o
1
Slot Haemstede en Slot Moermont hadden
iets
met elkaar
te maken
Hoog-
en
laag
water
i
1
Dirk Jansz. Zwart
Laatste orgelavond
door
i'
1
25 AUGUSTUS 1967 No. 10
I
n.m.
v.m.
13.05
B1DC0UR1NT
Slot Haamstede, thans in restau
ratie, zowel het in- als exterieur
18.14
18.48
19.31
20.35
21.59
23.27
12.29
13.23
14.23
15.39
17.04
18.10
18.57
26
27
28
29
30
31
1
2
5.58
6.31
7.13
8.06
9.22
10.51
12.06
0.32
11.49
0.11
0.55
1.49
2.56
4.24
5.45
6.40
Vrijdag 25 augustus geeft Dirk
Jansz. Zwart de laatste orgelbe
spelingen van dit seizoen in de
kerken te Zierikzee.
Des middags om Kwart over 12
is er een bespeling in de Gast
huiskerk en des avonds om 8
uur in de Grote Kerk. De pro
gramma’s bestaan uit verzoek
nummers. namelijk werken van
Walther, Kellner, Franck. Guil-
mant, Vieme en Jan Zwart (ko-
raalbewerkingen).
Aan het ontstaan van Schouwen
is in de historie de vorming van
duinen voorafgegaan. In die
„duinen” waren de duinen van
nu nog lang niet te herkennen.
Destijds vormden zich slechts
grote zandruggen, die door zand-
afzetting langzamerhand met el
kaar verbonden geraakten. Het
eerste leven op Schouwen speel
de zich dan ook af op deze zand
ruggen. Tijdens en kort na de
Middeleeuwen stonden op deze
immense zandheuvels niet min
der dan achttien kastelen. Om
deze kastelen woonden de hori
gen op de landerijen.
Van al deze achttien vestingwer
ken zijn er tot op de dag van
vandaag nog slechts twee over
gebleven. Dat zijn slot „Witte
van Haemstede” (of kortweg:
slot „Haemstede”), dat in de be
bouwde kom van Haamstede
staat, en het slot „Moermont”
dat even buiten Renesse ligt.
Slot Haemstede ziet er uit als
een krijgshaftig, ongenaakbaar-
en enigszins plomp kasteel. Er
zou zich best een middeleeuws
griezelverhaal hebben kunnen
afspelen, een geheel in het zwart
geklede tovenaar met duistere
bedoelingen zou er best zijn
praktijken hebben kunnen uit
oefenen, een roofridder zou er
hebben kunnen wonen. De ge
schiedenis vermeldt echter geen
ongunstige details waardoor het
slot op een van de genoemde
26 augustus—2 september 1967
Hoogwater
vm.
Laagwater
n.m.
manieren in een niet zo best
daglicht zou komen te staan.
Maar zo er op slot Haemstede
een roofridder zou hebben ge
woond, dan zouden de schone
jonkvrouwen, die hij wilde ka
pen, heel goed op slot Moermont
hebben kunnen wonen. Wanneer
men dit slot namelijk van een
afstand bekijkt, valt de grote
sierlijkheid en rankheid op. Ie
mand met veel fantasie kan er
in gedachten de adellijke jof
fers in hun schone gewaden
over vloeren en trappen zien
schrijden. Het slot doet teer aan,
niet in het minst door de in
drukwekkende rijzigheid en de
gotische bouwstijl.
Ondanks de grote verschillen -
om maar niet van tegenstellin
gen te spreken - in de uiter
lijke vormgeving van de beide
kastelen, bestond er in de his
torie een band tussen Slot Haem
stede en slot Moermont.
De bekendste bewoner van Slot
Haemstede is ongetwijfeld Wit
te van Haemstede geweest. Ie
dere Nederlander heeft in zijn
leven wel één of meer malen
deze naam gehoord tijdens de
geschiedenisles op de lagere of
middelbare school. Witte van
Haemstede komt namelijk voor
in de tot de verbeelding van ie
dere scholier sprekende school-
boekjesverhalen over de gevan
genneming en de dood van Floris
V. Voorts stond Witte aan het
hoofd van het Kennemers-leger
dat bij het Manpad de tot Haar
lem opgedrongen Vlamingen te
rugdreef door hen een gevoelige
nederlaag toe te brengen.
De familie Van Haemstede, waar
uit Witte de meest bekende af
stammeling is geworden, heette
echter oorspronkelijk niet Van
Haemstede, maar Van Renesse.
Een tak van deze familie Van
Renesse woonde destijds op Slot
Moermont.
Deze familie was bijzonder groot
en ook bijzonder rijk Zij had
vele bezittingenuitgestrekte
landerijen rondom het kasteel,
talloze „werknemers” die, op
deze landerijen woonden en
werkten, en tal van heerlijkhe
den in het Holland van toen.
Het is niet geheel bekend wat
de beweegreden van Witte is
geweest, maar om zich van de
rest van de familie te onder
scheiden noemde hij zich - naar
het kasteel dat hij bewoonde -
Witte van Renesse van Haem-
minder ongenaakbaar geweest
dan kasteelheer en horigen had
vermoed. Misschien hebben de
kasteelbewoners gedacht: „Wat
het zwaarst is, moet het zwaarst
wegen: Maximiliaan heeft in
elk geval zijn overwinning bin
nen
De familie ging echter niet bij
de pakken neerzitten en trok
een nieuw kasteel op, dat er he
den ten dage nog staat. Helemaal
hetzelfde is het ook al niet meer,
want na de opbouw is men aan
het herstellen gebleven, nu nog.
Daarbij zijn de laatste jaren op
merkelijk oudheidkundige vond
sten gedaan.
De bewoners die in 1525 hun
slot zagen afbranden waren geen
Van Haemstedes meer. Deze
stierf door de dood van Adolf
van Haemstede in 1456 uit. Het
slot werd toen eigendom van een
zijdelings familielid van de Van
Haemstedes, Lodewijk v. Brug
ge. Hij - en enkele volgende ge
neraties van zijn familie - ver
bleven tot 1572 op slot Haem
stede. Het slot is nu eigendom
van de familie Van der Lek de
Clerq.
In Slot Moermont is de Outward
Bound School gevestigd, een in
ons land unieke vorm van op
leiding. waarin jongens worden
getraind in hardheid, teamgeest
en (automatisch) in het op peil
houden van onderlinge vriend
schappelijke verhoudingen. Het
doel van de opleiding is de jon
gens (af en toe op bepaald niet
zachtzinnige wijze) lichamelijk
en mentaal voor te bereiden op
het maatschappelijk leven in al
zijn onderdelen. H. B.
Gratis verspreiding te Burgh, Haamstede, Renesse, Scharendijke en Brouwershaven
stede Latei' werd deze naam ge
woon verkort tot zonder meer
Witte van Haemstede.
De bewoners van Kasteel „De
Hellenburg” in de buurt van
Baarland (Zuid-Beveland) voel
den blijkbaar ook wel voor een
naamsverlenging: zij heetten
oorspronkelijk - net als Witte -
ook Van Renesse maar lieten
zich later Van Renesse van der
Baar noemen.
Het is opmerkelijk dat de hui
dige dorpen Haamstede en Baar
land zijn vernoemd naar de fa
milies Van Haemstede en Van
der Baar.
De families Van Renesse, die
oorspronkelijk haar domicilie
had in kasteel,. Moermont” maar
die later uiteen viel waarna de
vele afstammelingen zich elders
vestigden, vond men echter niet
uitsluitend in het zuidwesten
van ons land. Ook op het Slot
van Zeist waren telgen uit het
Van Renesse-geslacht te vinden.
Het Slot Haemstede. dat tegen
woordig in de bebouwde kom
van Haamstede een bijna monu
mentale plaats inneemt, is niet
het kasteel dat in de Middel
eeuwen werd gebouwd. Onder
het begrip Slot Haemstede val
len eigenlijk twee kastelen. Het
eerste zoals dat voor het eerst
werd opgetrokken, het tweede
zoals dat in 1525 (en een aan
tal daaropvolgende jaren) werd
herbouwd. De oorzaak van deze
wederopbouw was in feite geen
oorzaak, maar een noodzaak. Het
kasteel was namelijk uitgebrand
en gedeeltelijk verwoest. Het
ligt voor de hand dat in een
tijd waarin bij de edelen de ver-
veling hoortij vierde en de ver
veling alleen maar kon worden
verdreven door oorlogje-spelen
met de kasteelheer van een na
burige burcht, het beslechten
van een ruzie de oorzaak was
van deze brand. Niets is echter
minder waar. De aanleiding was
geen oorlog, maar.een feest.
Ene Maximiliaan won in het ge
noemde jaar 1525 een weinig be
tekenende slag. De toenmalige
kasteelheer van Slot Haemstede
stond vermoedelijk met Maxi
miliaan op zeer goede voet - zijn
leger(tje) nam bij tijd en wijle
zelfs deel aan de oorlogen die
Maximiliaan veelvuldig voerde
- en de vreugde om de over
winning van Maximiliaan nam
zozeer bezit van de Haemstede-
bewoners dat Maximiliaan werd
uitgenodigd de zege op Slot
Haemstede te komen vieren.
Het nieuws over de overwinning
van Maximiliaan bereikte ech
ter niet alleen de mensen in het
kasteel, maar ook de mensen die
er om heen woonden: de horigen.
Toen zij hoorden van de zegeroes
waarin hun kasteelheer was ge
raakt, begon ook de blijdschap
over de overwinning op hen aan
stekelijk te werken. Ze werden
zo geestdriftig dat ze ongevraagd
het feest kwamen meevieren en
- in hun enthousiasme - onaan
gekondigd een groot vreugde
vuur ontstaken. Zij zagen niet in
dat het vuur té groot was en
voordat de horigen het konden
verhinderen deed het vuur zijn
werk: het sloeg over van de
binnenplaats op het kasteel en
het krijgshaftige edelen-onder-
komen bleef net zo lang de prooi
van het allesaantastende vuur
tot er een zwartgeblakerde ru
ïne overbleef. Het ongenaakbaar
lijkende kasteel was blijkbaar
T~
