«iiAnoEn niEuws
i MET RAAD SN DAAD I
reportages
Voor en tegen
FLUOR
Zeeuwse wandelingen
torm over Reimerswaal
f
BUIJSSE
Dit jaar „Frühlingsstimmen" in maart?
De grote liefde
n
i
STIJLGROEP
C. KIEVIT Zn.
t
*blad
Vrijdag 13 februari 1970
No. 3862,
Ulv
Modehuis
Centrale Verwarming
WEERPRAATJE
FOTOGRAFIE
J. ZANDSTRA
Bilzondere Neder
landse frankeerzegel
(Wereldtentoon
stelling Osaka)
Re;
ag;l;
lijnen -
de clitf,;
kennis t
aar/aart'
zijn ki'
llllllll
UMPT
dit artilcel zullen we zien hoe „het
^htig Reimerswaal" nog minder
ftd dan een „gansche gheringhe plaet-
P(een uitspraak van ds. Schepers uit
vorige stukje), het verdween van
deifeai'dbüdem.
Éde reeds genoemde brand van
die 2/3 deel van de stad in de as
brak er in 1520 weer een grote
brand uit. Meer dan 300 huizen, een
n vertiï aantal pakhuizen gevuld met koopwa-
hij vvei" ren, vele weefgetouwen (waar men vlas
tot linnen verwerkte) en een klooster
wefden vernield. Ondanks een vroeger
gegeven verbod waren er nog veel hou
ten huizen met rieten daken, terwijl de
uddorp biusapparaten onvoldoende waren.
Deze brand, gevoegd bij de heersende
pest, veroorzaakte heel wat ellende en
armoede.
Stormramp van 1530
Dan breekt het rampjaar 1530 aan,
dat het begin van het einde der stad
wordt, 't Is de 5e november, later ge-
|--f;, noemci Sint Felix' kwade zaterdag. De
|i!5'i\ wind die de vorige dag west geweest is
veranderd tussen 8 en 9 uur 's morgens
in een noordwesterstorm. Vergezeld van
een hevig onweer en zware stortregens
duurt de storm tot de volgende namid-
Haringv; ^^g g
Om 2 uur zal het vloed zijn, maar een
paar uur vroeger tegen de middag staat
het water al gelijk met de kruin van de
't Wordt nog erger. Ten oosten van
Reimerswaal wordt de uitwateringssluis
bij het dorp Kreke weggeslagen. Even
ten westen van de stad hebben de gol
ven een gat in de dijk geslagen, op de
plaats waar vroeger de Vernoutsee
stroomde. Het gat is op die eerste dag
nog maar 5 voet breed, maar het door
jagende water holt het steeds meer uit.
Uit de geschiedenis van Walcheren van
1944—'45 en uit de februariramp van
1953 weten we, hoe diep zulke gaten na
verloop van enige tijd kunnen worden.
Graaf Adriaan van Lodijcke, tevens
heer van Reimerswaal, houdt op zijn
kasteel juist een doopfeest ter ere van
zijn pasgeboren zoon. Hij wordt gewaar
schuwd voor het gevaar dat hem be
dreigt en hij lacht. Volgens de over
levering wilde hij n.l. van de Schelde
naar zijn kasteel een nieuwe haven la
ten delven. Nu kan hij die kosten spa
ren, nu arbeidt de zee voor hem! Maar
de zee werkt meer dan hij verlangt. Als
zijn ogen open gaan voor het gevaar
dat dreigt, is het te laat. Was hij bij
tijds op zijn post geweest, misschien
had men de dijkbreuk kunnen stuiten.
Op een vlot weet deze als streng be
kend staande heer met zijn zachtzinnige
vrouw Johanna van Glimes Bergen op
Zoom te bereiken. Na twee jaar sterft
ze, haar man twee jaar later. In de kerk
te Bergen op Zoom is een monument
Voor het ongelukkige echtpaar.
1957
1905
19C9
19C8
1966
1967
19S7
19Ö6
1968'
1967
1909
1968
jk.
(01879)
Slechte dijken
ntrolebil;
nleiding
bben op
dhr. A.
t.
Tot zover de overlevering. Het is ech-
ter niet billijk alle schuld op de graaf
11e spaait Lodijcke te werpen. We moeten ook
een deel van de schuld toeschrijven aan
lïeïï de dijkbesturen. In Reimerswaal zetel
de het dijkbestuur van de watering be-
oosten Yerseke, dat bestond uit een
dijkgraaf en enige gezworenen. Meer
malen is er onenigheid tussen het dijk
bestuur en het stadsbestuur. Ieder wil
op eigen manier dijken verbeteren, ze
willen de lasten op elkanders schouders
schuiven met als resultaat dat er niets
wordt gedaan, in ieder geval niet ge
noeg. Daarbij komt ook nog dat lang
tin 'rhi niet alle leden van het polderbestuur
lltóriB voldoende bekwaamheid hadden. En als
ik lees dat de dijkwerkers soms meer
an OOSl: [jjj jjgj jjjgj, j^y j^g^ werk zaten,
or de ba vroeg ik me af of deze hun werk vol
doende hebben afgeleverd. Door al de
ze oorzaken krijgen we dit treurig re-
eK j|5' sulfaat: een vruchtbare landstreek met
3e< 18 dorpen staat onder water, sommige
dorpen voor altoos. Ik noem enkele na
men; Tolsende, Couwerve, Broecke,
Everswaert, Schoudee, Nieuwlande, Dui-
naet ce yg„gg Lodijcke, Nieuwkerke, Maire,
Vmkemsse, Hinkelnoord, totaal een op
pervlakte van ruim 22.000 gemeten (bij
na 9000 ha). Velen hebben geen gele
genheid zich te redden en komen in de
!n om, ook veel vee verdrinkt.
financiec
stingen
635,—
ge leeftijü]
velijke ree:
Diiiloi''
Elders in Zeeland
Niet alleen in deze streek, de Brede
Watering beoosten Yerseke heeft de
storm ernstige gevolgen gehad. Ook de
32.000 gemeten van de watering bewes-
ten Yerseke lopen onder, het water
stroomt tot bij de Ganzenpoort te Goes.
Ook het eiland Borssele loopt onder wa
ter, evenals St. Philipsland.
Het 14.000 gemeten grote Noord-Be
veland overstroomt helemaal en eerst
in 1598 begint men weer met de inpol
dering.
Op Walcheren worden veel dijken be
schadigd, een gedeelte van het eiland
staat drie weken onder (zout) water.
In Cadzand stromen 9 polders vol, in
het Hulsterambacht niet minder dan
36.
In Zeeland, Holland, Brabant en
Vlaanderen worden in totaal 400 paro-
chiën overstroomd. Was het water nog
een halve span hoger gestegen, dan zou
vermoedelijk heel Zeeland en half Vlaan
deren ondergelopen zijn.
Het oude rijmpje
„Holland en Zeeland wel beklagen
mag
Sinte Felix' quaden zaterdag"
bevat helaas droeve werkelijkheid.
Stormramp in 1532
Onze landsheer Karel V laat een on
derzoek instellen naar de aangerichte
schade en de toestand der dijken. Hij
stuurt wat geld om het verwoeste te
herstellen. Door verschil van mening
hoe men het geld het nuttigst zal be
steden, schiet het met de wederopbouw
der woningen en het versterken der dij
ken maar langzaam op. Er is een oude
spreuk: Wien water deert, die water
keert, d.w.z. wie last van het water
heeft, moet zelf de oorzaak van die
overlast wegnemen. Zo ging het toen,
men probeert het herstel van zich af
te schuiven en er anderen voor laten
opdraaien.
En al het werken leek wel vergeefse
moeite. Het leek wel of de vloek rustte
op deze eens zo welvarende streek. Twee
jaar later, op 2 november 1532, vernielt
een nieuwe watervloed de vrucht van
hun arbeid. Door twee grote dijkbreu
ken, bij Creecke en Lodijcke, heeft het
water opnieuw gelegenheid naar binnen
te stromen. Menige polder gaat opnieuw,
doch nu voor altoos, ten onder.
In Reimerswaal staat het water 8 voet
hoog in de kerk. In het zusterhuis ver
drinkt een verpleegde en een innocente
(achterlijke) zuster Clara, die gevlucht
was „met haar hoofd in een der wijn-
tonnen, menende haar daar te bergen:
Godt hebbe haer zielen". Ook zijn er
enkele dijkwerkers, die in polderketen
verblijf hielden, verdronken..
Van het dorp Maire wordt verteld dat
50 personen op het dak van de kerk
waren geklommen. Na 2 dagen en 3
nachten daar in gure novemberstorm te
hebben doorgebracht, werden ze einde
lijk gered.
Middelburg L. van Wallenburg
l
^GRONINGEN i
NATUURLIJK BU
MIDDELHARNIS
£llllllllllilllIllllllllllllllllllllllilllllllllIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIItlllllllUMinilllllllllllHIIIII^
In deze rubriek worden vragen be
antwoord die van lezerszijde zijn ge
steld. Iedereen kan van deze service
kosteloos gebruik maken. Vragen op
velerlei terrein kunnen ter beantwoor
ding in deze rubriek opgezonden wor
den aan onze redactie, Postbus 8 te
Middelharnis.
GELOOGDE KAST.
Onlangs kocht ik een 200 jaar oude
eikenhouten kast, die geloogd is met
een oplossing van water en caustic soda.
Volgens mij is dit loog niet voldoende
geneutraliseerd, daar er nog steeds wit
te vlekken in het hout verschijnen. Hoe
kan ik deze vlekken afdoende bestrij
den? Ik heb de kast al enkele malen in
gesmeerd met een mengsel van pure,
donkergekleurde bijenwas en terpen
tine. Dit helpt maar tijdelijk.
Antwoord: Dat die vlekken telkens
weer terugkomen, wijst er op dat dit
loog (caustic soda) inderdaad nog niet
voldoende uitgewerkt is. Dit loog is in
dat droge eikenhout diep doorgedrongen
vandaar die vlekken,i Verwijder eerst
met een ammonia-oplossing alle was
énz. Behandel daarna de kast met veel
warm water met een druppeltje soda
erin. Dit moet u telkens herhalen, tot
dat die caustic soda er uitgetrokken is.
Voordat u de kast weer in de was zet,
moet u het eerst maar op een plekje,
b.v. aan de zijkant proberen of het hout
nu zuiver is. Pas dan kunt u de gehele
kast verder bewerken. Gebruik liefst
blanke was, waardoor de mooie nerva-
tuur beter uit zal komen.
ONTWIKKELINGSHULP.
Hoe komt de Nederlandse Investe
ringsbank voor Ontwikkelingslanden in
Den Haag ertoe een lening aan Chili te
verstrekken onder garantie van de
Staat der Nederlanden? Chili heeft een
20-jarige overeenkomst met Anaconda
verbroken na 2 jaar en Anacondamijnen
in Chili onteigend.
Antwoord: De Nederlandse Investe
ringsbank voor Ontwikkelingslanden
werkt met geld van en gegarandeerd
door de Staat der Nederlanden. Be
hoefte aan middelen kunnen o.m.i wor
den verkregen door het plaatsen van
obligatieleningen op de kapitaalmarkt.
Zoals de bank u geschreven heeft, kun
nen zij zich niet veroorloven met der
den in discussie te treden over het door
haar gevoerde financiële beleid.
Als Nederlander zou u met hulp van
een lid van de Tweede Kamer der Sta-
ten-Generaal zich nader kunnen laten
informeren over het financiële beleid
van deze bank en over de door u ge
noemde kwestie-Chili. Voor het overige
is het zeker dat wij meer dan eens
ontwikkelingshulp verstrekt zullen heb
ben en ook nog zullen verstrekken aan
landen die ons minder goed gezind zijn
of aan landen, die aan Nederlandse on
derdanen schade berokkenen. Denk
eens aan Indonesië!
Het gaat er bij die hulp niet om of
wij of onze landgenoten ermee gebaat
of gevrijwaard zijn, maar het gaat er
om dat een achtergebleven gebied er
een betere economie kan opbouwen. Het
moet u daarnaast uit tal van voorbeel
den uit de geschiedenis bekend zijn dat
politieke en/of financieel-economische
operaties tussen landen niet steeds pa
rallel lopen met hetgeen wij onder fat
soen verstaan.
POSTZEGELS.
Zijn voor postzegelverzamelaars de
z.g. „strips" (2 of meer van dezelfde aan
elkaar in horizontale of verticale rij) en
„bloes" (4 maal dezelfde postzegel in
een vierkant) meer waard dan enkel
voudige exemplaren? Zijn ongestem
pelde z.g. postproche"-zegels meer
waard dan gestempelde? En wordt in
dit laatste geval de waarde ook beïn
vloed door die stempeling (vooral licht
SOMMELSDUK
Telefoea (01870) 2609
stempelen en liefst niet over het gelaat
van afgebeeld persoon)^
Antwoord: Dat strips en bloes van
dezelfde postzegel aanéén per exem
plaar meer waard zijn dan de losse,
geldt alleen voor postzegels, ouder dan
1913. In het algemeen zijn ongestempel
de zegels meer waard dan gestempelde,
maar er zijn uitzonderingen, bijv. die
van Curagao. Dat zeer zwaar gestem
pelde zegels, die daardoor haast niet
herkenbaar zijn, minder waard zijn dan
licht gestempelde, spreekt voor zichzelf.
GABRIëL SMIT.
Kunt u mij een levensbeschrijving ge
ven van Gabriel Smit?
Antwoord: Wij kunnen u enige alge
mene gegevens verstrekken over de Ne
derlandse letterkundige Gabriel Smit.
Verdere bijzonderheden kunt u hem zelf
vragen, als wij u zijn adres geven:
Gooiersgracht 161, Laren N.H., telefoon
02153-4975. Gabriel Smit werd op 25
februari 1910 te Utrecht geboren. Be
halve zijn boeken, die hij schrijft,
werkt hij voor verscheidene dagbladen
als toneelkriticus en boekbespreker.
Ook was hij enkele jaren letterkundig
redacteur van de Gooi- en Eemlander
en wethouder van de gemeente 's-Gra-
veland. Aanvankelijk behoorde hij tot
de Oud-katholieke Kerk, maar ging la
ter over naar de Rooms - Katholieke
Kerk. Zijn verzen zijn over het alge
meen zangerig en romantisch en geven
expressie aan het innige geloofsleven
van een enigszins weemoedige persoon
lijkheid.
Wij noemen van zijn werken: Overspel,
Weerklank, Maria-lof en andere ge
dichten. Sonnetten, zeven Marialegen
den, Ik geloof, terwijl zijn herdichting
van de Psalmen (1952) grote verdien
sten bezit.
HARTSLAG.
Wat is een normaal aantal hartslagen
voor een volwassen mens per minuut?
Antwoord: Er kunnen tussen de men
sen grote verschillen bestaan, terwijl
voor elk de toestand persoonlijk nor
maal kan zijn. Verder speelt de leeftijd
een grote rol. Gemiddeld bedraagt het
aantal slagen per minuut 60 a 70, maar
bij jonge kinderen kan bijv. 90 heel
normaal zijn en bij oude mensen bijv.
50 ook. Eigenlijk kan bij ieder mens
door de behandelend geneesheer op de
lange duur vastgesteld worden, wat
voor hem of haar een normale hartslag
is. Verder maakt het, zoals u verder al
gedeeltelijk veronderstelt, verschil of
het lichaam in toestand van rust ver
keert tijdens slaap, liggend, staand of
lopend, bij lichte of zware arbeid enz.
Want altijd zal als er ergens in het
lichaam verhoogde behoefte aan voed
sel ontstaat, het hart door verhoogde
activiteit daarvoor zorgdragen.
Ook de maaltijden oefenen invloed
op de bloedsomloop uit, doordat de
maag en ingewanden dan om verhoogde
bloedtoevoer vragen.i Of er tussen 's
morgens en 's avonds verschil bestaat,
hangt natuurlijk geheel af van de leef
wijze van de persoon, maar de tijd van
de dag als zodanig oefent geen directe
invloed uit, zoals wel uit het boven
staande valt af te leiden.
Tenslotte noemen wij nog één belang
rijke faktor bij de frekwentie van de
hartslag, waarnaar u niet vroeg, maar
die misschien wel de belangrijkste is,
n.l. de gemoedstoestand. Een zenuwach
tige, drukke, haastige leefwijze heeft
een nadelige invloed op de bloedsom
loop. Een rustige, beheerste leefwijze is
daarom voor ieder mens aan te bevelen.
OLIJFOLIE.
Als ik van de zomer naar Spanje ga,
kan ik dan mijn huid insmeren met
olijfolie tegen zonnebrand, of is dit na
delig voor de huid?
Antwoord: Om te beoordelen in hoe
verre het gebruik van olijfolie op de
huid in warme landen nadelig voor u
zou kunnen zijn, dient een vakkundige
op het gebied van de huidverzorging
vast te stellen welk huidtype u hebt en
u in verband daarmee verantwoorde ad
viezen te geven. Wij kunnen alleen in
het algemeen zeggen, dat mensen die
naar Spanje gaan, dit eenvoudige en
goedkope middel veelal met goed ge
volg toepassen, maar u zekerheid geven,
dat u er geen enkele schade van zult
ondervinden, kunnen wij niet. Er zijn
nu eenmaal zeer gevoelige huidtypen,
die heel weinig verdragen kunnen.
Mocht dit met een van u het geval zijn,
dan kunt u altijd nog advies vragen aan
één der plaatselijke schoonheidsspecia
listen.
BEDRIJFSVAKANTIES.
Hoe liggen dit jaar de vakantieperio
den in de verschillende bedrijfstakken?
Antwoord: De vakantiespreiding die
de Stichting van de arbeid in overleg
met het bedrijfsleven voor 1970 heeft
geadviseerd, komt op het volgende neer:
Ie periode: 29 juni t.jn. 11 juli voor
het gedeelte van Nederland bezuiden de
grote rivieren.
2e periode: 13 juli t.m. 25 juli voor
(van onze weerkundige medewerker)
Het weer in deze winter is geken
merkt door een serie kou-invallen.
Daarbij is het echter slechts op een be
perkt aantal dagen tot strenge vorst
gekomen.
Telkens wanneer het Skandinavische
maximum zijn stekels opzette en het
menens leek te zullen worden kwam er
weer wat tussen in de vorm van een
sneeuwstorlng of een dooiwind. Daar
door behield het winterweer in Neder
land een halfslachtig karakter, waar
bij het in Groningen wezenlijk kouder
was dan in Zeeland. In Skandinavië en
aanvankelijk ook in Duitsland werd wel
een strenge vorst geprolongeerd. Tot in
de huidige maand duren daar de kou-
invallen voort, maar vastgesteld kon
worden, dat zij gaandeweg minder in
drukwekkend zijn geworden. De laat
ste tijd zet de westelijke circulatie nu
en dan tot over West-Europa door.
Men zou kunnen zeggen, dat de win
ter van 1969 - 1970 groot is geweest in
het kleine.
En hoe zijn de vooruitzichten voor
maart? Op het eerste gezicht lijkt een
redenering in „Ijselijke" trant vrij lo
gisch. Immersde Oostzee is de
afgelopen maanden vrij sterk verijsd.
Nu nog elke morgen om 10 voor 12
draait de spreker van radio Kalundborg
de circa 250 codeberichten over de ijs-
situatie in de Deense wateren af. Wat
zou meer voor de hand liggen dan het
rekenen op een koude maart met fre
quent ijzige winden uit het Noord-
Oosten?
Wij zijn daarvan echter niet helemaal
Aan de weerldtentoonstelling in Osa
ka, die dit jaar wordt gehouden, zal de
Nederlandse PTT aandacht besteden
door uitgifte van een bijzondere fran
keerzegel.
De aan Expo 70 gewijde zegel is de
eerste die ons land ter gelegenheid
van eeri wereldtentoonstelling uitgeeft.
De zegel werd ontworpen door Wim
Crouwel, te Amsterdam, die ook mee
werkte aan de vormgeving van de Ne
derlandse inzending voor Expo 70.
Van 10 maart a.s. 11 april 1970 en
verder zolang de voorraad strekt zal
op alle postinrichtingen in Nederland
de zegel in de waarde van 25 cent zon
der toeslag verkrijgbaar zijn. De zegel
toont een gestileerde weergave van het
Nederlandse paviljoen op de wereld
tentoonstelling te Osaka. Naast de
land- en waardeaanduiding is als bijzon
dere tekst: „Expo '70 Osaka" opgeno
men. De kleuren zijn oranje-rood, don
ker zilvergrijs, licht zilvergrijs en blauw.
N.- en Z.-HoUand, Utrecht en Gelder
land, ten noorden van de rivieren en
voor de metaalindustrie in het gehele
land.
3e periode: 27 juli t.m. 8 augustus
voor het oostelijk en noordelijk deel van
Nederland, de gehele bouw- en textiel
nijverheid.
SANNE VAN HAVELTE.
De schrijfster Sarme van Havelte,
werkt die onder haar eigen naam of is
dit een pseudoniem?
Antwoord: Sanne van Havelte is een
pseudoniem voor Suzanne van Hamers-
velt.
(Nadruk verboden.)
overtuigd. Gekeken) naar het type win
ter: uitgesproken koude december (min
der koude januari) opnieuw een iets ho
ger temperatuur-gemiddelde in februari
zijn wij geneigd te geloven, dat maart
dit jaar best eens normaal of zelfs het
zachtst kan uitvallen.i Ook de statistiek
wijst in deze richting, vooral over het
tijdperk 1813 - 1819. Hieronder valt ook
de voor ons belangrijke „spiegelperiode"
van na 1873. (Net als nu was er toen
een afneming van de veranderlijkheid
der zonnevlekken). Op één uitzonde
ring na: de extreem lange en strenge
winter van 1845, die van een totaal an
der type was dan de winter, die wij nu
beleven, werden alle winters met het
hierboven omschreven signalement ge
volgd door een te zachte maart. Daar
bij kwam het meermalen voor, dat de
temperatuur tot 20 graden boven O
kwam of deze limiet zelfs overschreed.
Laten wij hopen op een reprise.
(Nadruk verboden)
Het parade-paard van de voorstan
ders van gefluorideerd drinkwater, de
gemeente Tiel, loopt lelijk mank. Zeven
tien jaar geleden ging 'Tiel omwille van
de wetenschap een koen experiment
aan, door zich beschikbaar te stellen
als fluor-proefkonijn. Het drinkwater
van Tiel werd van een zorgvuldig be
studeerde fluor-dosering voorzien en
tegelijk begon een nauwgezet onderzoek
naar de toestand van de gebitten van
de Tielse jeugd. Eenzelfde onderzoek
werd ingezet in Culemborg, waar ech
ter geen fluor aan het drinkwater werd
toegevoegd.,
Nu, zeventien jaar later, zit Tiel met
de gevolgen. Een staalkaart van goede
en slechte gevolgen, dat moet aan de
hand van de onderzoekcijfers en inci
dentele steekproeven worden aangeno
men. De gebitten waren in het alge
meen in betere toestand dan die in Cu
lemborg, maar de nevenverschijnselen
van het fluorgebruik deden de vraag
rijzen of met de bestrijding van tandca-
riës door dit middel de volksgezondheid
zodanig schade leed, dat het middel er
ger was dan de kwaal. De kwaal is erg
genoeg. De abominabele toestand van
de gebitten reeds op zeer jeugdige leef
tijd is een verschijnsel waarover tand
artsen en andere medische verzorgers
zich terecht ongerust maken. In het al
gemeen wordt ook niet getwijfeld aan
de heilzame invloed van fluor op de
gezondheid van de gebitten, maar de
wetenschap ligt in een heftig onderling
dispuut over de schadelijke gevolgen
voor de rest van het lichaam, die de
regelmatige en jarenlange consumptie
van fluor kan hebben. In Tiel is men
tot de ontdekking gekomen, dat een op
vallende toeneming van bepaalde aan
doeningen mogelijk verband houdt met
de fluoridering van het drinkwater. Het
drinkwater wordt door mensen van alle
leeftijden en alle lichamelijke gesteld
heden gebruikt. De fluor werkt niet
meer op oudere gebitten, maar kan wel
degelijk schadelijk zijn voor oudere
mensen met ontvankelijkheid voor be
paalde aandoeningen.
Nu wil men in Tiel weer van die flu
oridering af. Het experiment heeft lang
genoeg geduurd, de resultaten zijn ge
noegzaam bekend en de documentatie
is compleet. Het gemeentebestuur wil
nu het advies hebben van de Gezond
heidsraad, een advies waarop trouwens
ook veel andere gemeenten in den lande
wachten. De vraag of fluor als een ge
neesmiddel dan wel als een waterver-
ontreiniger moet worden beschouwd, is
eigenlijk nog niet officieel beantwoord
ofschoon deskundigen het er wel over
eens zijn dat zowel het een als het an
der het geval is.
Mocht dat officieel bevestigd worden,
dan is fluoridering van het drinkwater
onverantwoord en ongeoorloofd en moet
de aanwending van fluor tegen tandbe-
derf op andere wijze, onder strenge me
dische controle en begeleiding, plaats-
hebben.i Een strijd die de gemoederen
de laatste jaren heftig heeft beroerd,
zou daarmee zijn beslecht op de meest
practische en veiligste wijze.
(Haarlems Dagblad)
MIDDELBURG
Onderhoud Zandkreekdam. Door de
rijkswaterstaat werd aanbesteed het on
derhoud gedurende 1970 van de Zand
kreekdam. en de vissershaven te Colijns
plaat. Van de 5 inschrijvers was de fir
ma H. van Sabbes te Goes met f 126.800
a het veiH
ster vnn O'
VERVOLGVERHAAL
door M. VAN DER STAAL
t aan !:lf'
leuter id*
erling
■xd
lorna OL A
f H-vVO
ma M/J-
eiding '-'f''
s.
chrifttlii'^^
ijkheid i^
elke dunt'''::
e afsprak'
De zaak Vreeswijk-
Harder blijft bestaan, maar zónder
Harder, begrijpt u. Het zou trouwens een
onbegonnen werk zijn, de saamgesmol-
ten zaak weer in tweeën te splitsen
Ik zei, dit niet te kunnen begrijpen en
te moeten protesteren tegen deze han
delwijzeProtesteert u maar, ant
woordde de heer Baardman onverschil-
ii?' wilt: procedeert u maar.
Ik wil zorgen, dat Harder een schade
loosstelling ontvangt, doch de boekhan
del zal worden voortgezet zonder hem!"
„En die man noemde zich een Chris
ten!' 'riep de jonge Harder uit. „Een
QUivel was hijIk doorzie heel zijn tac
tiek: vaders onderneming ging best; die
van Vreeswijk was slecht. Daarom moest
de boekhandel van mijn vader worden
mgepalmd. En toen hij het helemaal zo
ver had gebracht, kon die domme en
goedgelovige Harder heengaanZeg
mij, meneer Heynsen, de voorgestelde
schadeloosstelling was zeker heel ge
ring, want de zaak Vreeswijk-Harder
kon dat jaar bepaald geen hoge balans
publiceren!" eindigde hij sarcastisch.
„Inderdaad, zo is het," antwoordde de
advocaat. „De goede zaak-Harder was
door de slechte zaak-Vreeswijk opge
slokt. En toen ik voor uw vader een ho
gere schadeloosstelling eiste, zei de heer
Baardman kortweg dat Vreeswijk er-
der bankroet zou slaan dan een cent
meer te geven
En wat zal ik u zeggen, meneer Har
der. Ik was een jong advocaat, die pas
zijn praktijk begonnen was. Dat heeft
financiële middelen, om uw vader bij
te staan, had ik niet. En hij kon onmo
gelijk een proces, dat jaren zou kunnen
duren, bekostigen. Het enige, wat ik
voor uw vader kon doen, was, te zor
gen dat de band tussen hem en de heer
Baardman finaal verbroken werd, zo
dat deze nooit weer enige macht over
hem zou hebben of pressie op hem zou
kunnen uitoefenen."
„Dat satanskind heeft geweten dat hij
sterker stond dan vader
„Financieel ja. Maar moreel niet."
„Met dat al is vader door hem on
gelukkig geworden. Hoe kan God, als
er een God is, gedogen dat dit grote on
recht ongestraft zijn gang kon gaan?
Want terwijl vader, gelijk u zei, zware
jaren van worsteling had, leefde de „vro
me" bankier Baardman zeker in rijk
dom en werd hij om zijn „godzaligheid"
door de Christelijke wereld bemind en
geëerd. En ongetwijfeld genoot de zaak-
Vreeswijk na deze gebeurtenis de „ze
gen van Boven"
„U moet niet zo bitter spreken, me
neer Harder," vermaande de advocaat.
„Ik begrijp, dat het horen van deze ge
schiedenis u zwaar moet vallen. Maar
bedenk, dat het moeten doorleven van
dit alles nog veel zwaarder is geweest.
En toch: uw vader heeft leren verge
ven, zij het dan ook na veel strijd. Ja,
ik mag wel zeggen dat hij dankbaar was,
later, toen het hem helder en klaar
werd, dat God hem dit leed had doen
overkomen, hem ten goede. Herinner u
zijn boodschap: De grote liefde heeft
mij mijn grote haat doen overwinnen..."
Het was enige ogenblikken stü in het
vertrek.
„Meneer Heynsen", vroeg toen plotse
ling de jonge man, „kunt u mij nu ook
nog meedelen, hoe het met die twee
mannen. Vreeswijk en Baardman, is
gegaan?"
„Met Vreeswijk niet heel voorspoe
dig. Scheen eerst zijn boekhandel op te
leven, na enkele jaren bleek het dat hij
de zaak niet meer boven water kon hou
den. Hij moest zijn faillissement aanvra
gen en is na een tijd van armoe en
ellende naar Amerika vertrokken
„De edele Baardman zal wel eerst heb
ben gezorgd dat hij zijn geld terugkreeg,
om daarna zijn dierbare vriend aan zijn
lot over te laten!" viel Ernst Harder de
advocaat in de rede.
„Dat is wel mogelijk." stemde de heer
Heynsen toe. „Ik heb tenminste nooit
van enige grote schade vernomen, die
de bankier door dit faillissement leed.
En wat hemzelf betreft: het is hem in
derdaad zeer goed gegaan. Ik heb al
thans voor een paar jaren gehoord, dat
de heer Baardman een vUla voor zich
heeft laten inrichten in de nabijheid van
Arnhem. Die woning moet luxueus, vor
stelijk bijna, zijn ingericht. En, men zegt
dat de heer Baardman tot de rijksten
van het land behoort
„Hij heeft er dan wel voor weten te
zorgen dat alle andere dingen hem toe
geworpen werden, na eerst op zijn wij
ze, het Koninkrijk Gods gezocht te heb
ben, merkte dokter Harder op, op
staande en de enveloppe met de beken
tenis van zijn vader bij zich stekend.
De advocaat volgde zijn voorbeeld en
maakte zich gereed, met de jonge man
mee te gaan. Toen ze op het punt ston
den, de kamer te verlaten, hield hij de
verbitterde Harder nog een ogenblik te
gen.
„Ik raad u dringend aan," zei hij, „niet
te oordelen, opdat u niet onder het oor
deel komt. Lees, wat uw vader voor u
heeft neergeschreven en overdenk dat,
als u straks aan uw arbeid gaat. En,
jonge vriend, leer leven, zoals uw vader
geleefd heeft."
III. DE „BEKENTENIS".
Op een drukke dag volgde een stille
avond.
Do gehele tijd door was er bezoek
gekomen en talrijk waren de bewijzen
van deelneming, die Martha en Ernst
Harder in hun droevig verlies ten deel
werden. Inzonderheid voor de zoon, wie
deze morgen zulk een smartelijke emo
tie had gebracht, was het een balsemn-
de troost geweest, de liefde op te mer
ken die men zijn vader had toegedragen.
En nu was Ernst Harder alleen. Mar
tha was eindelijk voor zijn aandrang
gezwicht en naar haar kamer gegaan.
Doch het was niet in de eerste plaats
de zorg voor haar gezondheid, gelijk hij
had voorgewend, die hem bewogen had,
zijn zuster rust en slaap voor te schrij
ven, maar' vooral het moeilijk in toom
gehouden verlangen, in de eenzaamheid
kennis te kunnen nemen van de beken
tenis van zijn vader, die op zo ongewone
en treffende wijze in zijn bezit was ge
raakt.
Daar voor hem lag de enveloppe, hem
door de advocaat Heynsen ter hand
gesteld.
Reeds het adres gaf te kennen, dat zijn
vader een vast doel voor ogen moest
hebben gehad. Dokter Harder las: Voor
mijn zoon Ernst alléén voor hèm
deze laatste drie woorden waren dubbel
onderstreept wanneer ik gestorven
zal zijn. En in de linker-benedenhoek
van de enveloppe stond: aan mr. Heyn
sen ter bewaring gegeven 1 juni 19....
Een ogenblik scheen Ernst Harder
nog te aarzelen, om de brief te openen.
Toen overwon hij zijn schroom en wel
dra lag de inhoud van de enveloppe
voor hem: enkele met vaste hand dich-
beschreven bladen papier. En terstond
ving de zoon nu met de lezing aan van
wat de vader na zijn dood hem te zeggen
had.
„Mijn beste jongen," zo las hij, ,je
zult het misschien onbegrijpelijk vin
den dat ik je deze „bekentenis" niet op
rechtstreekse wijze heb doen toekomen.
Maar ik heb er mijn redenen voor ge
had, goede redenen naar ik meen. Eer
stens stond het mij tegen, mij weer te
verdiepen in die oude tijd, waarover
mijn vriend mr. Heynsen je nu wel vol
doende zal hebben ingelicht, en vreesde
ik voor mijzelf, dat de herinnering aan
het gebeurde voor de vrede van mijn
ziel schadelijk zou kunnen zijn. En
tweedons oordeelde ik het beter, dat de
toedracht der zaak je door mr. Heyn
sen, wiens uitspraak als jurist én als
onpartijdig beoordelaar ongetwijfeld
groter waarde bezit dan iedere on-
schuldigbetuiging mijnerzijds, werd me
degedeeld.
(Wordt vervolgd)
