[1
31 October.
Compromis.
I* 2S8.
ise* Jaargang.
ÜHvl
V rijdag
Deze courant versabijnt A a g e 1 ij k 9, met uitzondering -van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoewel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp. f 2.
Afzonderlijke nimmers kosten 5 cent.
AdvertentiSn bij abonnement op voordeelige voorwaarden.
Prospectassen daarvan zijn aan het bnreau te bekomen.
Advertenties voor het eerstvolgende nummer moeten des middags vóór óén uar
aan het bnreaa bezorgd zijn.
AdvertentiBn 2% cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- en
alle aadere familieberichten en Dankbetuigingen van 17 regels f 1.50; elke regel meer
2# cent. Reclames 40 cent per regel. Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames, niet afkomstig nit Zeeland, betredende
Handel, Nijverheid en Geldwezen, is gerechtigd het Algemeen Advertentie-Biireiwi
A. DE LA HAK Az., Jf.Z. Voorburgwal 866, Amsterdam.
Bg
i courant behoort een bgvoegsel.
We hebben gisteren betoogd dat wie
een bevredigende regeling wenscht over een
onderwerp van strijd, moet trachten de
beide partijen opdat onderwerp tot
elkaar te brengen, en niet moet kwanselen
met andere zaken die er niets mee te maken
hebben.
Rechts toont echter nog geen neigiag
inzake onderwijs tot eenige overeenkomst te
geraken, die allen zou bevredigen. Ze voelt
niets voor het commissie-plan der regeering.
Ook al zou men Rechts niet tot dat
uiterste middel van eau non-poaaumus-poli»
tiek overgaan, dan is toch blijkbaar aan
die zijde een neiging overheerschend om
niet te willen weten van eenig toegeven in
de onderwijskwestie.
Dat is ook precies hetzelfde wat onder
de vorige regeering gebeurde met de grond
wetsherziening. In den regel wordt een
Grondwet beschouwd als een wet waarin
wel algemeene lijnen worden aangegeven,
maar waarin geen vraagstukken van partij
stryd worden beslist. Eu toch hebben we
gezien dat de rechtsche meerderheid der
Commissie voor Grondwetsherziening inzake
onderwijs eenvoudig haar eigen wenschen
opnam. En daarna zagen we dat de regeering
eenvoudig dat meerderheidsvoorstel overnam,
zelfs zonder ook maar ten enkel woord te
wijden aan de bezwaren en het tegen-voor-
stel der linker minderheid. Het ligt dns
wel in de lijn dat Rechts ook nu weer haar
eigen eisch als 't eenig mogelijke Toorop
stelt, welke eisch, het zij terloops opge
merkt, heel wat verder gaat, dan wat daar
vroeger als uiterste wensch werd gesteld.
Nu is 't echter een feit dat een grond
wetsherziening op zulke belangrijke puDten
niet mogelijk is zonder compromiB. Het
«Huisgezin» zelf herinnerde daaraan nog,
door te wijzen op de geöischte stemmen-
meerderheid. En men kan ook zeggen dat
de negatieve uitslag in onderwijszaken in
1886 een compromis was, daar de rechter
zijde bevrediging kreeg door de erkenning
vau een deel der linkerzijde dat de Grond
wet zooals zij toen luidde en nu nog luidt,
de subsidieering der bijzondere scholen niet
in den weg stond. Het was ook met steun
van een deel der Linkerzijde dat de wet-
Mackay, de subsidieering der bijzondere
scholen, tot stand kwam.
Ligt hierin niet reeds een aanwijzing dat
de oplossing der onderwijskwestie zou kun
nen worden gevonden buiten de grondwets
herziening om Over het al of niet grond
wettige van de subsidieering der bijzondere
scholen wordt reeds lang niet meer gedis
cussieerd. De strijd loopt over de draagwijdte
te geven aan de bepalingen der onderwijswet.
Nu weten we wel dat de meerderheid der
Grondwetscommissie trachtte in de Grondwet
een nieuw element te brengen door daarin
de formule op te nemenbijzondere school
regel, openbare school aanvulling. Maar we
beweren beslist dat de sehoolstrijd iu den
lande dat karakter niet heeft.
Die verscherpte formule is een leuze van den
jrilerlaatsten tijd, althuis als hoofdinzet van
den strijd. De hoofdinzet w&s nog steeds de
mate van subsidieering der bijzonderescholen,
de gelijkstelling daarvan met de openbare,
en de mate vam toezicht van overheidswege.
Bn wil men werkelijk van Rechts voortaan
die nieuwe leuze tot hoofdinzet maken, dan
is het zeker, dat de schoolstrijd in de eerste
tientallen van jaren niet geëindigd zal zijn.
Want geen vrijzinnige zal ooit kunnen toe
stemmen in een maatregel die aan de kerke
lijke scholen een overheerschende positie zou
geven. En sJb eenmaal die maatregel toch
tot staad kwam, dan ook zou de strijd
blijven voortduren, al was 't alleen maar
over de vraag welke mate van macht dan
zou moeten worden toegekend aan het school
toezicht op die tot regel gemaakte bijzondere
scholen, een uiterst teer punt, zooals
men weet.
Maar dit ter loops. De kwestie die wij nu
op 't oog hebben is vraag de, of de «voor allen
bevredigende oplossing», die de regeering
door een commissie wenscht te doeg^oeken,
moet gezocht worden in de Grondwet of
daarbuiten. De vraag is van belang omdat
daarmee dan tevens zou worden uitgemaakt
of de Grondwetsherziening, die in ieder
geval noodig is voor kiesrechtuitbreiding, al
of niet zou moeten wachten op het resul
taat van dat commissie-onderzoek.
We meenen dat de oplossing ook nu in
de onderwijswet kan gevonden worden,
evengoed ale het geval was bij de onderwijs
wetten van Mackay en Euyper.
Datzelfde standpunt is trouwens ingeno
men in de nota van de vrijzinnige minder
heid der Grondwetscommissie. Wel stelde
die minderheid ook een gewijzigd art. 192
voor, maar dat alleen omdat ze de wenschelijk-
heid erkent in de Grondwet ook rondnit
den toestand te noemen, zooais die bestaat.
Het voorstel bepaalde er zich toe voor te
schrijven dat het onderwijs zoo worde inge
richt, dat nergens voor de ingezetenen de
gelegenheid ontbreke om hun kinderen in
het genot te stellen van onderwijs waarbij
hun godsdienstige overtuigingen worden
geëerbiedigd,'" en voorts dat de wet de
voorwaarden vaststelt waarop ten behoeve
f van bijzondere scholen geldelijke bijdragen
uit 's Rijks kas kunnen worden gegeven.
Maar in de toelichting tot dit voorstel der
nota-Van Doorn c. s. leest men o. a. het
volgende (spatieeringen van ons)
In dit voorstel is geen stelsel van
schoolwetgeving neergelegd. Onderge-
teekenden zien hierin niet de
uitdrukking van hun wen
schen op onderwijsgebied maar een
grondwetsartikel dat den wetgever
ruimte laat voor het geven
van verschillende oplossin-
g e n aan het vraagstuk van de inrich
ting van het lager onderwijs. De bijzon
dere school wordt in dit voorstel als
medearbeidster erkend waar het geldt
de voorziening in de behoefte des volks
aan goed onderwijs. Uitdrukkelijk vindt
dit zijn erkenning in de bepaling dat
's Rijks kas de bijzondere school geldelijk
zal kunnen steunen. Eenige beperking
aan dien te verleenen steun wordt niet
gegeven, zij het dan de beperking van
de bij de wet op te leggen voorwaarden,
welke de aan de onderwijzers testellen
eischen van bekwaamheid en zedelijk
heid en de aan het onderwijs te stellen
eischen van omvang en deugdelijkheid
zullen betreffen of welke zullen voort
vloeien uit het noodzakelijk toezicht
op de besteding van gelden uit 's Rijks
kas verstrekt. Niets belet hun dat de
wetgever voldoe aan redelijke eischen
van hen die een sohool voor hun kin
deren willen vinden welke, meer dan de
openbare school zulks doen kan, hun
godsdienstige behoelten bevredigt. De
waarborg, dat geen schoolwetgeving het
recht der burgers op een schoolonder
wijs waarbij hun godsdienstige overtui
ging geëerbiedigd wordt, aantaste of
illusoir make, is duidelijk uitgesproken.
Maar ook niets meer dan dat.
De grondwetgever moet zich in hoofd
zaak hiertoe bepalen. De taak, een
moeilijke voorzeker, het vraagstuk in de
praktijk op te lossen blijve den wet
gever overgelaten.
Dit is dus geen oplossing van het vraag
stuk, maar wel het openlaten van de gele
genheid een voor allen bevredigende oplossing
te vinden, wat het voorstel der meerderheid
niet doet.
Wat hier door de vrijzinnige minderheid
wordt betoogd, getuigt van een heel wat
ruimer begrip van 't geen een «Grondwet»
moet zijn, dan het betoog in het rapport
der meerderheid die eenvoudig haar eigen
wenschen als grondwetsartikel formuleerde,
hoewel ze wist dat die formule voor de
minderheid en voor minstens de helft der
bevolking onaannemelijk is.
Wanneer dns een verzoeningscommissie
benoemd wordt, dan zal het o. i. zeer wel
mogelijk zijn dat zij zieh bepaalt tot eer
algemeene termen vervat Grondwetsartikel,
mits daarnaast worde aangegeven door welke
wijzigingen der onderwijswet een regeling
kan worden getroffen, die allen bevredigt
en niet alleen rechts.
Ter linkerzijde staat als uiterste de
wensch van den Bond van Ned. Onderwijzers
voor een verplichte algemeene neutrale school
en verbod van byzondere een wensch die
door bijna geen ander Links gedeeld wordt.
Rechts staat als uiterste als steeds
verder verschuivend uiterste de wensch
naar een overheersching der bijzondeie
school, en zooal niet de opheffing der open
bare school dan toch wel haar verlamming,
haar verlaging tot aanvullende armenschool.
Die twee uitersten zullen nooit regel
kannen worden. Maar dat daar tusschen in
niet een regeling te vinden zon zyn die als
compromis de vijandige groepen verzoent,
we vinden het misdadig reeds van te voren
die mogelijkheid te ontkennen.
BINNENLAND.
DE ONTEVREDEN FRIESCHE
CHR. HISTORISCHEN.
Woensdag is te Leeuwarden op een
vergadering van liet Provinciaal comité
der Chr Historische Unie in Friesland
in veelvuldigen vorm uiting gegeven aan
de ontevredenheid over het beleid der
Christ. Historische Unie.
Allereerst in een uitvoerige rede van
den voorzitter ds. H van Eijck van Hes-
linga, die o a uiteenzette waarom hij
gemeend had als lid van het hoofdbestuur
te bedanken
Vraagt men: wat nu? dan gaf de spre
ker daarop geen antwoord Hij wil niet in
zekere richting drijven, maai- met het
provinciaal bestuur den broederen gele
genheid geven hun meening in broeder
lijken geest te geven, opdat we zoo ge
leid mogen worden in het rechte spoor
Verschillende sprekers voerden hierop
het woord, waarbij hoofdzakelijk de loop
der zaken in den laatsten tijd op politiek
gebied werd nagegaan en besproken.
De volgende motie wordt voorgesteld
en met algemeene stemmen aangenomen
„De vergadering enz.,
gehoord de tactische en principieele
bezwaren, gerezen in den boezem van
de verschillende kiesvereenigingen in de
provincie Friesland, draagt het bestuur
op een onderzoek naar den omvang en
den ernst in te stellen van die bezwa
ren en de middelen aan te wenden tot
wegneming en voorkoming daarvan."
Eenparig werd besloten met ernst naar
oplossing der bezwaren te trachten, zoo
dat de vergadering in de beste harmonie
eindigde, paar het verslag in Ide „Nederl."
meedeelt
Dit Stad en Provincie.
Uit Middelburg.
De gisteravond in de kleine zaal van
de sociëteit ,,De Vergenoeging" door.de
heeren H. Snijders en J H. Deibei bijeen
geroepen vergadering tot bespreking van
het plan om op te richten een vooruit-
strevend-vrijzinnige kiesvereeniging voor
den gemeenteraad, was druk bezocht.
Bovendien waren er nog velen die door
het zenden van een kaartje instemming
hadden betuigd maar niet aanwezig kon
den zijn
De vergadering werd geleid door den
heer H. Snijders, die de aanleiding tot de
oproeping uiteen zette, n.l. het gebrek
aan een organisatie van de vrijzinnigen
bij raadsverkiezingen, en die tevens
meedeelde, dat hij zelf bij de verdere ont
wikkeling der plannen geen zitting in
het bestuur wilde hebben.
Bij de besprekingen kwam o a. ter
sprake de verhouding tot hen die onlangs
per circulaire opwekten tot een kiesver
eeniging voor de Tweede Kamer, de Prov.
Staten en den Gemeenteraad, buiten de
Vrijz. Dem Kiesvereeniging
De heer inr. J. A. Fokker, een der on
derteekenaars van de circulaire, deelde
mee dat hij door 't zenden van een
kaartje zijn instemming met de plannen
voor een gemeentelijke kiesvereeniging
had betuigd, al was hij persoonlijk niet
vooruitstrevend vrijzinnig Hij achtte het
•echter gewenscht een eind te maken aan
den bestaanden toestand van candidaat-
stelling door groepjes kiezers. Eenige da
gen daarna kwam het verzoek om ook te
teekenen de genoemde circulaire, en
daar spr veel dichter staat bij die rich
ting heeft hij de circulaire onderteekend
Maar hij wilde toch in deze vergadering
komen om de verzekering te geven dat
die andere vereeniging geenszins vijandig
legen deze gezind is, maar oprechte me-
werking vraagt en toezegt
De heer Snijders, die erkentelijkheid
uitsprak voor deze toezegging, zette ech
ter voorts uiteen dat z.i. de uitdrukking
„vrijzinnig" zonder meer niet voldoende
is Wanneer men aan de kiezers geen
houvast geeft, zal men zien dat velen zich
tot de sociaal democraten wenden, ook
zonder dat ze sociaal democraat zijn.
Daarom is het gewenscht een vereeniging
van vooruitstrevend-vrijzinnige richting te
vormen
Een ander punt van bespreking was de
door den heer Swaters gedane vraag be
treffende de verhouding tot de Vrijz
Democr. kiesvereeniging
In antwoord werd uitdrukkelijk door
den heer Snijders verzekerd dat de
nieuwe kiesvereeniging geheel zelfstandig
zal zijn, en dat men juist zooveel moge
lijk wil vermijden dat deze vereeniging
zich als vrijzinnig democratisch komt aan
melden.
Verschillende andere sprekers voerden
hierover het woord, allen betoogend dat
men bedoelt in deze vereeniging voor de
gemeenteverkiezingen samen te brengen
de twee linker groepen der vrijzinnigen
Unie-liberalen en Vrijzinnig Democraten,
wat men vooral noodig achtte nu de
andere kiesvereeniging een vereenigings-
punt blijkt te zullen worden voor de vrij
liberalen
In beginsel werd ten slotte met alge
meene stemmen besloten tot oprichting
Aan een voorloopig comité van vijf le
den werd opgedragen de statuten te ont
werpen
Tot leden werden gekozen de
heeren mr J Adriaanse, J H Deibei,
mr. M J. de Witt Hamer, dr J C Bolle en
F. A. Hiller. Dit comité wees als voorzit
ter aan den heer Dei bel, en als secretaris
den heer Hiller
Woensdagavond hield de afd Mid
delburg der Ver v. Vrouwenkiesrecht
eene ledenvergadering De beschrijvings
brief voor de Alg. Verg. te Rotterdam
werd besproken en een afgevaardigde
voor deze vergadering gekozen O. a. werd
meegedeeld, dat het H B. besloten had,
nu de kans op de verkrijging van 't
vrouwenkiesrecht wel-is-waar vergroot is,
toch de actie met kracht voort te zetten
en voornamelijk in die streken van ons
land waar voor dit vraagstuk nog weinig
belangstelling getoond werd, groote pro-
pagandatochten te maken. Onze provin
cie kwam het eerst daarvoor in aanmer
king en hoewel Idoor omstandigheden van
verschillenden aard, de middagvergade
ring in M. belegd maar matig bezocht
werd, kunnen wij met vreugde constatee-
ren, dat ook de belangstelling op Wal
cheren voor deze zaak gewekt is en onze
afdeeling zich mag verheugen in belang
rijke toename van 't ledental. Dank zij
't batig slot, dat de Propagandadag ons
dezen zomer bracht, kon er een propa-
gandafonds gesticht worden, hetwelk zijne
werkzaamheden reeds aanving, door de
uitgave van eene brochure „Is het stre
ven naai- vrouwenkiesrecht van Christe
lijk standpunt te veroordeelen Deze
brochure is toet toestemming der schrijf
ster samengesteld uit de werken van Jo
hanna W- A. Naber en reeds op ruime
schaal verspreid Met een opwekking aan
alle aanwezige en niet-aanwezige leden
om dit fonds met eene kleine of groote
bijdrage te steunen, en daardoor aan
de propaganda onzer ideeën mede te
werken, werd de vergadering gesloten
Naar wij vernemen is het huis Lange
Noordstraat C 31; dat thans in tweeën
wordt verhuurd, verkocht aan een stad
genoot ten einde er een burger hötel te
slichten Reeds eerder was in dat huis
een hotel gevestigd, het „Heerenloge-
ment", dat zich o m. in de gunst van
koning Willem III mocht verheugen
Uit Vlissingen.
In een der loodsen van de Mij. „Zee
land" aan de buitenhaven te Vlissin
gen zijn thans geherbergd een 12-tal
Chineezen (mannen, vrouwen en kinde
ren) die naar Engeland wilden overste
ken maar daar geweigerd werden, en
toen weer werden teruggevoerd
Morgen zullen zij weer naar hun land
terugkeeren
Uit Zuid-Beveland.
De nieuwbenoemde concierge aan de
Ambachtsschool te Goes, de heer M B
de Mimck aldaar, heeft bericht deze be
noeming aan te nemen
Donderdag vergaderde onder voorzit
terschap van den heer D D. van der
Bout, het comité van het te Goes
September gegeven kinderfeest.
In deze vergadering deed de penning
meester, de lieer P. A de Ligny rekening
en verantwoording, welke rekening aan
wijzende in ontvangst f 663.89 en in uit
gaaf f 609 875, alzoo een goed slot van
f 54 015, werd goedgekeurd en vastge
steld onder dankzegging aan den per
ningmeester voor zijn beheer Aangaande
liet goed slot werd na eenige bespreking
besloten f 15 nog uit, te keeren aan den
heer van de Linde voor het gebruik ma
ken van diens weiland, f 12.60 te bestem
men voor aankoop van gedenkbekers ter
uitreiking aan de vrouwelijke leerlingen
der R. H. B S en aan de kinderen der
bewaarschool en f 10 voor het schenken
van een herinneringsmedaille aan de mu
ziekgezelschappen Euphonia en Hosanna.
Het overblijvende zal op een spaar
bankboekje geplaatst worden om nog bij
een eerstvolgend feest in deze gemeente
van deze gelden gebruik te maken.
De niet opgelaten ballons op den Feest
dag, wegens te late ontvangst, zullen be
waard worden om deze, zoo mogelijk, bij
den a.<s. jaardag van prinses Juliana te
doen opstijgen
Als laatste punt op de agenda stond
vermeld, de ontbinding van het comité.
Alvorens liierloe werd overgegaan,
werd door den voorzitter, de heeren K.
Le Cointre, secretaris en Ch Klooster
man, medebestuurslid in hel bizonder
dank gebracht voor hun bemoeiingen
Door den heer A R Breetvelt werd
een woord van waardeering gericht tot
den voorzitter voor diens ijver en toe wij
ding voor liet schitterend geslaagd kin
der feest, waarna de vergadering gesloten
werd.
De handboogschutlerij „Zorgvliet" te.
Ellewoutsdijk ontving van den am
baclitsheer M J. van Hattum van Elle
woutsdijk te Beverwijk, bij gelegenheid
van diens zilveren bruiloft, een zeer fraai
en kostbaar vaandel ten geschenke
- Tijdens een verblijf van de familie
aldaar werd dit deze week aan het be
stuur van de vereeniging, waarvan de
78jarige wethouder J van Liere hoofd
man is overhandigd
Donderdag vergaderde de raad van.
S c li o r e onder voorzitterschap van den
heer J G. van Nieuwenhuijzen, burge
meester.
Een voorstel van B. en W„ tot wijziging
van het reglement voor de ambtenaren,
van den Burgerlijken Stand, bepalende
dat op Dinsdag, Donderdag en Zaterdag
het bureau telkens een uur zal zijn ge
opend en verder op andere dagen waxmeer
dit eventueel noodig mocht zijn of mocht
worden verlangd, werd aangehouden naar
aanleiding van de opmerking van den
heer Verhaage, dat de gemeentewet toch
duidelijk zegt dat het bureau op eiken
werkdag een tijd moet zijn geopend.
Daarna werd ter goedkeuring aangebo
den het nieuwe reglement voor het alge
meen armbestuur, hetwelk na een kleine
aanvulling welke de heer Verhaage voor
stelde, met algemeene stemmen geschiedt
Besloten werd verder nog om het zoo
genaamde armenhuis aan de waterleiding
te doen aansluiten
Verder stellen B en W. voor om thans
aan de aanhangige gaskwestie een eind
te maken door aan de gemeente Kruinin-
gen le berichten dat een verbruik van
16 000 Ms gas wordt gegarandeerd be
nevens dat, benoodigd voor straatverlich
ting Indien de gemeente Kruiningen op
deze voorwaarden dus ingaat komt de
gaskwestie in orde
Een verzoek van het Groene Kruis om
een subsidie vau f 10 werd o.a. ook
wegens den minder gunstigen toestand
der gemeenlefinanciên afgewezen.
Daarna ging de vergadering over tot
het behandelen der begrooting van 1914
Algemeene beschouwingen werden daar
bij niet gehouden.
Verschillende reclames over den hoof-
delijkcn omslag werden in een zitting
met gesloten deuren behandeld
De „Avondster" (Bergen op Zoom) be
vat een meedeeling over het verkrijgen
van Eieclriciteit door eb en vloed te
HUnsweert
De nieuwe sluiswerken, die tot stand
zijn gebracht voor het kanaal door Zuid-
Beveland, zullen electriscli bediend wor
den.
En de benoodigde eieclriciteit denkt
men te krijgen door gebruik te maken
van de beweging van eb en vloed
Zijn wij wel ingelicht, zoo zegt ge
noemd blad dan is het initiatief daartoe
uitgegaan en de plannen ontworpen door
den heer Bongaerts, ingenieur van
s rijks waterstaat en. als afgevaardigde
van Roermond, lid der Tweede Kamer.
