H1DDELBURUSCHE COMA IT
Zaterdag
8 Maart.
jj. s8 456" Jaargang.
1913.
Deze courant T«r»ohy«t éagalyk», met nitzondcrutg ra* Zon- n Feeitdagra.
'rij» per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatiem ia Nedorlaad firaaoo pp. i 3.
Afzonderlijks ammmeri koitea 5 oeat.
Advertentie* bij abonnement op voordeelige voorwaarden
Proipeetniien daarvan zijn aan bet bnrean te bekomen.
Advertentiön voor het eeritvolgende nnmmer moeten dei middag, vóór 6e n
aas het bnrean bezorgd zijn.
Adver«eat,6a 20 roat per 'egel. Bij abonnement »eel lager. Geboorte», dood- en
alle andere familioberiobtsn tt Dankbetuigingen van 17 regelt f 1.50 j elke rogel me»<
20 cent. Beclamo» 40 o>mt per regel. Groot» letter» eaar da plaat», die »y innemen
Tot de plaatiing va» advortentidn ea reclame», niot afkomitig ait Zeeland, betreffe»4«
Handel, Nijverheid en Geldwezen, ie gerechtigd het Alxemeei AdTerteatle-Bnreat'
A. DE EA HAB As., H.Z. VoorbMriwaï 866, Asneterdam.
Dit nnmmer beBtaat uit drie bladen en
een Kinderblad.
EERSTE BLAD.
Christelijk openbaar
onderwijs.
Nu het zooveel moeite kost een svast
accoord" te sluiten tot voortzetting der
coalitie, bestaat er vooruitzicht dat de
hier bovengenoemde kwestie voorloopig
nog niet praktisch aan de orde zal komen,
want het zijn alleen de christelijk-histo-
rischen en eigenlijk nog slecht6 een deel
van hen, die krachtig ijveren voor de
»kerstening van de openbare school".
Maar het zon dwaasheid zijn op het
mislnkken der coalitie-onderhandelingen
te rekenen, en in ieder geval moet men
verwachten dat, hoe ook de resultaten
van de verkiezingen zullen zijn, de pro
paganda voor dat denkbeeld zal worden
voortgezet
Er is dus alle reden voor de vrijzin
nigen om nader te beschouwen, wat onder
die lenze wordt voorgedragen. Bet is een
nieuwe vorm van den schoolstrijd, al is
het ook feitelijk een hernieuwde vorm.
Want het mag wel in herinnering ge
bracht worden, dat in 1856 en '57, in
de dagen van voorbereiding en bespre
king der onderwijswet, de strijd van Groen
vau Prinsteren in hoofdzaak gericht was
op de kerstening der openbare school,
en slechts zeer secundair op subsidieering
der bijzondere scholen. De strijd om die
subsidieering heeft echter daarna die
andere zorg een halve eeuw lang op den
achtergrond gedrongen.
Maar in den laatsten tijd is het denk
beeld opnieuw aan de orde gesteld. In
het hijzonder dr. P. J. Kromsïgt, de be
kende Ned. Herv. predikant te Amsterdam,
ijvert er krachtig voor. Herhaaldelijk
heeft bij er over geschreven, en in het
voorjaar van 1912 heeft hij voor de Chr.
Hist, kiesvereeniging te Arnhem er een
rede over gehouden, die thans in druk is
verschenen, met als bijlage eenige artikelen
nit de >Nederlander" van mr. dr. C. O.
P. baron Creutz, die aan het denkbeeld
een wettelijken vorm gaf.
Over de vraag hoe het komt dat juist
de Ned. Hervormden zich zoo zeer voor
de kerstening der openbare school interes
seeren, zullen we niet uitwijden. Het ver
moeden ligt echter voor de hand, dat zij
niet altijd even tevreden zijn over
leiding der bijzondere Protestantsche
scholen, waarin over 't algemeen de Cal
vinisten de eerste viool spelen, hoewel
de Ned. Hervormden een aanzienlijk aan
deel bijbrengen in de kosten en moeite.
Maar nu de kwestie zelf.
Toen we de brochure van dr. Krom-
sigt lazen, kwamen we herhaaldelijk uit
drukkingen tegen die bij ons een oogen-
blik de vraag deden rijzen, of hier ook
een weg werd aangegeven, waar lang9
vrijzinnigen en chris. historischen zonden
kunnen samengaan. Of zal niet ieder
vrijzinnige met dr. K. betreuren dat door
de subjective antithese (der personen) een
christelijk" en een »niet-christelyk"
volksdeel steeds meer tegenover elkaar
worden geplaatst, en steeds verder van
elkaar vervreemden
Maar hoe verder we lazen, hoe meer
we teleurgesteld werden, en ons eind
oordeel kan niet anders zijn, dan dat de
uitvoering van het denkbeeld van dr. K.
c. 8. slechts kan leiden tot een door
voering ook in de openbare school van de
noodlottige splitsing van ons volk naar
het geloof.
Hun plan komt neer op een zgn. fa
cultatieve splitsing der openbare scholen,
die als volgt zon geschieden
De orthodoxe ouders in een bepaald
stadsgedeelte groepeeren zich om één be
Verschenen al» tweede deeltje van »Goen
coalitie zonder vast accoord inzake kerk en
school" bjj B v. d Land te Amsterdam, lo
het eeiete deeltje werd de kerkelijke kwestie
behandeld.
paalde school, waarheen zij hun kinderen
zenden, eveneens de ouders, die neutraal
onderwijs begeeren en evenzoo de Room-
schen en de Joden.
De ouders benoemen nu een commissie
die als een sub-commissie van de gewone
algemeene schoolcommissie, dienst doet,
en in overleg daarmee de geestelijke be
langen der school behartigt, zoodat men
orthodoxe, neutrale, Roomsche en Jood-
sche openbare scholen krijgt.
Dat is het einddoel. Maar reeds nu
practisch uitvoerbaar en ook geoorloofd
wegens de door K. aangenomen relatieve
neutraliteit der openbare school, acht hij
het om bet bidden, het leeren van psal
men en het lezen uit den bijbel in te
voeren op openb. scholen, daar waar de
schoolautoriteiten, gelet op den geeBt der
bevolking en dien der thans aangestelde
onderwijzers, er geen bezwaren tegen
maken.
Daaraan knoopt dr. K. nog een plei
dooi vast voor het »ouderrecht", in den
vorm van het toekennen aan een nit de
ouders gekozen schoolraad van het recht
van voordracht bij de benoeming van
onderwijzers, welke benoeming aan den
gemeenteraad zou big ven. We meenen
echter nu die kwestie te moeten laten
rusten. Ook van vrijz. kant is steun te
verwachten voor een eventueel voorstel
om aan de ouders eeuigen invloed te geven
op de keuze van de personen aan wie
zij de opvoeding van hun kinderen toe
vertrouwen. Maar ten opzichte van de
hier besproken kwestie moet dat onder
deel in belangrijkheid wijken voor de
vraag wat de gevolgen zullen zgn van
een facultatieve splitsing der openbare
scholen voor het geloof.
Dat het stelsel alleen uitvoerbaar is
in groote steden, zij slechts aangestipt.
Ook dr. K. erkent dat. Eu 'er raag ook
wel nopens die kwestie van nitvperbaar-
heid op worden gewezen, dat men nn
niet meer zooals in 1856 te doen heeft
met Protestanten, Katholieken, Liberalen
en Joden. Het aantal sekten is heel wat
grooter dan toen.
Men begint dus met de vasttelling dat
het systeem voor het platteland en de
kleine steden niet deugt.
Maar zal het ook in grootere gemeen
ten ooit mogelijk zgn voor de gemeente-
overheid aan wier zorg ook volgens
de christelijk-hisfcorischen de leiding van
het openbaar onderwijs dient te b 1 ij-
v e n opgedragen, als zijnde zij de histo
risch eu practisch daarvoor aangewezen
macht zal het ooit aan die gemeente-
overheid mogelijk zgn ervoor te zorgen,
dat ook het godsdienstig element op
op ieder dier scholen zal voldoen aan
de eischen vau ja, van wie anders
dan van de betrokken kei ken?
Kan het ooit de taak van de overheid
zgn om er over te oordeelen of een
onderwijzer voldoet aan de eischen van
een of andere belijdenis? Wat voor
examen-eischen dient de overheid te stel
len voor het onderwijzerschap aan die
scholen V
Toen in 1857 die 'zaak in de Kamer
aan de orde was, vroeg Thorbeöke heel
terecht»Ware bet niet eenvoudiger,
juister, uw doel meer rechtstreeks tref
fend, het gansche onderwijs voor de Kerk
op te vragen
Maar boven alles geldt voor deu vrij-
zinuige, wat ook voor den ontwerper
der onderwijswet, minister Van de Brug-
ghen als hoofdstelling goldDe zaak
van het christendom, van het Evangelie,
van het Koninkrijk God", is niet de zaak
van den Staat Indien dus op de
openbare staatsschool voor de jeugd de
hoeveelheid van de christelijke opleiding
en van de vorming tot Christeneu, die
hen daar te beurt kan vullen, veel te
wenschen overlaat veel te kort schiet,
dan zal ,men het geueesmiddel moeten
zoeken waar het te vinden is, bij de Kerk
en nergens anders".
Als onze onderwijswet het woord
christelijk" gebruikt, is het niet in
verband met christ- lijke belijdenis, chris
telijke beginselen, christelijk onderwgs,
of wat voor andere leerstellige onder
werpen. Zij spreekt slechts van oplei
ding tot alle christelijke en maatschap
pelijke deugden. Maar daarmee blijft
men op het gemeenschappelijk christelijk
gebied boven de kerkelijke genoot
schappen.
We kunnen ons niet voorstellen dat
de staat of gemeente een andere houding
kan aannemen dan die van volstrekt
onzijdige in alle kwesties die het zoo
veelvuldig geloof vab de burgers be
treffen.
Het door dr. K. aanbevolen redmiddel
om de geestelijke belangen van ieder dier
gesplitste scholen te doen verzorgen door
commissies uit de ouders, zon slechts in
scbgu de verantwoordelijkheid verplaats?».
Bij ieder geschil zon de gemeente-over-
hoid worden aangesproken
Wat ten slotte betreft de door dr. K.
aanbevolen maatregelen ter onmiddellijke
invoering nl. gebed, psalmen en bijbel
lezing, daar waar er geen bezwaar tegen
wordt gemaakt mag toch zeker wel
worden opgemerkt, dat die laatste toe
voeging het heele plan veroordeeld als
een tersluiks gedane poging om iets te
doeu wat niet geoorloofd is.
De openbare school is nog altijd d e
volksschool van Nederland, en wie zijn
kinderen daarheen stuurt, moet er van
verzekerd zgn dat er voldaan zal wordeu
aan de bepaling der wet: >De ouder
wijzer onthoudt zich van iets te leeren,
te doen of toe te laten, wat strijdig is
met deu eerbied verschuldigd aan de
godsdienstige begrippen van andersden
kenden.*
Boe zou eeu Israëliet het opvatten,
als zijn kind in de openbare school met
christenen moest bidden, psalmen zingen
of den bijbel lezen En hoe velen zgn
er niet in onzen tijd. die öf niet meer
gelooven, öf althans niet meer gelooven
wat alg belijdenis der bestaande kerkge
nootschappen geldt Zonden die zich
daarmee knunen vereenigen
Maar het is er juist om te doen om
die laatste afgedwaalde groepen weer
terug te brengen bij de kerkroept dr.
Kromsigt.
Jawel, dat is de kern der kwestie.
We nemen de beste veronderstelling aan
voor de (motieven der voorstellers. Maar
als ze er met hnn kerk niet in slagen,is
dat nog geen motief om dan maar de
Staat en zgn organen daarvoor te ge
bruiken.
nieuwe grijze pmslagmantol, mcj_ broek van
1900, pet van 1890 en schoenen van vóór
Christus I
Dit militaire feest heeft ons nu de ver
schillende complete nieuwe uniformen
te beslissen over het nieuw in te voeren
automatisch systeem en do wijzigingen in hot
telephoon tarief, waardoor dit nadeeligc saldo
voortaan zou verdwijnen
Men duizelt van de geleerdheid van onzo
ons leger doen zien, die, zoo zij goed gedragen Raadsleden en sommigen praatten over
worden, een flinken, maar meer nog een prar- „Western .systeem' en „StzOwger slesel",over
tischen indruk geven. Voorloopig zullen de „vol automatisch stelsel" en „halfvol auto
nieuwe pakjes alleen bij feesten en officieele matisch stelsel" of het hun dagelijksch werk
gelegenheden te voorschijn worden gehaald en was. Er werd heel wat over geredeneerd, doch
qylexigens zuinig worden opgeborgen, want ditmaal kwam men tenminste tot een besluit
naai; ik hoorde duurt liet overgangstijdperk en werd het voorstel van B en NV dal. in
voor deze kleedij-wisseling tot 1915 en moe- voering van liet automatisch stelsel inhield,
ten dan de oude plunjes als afgedragen be-aangenomen Wel waren de hoeren lang van
schouwd worden Tegen dien tijd zullen wij stof, want ook een avond vergadering moest
in den Haag ook de nieuwe generaals uni- j er gehouden worden om het telephoon tarief
formen kunnen bewonderen. Deze transforma- af te handelen Hierover was men niet gauw
tio komt steeds op het laatst, omdat dit J uitgepraat, hel ging om de verhooging vau
hooge ambt in den regel slechte enkele jaren het uniform tarief of om de invoering van
door een persoon bekleed wordt, hetgeen me- dubbeltaref bcriekencn over in- en uitgaande
dobrengt dat bij een overgang als deze do titu- gesprekken Niettegenstaande vooral door do
laris voor dien korten tijd liever geen extrawinkeliers togen dit 1 aatste systeem krachtig
kosten maakt. Wis gewerkt, werd het toch met overgroote
4 (meerderheid aangenomen, zoodat in Januari
De gemeente den Haag heeft zich reeds ja-1 1914 de gesprekken-tarieven in vier klassen
ren in een grond-poli tick gestoken, waarvan verdeeld wonion ingevoerd, waarvan do kos-
de gevolgen duchtig gevoeld worden inde beur- ten varieeren tusschen 55 gulden per jaar
zen der belastingbetalenden. Vele personen J voor 120 gesprekxen in de maand en 90
met het grondbedrijf op de hoogte, hebben 1 gulden per jaar voor 1500 gesprekken. Daar
reeds herhaaldelijk tegen een onoordeelkundig de keexen dat men opgebeld wordt in doze
speculeer en in grond door de Gemeente ge- j citers mede tellen, mag worden betwijfeld
waarschuwd, waarbij zy als hoofdmotief aan-of dit systcen wel populair zal worden lu
voerden, dat de Gemeente veel duurder moet 1 ieder geval zal het aanleiding geven tot veel
exploiteeren dan particulieren dit kunnen doen.1 ontevredenheid en natuurlijk ook tot veel
Tot nog toe zijn die profeliën bewaarheid ge-1 „ingezonden stukken"
worden, en dc stijging der Gemeentelijke be-j Uw getrouwe
lastingan wordt niet teu onrechte in verband) Torenwachter,
gebracht met de groote uitgaven, die de aan
koop van nieuwe terreinen vordert. Zoo ver-1
telde mij iemand die in „grond" doet, dal 1
tan jol® gelcd® GislOTn H-GrnTentap, de
b„ Duinoord aangeboden, wurro de ,o Amsletdïn gesel,orale
vraagprijs roo hoog ,va, da deac zijn taraüe kad Nationaal Co.mlé der
ver te boven ging. Hij dacht er dan ook niet1
v .v.., i i Christelijk-Historische Unie voortgezet.
aan voor dien grond meer te betalen dan Inj.-
J Ofschoon de vergadering met voor de pers
als waarde daarvoor rekende, zoodat de koop toQganke, .k was_ n*fir de Xol meldt,
"wnm wel worden meegedeeld, dat de meerderheid
toenadering tot de anti-rev. partij, ter hand
CHRISTELIJK-HISTORISCHE UNIE.
de
niet tot stand kwam
Tot zijn groote verbazing hoorde hij" echter
eenigea tijd later dat de Gemeente dit stuk
had gekocht en wel voor den gevraagden
hoogen prijs.
Men kan begrijpen, dat de verkoopers in hun
vuistje lachten, daar door verschillende
having der coalitie voorstond, mits, ter be
reiking van do samenwerking tussclion de
drie Christelijke partijen voor den Juni-veld-
tocht, aan de Christelijk-Historischen van
Anh-Revolutionnaire zijde geen onoverkome
Van den Haagschen Toren.
Do vorige week vereenigden zich vele bin
nen- en buitenlandsche gasten van den Ko
ninklijken officiersbond hier ter stede ter
deelneming aan het vijftiende wapeafeest van
dezen bond. In de groote zaal van den Die
rentuin kwamon de beste strijders uit ver
schillende landen tegen over elkander op de
„mat" en voor schermliefhebbers waren deze
ontmoetingen een even fijn hapje als een zwc-
zerikje voor een gastronoom.
Vooral biji de dames, die zich in haar schoon
ste wandelcostuums hadden uitgedost, onder
vonden deze wedstrijden groote belangstelling.
Uit de gesprekken, die zij voerden, kon wor
den opgemaakt, dat zij niet uitsluitend aan
wezig waren om gezien te worden, doch ook
i werkelijk iets voor de schermkunst voelden
j Zij spraken over „touché's' over „sterke
équipes" of het niks was en wisten het juiste
onderscheid tusschen degen en floret, met
welke woorden zij dan ook terdege „scherm
den".
Ik zocht de oorzaak van deze voorliefde
bij de dames voor het schennen te verklaren,
maar kon tot geen andere uitlegging komen,
dan dat bij het treffen, al de kracht, al de
handigheid en al het overleg ten beste wordt
gegeven om het „hart" te treffen, iets wat
steeds by het Haagsche zwakke geslacht
igrooto emotie's te weeg brengt, en de
dames leven van emotie's 1
Toen ik die dagen in de Haagsche straten
wandelde en al die verschillende uniformen
tegenkwam, wcnschtc ik mjj zelf geluk op dat
oogenblik geen recruut te zyn Het eiscbl
tegenwoordig een speciale studie deze in en
uitheemsche kenteekenen te onderscheiden.
De buitenlandsche uniformen laat ik nu nog
daar, maar deze feesten brachten mee dat
ook vele van onze officieren in hun spik plin-
ternieuwe uniformen warefl' gekleed.
Tot nog toe hadden we de allerzotste com
binaties van militaire klecding genoten Dan
eens kon men een. krijgsman zien met de oude
bekende uniform, waarvan alleen de pet tol
de nieuwe uilrusting behoorde, ook wel een
lm vcrlranrlelm van dra, bouwgrond do
pr,s ooo !»oswas opgovoord dal d«« bel Laatst „stacbc slam
maximum te boven, gmg Wil de Gemeente i r, r.
j7.ii i distneten Ede en Ommen
tegen eiken prijs grond hebben dan moet zij
j i Ten opzichte van het voorgevallene bij de
die voor hoogc sommen van bouwgrondspecu-
.f jongste Kamerverkiezingen in beide districten
1 anten koopen, die, het spreekt van zelf, gaarne ,5. n.
l r. 1 i r, j «ad de Chnstelnk-Ibstorische Urne zich niets
met de Gemeente „zaken doen. Dc rendeermg
1 1 to verwijten, zoodat haar te dien opzichte
van deze. [gronden gaat dan ook niet naar
i ?een ontrouw contra de gemaakte overeen
We?,S ui j j f - 1 komsten kan worden verweten.
Als regel geldt, dat de Gemeente met meer 1 r, - j
verkoopt, maar uitsluitend in erfpacht er». I He' ConulC sou bereid u». de al
den u%ee(t, doch de liefhebben komen niot«™oeneNp» samen-
in drommen opdason. Dit rs dan ook roer f°l<" dc be,'le ™dtrt Ch"?W'Jte
j i 3 j i. 1 11 adviseeren, mits een behoorlijk accoord werd
eoed te begrijpen. Iemand die zich de weelde
f Jr getroffen, waarbij het standpunt van elk dor
kan vcroorlooven eon eigen huis te bewonen 1
in don Hamr, hooft drt eigendom dan ook Woabseeric partgen merd onta®.
.1 Waarschijnlyk zal over de genomen beslui-
gaarne op znh «gen grond staan Het mag mis- 1
V, 111, j, j 1 ten cn dc bewoogredeuen een verklaring m
schien kl«n Hollandsch genoemd worden, n
„Do Nederlander verschijnen
doch voor deze opvatting is toch veel te v n 1
n v 1 1 Volgens andere bladen is besloten op 24
zeggen. Er komt dk nog tets b,. Behalve I 4 a kt6 An]sltriam dm
dat de verschillende bepahngen der erfpacht „r, Mo houdoa
moeilijk te aanvaarden z„neen groot be- Dim zeIt<ta, daB 200als reci„
zwaar dat eon hms op erfpacht-grond gebouwd, mdd werf d(, d ta, aden„ dar ab„
met dan met vorl.es te verkoop® ra Degene ICTolutoMlairc s houde5„
die bouwplannen heeft kykt dan ook wel wat
verder in de toekomst. In vele gevallen laat
hrj zgn kinderen olerfgenamen.bij overtikten PROTEST TEGEN DE SUFFRAGETTES,
een onbezwaarde bezitting na, wat by een 1
huis gebouwd op een erfpacnt-perceel niet I Het bestuur van den Nederlandschen Bond
het geval is, daar jaarlijxs een erfpachtscanon voor Vrouwenkiesrecht zond een Open Brief
moet worden opgebracht, die menigmaal de aan >The women's social <.nd political Union"
som van vijf a zes honderd gulden per jaarte Londen, waarin dut bestuur zeg', het zijn
te boven gaat. Een dergelijk bezit kan dus eenplicht te achten in bet openbaar een pro-
blok aan het been worden voor hen die moe- test tot de Union te richten, naar aanleiding
ten erven Een en ander verklaart de weinige van de door haar leden bij voortduring ge-
animo voor de bouwerij op erfpachtsperceelen bruikte geweldadige middelen.
Gelukkiger is de Gemeente met haar Ilan-
dels- en Industrie-terreinen aan d© Laakhaven,
die op denzelfden voet wofden uitgegeven.
Hierbij toch helpen niet weinig mede de
dwangmiddelen door haar zelf ingesteld Zoo
moet b v. de beurtvaart met 1 Juli a.s. van uit
Enkele zinsneden uit dat protest laten we
hier volgen
»Uw actie is slechts geboren uit het
overigens lofwaardig streven, de aandacht
op eene zaak te vestigen ze wordt kunst»
matig gaande gehouden gij rekent er op,
de verschillende grachten naar dit Laakkwar- dat zij niet met geweld gedempt wordt
»inr tramiaaie» nrnntrat, tw,nnii«« .v z00 hebt Gij Uw moreelen invloed verspeeld,
ziet men in Uwe handelwijze slechts bal
dadigheid.
Schadelijk voor de zaak, die ons lief is,
achten ij Uw optreden, omdat het, alge
meen als afkeurenswaardig beschouwd, de
actie ook voor alle andere strijders voor
Vrouwenkiesrecht verdacht maakt en ver
lamt, meer nog, omdat het een slechten dunk
van de vrouw als staatsburger moet geven.
Wie zal nog larg-r .an de vrouwen ver
dwijning der oorlogen kunnen verwachten,
als gij Uwe zaak met het plegen vin
ernstige baldadigheden voorstaat Wie zal
den vrouwen de wetgeving durven toever
trouwen, zoo gij al wat wet ie roet voeten
treedt Wat moet. men denken van de
Vrouw iu het algemeen, zoo gij, leidsters
tier verplaatst worden. Deze bepaling is nu
juist niet aangenaam voor de belanghebben
den die hun zaken aan Bierkade of elders
gevestigd hebben Toch zal deze maatregel
gunstig werken voor het algemeen verkeer in
de stad, daar byv. verlaging van de Wagen-
brugi, waarover zooveel te doen is geweest,
nu niet meer behoeft af te springen ley einde
de schoepvaart niet te belemmeren. Of echter
de hoogere opbrengst dezer terreinen aan do
Laakhaven merkbaren invloed zal hebben
op den stand der Gemecntefraancïën in het al
gemeen. mag ten minste in de eerste jaren
betwijfeld worden.
Een ander bedrijf, dat do gemeente geld
kost, is de Gemeentelijke Telephoon. Deze
week week had de Gemeenteraad dan ook
