De man van 19 cent
Gerda en
Luigi
Rouwgedicht
Snot
Document Nederland 2002: Feest!
Het verloren land
msBEBar
32 nrc handelsblad
Achterpagina
LEZERSAANBIEDING
LEZERSAANBIEDING
Vrijdag 24 januari 2003 n
Bij de verkiezingen was
alles televisie en bepaalden
opiniepeilers, cabaret-
miljonairs enJoop
Braakhekke de stemming.
Zes notities over de
stembusstrijd.
DoorMAX Pam
Zes opmerkingen over de verkie
zingen:
1. Thuis gekomen van het stem
bureau, zet ik de televisie aan en
zie Maurice de Hond. Ik ben dol op
Maurice de Hond, de omgekeerde
visionair. De meester van de niet
uitgekomen voorspelling. Vraag
hem wat er gebeurt bij het nieuwe
millennium en hij voorspelt een
wereldwijde ineenstorting. Laat
hem reclame maken voor de tele-
comsector en onafwendbaar zakt
dan de markt in. Op het internet
zoek ik op wat de dagkoers is van
Newconomy, het bedrijf dat De
Hond een paar jaar geleden naar de
beurs heeft gebracht. De introduc-
tiekoers was ergens in de beurt van
tien euro. Het zou spoedig oplopen
naar de twintig euro. Wat zou de
koers nu zijn?
0,19 euro!
Maurice de Hond, de man van
negentien eurocent. Al de hele
week heeft hij gepeild dat de PvdA
de grootste partij wordt. Maar de
avond is nog jong, wij zullen zien.
Het was natuurlijk geen toeval
dat De Hond bij SBS achter een
soort aardstralenkastje zat, waar
uit de laatste peilingen opborrel
den. De ondervraagde politicus
had plaats genomen op een elektri
sche stoel, die voor de gelegenheid
lichtflitsen uitzond.
2. Meer dan ooit is bij deze verkie
zingen alles televisie. En cabaret.
Vroeger had je alleen Wim Kan, die
daar een vrolijke gelegenheid voor
uitzocht: de oudejaarsavond als ie
dereen met de oliebollen voor de
radio hing. Nu worden wij over
spoeld door een horde van cabaret-
miljonairs. Om te benadrukken
dat wij de democratie niet meer se
rieus hoeven te nemen, hield Freek
de Jonge de avond voor de verkie
zingen een conference. Het duurde
erg lang. Omdat Freek intelligent
is, begon hij halverwege zijn ver
gissing in te zien en moest hij toe
geven dat hij niet tegen de werke
lijkheid op kon.
Wie dat niet begreep was Dolf
Jansen, die de boel op de verkie
zingsavond zelf kwam opleuken.
De gedachte daarachter is dat die
verkiezingen reuze saai zijn met al
die uitslagen. Maar die uitslagen
waren juist reuze spannend, met
als effect dat Dolf jansen met al
zijn ongein telkens precies voor die
spannende werkelijkheid ging
staan. Laat Dolf Jansen een volgen
de keer standrechtelijk execute
ren. Dat wordt pas spannende tele
visie.
Wel erg grappig was de zondag
avond bij SBS, waarin CNV-voor-
zitter Doekle Terpstra, Volkskrant-
hoofdredacteur Pieter Broertjes,
econoom Arnold Heertje en
VNO/NCW-voorzitter Jacques
Schraven als decor achter stern-
kastjes zaten. Zij mochten alleen
voor spek en bonen meedoen, want
het werkelijke politieke commen
taar werd geleverd door Adam Cur
ry en Joop Braakhekke. En zagen
wij daar ook Gerard Joling? De in
tellectuelen schijnen na afloop nog
geprotesteerd te hebben, maar je
vraagt je af waarom? Zijn die men
sen zo intellectueel dat zij nooit
naar SBS kijken? Dan moeten ze
toch weten wat hun te wachten
staat.
3. Wat je ook erg veel hoorde is dat
de verkiezingen over de inhoud
zouden moeten gaan. Dat is onzin.
Het wezen van de parlementaire
democratie is nu juist dat wij de in
houd overlaten aan de mensen die
wij kiezen. Wij kiezers hebben van
die inhoud helemaal geen verstand
en het zou van hoogmoed getuigen
om net te doen alsof wij dat wel
hebben. Een eenvoudig voorbeeld
kan deze stelling verduidelijken.
Leest u wel eens de schaak
rubriek van Hans Ree in deze
krant? Als u dat nog nooit heeft ge
daan, moet u dat beslist doen, want
het zijn lezenswaardige stukjes,
ook voor mensen die niet kunnen
schaken. Maar onder aan die
stukjes staat een schaakpartij afge
drukt in de vorm van zetten. En die
partij, dat is pas de inhoud. De wer
kelijke inhoud is 21. Pc4-b6! of 48.
Ta6xh6?, en niet al dat anekdoti
sche gepraat, hoe onderhoudend
ook. Helaas kunnen maar heel wei
nig mensen die inhoud werkelijk
doorgronden, zelfs Hans Ree niet,
want dan was hij wel wereldkam
pioen geweest.
Zo is het ook met de inhoud in de
politiek. De inhoud is bijzonder
gecompliceerd en taai, en gaat ons
in de meeste gevallen boven de pet.
Ook boven de pet van de politici.
Toen Balkenende en Bos een con
flict kregen over een economische
werkelijkheid en Balkenende
voorstelde om hun geschil voor te
leggen aan het Centraal Plan
bureau, werden zij daar vriende
lijk ontvangen, maar kregen zij
ook te horen dat het CPB nooit op
zo'n korte termijn zou kunnen uit
rekenen wie er gelijk had. Als het
CPB daartoe al niet in staat is, dan
is het voor ons, stemmende sterve
lingen, helemaal niet weggelegd
om over dit soort inhouden een ge
fundeerd oordeel te hebben.
Wij stemmen dan ook in de eer
ste plaats op een persoon - op een
poppetje, zogezegd - in wie wij een
vaag soort vertrouwen hebben. Ik
stem bijvoorbeeld op Thom de
Graaf, omdat het begrip kennis
economie mij aanspreekt. Maar als
hij het begrip kenniseconomie
gaat definiëren, val ik vermoede
lijk in slaap. Ik ben ook voor goed
onderwijs, maar vraag mij niet om
details. Ik zou graag zien dat het
bijzonder onderwijs wordt afge
schaft, maar ik heb mij er te weinig
in verdiept om de consequenties te
kunnen overzien. Verder zou ik op
De Graaf kunnen stemmen omdat
hij mij wel een aardige, fatsoenlij
ke man lijkt, maar misschien slaat
hij thuis wel zijn vrouw. Wie op
Balkenende stemt, stemt op zoiets
vaags als de waarde van het gezin,
het dorp en de kerk. Bij Bos denk je
meer aan eerlijk delen, bij Zalm
aan: leve het individu. Dat zijn al
lemaal even waardevolle als vage
noties, waarbij het CPB geen uit
komst kan bieden.
4. Men hield zich groot bij de SP,
maar de teleurstelling was op de
gezichten te lezen toen bleek dat
men gelijk was gebleven. „Voor de
vierde keer gewonnen", loog Ma-
rij nissen. Dat is wel het nadeel van
al die peilingen: ik denk dat veel
kiezers nooit echt serieus hebben
overwogen SP te stemmen. Men
sen worden avontuurlijk als er
niets op spel staat. Daarnaast heeft
de SP onder leiding van mediamil-
jonair Harry de Winter een olie
domme campagne gevoerd. Zelf
hebben zij dat bij de SP helemaal
niet in de gaten - hoe kan dit nou,
wij hebben helemaal geen fouten
gemaakt - wat bevestigt hoe onno
zel en provinciaals die partij is.
De essentiële fout zit hem in de
paradox dat de SP voor een verster
king van links is, maar zijn eigen
kiezers alleen bij links kan wegha
len. Zo moest Marijnissen steeds te
keer gaan tegen de PvdA, zijn vij
and maar tevens zijn bondgenoot.
Dat wringt. Het was ook volkomen
zinloos om van de PvdA te eisen dat
men zich sterk zou maken vooreen
links kabinet, want er is nog nooit
in de geschiedenis van onze parle
mentaire geschiedenis een linkse
meerderheid geweest. Ik vermoed
dat de SP aan haar plafond zit. Ze
kunnen alleen nog stemmen win
nen door al meteen duidelijk te
maken dat men compromissen wil
sluiten en niet wegloopt voor rege
ringsverantwoordelijkheid. En
vooral niet de NAVO uit. Maar in
dat geval zou de SP weer zo op de
PvdA gaan lijken datje de SP net zo
goed kunt opheffen.
5. De kiezer heeft gesproken. De
uitspraak van de kiezer moetje res
pecteren. De kiezer wil een CDA-
PvdA-coalitie, enzovoort. Die kie
zer bestaat helemaal niet.
6.0 ja. In het verloop van de avond
bleek niet de PvdA, maar toch het
CDA de grootste partij te zijn. Gis
teren berichtte de Volkskrant dat In-
terview-NSS er met zijn voorspel
ling zes zetels naast zat en het Nipo
twaalf. Maar de winnaar was Mau
rice de Hond! Met veertien fouten.
Heel geruststellend.
FOKKÊ SUKKE
WOF2DT K/U AU-L.ES PUtPBUUK
pe PvpA. LIC»T AAÊT
OB BENEM WUO EN
Jp KDJKT Asis/oeRe
KAMT UIT
VAnRAAR PAT" 'tg
PAS OP 2'KJ Sé* V6P-
KÊ(2(KI& KpZgÊG,.
Luigi maakt prachtige designproducten.
Ons bedrijf verhandelt ze al jaren met
veel succes. Hij was in Nederland om
over de prijzen voor het komende jaar te
onderhandelen.
„Luigi, hoe gaat het ermee?" Hij was
een gelukkig man. Het was niet alleen
een heel winstgevend jaar geweest,
maar hij had ook besloten te gaan ver
huizen. Nu hoefde hij niet meer elke
week op en neer van Genua naar de fa
briek te rijden en doordeweeks in een
hotel te verblijven. Maar nog belangrij
ker, hij zou zijn gezin niet meer hoeven
te missen. Zijn vrouw en kleine dochter
tje van wie hij zo zielsveel hield. Het ge
zin, dat was toch het belangrijkste in
het leven? Ik moest hem gelijk geven.
Direct na onze bespreking steekt Ger-
da haar hoofd om de deur, de receptie
en de telefoon even in de steek latend.
Ik kan het altijd prima met haar vinden.
Ze is enorm bedreven in het verbergen
van haar intelligentie.
„Zeg, wat was dat voor een Italiaanse
griezel? Toen hij even bij de receptie
moest wachten wilde hij weten hoe ik
heette, hoe laat ik klaar was met mijn
werk en of ik iets met hem in zijn hotel
wilde drinken. De volgende keer hou je
hem maar fijn bij me vandaan!"
Gewapend met deze wetenschap bel
ik hem in zijn auto. „Zeg Luigi, wat ben
je allemaal van plan met onze receptio
niste?" Er volgt een pijnlijke stilte. „Uu-
uh.., well, uuh, what can I say, she is ve
ry pretty you see."
Ik stel hem gerust. Voor een extra 10
procent korting zal niemand in Italië
iets over dit voorval te weten komen.
We hebben smakelijk om het voorval
gelachen, ook bij onze latere ontmoetin
gen.
Een jaar later ben ik bij hem in Italië
op bezoek. Na onze bespreking nodigt
hij mij uit om iets te gaan eten. Dat lijkt
mij prima, maar misschien wil hij eerst
even langs mijn hotel rijden om mijn
vrouw op te halen. Luigi vindt het een
fantastisch idee, dan kan hij haar ook
eens leren kennen.
„Maar Luigi, je kent mijn vrouw toch?
Ze werkt bij ons achter de receptie."
Ik hoor zijn adem stokken en hij trekt
wit weg. Vijf seconden lang is het dood
stil. Dan heeft hij door dat hij gefopt
wordt. Hij proest het uit en slaat mij op
de schouder. „You crazy Dutchman!"
J. Plieger
Onlangs overleed een van mijn
zwagers, een man die met zijn
gezin al bijna vijftig jaar in Ca
nada woonde. Hij was een van
die Nederlandse emigranten die
daar met keihard werken een
succesvol bestaan hadden opge
bouwd. Af en toe kwam hij naar
Nederland, waar hij kon vast
stellen dat wij het hier ook goed
hadden, zó goed dat zijn vertrek
naar Canada misschien niet eens
nodig was geweest. Maar hij was
te praktisch van natuur om daar
lang bij stil te staan.
We besloten een overlijden
sadvertentie te plaatsen in de
krant van de streek waar hij was
opgegroeid. Wist iemand mis
schien nog een passend gedicht
voor die advertentie? Gemakke
lijker gevraagd dan gedaan. Ik
zocht tevergeefs in de poëzie van
Jan Greshoff, die naar Zuid-
Afrika emigreerde. Toen kwam
ik bij Koos Schuur terecht, de
Groninger dichter die in de jaren
vijftig naar Australië verhuisde.
Bij hem vond ik deze schrijnen
de regels:
zijn nog de straten nat in holland als
het regent?
vanavond rijdt weer de lange pull
man
van het heimwee richtingloos
en stuurloos
over de rode vlakten
door alle seinen
Mooi, maar had mijn zwager wel
zoveel heimwee gehad? Dat wis
ten we helemaal niet zeker. Ver
worpen dus. Ik kwam er niet uit
en wendde me toen maar tot de
dichters die lekker thuis waren
gebleven. Voorwaarde was wel
dat het uitgekozen gedicht niet
al te afgekloven mocht zijn in
het nationale rouwadvertentie
wezen. Zo belandde ik bij J.C.
van Schagen, een weinig beken
de dichter. Bij hem vond ik:
in duisternis wordt het geboren
in duisternis gaat het verloren
daartussen - even - een klein streepje
licht
het schijnt nu eenmaal zo te horen
In heel zijn onthechtheid een
pakkend gedichtje, maar wel érg
droefgeestig. Dan toch maar Va-
salis? Maar niet wéér die over de
pijn van 'het afgesneden zijn'.
Misschien iets uit haar postuum
verschenen bundel De oude kust
lijn? Dat was nog niet zo erg ont
dekt. Ja! Daar was het: Sub fi-
nem.
En nu nog maar alleen
het lichaam los te laten -
de liefste en de kinderen te laten gaan
alleen nog maar het sterke licht
het rode, zuivere van de late zon
te zien, te volgen -en de eigen weg te
gaan.
Het werd, het was, het is gedaan.
Voldaan liet ik het gedicht in de
advertentie opnemen. De ont
nuchtering kwam de daaropvol
gende weken. Toen ik erop ging
letten, merkte ik dat Sub finem
al is uitgegroeid tot een nieuw,
klassiek rouwgedicht. Je ziet het
steeds vaker in rouwadverten
ties opduiken. Collega Bob
Frommé van Het Parool beschreef
hoe hij het iemand aan het einde
van een seculiere rouwdienst
hoorde voorlezen.
Bovendien bleek Sub finem in
de ogen van gelovige mensen
een onprettige slotregel te heb
ben. „Het is gedaan", zeiden en
kele familieden, „hoezo? Voor
ons is het helemaal niet gedaan
als je dood bent." En onze dier
bare overledene was immers ook
een religieus mens geweest?
Dat was waar. Maar die rode
zon, probeerde ik nog, is dat niet
duidelijk een metafysisch sym
bool? Ik werd meewarig aange
hoord.
Sindsdien geloof ik datje
maar beter zonder poëzie kunt
worden begraven.
Frits Abrahams
In de trein, recht tegenover mij, zit
een moeder met haar zoontje. Het
ventje peutert vol overgave uit zijn
neus. Hij kneedt een balletje,
houdt het tussen duim en wijsvin
ger en bestudeert het aandachtig.
Omdat ik weet wat de volgende
stap zal zijn, kijk ik alvast een an
dere kant uit.
„Jasses", hoor ik zijn moeder sis
sen: „Uitje neus eten is vies."
Haar zoon is het daar niet mee
eens. „Uit jóuw neus eten is vies",
zegt hij.
Otto Holzhaus
Met twee andere tentoonstellingen in Museum De Beyerd
Onder de naam Document Nederland
organiseren het Rijksmuseum en NRC
Handelsblad jaarlijks een tentoonstelling
naar aanleiding van speciale foto-opdrach
ten met het doel het vastleggen van de
eigentijdse Nederlandse geschiedenis. Dit
jaar ging fotograaf Morad Bouchakour op
zoek naar feestcultuur in Nederland.
Bouchakour studeerde aan de Koninklijke
Academie voor Beeldende Kunsten in
Den Haag, waar hij afstudeerde op portret
en Reportagefotografie. Zijn werk werd
reeds elf keer bekroond met een prijs,
waaronder de PANL-Award en de eerste
prijs in de categorie documentaire binnen
land van de Zilveren Camera 2000.
Wie de tentoonstelling Feest! in het
Rijksmuseum gemist heeft, krijgt een
herkansing. Nederland viert FEEST! is van
26 januari tot 16 maart 2003 te zien in
De Beyerd, centrum voor beeldende kunst,
te Breda.
3 Tentoonstellingen
Van 26januari 2003 tot en met 16 maart 2003
De Beyerd, centrum voor beeldende kunst
Boschstraat22
4811GH Breda
Open:
van dinsdag t/m vrijdag
van 10.00 tot 17.00 uur
Zaterdag, zon- en feestdagen
van 13.00-17.00 uur
Fotoboek
Nederland viert FEEST!
ISBN 90 75 380593
Uitgeverij Artimo
Gebonden, 192 pagina's, 24 X30 cm
Verkoopprijs €34,50
In dezelfde periode kunt u ook twee
andere exposities in De Beyerd bezoeken: de
tentoonstelling "At night, we slept in the middle
of the clouds. That was difficult." So they told me.
Een parcours met presentaties, gemaakt
naar aanleiding van het bezoek van kunste
naars Roy Villevoye (i960, Maastricht) en
Jan Dietvorst (1953, Bergen op Zoom) aan de
Asmat in Papoea (foto/film). En de expositie
Morbus Sacer, met werk van Erzsébeth
Baerveldt (1968, Nijmegen) (diverse media).
Vrijkaarten
Als lezer van NRC Handelsblad kunt u
de drie tentoonstellingen gratis bezoeken.
Tegen inlevering van de onderstaande bon
aan de kassa van De Beyerd krijgt u met
maximaal twee personen gratis toegang
tot het Museum.
Het fotoboek bestellen
Naar aanleiding van de tentoonstel
ling Feest! is het prachtige boek Nederland
viert FE EST! verschenen met ruim 100 foto's
in kleur en een voorwoord van Bas Heijne.
U kunt het boek bestellen door onder
staande bestelbon in een gefrankeerde
envelop te sturen naar: NRC Handelsblad,
o.v.v. Lezersservice boeken, Postbus 8756,
3009 AT Rotterdam.
Document Nederland 2002: Feest!
Tegen inlevering van deze bon aan de kassa van Museum De Beyerd krijgt u met twee
personen gratis toegang tot het museum.
Naam:m/v
Adres:
m/v
Woonplaats:
besteltex. van Fotoboek Nederland viert feest! a 29,50
bijdrage in de verzendkosten 1,95 (alleen niet-abonnees)
Voor het totaal verschuldigde bedrag machtigt ondergetekende PCM Landelijke
Dagbladen te Amsterdam tot een eenmalige afschrijving van bank/girorekening:
Handtekening:
VOOR MEER INFORMATIE OVER LEZERSAANBIEDINGEN: 010 - 406 69 28
NRC m HANDELSBLAD
Wie zijn wij? Wat verbindt de inwoners
van een van de welvarendste en meest vrij
gevochten landen ter wereld nog met
elkaar? Hoe heeft het kunnen gebeuren
dat over een land dat nog maar kort ge
leden als 'af werd beschouwd, ineens in
dramatische termen als 'puinhopen' en
'wederopbouw' wordt gesproken? Waarom
botst het algemeen belang hier steeds weer
met het eigen belang? En: waar komt die
manische mondigheid toch vandaan?
Sinds enige tijd schrijft Bas Heijne een
column in NRC Handelsblad. Het zijn veel
besproken beschouwingen, nu eens fel en
hartstochtelijk, dan weer doordacht en
speels, meestal tegendraads. Steeds weer
probeert Heijne erachter te komen wat
Nederland beweegt. De aanleiding is
actueel, maar het is Heijne altijd te doen
om de onzichtbare werkelijkheid achter
de waan van de dag. Tezamen leveren zijn
stukken een verrassend portret op van ons
land - dat dierbare land dat we ongemerkt
ISBN: 90 4460289 6
Paperback
224 pagina's
formaat 12,5x20 cm
Verkoopprijs
€14,50
Actieprijs
€12,-
Actienummer.
426-73378
Actieperiode:
6januari 2003 tot
6 april 2003
Abonnee Extra
Abonnees hebben meer dan dén streepje voor.
Zij betalen geen verzendkosten. Niet-abonnees betalen een
bijdrage in de verzendkosten van 1.95 per bestelling.
door Bas Heijne
ZOJUIST VERSCHENEN
zijn kwijtgeraakt en maar niet terug
kunnen vinden.
Bas Heijne schreef twee romans en
twee verhalenbundels, en de essaybundel
De wijde wereld (2000). Hij is redacteur van
NRC Handelsblad.
Met korting bestellen
Lezers van NRC Handelsblad kunnen
Het verloren land bestellen door onder
staande bon in een gefrankeerde envelop
te sturen naar: NRC Handelsblad,
o.v.v. Lezersservice boeken, Postbus 8756,
3009 AT Rotterdam. Op vertoon van de
bon is het boek voor dezelfde prijs
verkrijgbaar bij de boekhandel en bij
Nieuwspunt, verkooppunt van PCM
Uitgevers, Wibautstraat 131 te Amsterdam
(maandag tot en met vrijdag van 09.00 tot
17.00 uur).
Naam:
Adres:
m/v
Postcode:
E-mail:
Woonplaats:
Bestelt:ex. van Het verloren land 12,-
ISBN 90 446 0289 6 actienr 426-733 78
Bijdrage in de verzendkosten niet-abonnee 1,95
Totaal
Voor het totaal verschuldigde bedrag machtigt ondergetekende PCM Landelijke
Dagbladen te Amsterdam tot een eenmalige afschrijving van bank/girorekening:
I I N I I II I I
Datum:
Handtekening:
VOOR MEER INFORMATIE OVER LEZERSAANBIEDINGEN: 010 - 406 69 28
NRC m HANDELSBLAD
Illustratie Mariet Numan