De Koninklijke Nederlandsche
Stoomboot Maatschappij
Nieuwe prentenboeken
Dijk Tiengemeten wordt
moedwillig doorgestoken
Laat in het jaar bloeiende
vaste planten
Alzheimer
Inloopavond
i 3D-materiaal
|en workshop
Extra ker-
diensten Ger.
Gemeenten
Jeugdmiddag
Den Bommel
Recept voor
truffels
Reisje Den
Bommel
EllAllDEfl.niElJW5
full copy-service
Getij krijgt donderdag 6 september de vrije hand; nieuwe natuur kan zich beginnen te ontwikkelen
Broedseizoen
Moerassen
Ramp
Superskelter!
VAN DER BOOM
Kleine Krokobril
Oma, ik ben Marloes!
Truffels met fair trade
hagelslag
Weekendpapa
Bas is bang
RVH VROEGINDEWEIJ
Verzorging
Tkintips voor september
PAGINA 6
VRIJDAG 31 AUGUSTUS 2007
In augustus 1914 brak de
Eerste Wereldoorlog uit
en heerste er nog onzeker
heid over de neutraliteit
van ons land. De geregelde
passagiersdiensten van de
KWIM werden verstoord,
ook werd er nog een aan
tal reizen uitgevoerd door
de schepen van de KNSM,
maar in 1915 werden de
gevaren op zee steeds gro
ter en op 25 maart werd de
'Medea' als eerste van de
Amsterdamse rederij in de
grond geboord. Drie maan
den later liep het vracht
schip 'Ceres' op een mijn
en zonk. Groter was het
verlies van de 'Prins Mau-
rits' (KWIM), die in zware
storm met man (49) en muis
verging.
-2-
In die periode waren er veer
tien schepen in aanbouw, maar
de bouwmaterialen waren
schaars en de aflevering liep
daardoor grote vertragingen
op. Ondanks het steeds gro
tere risico bleven de schepen
in de vaart en met grote witte
letters werd de naam van het
schip aan weerszijde van de
romp aangebracht.
Naarmate de oorlog langer
duurde, werd het vervoer van
de zeevracht steeds moeilijker.
In 1917 werden de Nederland
se graanschepen in de Ameri
kaanse havens vast gehouden.
Op een Duitse verklaring over
de vernietiging van alle vijan
delijke schepen en een waar
schuwing aan alle neutrale
schepen, volgden tegenmaat
regelen van de Engelsen en de
Fransen. Duitsland kondigde
daarop een totale duikbootoo-
M^iT^
De 'Siiion', gebouwd in 1961, heeft
bij de KNSM gevaren tot 1974,
daarna verkocht aan Eurabia
Shipping Agency Ltd te Beirout in
Libanon en onder de naam 'Eurabia
Sky' gebracht.
rlog af zonder voorafgaande
waarschuwing, en dit bete
kende een levensgevaarlijke
bedreiging voor alle schepen!
In 1916 liep de nieuwe 'Lode-
wijk van Nassau' op een mijn
en ging verloren. Vijf zeelie
den kwamen om het leven. In
1918 kwam de handelsvaart
op Nederland zo goed als stil
te liggen. In 1919 werden de
door de geallieerden in beslag
genomen schepen weer terug
gegeven en met het opruimen
van de in zee gelegde mijnen
werd een begin gemaakt.
Op 20 april 1923 voer de
'Triton' van Amsterdam naar
Lagos en strandde in storm
weer op de West-Afrikaanse
kust en ging verloren. Op 14
juni 1927 strandde de 'Delft'
bij het eiland Santa Clara en
moest als verloren worden
beschouwd. Op 5 maart 1927
strandde het vrachtschip 'Car-
na' op de noordkust van Santo
Domingo en ging geheel ver
loren. Op 27 september 1927
was het voor de derde keer bin
nen één jaar dat de Maatschap
pij een gevoelig verlies moest
ondergaan. Het mooie stoom
schip 'Amersfoort' liep tussen
de twee eilanden Barbuda en
Antigua op een rif en werd
door de hoge deining tot een
wrak geslagen. In 1927 bracht
de directie van de Konink
lijke West-Indische Maildienst
(KWIM) verslag uit aangaande
het reilen en zeilen van hun
vennootschap, dat in 1882 was
opgericht. Het grootste aan
deel berustte bij de KNSM en
op 1 februari 1927 werd na 45
jaar de KWIM volledig onder
gebracht bij de KNSM.
Dat de KNSM nu (1927) echt
de grootste maatschappij van
Nederland was, mag wel blij
ken uit de volgende cijfers:
Aantal schepen in 1901: 29.
Aantal schepen in 1927: 87,
inclusief de passagiersschepen
van de (voormalige) KWIM. En
dat het de KNSM goed ging,
mag wel blijken uit het feit dat
er twee nieuwe passagierssche
pen in de vaart werden geno
men: de 'Simon Bolivar' en
de 'Cottica'. De uit 1902 date
rende 'Prins der Nederlanden'
werd voor de sloop verkocht.
In 1928 werd er een grote con
currentiestrijd gevoerd op de
Europese lijndiensten, maar
de KNSM durfde deze strijdt
wel aan want zij beschikte over
een grote vloot van diverse
verschillende schepen.
Op 17 januari 1927 werd de
havenstad Cumana (Venezu
ela) getroffen door een grote
zee- en aardbeving. Deze
natuurramp verwoestte stad
en haven en het aantal slacht
offers was groot.
Het stoomschip 'Commewij-
ne', voorheen van de KWIM,
ging na de alles verwoestende
watergolf voor de haven van
Cumana voor anker en de
bemanningsleden gingen aan
land om hulp te verlenen.
Later heeft de Venezolaanse
Regering blijk gegeven van
haar grote waardering voor
de bewezen hulp en de kapi
tein met z'n officieren werden
onderscheiden met een Vene-
zolaanse Orde.
Op 4 augustus 1929 kapseisde
de 24 jaar oude 'Adonis' in de
Middellandse Zee ter hoogte
van Oran. Alle bemanningsle
den werden gered.
Aan het einde van 1930 zou de
KNSM de moeilijkste periode
uit haar geschiedenis tegemoet
gaan. De rederij had 13 passa
giersschepen in haar bezit en
91 vrachtschepen. De wereld
werd getroffen door een eco
nomische crisis, die de handel
en de scheepvaart op een onge
kend dieptepunt zou brengen.
Voor 800 kapiteins werd er
een 'non-actiefregehng inge
voerd voor de duur van twee
maanden. Veel personeel werd
ontslagen en een zorgwekken
de tijd was aangebroken.
Eind 1932 brak er in de Neder
landse zeehavens een grote
staking uit waarbij alle scheeps-
gezellen betrokken waren. Het
was een periode van 'inleve
ren'. De periode 1937-1940
waren weer jaren van herstel en
opgang. De vraag naar scheeps
ruimten nam toe, maar dat was
helaas het gevolg van de bewa
peningsbehoefte van enkele
landen. Het zou niet lang meer
duren voordat men de oorlogs
perikelen zou bemerken.
Op 18 november 1939 liep de
Simon Boh var, met 134 beman
ningsleden en 265 passagiers
nabij Sunk-vuurschip op een
mijn. De kapitein en de purser
werden direct dodelijk getrof
fen. Terwijl de reddingboten te
water worden gelaten, explo
deerde een tweede mijn, pal
onder de reddingboot vol met
De drie Victory-schepen, van
boven naar beneden de 'Breda',
de 'Bennekom' en de 'Baam'.
opvarenden; 59 passagiers en
21 bemanningsleden verloren
bij deze ramp het leven. Het
werd de eerste scheepsramp
die de Nederlandse koopvaar
dij overkwam voor het uitbre
ken van de Tweede Wereld
oorlog. Op 11 mei 1940 liep
het stoomschip 'Amor' naar
alle waarschijnlijkheid ook op
een mijn, vlakbij het vuurschip
'West-Hinder'. Het schip was
onderweg van Cristobal naar
Amsterdam.
Niet alleen door oorlogsge
weld leed de KNSM grote ver
liezen. Het grootste schip van
de rederij, de 'Alkmaar' was
op 17 februari 1940 in bal
last onderweg van Amsterdam
naar Zuid-Arnerika en stootte
bij de Kaap Verdische eilanden
op de Cima rotsen lek en ging
geheel verloren.
Van de 85 KNSM-schepen
lagen er 13 in de Nederlandse
havens. Er werd actie onder
nomen om de schepen zo snel
mogelijk naar zee te laten ver
trekken. In Rotterdam lagen
de onlangs overgenomen
schepen: 'Gordias', 'Irene',
'Orestes', 'Orion' en 'Vesta'.
De laatstgenoemde waagde
een poging om de haven uit te
varen, doch moest wegens een
Duitse bomaanval terugkeren.
Schiedam, Maarten Bezuijen
MIDDELHARNIS - Op Woens
dagavond 5 september houdt
de Alzheimer Vereniging
Goeree-Overflakkee/Hoekse
Waard een inloopavond en
nodigt belangstellenden uit
voor deze ontmoeting en het
thema; 'Hoe is het om mantel-
zorger te zijn?'
De Alzlieinier Inloopavond is
een trefpunt voor mensen
niet dementie, hun partners,
familieleden, vrienden en
hulpverleners. Hier krijgt
nien onder leiding van des
kundige gespreksleiders voor
lichting over allerlei aspecten
van dementie. ledere bijeen
komst staat een ander onder
werp centraal. Na de pauze is
er tijd om vragen te stellen en
in discussie te gaan of ervarin
gen uit te wisselen. Door de
ongedwongen sfeer kunnen
de bezoekers hun problemen
in alle openheid naar voren
brengen. Na afloop kunt u als
u dat wilt nog iets te drinken
en/of met elkaar praten.
De locatie van de Alzheimer
Inloopavond G.O./H.W. is:
Wijkcentrum Middelharriis,
Doetinchemsestraat 27, Mid-
delharnis.
Er is voldoende gelegenheid
om J:e parkeren. Het gebouw is
rolstoelvriendelijk en rookvrij.
Lijn 135 en 137, alswel de bus
taxi's 635 en 637 stoppen voor
de deur.
De inloopavond is open vanaf
19.00 uur. Het programma
begint om 19.30 uur en is om
21.30 uur afgelopen. De toe
gang is gratis, evenals het wel
komst kopje koffie of thee. U
hoeft zich niet van te voren
aan te melden. Op deze avon
den is ook een informatie tafel
aanwezig met boeken, folders,
enz.
Kunt u niet komen omdat u
moet zorgen voor een partner
en als u daarbij geholpen wilt
worden kunt u bellen. Voor
nadere informatie kunt u con
tact opnemen met de secre
taris Alzheimer afdeling, de
heer Cor Besuyen, tel: 0187-
485344.
Ha fijn, de vakantie is
I voorbij, wij beginnen weer!
'K Voortaan de eerste dins-
I dag van de maand bent u
fe tussen 10.00 en 16.00 uur
hartelijk welkom in 'De
Staver'.
OOLTGENSPLAAT - Dinsdag
4 september, 19.30 uur, ds.
F. Mulder.
STAD AAN 'T HARINGVLIET
- Dinsdag 4 september,
19.30 uur, ds. D. de Wit.
U wilt uw
complete huisstijl
Gebr. de Waal sv
Drukkerij
Sommelsdijk
(0187)471020
algemeen®
gebr-dewaal.com
gedrukt l^ebben?
www.drukkerijdewaal.nl
DEN BOMMEL - Woensdag
middag 5 september wordt in
't Westerlicht, Oranjestraat 35a
van 13.30uurtot 15.30uur.een
bingo voor dejeugdvan4 t/m 12
jaar gehouden. De kosten zijn
1,50 en zijn hele leuke prij
zen te winnen.
TIENGEMETEN - Donderdag 6 september is het zover:
op Tiengemeten wordt opzettelijk de dijk doorgestoken,
zodat het rivierwater weer vrij spel heeft op het eiland.
Het doorsteken van de dijk is volgens projectmanager
Lars Teulings van Rijkswaterstaat "de laatste en beslis
sende stap bij het omtoveren" van Tiengemeten tot een
natuureiland. Tiengemeten is dan eindelijk klaar, de
natuur kan haar werk gaan doen.
Door Gert van Engelen
Nog onbekend is of de pro
vincie Zuid-Holland, één van
de partijen die plannen voor
de herinrichting van Tienge
meten maakten en financier
den, op de historische zesde
september nog een symboli
sche handeling wil verrichten.
Logisdek heeft dat gevolgen:
de autoriteiten en hun geno
digden moeten een wandeling
maken van anderhalfuur of er
moeten bussen worden inge
zet. Ziet de provincie af van
een feestje, dan steekt de aan
nemer de kade liever - in stilte
- 's ochtends al door in plaats
van rond de middag temidden
van alle mediadrukte.
Oorspronkelijk zou er al een
gat in de dijk worden gegra
ven op donderdag 10 mei,
toen minister Gerda Verburg
in bijzijn van cameraploegen
het nieuwe Tiengemeten fees
telijk opende. Dat moest wor
den echter uitgesteld tot na het
broedseizoen, omdat anders de
nesten van broedende vogels
zouden onderlopen.
De plek die Tiengemeten
straks weer eb en vloed zal
geven, ligt in de zuidelijke dijk,
schuin tegenover de haven van
Den Bommel. Om preciezer te
zijn is het de buitenkade van
de Mariapolder, oostelijk van
de buitendijkse Blanke Slik
ken. Wie op Tiengemeten de
herstelde vliedberg beklimt
- een uitzichtpunt waarnaar
riettelers bij hoog water en
eilandbewoners bij dreigende
dijkdoorbraken vluchtten -
kan de locatie bevroeden bij
de twee overgebleven bomen
recht voor zich.
Het dijkje is niet meer dan een
flinke zandheuvel, die nu nog
de kreek erachter afsluit. Op 6
september wordt hier een gat
gemaakt van wel zestig meter.
De graafmachine zal vermoe
delijk per schip moeten wor
den aangevoerd, omdat het
moeilijk is om over drassig
land de kleine inham te berei
ken waar de dijk ligt. Kees van
der Vaart, projecdeider van de
Dienst Landelijk Gebied, liet
het Eilanden-Nieuws over de
allerlaatste werkzaamheden
weten: "Verwacht geen spek
takel met enorme watervallen.
Wij mikken erop dat het met
zo weinig mogelijk peilverschil
gaat gebeuren om schade te
voorkomen."
Nadat de dijk is doorgestoken,
heeft het water van het Haring
vliet weer de ruimte. Via de
kilometerslange kreek, die
de lijn volgt van de vroegere
hoofdweg over Tiengemeten,
de Grevesweg, krijgt de getij
stroming de vrije hand. Welis
waar is het getij sinds de aanleg
van de HaringvUetdam gemid
deld slechts 30 cm, maar de
rivierafvoeren kunnen hogere
waterstanden veroorzaken. De
dynamiek van de rivier en het
getij maken uit hoe het land
schap op Tiengemeten eruit
gaat zien.
Na dijkdoorbraak kan de
natuur zich ontwikkelen tot
de vloedbossen, riet- en bie-
zenvelden, moerasvegetatie en
ruigten waarop wordt gere
kend. Zeldzame zoetwaterge-
tijdenatuur, met bijbehorende
planten en dieren, krijgt er een
serieuze kans. "Wie weet", zegt
medewerker Henk Mayer van
eilandbeheerder Natuurmo
numenten, "wordt Tiengeme
ten straks net zo boeiend als de
Biesbosch vroeger was, vooral
als de Haringvlietsluizen een
stukje open gaan." Hij voorziet
dat er rietgorzen ontstaan, met
spindotter en Usdodde.
Tiengemeten is 1000 hectare
groot en in de afgelopen twee
jaren voorzien van 700 hectare
nieuwe natuur. Daarvoor is
500.000 kubieke meter grond
verzet. Maar de metamorfo
se, die 37 miljoen euro heeft
gekost, mag dan klaar zijn,
de natuur begint pas. Volgens
Mayer blijft die "nog minstens
vijftig jaar volop in beweging".
Hoe de natuur haar gang gaat
en met wat zij "mooier en rij
ker" wordt, zal allemaal op de
voet worden gevolgd, verze
kert Mayer.
De dijk die het gaat begeven,
is ook geschiedkundig al van
belang.. Op dezelfde plaats
begaf de buitendijk het in
1953. Na de watersnoodramp
is deze dijk op Deltahoogte
gebracht en schatte men in dat
Tiengemeten nooit meer een
vliedberg of binnendijk nodig
zou hebben.
Alle binnendijken verdwenen,
de vrijgekomen grond werd
gebruikt voor het dichten en
verhogen van de buitendijk
van Tiengemeten. Zo zijn de
tijden na 54 jaar veranderd:
de vliedberg is heropgericht op
de plaats waar hij tot 1953 lag,
maar nu als recreatief aardig
heidje, en de dijk wordt moed
willig doorgestoken.
Wat vervelend als je grote
broers je overal te klein voor
vinden! Sem mag niet eens op
hun skelter. Maar Sem weet wel
wat hij doet. In de schuur gaat
hij aan de slag, en... hij bouwt
zijn eigen skelter. Wel geen ech
te, met een stuur en een rem,
maar toch... Samen met de
broers houdt hij een wedstrijd.
Sem roetsjt naar beneden. En
dan blijkt dat zijn skelter een
superskelter is. Waarom? Dat
begrijp je vanzelf als je de teke
ningen goed bekijkt. Een leuk
prentenboek om lekker over na
te denken, door Corien Oranje
met leuke full color illustraties
van Willeke Brouwer. Het boek
is bedoeld voor kinderen van 4
tot 6 jaar. ISBN 9085430402,
NUR 273, uitgeverij Colum
bus (Jongbloed) 2006, 36 pag.
gebonden, prijs 7,50.
BOEKEN EN MUZIEK
Voorslml 41 - 3245 BG Sorrandsdijk
Tel. (0187)482614-Fax (0187) 4845 20
Van de hand van Vrouwke
Klapwijk verscheen een leuk-
prentenboek met illustraties
van M. ten Berge. Het boek
gaat over een kleine krokodil
die overal tegenaan zwemt.
Bij nader onderzoek blijkt dat
hij een bril nodig heeft. Maar
ja, een bril voor een kleine
krokodil heb je niet zomaar
gevonden. Tenminste, één die
bestand is tegen een echt kro-
kodillenleven... Het boek is
gebonden en telt 26 pagina's
en is geschikt voor kleintjes van
4 t/m 6 jaar. Het boek Kleine
krokobril is uitgegeven door
Barnabas/Jongbloed, Heeren
veen, 2006, ISBN 9085430380,
NUR 273. Prijs 11,50.
Wat heerlijk als je een oma
hebt, met wie je het goed kunt
vinden! Een oma die met je
om boodschappen gaat, koek
jes met je bakt, die je verhalen
over vroeger vertelt en die je
MIDDELHARNIS - Een leuk
recept om in deze laatste
vakantieweek met de kinderen
te maken;
Ingrediënten voor plusminus 16
stuks:
125 gram Fair Trade hagelslag,
30 gram roomboter, 2 eidooi
ers, 2 eetlepels poedersuiker,
bakpapier.
Bereiding:
Zei een kom in een pan met een
laagje kokend water. Strooi de
hagelslag in de kom en voeg de
boter toe; Laat de hagelslag en
de boter smelten; Roer de eier
dooiers er één voor één door
en voeg als laatste de poeder
suiker toe; Haal de kom uit het
water en laat het mengsel iets
afkoelen; Vorm plusminus 16
ovale bolletjes, rol ze eventueel
door cacao of hagelslag en leg
ze op het bakpapier; Laat de
truffels 2 uur opstijven in de
koelkast; Koel bewaren.
De hagelslag koopt u natuur
lijk bij de Wereldwinkel, op
het Spuiplein (achter de Win-
keldiek) in Middelharnis, die
open is op woensdag en don
derdag van 13.00 uur tot 17.00
uur, op vrijdag van 10.00 uur
tot 18.00 uur en op zaterdag
van 10.00 uur tot 17.00 uur.
DEN BOMMEL - De Plaatse
lijke Commissie van de SWO
in Den Bommel organiseert op
woensdag 19 september een
busreis voor 55-plussers van
Den Bommel. Men vertrekt
om 9.15 uur vanaf 't Wester-
licht aan de Nassaustraat en
men verwacht'om 17.00 uur
weer terug te zijn in Den Bom
mel. De reis is inclusief koffie
en gebak, een vaartocht van 2
uur op de Linge met een kof
fietafel. Daarna een bezoek aan
een ijsboerderij in Middelkoop
en ...ijs proeven natuurlijk.
De kosten zijn 37,50. Aan
melden tot 15 september bij
Lenie Lokker, tel: 611449 of
Patricia Visscher, tel: 612644.
na een dikke knuffel al zin
gend in haar armen in slaap
wieet Elk kind moet eigenlijk
zo'n oma hebben, goed voor
de ontwikkeling en het gevoel
van eigenwaarde! Het is alleen
heel erg als zo'n oma iets gaat
mankeren. Reuma of zo iets
zou nog wel te overkomen zijn.
Maar als je oma haar schoenen
in de koelkast opbergt en je
naam niet meer weet, geen leu
ke dingen meer met je doet en
steeds erger in de war raakt...
dan grijpt dat diep in bij een
kind. In het nieuwste prenten
boek van Veronique Van den
Abeele en Claude K. Dubois
(België) wordt het verhaal
verteld van Marloes, die zo'n
oma heeft waarmee ze eerst
alles deed en later niet meer.
Ondanks haar dementie blijft
oma voor Marloes toch echt
de liefste oma van de wereld.
De schrijfster is afkomstig uit
Brussel. Nadat haar eigen oma
was overleden aan Alzheimer,
schreef ze het boek Oma, ik
ben Marloes, dat in het Neder
lands werd vertaald door Nel-
leke Scherpbier. Het boek telt
32 pagina's, is gebonden en
werd op de markt gebracht
door Uitgeverij Columbus
(longbloed) 2007, ISBN 978
90 8543 052 O, NUR 273. Prijs
11,50.
Een ander sociaal probleem,
ook in de vorm van een pren
tenboek, is het verhaal van Jes
se. Hij woont in een mooi huis,
samen met zijn vader en moe
der en heeft alles wat zijn hart
je begeert. Alleen maken zijn
vader en moeder nog al eens
ruzie. Papa en mama praten
dan hard en boos tegen elkaar.
Jesse voelt zich dan ongemak
kelijk. Als hij uit bed gaat om
te zeggen dat hij niet kan sla
pen, khnkt mama opeens weer
heel lief. Zulke situaties roepen
bij kinderen logischerwijs vra
gen op. De vragen die kunnen
opkomen bij een kind wiens
ouders gaan scheiden, worden
in dit prentenboek ronduit
aan de orde gesteld als 'praat-
vragen'. Anne Westerduin laat
in eenvoudige maar treffende
illustraties zien hoe mensen
zich bij een scheiding met alle
gevolgen daarvan kunnen voe
len. Hetboek Weekendpapa wil
op deze manier een hulp zijn
om alle verwarrende gevoe
lens bespreekbaar te maken,
aldus een citaat van de peda
goog Maja Bos-Meeuwsen uit
het voorwoord van dit boek.
Zo moet het geheel dienen tot
heling en troost voor geschei
den ouders en hun kinderen.
Het boek telt 27 pagina's, is
gebonden, en werd op de
markt gebracht door Colum
bus, Heerenveen 2006, ISBN
90 8543 035 6,-NUR 274. Prijs
11,50.
Wie kent Bas eigenlijk niet?
Bas, het kleutertje uit de serie
Ik ben Bas is eigenlijk een
beetje van ons allemaal. Als
Bas in de winkel is en mama
maar blijft praten en praten,
gaat Bas zelfverder met bood
schappen doen. Hij heeft ten
slotte zelf ook een karretje, met
een vlag! Als hij opeens tot de
ontdekking komt dat hij mama
kwijt is, wordt hij bang en gaat
hij snel op zoek. En gelukkig,
mama is al naar hem op zoek.
En Bas voelt weer heel goed:
mama en hij horen bij elkaar!
Een zeer herkenbare alledaag
se situatie. Dit leuke prenten
boekje over 'ons aller' Bas met
een verhaal op rijm van Lies-
beth van Binsbergen en met
vrolijke illustraties van Dag-
mar Stam is bedoeld voor peu
ters en kleuters. Het is uitge
geven door Groen/Jongbloed
Heerenveen, 2006, ISBN 10
9058293149, NUR 275, prijs
7,50.
BOEKEN
I 1 bH alles voor school en kantoor
WttUlJk tS4t, J241 OV UMUUrb
T<L {Dim 41!CI<a luaU-^a (Dltri UMI1
Fk«HcintMdtk1),lSJU Ouddorp
T«L|CI117)M1I7t'Fii|Dir|«»ll
Vaste planten hebben het
hele jaar door veel te bie
den. Veel soorten vormen
ieder voorjaar nieuwe sten
gels en bladeren, andere
blijven zelfs de hele winter
groen. Sommige bloeien
in de winter (Helleborus),
de meeste vooral uitbun
dig in voorjaar en zomer,
een groeiend aantal in de
herfst. Want u wilt uiter
aard het hele jaar door van
kleur in uw tuin kunnen
genieten.
In de herfst bloeiende vaste
planten hebben vaak sterke,
warme kleurenNet als het licht
van de zon dat dan veel meer
rood en geel bevat. Maar ook
pastelkleuren komen voor. De
roze, witte of zachtrode bloe
men van de hoge herfstane-
monen of Japanse anemonen
geven een uitzonderlijk tere
toets aan een herfsttuin. Bijv.
de donkerroze bloerhen van
Anemone hupehensis 'September
Charm', de zuiverwitte van A.
X hybrida 'Honorine Jobert' en
de helderroze van/4. tomentosa
'Robustissima'. Maar de keu
ze is veel groter. Herfstasters
(hoge en lage) met hun volle
straalbloemen en gele harten
zijn er ook volop. Omdat veel
herfstbloeiende vaste planten
vrij hoog worden zijn de lage
Aster Dumosus-hybriden bijna
onmisbaar in de herfsttuin.
Prachtig zijn de laatbloeiende
diepblauwe Aconitum carmi-
chaelii 'Arendsii' en 'Barker's
Variety' die tot ver in oktober
kunnen bloeien (magnifiek
samen met de laatste bloei
ende rozen). De zilverkaars
{Cimicifuga simplex) bloeit ook
zo laat en licht met zijn witte
pluimen (150 cm) op in de
schemering. 'White Pearl'
bloeit extra rijk. Zonnehoed
{Echinacea purpurea) kan ook
tot in oktober bloeien met wit
te ('Alba') of rozerode bloemen
(o.a. 'Leuchtstern'). Prachtig
samen met blauwe en roze
bloeiers. De meeste leverkruid-
soorten (Eupatorium) bloeien
roze, maar de tot ver in okto
ber doorbloeiende Eupatorium
coelestinum vormt schitterende
blauwviolette schermen en
wordt ook niet zo hoog (100
cm, de andere halen makkelijk
een imposante 200 cm). Een
van de mooiste bloeiers voor
Genieten van het najaarszonnetje met uitzicht op de witte Anemone hybrida
'Honorine Jebert'.
de herfst is een hemelsleutel
(Sedum 'Herbstfreude') met
volle, gemêleerd purperode
tuilen die zelfs in oktober nog
druk door vlinders en bijen
wordt bezocht. Berijpt zijn de
uitgebloeide schermen ook na
die tijd nog uiterst decoratief.
Tot slot noemen we de unieke
armelui's orchidee of padden-
lelie {Tricyrtis). De soort T hirta
bloeit zelfs nog in november
met roomwitte bloemen met
roze zweem en rode vlekken.
L' kunt alle genoemde soorten
en cukivars nog prima planten
omdat ze in pot zijn gekweekt.
Dan heeft u er direct plezier
van. Zet ze in voldoende voch
tige, humusrijke grond en laat
de planten na de bloei rustig
bovengronds afsterven. Zorg
alleen dat het afstervende
materiaal geen groenblijvers
bedekt. Dan wel afknippen,
in andere gevallen pas in het
voorjaar 'opschonen'. Veel
stengels en oude bloeiwijzen
zijn 's winters namelijk uiterst
decoratief en ze vormen een
prima winterdek.
Uw planten niet meer mesten.
Ze moeten afrijpen voor de
winter. Blijf het gras maaien
zolang het groeit. Uitgebloei
de zomerbloeiers opruimen.
Gebruik de lege potten en
bakken voor nieuwe winterbe
planting. Vernieuw zo nodig
buxusranden. U kunt buxus
nu ook stekken. Haai uw kuip-
planten naar binnen voor het
gaat vriezen, maar laat ze zo
lang mogelijk buiten. Soorten
als laurier en olijf kunnen wel
enkele graden vorst hebben.
Nog steeds onkruid blijven
wieden. Breng eventueel een
nieuwe mulchlaag aan. Nieuwe
ranken van klimplanten aan
binden voor de herfststormen
ze beschadigen.
