aan op herdenking wederopbouw
Herinrichting winkelstraat sluit
Tien kinderen en
Architect kiest voor zitelementen en
vitrines op centrale as in de straat
verwoeste winkel
Hoe een monumentale stad werd herbouwd
i—
BOEKEN VERLOOT
DRIE DAGEN FEEST OP BURGPROMENADE MIDDELBURG
HERINNERINGEN VAN GERR/T JOSIASSE
De vader van Gerrit Josiasse, de tegenwoordige ei
genaar van de gelijknamige dames-modezaak aan de
Nieuwe Burg, had tijdens het gedenkwaardige bom
bardement van 17 mei 1940 ook al een winkel in de
ze straat, die toen nog Lange Burg heette. Zijn zaak
in Zeeuwse klederdrachten werd totaal verwoest.
Vanuit hun schuilplaats in een boeren schuur bij
Koudekerke, zagen de tien kinderen Josiasse hoe
Middelburg plat brandde.
Noodwinkels
Nonnetjes
Zes zitelementen
Kosten
MEER RUIMTE VOOR WANDELAAR NIEUWE BURG
Voor de ondernemers
van de Nieuwe Burg in
Middelburg worden 17,
18 en 19 mei belangrijke
dagen. Op donderdag,
de 17e, wordt in hun
straat het eerste van de
vijf oorlogsmonumenten
op Walcheren onthuld,
waarbij herdacht wordt
dat een halve eeuw gele
den bij het bombarde
ment op Middelburg het
grootste gedeelte van de
binnenstad in puin ver
anderde. Daarbij bleef
ook van de toenmalige
Lange Burg nauwelijks
een huis overeind.
BOEK OVER DE RENAISSANCE VAN MIDDELBURG 1940-1948
Reichskommissar
i[»m»3
Streekeigen
Goed en fout
J Dr.ir J.A. Ringers, regeringscommissaris wederopbouw.
Hoewel vijftig jaar na dato steeds minder mensen
het bombardement van Middelburg op 17 mei 1940
kunnen navertellen, leeft de herinnering eraan nog
volop voort. Op die gedenkwaardige dag veranderde
het centrum van één van de fraaiste steden van Ne
derland in een puinhoop. Achttien openbare gebou
wen, waaronder het stadhuis en de Abdii, en 573
andere panden werden vrijwel met de grond gelijk
gemaakt.
DE FAAM - DE VLISSINGER
Woensdag 16 mei 1990
OR RE VERNIEUWDE BURG-
„In de dagen voorafgaand aan
het bombardement werden de
mensen al gewaarschuwd en
aangeraden via de kranten en de
omroepers in de straten om de
stad zo snel mogelijk te verlaten",
vertelt Josiasse, die in dat eerste
oorlogsjaar nog maar tien jaar
oud was. „Zo trokken wij, mijn
ouders en alle kinderen op de
fiets naar Koudekerke, waar wij
bij familie onderdak vonden in de
schuur. Als kind vind je het alle
maal wel spannend en zie je niet
zo het gevaar van een oorlog. Zo
gierden een keer tientallen scher
ven van kettingbommen om mijn
oren, toen ik niet ver van het
vliegveld speelde, dat toen nog
bij Vlissingen lag. Een waar spel
letje met de dood", zegt de heer
Josiasse glimlachend in zijn wo
ning, die nog steeds boven de
zaak ligt.
omdat mijn vader ook grossier
was en net een aantal rollen
Zeeuws bont op voorraad had
genomen. Hij had er niet aan ge
dacht iets in veiligheid te bren
gen. De mensen wisten eigenlijk
niet goed wat een oorlog inhield.
Het was trouwens goed dat wij
niet met zijn allen in de kelder ge-
schuild hadden, want door de
hitte hadden wij dat niet over
leefd. Korte tijd heeft men in de
stad nog gedacht dat de familie
Josiasse niet gevlucht was en
onder in het huis met zijn allen
was omgekomen. Dat was geluk
kig een gerucht", zegt de nu
zestigjarige Gerrit opgelucht.
„Later werden er noodwinkels op
de Dam ingericht, waar wij met
de zaak ook terecht konden. Ons
gezin woonde toen in een huis
aan de Nadorstweg, dat mijn va
der daar bezat".
De meeste winkels aan de Burg,
die bij de wederopbouw een iets
andere loop kreeg dan daarvoor
en daarom voortaan Nieuwe Burg
heette, werden weer opge
bouwd. Ondanks de herbouw-
plicht lukte het Abraham
De winkel van Joziasse vroeger.
Josiasse toch om van de ene
naar de andere kant van de straat
te verhuizen. „Oorspronkelijk
woonden wij aan de kant waar
nu de juweliers Hackenberg zit
ten. Vlakbij ons stond nog een
klein klooster en zo toefden wij
vaak tussen de nonnetjes", put
Josiasse uit zijn herinnering. De
nieuwe zaak kwam in twee pan
den, nummer 33 en 35. Geleide
lijk aan werd daar ook meer
huishoudtextiel en tricotage ver
kocht, want inmiddels was ook
zoon Abraham junior tot de zaak
toegetreden.
„Mijn vader had er na de oorlog
niet meer zoveel zin in", legt Ger
rit Josiasse nader uit. „Zelf ben ik
via verschillende baantjes nog in
Canada geweest, maar uiteinde
lijk kwam ik toch achter in de ja
ren vijftig ook in de zaak terecht.
Op verschillende plaatsen in de
stad en ook in Vlissingen en Sou
burg verschenen winkels van
ons, waaronder een sportwinkel
en een boetiek aan de Lange
Delft. Uiteindelijk heb ik mij ver
der vanaf 1986 alleen toegelegd
op de damesmodezaak hier aan
de Nieuwe Burg. Mijn broer heeft
zich al veel eerder teruggetrok
ken, maar twee van mijn drie
dochters voelen er veel voor de
winkel voort te zetten, dus dat is
sinds de oprichtingsdatum 1903
de vierde generatie die de zaak in
deze straat gaat bestieren".
De Nieuwe Burgpromenade
doet sinds kort zijn naam
weer eer aan. Wie door de
vernieuwde winkelstraat
wandelt, wordt veel minder
dan in het verleden gehinderd
door verspreid opgestelde
fietsenrekken, bankjes en
bloembakken. Ook de grote
vitrine aan de Marktzijde
moest het veld ruimen. Archi
tect Lijn Sturm uit Middelburg
koos voor een indeling van al
le elementen op de centrale
as van de straat. Zo ontston
den twee brede loopgedeel
tes, die het de bezoeker
mogelijk maken de wandel
promenade op en af te gaan
zonder allerlei opstakels te
moeten omzeilen.
„De winkeliersvereniging van de
Nieuwe Burg had de duidelijke
wens de vele obstakels in de
straat op één of andere manier
weg te werken", vertelt architect
Lijn Sturm, die via de Bouwwin-
kel Zeeland werd aangezocht om
de herinrichting van de promena
de vorm te geven. Vanaf septem
ber 1988 boog een werkgroep,
waarin naast de winkeliers, de
Bouwwinkel en de architect, ook
de gemeente zitting had, zich
over de mogelijkheden. „Daarbij
wilden de ondernemers bij de
vernieuwingen in de straat ook
een kunstwerk integreren. Helaas
bleek dat toen te duur en ook de
Het nieuwe ziteiement
herbestrating moest op de lange
baan geschoven worden. Nu
komt er uiteindelijk dus toch een
oorlogsmonument, maar dat
gaat uit een andere pot", vertelt
Sturm, die zijn oorspronkelijke
ideeën om water door de as van
de straat te laten vloeien, helaas
ook gedwarsboomd zag vanwe
ge de kosten.
De uiteindelijke keus viel op een
combinatie van een vitrine, zit
bank en plantenbak, die alledrie
als taartpunten zijn onderge
bracht in een stalen cirkelvormig
frame. Deze zes elementen, drie
grote en drie kleinere zijn ver
spreid over de as van de straat
geplaatst en voorzien van verlich
ting en een dakje. „De vitrines
zijn van gebogen glas, hetgeen
een mooi effect geeft. Het frame
is in neutraal lichtgrijs geschil
derd met een betonnen base
ment in de kleur van natuursteen
en dat sluit goed aan bij de vaak
oude stoepen van de winkels",
zegt de architect.
De kwetsbaarheid van het glas
bij vandalisme ziet Sturm niet als
een probleem, omdat hij denkt
dat iets dat werkelijk mooi is niet
uitnodigt tot vernieling. „Boven
dien is er in de straat een grotere
sociale controle, daar de wonin
gen boven de winkels vaak be
woond zijn".
Met de herinrichting van de Nieu
we Burg was een bedrag van
rond de f 170.000 gemoeid,
waarvan de gemeente ongeveer
één derde voor zijn rekening nam.
Lijn Sturm: „Helaas is er nu niets
meer over om ook de bestrating
aan te passen, want het liefst
zouden wij daar grote lichte te
gels zien, die de straat nog rui
mer doen ogen. Waar ik echter
wel op hoop, is dat de winkeliers
heel terughoudend worden met
hun borden en stellingen voor de
deur en als ze iets neerzetten, dat
dan in het midden doen. Want
anders heeft de hele nieuwe her
indeling natuurlijk weinig zin ge
had".
De wederopbouw bracht voor
deze winkelstraat naast een
nieuwe naam ook een nieuwe
route en sindsdien hebben de
ondernemers samen met de
gemeente verschillende mo
derniseringen gerealiseerd. De
jongste herinrichting van de
Nieuwe Burg kwam deze
week gereed. Reden genoeg
voor de winkeliers om drie da
gen lang evenementen te or
ganiseren voor de bezoekers
van de binnenstad.
Een enthousiaste winkeliersvere
niging, die er niet voor terug
deinst iets leuks te organiseren in
de straat. Zo kenschetst voorzit
ter Dick Anbeek de 22 winke
liers, die stuk voor stuk lid zijn
van De Nieuwe Burg en in geza
menlijk overleg de straat zo aan
trekkelijk mogelijk proberen te
maken. „Bij de herinrichting zijn
wij er van af het begin van uit ge
gaan dat de feestelijke in-gebruik-
neming gelijk zou moeten vallen
met de herdenking van het bom
bardement en de onthulling van
het monument", zegt Anbeek
boven in zijn kantoor bij Boekhan
del Fanoy. „Tijdens deze dagen
zal er in de straat muziek uit de
oorlogsjaren klinken en ook in de
etalages zijn foto's uit die tijd te
zien".
Wie tijdens deze dagen bij Boek
handel Fanoy over de drempel
stapt krijgt als klant een lot, dat
kans geeft op het boek Architec
tuur en Stedebouw in Oor
logstijd, waarin de wederopbouw
van Middelburg centraal staat.
Fanoy stelt daarvan duizend
exemplaren ter beschikking. Bo
vendien krijgt ieder kind in alle
winkels op de Burgpromenade
een sinasappel, als symbool voor
het appeltje van Oranje. Daar
naast hebben de ondernemers in
hun zaken aantrekkelijke aanbie
dingen en wie nu langs de etala
ges loopt zal ervaren, dat de
straat door de nieuwe indeling
veel ruimer werd. Hoe dat tot
stand kwam vertelt architect Lijn
Sturm elders op deze pagina.
Een dag na de aanval ging vader
Abraham Josiasse terug naar de
stad en vond er een totaal ver
woeste straat. Zijn winkel lag in
puin en de hele klederdrachten-
voorraad was verloren gegaan.
Josiasse: „Dat was deste erger
Architect Lijn Sturm op zijn Burgpromenade
Gerrit Josiasse
De wederopbouw begint al in
de oorlog, daarover ver
scheen in 1988 een monu
mentaal boek 'Architectuur
en stedebouw in oorlogstijd,
de wederopbouw van Middel
burg 1940-1948' onder re
dactie van Koos Bosma. Het
is een uitgave van De Hef in
Rotterdam en Fanoy Boeken
in Middelburg. Ter gelegen
heid van de herinrichting van
de Nieuwe Burg en vanwege
de onthulling van het oor
logsmonument daar, worden
duizend exemplaren van dat
boek door Boekhandel Fanoy
verloot.
Rijkscommissaris Seys-lnquart
zegt onder de indruk te zijn van
de verwoesting van de Zeeuwse
hoofdstad en bezweert dat Mid
delburg zal herrijzen. Gelukkig is
de stad nooit verworden tot een
monument van nationaal-
socialistische cultuurpolitiek, zo
als de 'Reichskommissar' dat ge
wild had. Dat is met name te
perspectief. Hoewel het een spe
cialistisch boek is, kan deze ar
chitectuurgeschiedenis worden
beschouwd als een leesbaar ge
schreven verantwoording. Royaal
danken aan een handvol goede
Nederlanders, die de niet altijd
even waterdichte regels van de
bezettingsmacht handig wisten
te omzeilen. Zo werd Middelburg
dan wel herbouwd, maar dan wel
in de rustige sfeer van de Delftse
School. De streekeigen architec
tuur, steunend op traditie en
kleinschaligheid bleef hiermee
behouden. Hoogstens werden er
wat concessies gedaan aan het
moderne verkeer.
Het boek 'Architectuur en ste
denbouw in oorlogstijd' belicht
de wederopbouw van de Zeeuw
se hoofdstad vanuit een breed
geïllustreerd geeft het boek een
uitgebreid beeld van de Middel
burgse renaissance. Want zo mag
de wederopbouw van dit in de
Middeleeuwen geboren monu
ment wel genoemd worden. In
steden als Nijmegen en Arnhem
werd het karakter van de nieuw
bouw destijds bepaald door de in
ere herstelde gemeente raden en
het economisch belang. In Mid
delburg kwamen de grote lijnen
al in de oorlog - met alle beper
kingen van dien - tot stand. Hier
ging het méér om het reconstru
eren van wat toen werd gezien
als een 'Middelburgse sfeer', dan
om royale avenues voor een win
kelend publiek. Het streekeigen
bouwen had in die tijd nog een
andere betekenis. Voor topmen
sen als de algemeen gemachtig
de voor de wederopbouw en de
bouwnijverheid ir. J.A. Ringers en
ir. R Verhagen was het tevens
een daad van verzet, doordat er
typisch Nederlandse verworven
heden mee werden benadrukt.
Dat er overigens wel degelijk een
felle richtingenstrijd werd uitge
vochten wordt door de auteurs
Bosma, Taverne en Verschoor
niet ontkend. Daarbij ging het
vooral om de verschillen van in
zicht tussen de avantgarde van
het Nieuwe Bouwen en de archi
tecten rond de Delftse School.
Volgens de tekst op de omslag
van het boek moet hier echter
genuanceerd naar worden geke
ken: 'Als in dit boek een ding dui
delijk wordt, dan is het wel dat
de na-oorlogse beoordeling van
het gedrag van betrokken Neder
landers in termen van 'goed' en
'fout' met de grootste voorzich
tigheid moet worden bekeken.
Ook de na-oorlogse visie op het
traditionalisme in de architectuur,
de Delftse School als tegenhan
ger van het Nieuwe Bouwen'
geldt niet voor de periode van de
bezetting. Als nationaal produkt
genoot het streekeigen bouwen
grote populariteit als profilering
tegenover de vreemde mogend
heid'.
Middelburg 1940.
