duilsclie overheid
in België van plan Nederlanders toebcK
hoorende goederen
schade door Nederlanders geleden in
verband mei den oorlogstoestand;
een lange reeks interneermgskwesr
ties;
doorvoer van Belgic naar Duitschland
over Nederland (militaire voorraad oor
logsbuit en gerequireerde goederen uit-.,
gezonderd)
Belgische en Fransche .spoorwegwat
gens Nederland
aanwerving van Nederlandsche arbei
ders voor oorlogvoerende landen;
regeeringscoinmis'saris in België
belangen van Nederlanders in België.
En nog eenigc kweslies van minder
belang.
Van enkele biex-boven nog niel ver
melde zaken zij nog iets meer aange
haald.
Tenaanzien van de overbreng
_ing van berichten nopens van
uit Nederlandsch gebied waargenomen
bewegingen van oorlogvoerende strijd
krachten w-o. ook belmoren oor1-
logss'c hepen, luchtschepen en
1 i eg Lui ge li, wordt gezegd, dal de
handhaving der onzijdigheid aan de re
geering den plicht oplegt om daar-:
tegen, zooveel mogelijk le waken. Daar
om wordt zooveel mogelijk gezorgd, dat
de berichten dc nieuwsagenten niel dan
met 6 uur vertraging bereiken Het
spreekt van zelf, dat zoodra schending
van. Nederlandsch rechtsgebied plaats
lieefL bekendmaking langs telegrafih
sclieii weg volkomen vrij is.
Ook wordl meer uitvoerig mededecr
ling gedaan over het bekende stand
punt onzer regeering inzalce doorlating
over de Wester Schelde van te
Antwerpen aangehouden Duitsche en
Ooslein-ijksche schepen.
Naar aanleiding van hel op 7 Aug.
II in.de Wielingen op een mijn
loopen van het s.s. „Tvsla". heeft onze
regeering, daar dit schip een Neder
landsch en loods aan boord had zich
bereid verklaard tot vei-goeding van
directe en indirecte schade. Voor de
waarde van hel schip vroeg dc reederij
f 978.872.16; de taxatie door Nederland-
schc deskundigen stolde de waarde oo
f 5 40,000. De regeering bood laatst
genoemd bedrag aan, waarmede de reé-
derij ten slotte accoord ging. Voorts'
werd vergoed de directe schade we-*
gens hel niét*-,ontvangen van de vracht-
penningen
Omtrent het bedrag der voor iiidi.-,
recte schade le geven vergoeding wor
den nog onderhandelingen gevoerd
DE VERKEN'.NEVGSGEVECHTEX.
Wanneer op één dag zoo n overstek-
pende massa stukken bij de Tineede Kar
mer wordl ingediend (grondwetsherzie
ning. oranjeboek, alg. beschouwingen
slaalsbegrooling Memorie van Antwoord
Ind. begrooting) dan worden de groote
couranten bijna onleesbaar en dan
wordl 'l voor kleinere couranten
wanhopige vraag hoe zij dien stapel
kunnen verwerken naar hun formaat. Een
zeel' met heel kleine gaatjes is 't eenigc.
We kunnen slechts enkele der hoofd
punten aanstippen uit de atgemcene be
schouwingen van het afdeelingsondeiv
zoek.
Uitvoerig is er ges'prolcen over dc
vraag der wcnschclijkheid en mogej-
lijkheic! van gedeeltelijke demobilisatie,
waarbij van weerskanten de kwestie
werd bezien of hel uitvoerbaar is, zoo
dat de troepen, tijdig weer kunnen
worden opgeroepen.
Ten aanzien van de economische po?
liliek der regeering waren „sommige"
leden van oordeel dal de regeering niet
ver genoeg ging, en halfslachtig
zwak was. Maar daartegenover meenden
„vele andere" leden dat er veeleer re
den is op matiging aan te dringen, üe
klacht over onvasllicid der leiding werd
echter door velen onderschreven.
Op dezelfde manier was er over en
weer meeningsverschil over het liandr
haven van hel politiek bestand. Er waren
er die grondwetsherziening en belasting
hervorming daar niet mee in strijd von
den Echter wel de aangekondigde her
ziening der verzekeringswetten, die een
der hoofdpunten zijn van den verkie-
zingstrijd van 1913
Andere leden meenden dat het be
stand geenszins meebrengt dat de regee
ring van de uilvoering van haar prof*
gramma zou moeten afzien, maar aW
leen dal zij have politieke tegenstanders1
niet prikkelt of ontstemt en zich onIF
houdt van voorstellen, welke den strijd
der partijen rakèn, tenzij het aan de
orde stellen daarvan door hare begin
selen wordl gevorderd.
De geheel onbevredigende regeling
betreffende de uitkeering van rente aan
ouden van dagen, die z.g. in loondienst
zijn geweest, mag niel langer besten
digd worden en de verzekeringswellen
vau den minister Talma ,behoorcn naar
de ineen ing van de meerderheid der Kal
mer niel le worden ingevoerd. Op spoö,-
dige beantwoording van het ter zake uilq
gebrachte Voorloopig Verslag werd clan
ged rongen.
Inlichtingen werden gevraagd om
trent dc volgorde der behandeling van
grondweisvoorslellen, soc. verzekeringen
en belastingen
OUDERDOMSRENTE.
Hel Volk wijst er op, dat in de LoeJ
lichting iel zijn financieelc beginselenwet
minister Treub bij de raming van hel be
drag, waarmee vermoedelijk in de naaste
toekomst de Rijksuitgaven zullen stijgen,
den pos! voor de ouderdomsrenten lieefL
opgemaakt m de veronderstelling, dat
de. Bedeelden van hel staatspensioen nilet
zullen werden uitgesloten
Het blad meent gerechtigd te zijn, hier
uit op te maken, dat de minister of zelf
die uitsluiting uit zijn wetsontwerp zat
schrappen, of zich nederleggen hij een
besluit vau le Tweede ICanier pm dat te
doen.
NEDERLAND EN DE OORLOG.
Boter.
De minister van L N. en II. heeft
bepaald, dat de bewijzen van toelating
tot uitvoer van boter, afgegeven door
de Rijkscommissie van Toezicht op de
Botervereeniging, voorloopig zullen gel
den tot 16 November, 's middags 12
uur. en dal de maximum prijs voor bo
ter. verkocht aan verbruikers, geduren
de de maand November f 1 65 per K G
zal zijn.
M a i s.
De minister van L N en II. maakt
bekend, dal van heden af tot 6 Novem
ber de prijs van mais, uitsluitend be
stemd om aan de gemeentebesturen te
worden verstrekt voor ruiling tegen rog
ge, bedraagt voor
Amerikaansche mixed mais f 220 per
last van 2000 Kilogram of f 7 70 per
70 Kilogram, te Rotterdam te ontvangen;
La Plata maïs f 190 per last van
2000 Kilogram of f 6.65 per 70 Kilogram,
le Amsterdam en Rotterdam te ontvan
gen. (St.cl.)
Eieren.
De minister van L N. en II. heeft
bepaald
lo. dal voor iedere hoeveelheid van
100 versche eieren, waarvoor consent
tol uitvoer wordt gegeven voor dc da
gen 31 October tot en met 6 Novem
ber, een hoeveelheid van 20 eieren be
schikbaar moet worden gestold;
2o dal voor iedere hoeveelheid van
100 geconserveerde eieren, waarvoor
consent lol uitvoer wordt afgegeven voor
de dagen 31 October tot en met 6 No
vember, een hoeveelheid van 100 ge
conserveerde eieren beschikbaar moei
worden gesteld.
(St-ctO
Uitvoer van bloemko ol
De minister van L N. en II. heeft
bepaald, dal uitvoer van ingemaakte
bloemkool kan plaats hebben op ver-
loon van consenten, afgegeven door de
rijkscommissie van toezicht op de Ver-
eeniging Groenten Centrale.
(St. et.)