Vadertje Cats over de vrouw
OPRUIMING
roovers speciaalzaken
ROOVERS
IJZER
ROOVERS LEER
mm
PRIJS
VUURWERK
BIJ
poeziie -
BANKG IROREKENING
middelburg
iÖVERS SCHOEHEH
FA. MIDAVAINE
izZ/
W
ZEEUWSE
BONDSSPAARBANK
Opvattingen van een volksopvoeder
Cadeau- en
huishoudelijke artikelen
Gereedschappen
GRANDIOOS
VOORDEEL IN
BONT, SUEDE EN
LEREN KLEDING
MEDEDELING*''
Cursus
Bijeenkomst P.v.d.A.
81e jaargang no. 5 - woensdag 31 januari 1979
uw salaris via een
bankgirorekening
bi j de
Huwelijk
Minderwaardig
Bestemming
Lange Delft 31.
L. DELFT 4* Middelburg
Tijdgenoten
Gas- en
Loodgieter.sbedrijf
DE GAS- EN
SANITAIR
SPECIALIST
met de grootste sortering
in Middelburg
GEKLEURDE
LIGBADEN
tijdelijk 249,—
GEKLEURDE
WASTAFELS
tijdelijk
149,-
Deze tijd
Wij leveren tevens alle
aan- en afvoer materialen
voor
DOE-HET-ZELVERS
.borst behang"
.VOORDEELCENTRUM-
MELSE'vt. BORST
toneeltraining
Faam
W AARIN OPGENOMEN "GROOT W ALCHEREN"
IN COMBIN ATIE MET l>E Vl.ISSINGER Hl IS-AAN-HL'IS OP GEHEEL W ALCHEREN
Jacob Cats werd geboren op 10 novem-,
ber 1577 ip Brouwershaven. Zijn jeugd
bracht hij grotendeels door in het huis
van zijn oom en tante in Zierikzee. Hij
bezocht in die plaats de Latijnse school.
Later studeerde hij in Leiden en Orléans
en promoveerde in de rechten. Weer in
Den Haag werd hij advocaat, een baan
die hem een bepaald aardig geldbedrag in
het laatje bracht. In 1621 werd hij be
noemd tot pensionaris van Middelburg.
Twee jaar daarna pensionaris van Dor
drecht. In 1636 werd hij Raadspensiona
ris, de hoogste funktie in het land. In
1605 was hij in het huwelijk getreden met
de rijke Elisabeth van Valkenburg. Met
haar geld bemoeide hij zich met het in
dijken van de Zeeuwse polders. Ook die
klus bracht hem geldelijk gewin. Op 12
september 1660 overleed hij op zijn
weelderig landgoed Sorghvliet in Den
Haag. Een ander buiten vaii Cats was De
Munnickhof, gelegen onder Grijpskerke.
Cats was razend populair in zijn tijd.
Vele mensen hadden naast de Staten
bijbel ook "alle de wereken van Jacob
Cats" staan. Zijn taal was eenvoudig. Hij
trachtte zó te schrijven, dat ook niet-ge-
studeerde mensen zijn boeken kunnen
begrijpen. Hij was een ras-verteller, die
allerlei voorbeelden uit het dagelijks
leven gebruikte om te zeggen wat hij
bedoelde. Bovendien gaf hij nogal wijze
lessen, en daar had men in die tijd
blijkbaar behoefte aan. Of het nu over
vrijen, trouwen, geboorte, dood of bij
voorbeeld reizen ging, men hoefde Cats
maar op te slaan en die zei er wel iets
over. Zijn boeken waren eigenlijk een
soort huis-encyclopedie. Als dichter
sprak hij over velerlei zaken (vaak over
godsdienstige onderwerpen) op een uit
puttende manier. Niets liet hij over aan
de fantasie van de lezer over. Hij deed
dat op een wijze, die ons nu nogal lang
dradig zou voorkomen. Maar men zat
daar vroeger waarschijnlijk niet mee.
In dit bestek gaat het ons om de plaats
van de vrouw, in het gezin, in de sa
menleving, in het huwelijk. Niet dat dat
het enige is waar Cats over schreef, wèl
omdat juist dat onderwerp heden ten
dage zo aktueel is.
Cats: "Het vrouwelyck geslacht dat
heeft me best bevallen", maar hij voegde
er aan toe dat zijn vrouw hem tot een
ernstig en vroom leven gebracht heeft.
Zijn eigen moeder stierf vroeg; daar
heeft hij niet veel invloed van onder
vonden. Veel waardering had hij voor
zijn roomskatholieke stiefmoeder. De
vrouw van zijn rektor bewonderde hij
om haar opvoedende woorden, over
bijv. manieren aan tafel. Omdat hij in
dit gezin in de kost was, kreeg hij ook te
maken met de dienstbode. Die klom 's
avonds naar zijn kamertje met de be
doeling hem te verleiden. Cats was
daarna van mening dat zulke meisjes
niet thuishoren in het huis waarin zich
opgroeiende jeugd bevindt, want on
kruid dat gezaaid wordt, is moeilijk uit
te roeien. En verbetering viel van zulke
meisjes niet te verwachten: wie eens
oneerbaar is, blijft dat altijd. In Leiden,
waar hij studeerde maakte hij hetzelfde
mee, met dit verschil, dat hij een tijdlang
vreesde buitenechtelijk vader te worden.
In Middelburg verbrak hij een verbin
tenis met een meisje, omdat haar vader
failliet ging. Daar ging bij C'ats het ver
stand boven het gevoel. De vrouw met
wie hij uiteindelijk trouwde vond hij een
ontwikkelde, vrome vrouw, en tevens
een goed voorbeeld van een huisvrouw.
Zij stond hem bij bij zijn dichterswerk
en lichtte hem in over huishoudelijke
zaken. Die laatste informatie, vond hij.
moest immers van de vrouw komen. Het
huwelijk betekende voor hem de
grondslag van het gehele mensenleven.
Het was de bouwsteen van de maat
schappij: het wel of niet slagen van het
Niemand kan en mag zijn ogen
sluiten voor bewegingen in onze
samenleving die lot doel hebben de
vrouw en haar situatie te bekijken,
te doordenkente bekritiseren.
Zijn die bewegingen een reactie op
eeuwenlange "onderdrukking" en
"miskenning" van de vrouw?
Er is in de geschiedenis natuurlijk
zeer verschillend over de vrouw
gedacht. Om er één uit te pikken:
hoe dacht Jacob Cats, ooit wonen
de en werkende op Walcheren, in
zijn tijd daarover.
Wal hij daarover opmerkte is voor
zijn rekening. Maar wel is het een
feit dat zijn meing in zijn tijd zeer
ernstig werd genomen, en door ve
len tot hun eigen opvatting ge
maakt. En dal is eigenlijk grieze
lig: één man zegt iets, weliswaar
als een kind van zijn tijd, en de
massa laat zich leiden door war hij
zegt.
Maar goed, de tijden zijn veran
derd, hoewel... Over Jacob Cats en
zijn kijk op de vrouw gaat dit arti
kel.
huwelijk is niet alleen van belang voor
het geluk van de huisgenoten. Het heeft
ook zijn gevolgen voor de hele maat
schappij. In zijn verhalen klinkt, „dat
Cats het huwelijk zag als een wettige
samenkomst tussen man en vrouw, een
gemeenschap die niet te scheiden is. Het
is een verbintenis tussen man en vrouw,
door God ingesteld, en door kerk en
staat bevestigd. Lesbische en homosek
suele verhoudingen, samenleven van
meer dan één paar, huwelijken tussen
geestelijk of lichamelijk onvolwaardi-
gen, keurde hij ten zeerste af. De be
langrijkste funktie van het huwelijk is de
voortplanting, vond hij. Steun en
vriendschap tussen man en vrouw zijn
een belangrijk onderdeel van de huwe
lijksband. Scheiding van tafel en bed
wees hij af. Scheiding is alleen toege
staan als er sprake bleek te zijn van
overspel of inpotentie vóór de huwe
lijksvoltrekking, zonder dat de vrouw
daarvan wist. In dat geval beschouwde
hij de paren niet als getrouwd. Ze hoef
den dus niet te scheiden; hun huwelijk
werd alleen ongeldig verklaard.
Velen van zijn tijdgenoten vonden de
vrouw maar een minderwaardig schep
sel. Ca i niet. Hij vond de vrouw een
geestelijk en lichamelijk volwaardig-
schepsel, maar niet gelijkwaardig aan de
man: "Maeck tussen man en wijf, ick
bidde maeck verschil, want al de vrou
wen zijn maer om der mannen wil", en:
"De man betracht de wet des lants, het
wijf de wille van de mans". Cats zag de
vrouw als het zwakkere vat. de man
moest zijn vrouw wel eren en liefheb
ben. maar de xtouw moest haar man
gehoorzamen/Met deze mening schaar
de Cats zich achter hel toenmalige bij
bel-christelijke standpunt.
Een en ander bracht niet met zich mee.
aldus Cats, dat die man zijn vrouw nou
maar naar willekeur kon behandelen.
De vrouw vermaande hij evenwel, haar
man ter wille te zijn en te behandelen
naar zijn eigen aard: als haar man on
redelijk en onverstandig is. moet ze niet
kijven, maar hem op een handige ma
nier op zijn fouten wijzen, en zo de vrede
bewaren. Over seksualteit sprak hij voor
die tijd opvallend openhartig: hij stelt
dat. wat seksualiteit betreft, de vrouw er
niet alleen ten behoeve van de man is.
Hel besturen van een huishouden is
volgens Cats een veel omvattende taak.
De vrouw hoort ook niet opgesloten te
zijn in haar huis. nee, ze moet haar so
ciale kontakten blijven behouden.
Mannen doen er verstandig aan de wijze
raad van hun vrouw ter harte te nemen.
Mannen moeten hun vrouwen ook in
lichten hoe hun zaken in elkaar zitten,
wantje weet nooit of je vroegtijdig komt
te overlijden.
Cats hamerde er nogal op dat het jonge
meisje vóór het trouwen haar maagde
lijke eer moest bewaren. Hij deed" dat
met zo'n nadruk, dat men de indruk
krijgt, dat ze het daarmee niet zo nauw
namen in die tijd. De keuze van de
partners moest overeenstemmen met
hun status: arm met arm, rijk met rijk.
Ouders moesten hun kinderen niet tot
een huwelijk dwingen, want een huwe
lijk moest berusten op genegenheid. Een
huwbaar meisje moest men niet tegen
houden te trouwen: de natuur moet haar
loop hebben.
De natuurlijke bestemming van de
vrouw is het moederschap, vond Cats.
Als ze geen moeder hoeükan worden,
moet ze geduld oefenen en in ieder geval
niet haar man daarvoor verantwoorde
lijk stellen. In verband met geestelijke
en lichamelijke gezondheid, dient sek
sualiteit in hel huwelijk met mate be
dreven te worden. De moeder, vond hij,
moet het kind zelf opvoeden, want dat is
van invloed op het karakter van het
kind. Het kind legt beslag op zijn moe
der tot aan het zevende jaar.
Weduwen beschouwde hij als bloemen
die van hun stengel afgesneden zijn. en
Lange Delft 17,
daarna weer in een vaas worden over
gezet: ze herkrijgen nooit hun vorige
bloei meer. De jongere weduwe dient
haar blik op de toekomst te richten: zij
zal wellicht hertrouwen. De oudere we
duwe kan zich het best, volgens Cats,
wijden aan de naastenliefde en aan de
voorbereiding op de dood.
De gehuwde staat van de vrouw zag Cats
als de meest natuurlijke. Deze staat was
voor de vrouw zelfs sociaal onmisbaar.
(Dat een vrouw ook niet-getrouwd kan
zijn en zelfstandig-levend, kwam naar
alle waarschijnlijkheid niet eens bij hem
op.) Als Cats het dan ook over de vrouw
had, bedoelde hij altijd de vrouw die
ooit zou trouwen, of getrouwd was. Dat
de vrouw iets leert (en blijft leren), zag
hij als iets nuttig, en waardevol voor
haar persoonlijkheid. Daarbij dient men
wel te bedenken dat Cats de artistieke en
intellectuele ontwikkeling van de vrouw
haar niet gunde, om op die manier zelf
standig te kunnen worden. Integendeel;
het ging hem er om dat zulke vaardig
heden de vrouw van pas kwamen in het
huishouden.
Toch stond Cats in zijn tijd niet alleen.
Er waren er meer die bepaalde gedach
ten hadden over de vrouw. Neem dat
bock, in 1604 in Italië verschenen, en
geschreven door een vrouw. In dat boek
wordt gezegd dat de vrouw door God
ver boven de man geplaatst is. Een storm
van verontwaardigde reacties was het
gevolg. Een vriend van Cal de medicus
en geleerde Johan van Beverwijck, stel
de in zijn boek dat de vrouw evenwaar
dig, en in sommige opzichten zelfs ver
heven boven de man is. Hij zei dat
vrouwen bijvoorbeeld prima vorstinnen
waren. Ook de vrouwen van ambtsdra
gers namen vaak hele w ijze beslissingen.
Een groot deel van de achterstand van
de vrouw weet hij aan onwetendheid.
Daar weer tegenover staan de boeken
van de Amsterdamse smid en dichter
Krul. die de vrouw ziet als een vrij wil
loos wezen, die h.-> r -chtschapen echt
genoot in alles ter willé \ie: zijn.
Hoe dacht Anna Maria van Schorman,
een vrouw dus, er over? De elite van
Europa prees haar onophoudelijk, on
der meer variwege het feit dat zij zich
bezig hield met de wetenschap. Er zijn
maar weinigen geweest, die haar peil
bereikten. Zij was van mening dat vrou
wen zich ook met wetenschap mochten
bezighouden. Toen men haar aanviel
vanwege deze opvatting, bleef ze bij
haar standpunt dat haar seksegenoten
óók recht op studie hadden. Alleen, zei
ze, wordt weinig van dit recht gebruik
gemaakt, omdat al die vrouwen het zo
druk hebben.
170 x 70 cm, kompleet met
badniengkraan, handdouche en ba-
doverloopsifon.
Van 498,-
kompleet met mengkraan
en sifon van 191,60
We zien dus dat de zeventiende eeuwers
het best zien zitten dat de vrouw zich
ontwikkelt. Ze vonden ook dat de
vrouw, vanwege haar uitgestippelde le
vensweg, te weinig stimulansen kreeg
vanuit haar omgeving. Ze zagen dat
vrouwen zelfs hindernissen moesten
overwinnen om zich te ontwikkelen.
Cats, die ook vond dat vrouwen zich
moesten ontwikkelen, zocht echter niet
naar de oorzaken van de mindere pres-
"DOE-HET-ZELVERS"
kunnen bij ons terecht
voor al hun materialen
Domhurgs Schuit vlot 21
MIDDELBURG Tel. 12330
taties van de vrouw. Ook zag hij niet dat
een maatschappij er heel anders uit gaat
zien, als je vindt dat vrouwen net zoveel
aanleg als mannen hebben, en dat
vrouwen zich net zo goed kunnen ont
wikkelen als mannen. Cats was ervan
overtuigd dat het gezin de kweekplaats
was van de maatschappij. Daarom vond
'hij de taak van de vrouw als opvoedster
zo belangrijk. Want de kinderen die de
vrouw opvoedde, zouden eens volwas
senen in de maatschappij zijn. Met zijn
tijdgenoten vond hij het vanzelfspre
kend dat de vrouw sociaal en financieel
afhankelijk van haar man was.
Toch kan men van Cats zeggen dat hij
voor zijn' tijd echt niet conservatief was.
Hij heeft in zijn werken ("Houwelijck"
en "Trou-Bingh") vaak gestreden tegen
de opvattingen van de mensen in zijn
tijd, die de vrouw als een soort tweede
rangs wezen zagen.
Het is boeiend te bedenken in hoeverre
wij in onze tijd anders over de vrouw
denken dan Cats deed. Hoe mannen nu
over vrouwen denken. Hoe vrouwen nu
over zichzelf denken. Hoe onze maat
schappij over vrouwen denkt. Dat is
boeiend, omdat het nog maar de vraag is,
of er wel zo heel anders over de vrouw
gedacht wordt. Het zou n.l. best wel eens
kunnen zijn, dat Cats's gedachten nog
steeds voortleven.
Hoe denkt U daarover? Schrijft U uw
Dit zijn kinderen van de Rijksleerschool uit Middelburg. In hun hand houden ze een
lang papier met een stok er aan. Net een landkaart. Op dat papier staat het woord
"petitie". Dat is een moeilijk woord. Het betekent dat er op dat papier een heleboel
dingen slaan, waar die kinderen het niet mee eens zijn. En er staan ook dingen op die ze
graag willen. Wat willen de kinderen van de Rijksleerschaol? Hun ouders hebben in de
krant gelezen dat hun school misschien weg moet. Want hun school is al erg oud. Dat
kun je zien op de foto: hij is al honderd jaar. A Is die school weg is. komt er op die plaats
een heel nieuw en modern gebouw. Daar gaan dan een heleboel mensen van de belas
tingen in werken. Ook komt er een parkeergarage voor auto's op die plaats. Als alles
doorgaal natuurlijk. En dan moeten deze kinderen naar een ander schoolgebouw. Dat
vinden ze niet leuk, want ze zijn erg gesteld op hun school. Op het schoolplein staat een
kastanjeboom. Die is al 125 jaar oud. Die zou dan ook omgehakt moeten worden. De
ouders van deze kinderen vinden het een mooi gebouw. En van binnen is het erg gezellig,
zeggen ze. En het is echt niet zo slecht, dat het vandaag of morgen in elkaar valt. En de
Pedagogische A kademie (dat is een school waar je voor meneer of juffrouw kunt leren)
die daarnaast staat, gaat toch verhuizen. Maak daar dan kleine kantoren in En daar
zijn deze kinderen het ook mee eens. Vorige week hebben ze dit papier aan de burge
meester van Middelburg gegeven. En ze hebben hem gevraagd of hij ervoor wil zorgen
dat de school niet wegrhoefl. De burgemeester heeft gezegd dat hij echt geen sloper it. en
hij zou kijken wat hij kon doen. Nu wachten de kinderen dus in spanning op wat er zal
gaan gebeuren.
if
■f
per inging van zaterdag 24 februari '78 A
gut onze hoofdvestiging van
in OOST SOUBUBC verhuizen naar
Wcstsingel 98 GOES
per lmaarV78 zal de zaak
„BOKST V00RDEELCEIITBUM"
ii OOST SOUIUSQ wordm vMi-lf<2<t onder de onna
Zie onze advertcnlie. toorpügim
declfc tun dit blad.
hBORST
gedachten eens op in een briefje. De re-
daktie (Oud Arnemuidsvoetpad 49, Mid
delburg) ziet uw reaktic graag tegemoet.
We komen zeker op dit onderwerp terug!
(Dit artikel is gebaseerd op een Jacob
Catsbundel die, naar aanleiding van hel
Catsjaar door de werkgroep Historie en
Archeologie van het Zeeuwsch Genoot
schap der Wetenschappen werd samenge
steld. In deze bundel, verkrijgbaar in de
Zeeuwse boekhandel, vindt LI meer in
formatie over Jacob Cats) W.J.
Iedere woensdagavond wordt er van
8-10 uur een tonceltraining gehouden in
de Middelburgse Kloveniersdoelen. De
organisatie van deze cursus is in handen
van dc stichting Middelburgs I hcatffr.
in samenwerking met het Zeeuws en
trum voor Amateurtoneel. De training
zelf staat onder leiding van Leni Hen
driks, provinciaal toneeladviseuze.
Wie zijn oor te luisteren legt bij de
deelnemers hoort, dat het niet de be
doeling is naar een tóneelproduktie toe
te werken. Het gaat om het spelen zelf.
Dit geschiedt door middel van kleine
improvisaties, waarin korte momenten
gespeeld worden. Deze worden daarna
herhaald, totdat het "lukt". Op het spel
wordt door de deelnemers kommentaar
geleverd, zodat men inzicht krijgt in de
eigen fouten. Toch betekent dat niet dat
er een soort dwang zou bestaan om te
spelen en dat dan ook zo optimaal mo
gelijk te doen. Integendeel, het is alle
maal vrijblijvend. De ervaring van de
deelnemers is dat men na verloop van
tijd gemakkelijker gaat spelen en meer
durft. Door het telkens andere rollen te
spelen, blijft het geheel spannend. Wie
echter verder wil, kan natuurlijk vanuit
het verworven inzicht in de wereld en de
wetten van het toneel, naar voorstellin
gen van beroepsgezelschappen. Maar
ook is het mogelijk dat men een bepaal
de rol krijgt in de openluchtprodukties
van hel Middelburgs Theater. Deze
cursus dient dus tevens als een kweek
plaats voor talent.
In de reeks van regelmatige bijeenkom
sten in dc wijken van Middelburg houdt
de PvdA afdeling Middelburg op don
derdag 1 februari a.s. een buurtspraak-
avond in de wijk Klarenbeek. Iedereen
kan op deze bijeenkomst bij dc PvdA
raadsleden en wethouders terecht met
wensen, verlangens, problemen in de
wijk, kritiek, enz. Dc PvdA hoopt via het
houden van regelmatige buurtspraaka-
vonden zich op meer direkte wijze voor
de bevolking van Middelburg te kunnen
inzetten. Dc buurtspraak in Klarenbeek
wordt gehouden in de Stedelijke Scho
lengemeenschap en begint om half acht.
Verfijnde tafelsfeer
I SERVIEZEN I
VILLEROY
ENBOCH