Jan Kuipers uit Goes schrijft over water en water
Zilt en Zoet: een nat verhaal
NIEUW!
SCHOUTEN PARKET
GOES
3
MEI
AnneMareL
ANNEMAREL
Big Band uit Goes naar Litouwen
BEER
^vieia
TER LUCHT
■F
de Klerk parketvloeren
Les Grecs
ZONNEHEMELS
de bevelander
ZEELANDHALLEN
BIJ DE ZEELANDHALLEN
GRAND THEATER GOES 0113-215165
Concert
Apollo en
Oranje
WOENSDAG 5 NOVEMBER 1997
JAARGANG 49 - NUMMER 45
MWT KÜKk EN UMINMTVIOEREN
PZC WEEKBLADEN
seisplein 5
middelburg
Ol 18-626721
Saloniki nodigt u uit
vrijdag 7 november met
Het aanbod van huur- en koopwoningen
voor de regio Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland
vindt u vanaf 14 november wekelijks
op de vrijdag/zaterdagmorgen in de
100 jaar ’De Vlijt’
PROFICIAT!
Voor meer informatie:
Tel. (0118) 484316 of (0113) 273020
Fax (0118) 484392
MEI
SUN SHINE
SELBIOS'
WEKELIJKS HUIS AAN HUIS OP NOORD-EN ZUID-BEVELAND
Kom nu naar onze
winkel om uw
modecheque(s)
te verzilveren!!
V y
Water voor transport
Alweer 7 jaar in Goes
FILMPROGRAMMA
VANAF 6 T/M 12 NOVEMBER 1997
Regenbakken
mtimimEKisM
Drinkwater
bij:
SALONIKI
Waterleiding
HEMEL v.a. 499,-
Ook voor verhuur
Droge zomers
i O
HARRISON FORD
m
r
van
ZONDAG
ERKEND PARKETSPECIALIST
Midden-Zeeland
iiiSIUflVBlKKiss
KRAAMVERHUUR 0164-257521 INFO 0164-235916
(Van een onzer redacteuren)
GOES.- Goes mag anno 1997 een aantrekkelijke
stad zijn geworden, goed honderd jaar geleden
was dat wel even anders. Dr. K. Broes van Dort
stelde in een publicatie in 1861 vast dat het bij
zonder slecht gesteld was met de gezondheid van
de Goese bevolking. De gemiddelde leeftijd van de
inwoners was 26 jaar. De sterfte onder bevolking
was groter dan elders in Zeeland. Dat kwam door
de slechte kwaliteit van het drinkwater, open rio
len en de mestputten in de stad.
De Bevelander maakt deel uit van de
Zeeland Combinatie huis-aan-huis-
bladen in Zeeland.
Totale oplage: 176.455 ex.
De Big Band staat onder leiding van Anja Dekker; zij is werk
zaam als docente toetsen lichte muziek binnen de Zeeuwse Mu
ziekschool. De band werd in het schooljaar 1993-1994 opgericht
en bestaat uit ongeveer 25 leden. Zij zijn of gevorderd leerling,
of oud-leerling of verbonden als docent aan de Zeeuwse Mu
ziekschool.
namens
De Vlijt Mode BV h/o
donderdag,
vrijdag
zaterdag,
zondag
maandag....
dinsdag
woensdag
zaterdag
zondag
woensdag
ÜSS
IR»
14.00 u.
14.00 u.
14.00 u.
Deze week (t/m a.s. zondag)
BIOSKOOPBONWEEK
Iedere bezoeker
EEN BIOSKOOPBON
T.W.V. 2,50 kado
20.00 u.
19.00 - 21.30 u.
19.00 - 21.30 u.
19.00 - 21.30 u.
20.00 u.
20.00 u.
20.00 u.
iA 10 00 TOT 17 00 uur
PE GEZELLIGSTE ROAAAAELKMRKT VAN NEDERLANpV—-
051
ZATERDAG
9,00 TOT 17.00 uur
J.A. v.d. Goeskade 49, Goes
Tel. 0113-227107
Open: do. 13.00-21.00 u„ vr, 13.00-
18.00 u., za. 10.00-17.00 u. (géén PIN)
caati
0900-9363 I
Aanbieding:
Opril Grote Markt 11Goes
Opril Grote Markt 13, Goes
Langeviele 11-13, Middelburg
Opril Grote Markt 114461 AK Goes,
Tel. 0113-270709
Mededeling voor onze klanten
Livingstoneweg 9a Industrieterrein Poel II Goes 0113-230800
Voor Zeeland is water uiter
aard ook altijd belangrijk ge
weest voor transport.
De vele getijdehavens en -ha
ventjes zijnn daarvan spre
kend voorbeeld. Veel ervan
verdwenen na de Tweede We
reldoorlog en na de Waters
nood van 1953.
Een van de mooiste voorbeel
den van tijhavens is Hoede-
kenskerke. Jan Kuipers vertelt
in Zilt en Zoet: "Hoedekens-
kerke heeft eigenlijk twee ha
vens, de veerhaven en een
smalle sleuf ten noorden
daarvan die werd gebruikt
voor vrachtvervoer. Al in de
Middeleeuwen was er een
veerdienst van 's-Gravenpol-
Reserveren gewenst
We kunnen dit lezen in het
boekje "Zilt en Zoet" dat vori
ge week is verschenen. Het is
geschreven door Jan Kuipers
uit Goes. Hij heeft als veel pu
blicaties over Zeeland op zijn
naam staan. Deze keer gaat hij
uitvoerig in op de betekenis
van het water in zijn verschil
lende vormen voor Zeeland.
Water als transportmogelijk
heid, om te drinken en als
middel om tijdens oorlogen
de vijand buiten de deur te
houden.
Zilt en Zoet is een uitgave van
de Provincie Zeeland. Het is
het vijfde boekje in een reeks
waarin aandacht wordt be
steed aan recreatie en toeris
me. Water heeft in Zeeland al
tijd een grote rol gespeeld.
Zilt en Zoet: Sporen van waterge
bruik in Zeeland door J.J.B. Kui
pers. In de reeks cultuurhistori
sche uitgaven van de Provincie
Zeeland. 100 Pagina's.
Oplage: 39.500 ex.
Uitgave: Uitgeverij Provinciale
Zeeuwse Courant b.v. Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Tel. (0113) 273000. Fax (0113) 273010
Exploitatie:
Ch. van den Oosterkamp
(0113)273000
Privé(0118)417802
Administratie:
PZC
Oost-Souburgseweg 10,
postbus 18,
4380 AA Vlissingen.
Advertentieverkoop:
Henk Mallekote
(0113) 273022 privé (0113) 342535).
Pieter Karman
(0113) 273021 privé (0113) 613394).
Redactie: Hans Meijer (0113) 273028
Redactie-adres: Voorstad 22,
Postbus 5, 4460 AA Goes.
Bezorging: (0113) 273000.
Druk: Wegener Nieuwsdruk Zeeland,
Postbus 18, 4380 AA Vlissingen.
Druktechniek: offsetrotatie.
Sluitingstijd: advertenties
maandag 17.00 uur.
Morgen, donderdag 6 november, vertrekt de Big Band
van de Zeeuwse Muziekschool uit Goes naar Litouwen.
Dit op uitnodiging van art director Genrius Jakubenas.
De Big Band geeft zaterdag een concert op het jazzfesti
val Panevezys, met welke Litouwse stad Goes een uit
wisseling onderhoudt. Ook wordt door de band meege
werkt aan workshops en jamsessions.
Zowel,in positieve als negatie
ve zin. De Romeinen waren
2000 jaar geleden keien in het
aanleggen van drinkwater
voorzieningen. Fraaie aqua
ducten in Zuid-Europa zijn
daarvan nog stëeds aan be
wijs. In Zeeland hadden de
Romeinen meer moeite om
aan goed drinkwater te ko
men. Men kwam niet verder
dan het aanleggen van houten
en natuurstenen welputten. In
Aarderjburg en bij Haamstede
zijn daar restanten van terug
gevonden. Niet op Walcheren
en De Bevelanden. Het Delta
gebied met Zeeland was nau
welijks leefbaar. Een Romein
se feestredenaar meldde in de
derde eeuw: "Dit gebied is bij
na geen land, zozeer is het
met water doordrenkt, dat de
bodem niet alleen waar zij
duidelijk drassig is meegeeft
en de voeten opzuigt, maar
ook waar ze vaster schijnt te
zijn, door voetstappen in be
weging wordt gezet". Om het
kort samen te vatten: Zeeland
had weinig bodem om op te
staan".
Bij de foto's: Een van de
mooiste voorbeelden van
tijhavens in Zeeland is te
vinden in Hoedekenskerke,
waar in 1972 de laatste
reis met de veerboot op
Terneuzen werd gemaakt.
Bij hoog water kan in de
zomer het havenplateau
nog wel eens onder water
staan. Bij laag tij zitten de
boten vast op het slik, (fo
tografie Beppy Everaers)
ren of darink-delven groef
men de .klei van de onderlig
gende veenlaag af waarna het
veen werd afgestoken om te
worden gebruikt als brandstof
of grondstof voor zoutwin
ning."
Bovendien werden door al dat
gegraaf in de bodem de dijken
steeds meer ondermijnd. Ka
rei de Vijfde greep dan ook op
een gegeven ogenblik in en
verbood de moernering. Door
de verzilting in de latere Mid
deleeuwen werd er in die tijd
meer bier dan water gedron
ken. In Zeeuws-Vlaanderen
werd bijvoorbeeld een speci
aal bier gebrouwen: scherp-
bier. Het was de algemene
volksdrank. Niet dat iedereen
er direct aangeschoten van
raakte, want het scherpbier
had een laag acoholpercenta-
ge. Snelverkeer was er niet.
Het overgrote deel van het
Zeeuwse drinkwater was eeu
wenlang geen grond- maar re
genwater. Het hemelwater
werd opgevangen in afsluitba
re regenbakken. Bij veel hui
zen op vooral het platteland
zijn die nog terug te vinden.
Het regenwater dat via het
dak nu nog wordt verzameld,
wordt gebruikt om de bloe
men of de stoep te schrobben.
Overigens waren tot begin de
ze eeuw veel woningen op het
platteland nog niet met pan
nen gedekt. Daar was water-
opvang moeilijker en werden
regentonnen en vaatwerk in
gezet om zoveel mogelijk wa
ter op te vangen. De gemeen
te Borssele meldde in 1909:
"Voor drinkwater wordt uit
sluitend regenwater uit ge
metselde bakken gebruikt. Het
is zonder reuk en goed van
smaak". Nog in 1950 werden
in Hoedekenskerke - toen nog
een zelfstandige gemeente -
maar liefst 143 regenbakken
bij woningen geteld.
Kerken en kloosters waren in
vroeger tijden ideale verza
melplaatsen van drinkwater.
De grote daken leverden na
een fikse bui flink wat kubieke
meters op. Begin deze eeuw
kwam dat water nog goed van
pas. We lezen: "Toen er bij
voorbeeld in 1906 door de
vloed in het oostelijk deel van
Zuid-Beveland veel regenbak
ken waren bedorven, werd
door de kloosterbroeders van
Rilland-Bath belangeloos wa
ter verschaft".
CA- VO-0A-
V'O'CA
IX:
veland opgelost toen via de
watertoren in Goes begonnen
■werd men het leveren van wa
ter via de waterleiding. De
toen nog zelfstandige ge
meente Borssele moest nog
wachten tot 1930. Daar waren
mensen in de gemeenteraad
fel gekant tegen de komst van
waterleiding. Eind twintiger
jaren kwam men er echter
achter dat het aantal tyfusge-
vallen in Borssele veel groter
was dan elders in de provin
cie. Toen moest de kogel wel
door de kerk.
der naar Hoedekenskerke over
de stroomgeul Het Zwake.
Vanuit Hoedekenskerke voer
men op Terneuzen. Vanuit
Hoedekenskerke werden ook
beurtdiensten onderhouden
op onder andere Middelburg,
Vlissingen, Antwerpen, Os-
sendrecht, Bergen op Zoom,
Hulst, Dordrecht en Rotter
dam.
In 1972 kwam er een eind aan
de maritieme bedrijvigheid
van het kleine dorp aan de
Westerschelde. De veerdienst
op Terneuzen w werd opge
heven. Op 2 januari 1972
maakte de Prins Willem I zijn
laatste oversteek.
Goed drinkwater is veel eeu
wen lang in Zeeland een pro
bleem geweest. Jan Kuipers
daarover in Zilt en Zoet: "Ge
durende de latere Middeleeu
wen zorgde de moernering
voor toenemende verzilting
en afname van het beschikba
re drinkwater. Bij het moerne-
Het doel van de Big Band is: het leren spelen binnen het jazz,
rock en swing genre van geschreven arrangementen. Verder
het leren improviseren, spelen vanaf een accoordenschema
zondereen uitgeschreven melodie.
Tenslotte het opdoen van podiumervaring middels het optre
den met de Big Band.
De Big Band telt twee secties: de blaasinstrumenten (alt-, tenor-
bariton-saxofoon, trompet, trombone) en de ritme-instrumen-
ten (basgitaar, gitaar, toetsen, drums, percussie en vibrafoon).
De Big Band begeleidt soms vocalisten.
Per schooljaar worden ongeveer 10 podiumoptredens verzorgd.
Er wordt regelmatig deelgenomen aan workshops. Recentelijk
werd een live-concert voor eigen gebruik op CD opgenomen.
De Big Band van de Zeeuwse Muziekschool is een actieve band
die op deze manier een steentje hoopt bij te dragen aan de ont
wikkeling van de culturele band Oost-West.
een een
pomp die rijk
is. Verder
A z
Magdalenastraat 5, Goes
Tel. 0113-215715
BABY KINDERSPECIAALZAAK
Kerkplein 8, Yerseke
\Telefoon 0113 574210,/
Zaterdag 8 november geeft de
harmonie van muziekvereni
ging "Apollo" uit Wissenkerke
in samenwerking met Harmo
nie "Oranje" uit Wouw een
concert in zaal "Onder de To
ren". Beide korpsen bereiden
zich voor op een door hun
bond georganiseerd concours.
Harmonie "Oranje" is wat be
zetting betreft het best te ver
gelijken met een symphonisch
blaasorkest. Het bevat 70 leden
en staat onder leiding van
René de Jong. Het orkest komt
uit in de Suprieure afdeling. Op
deze avond zullen ze o.a.
Symphonietta no. 2 van Jur.
Andriessen, Gulden Age van H.
Badings en Armenian Dances
van A. Reed, ten gehore bren
gen. Harmonie "Apollo" staat
onderleiding Pierre van Broek
hoven en komt uit in de afde
ling Uitmuntendheid. Centraal
bij de door hen te spelen wer
ken staan de Vijf gotische dan
sen van M. van Delft en Le roi
s'amuse van Delibes. U kunt
verder genieten van een zeer
gevarieerd programma met I
will follow him van Sister Act
en Concerto d'amore van J. de
Haan. De aanvang van dit try
out-concert is 19.30 uur. De
toegang is gratis.
Zoals we aan het begin
ons verhaal al meldden, was
het tot midden vorige eeuw in
Goes bar gesteld met de kwa
liteit van drinkwater, riolering
en leefomstandigheden. De al
genoemde Dr. Broes daar
over: "Het riool van de Kreu-<-
kelmarkt is een diepe onover
dekte goot die vooral bij de
gewone wekelijks roering een-
en ondraaglijken stank ver
spreidt". Het rioolwater kwam
terecht in de stadsvesten.
En daaruit werd weer gretig
en met velerlei doelen geput".
Stank volop dus in het Goes
van 150 jaar geleden. Dat
kwam ook doordat het in de
stad wemelde van de mest
putten. Het gemeentebestuur
had namelijk 200 vergunnin
gen afgegeven voor het hou
den van varkens in de stad.
In 1913 werd een groot deel
van het waterprobleem op Be-
sommige gevallen ging zelfs
de veldwachter op pad om er
iets van te zeggen. In zulke
droge periodes werd het wa
ter veelal aangevoerd per
schip, wagon of tankwagen,
soms ook in gierwagens...
Er werd verder voor drinkwa
ter gebruik gemaakt van de
stads- en dorpspompen. Ook
op de Bevelanden was dat het
geval.
Er zijn er links en rechts nog
te vinden, zoals op het Kerk
plein van Kapelle waar een
sierlijke gietijzeren pomp uit
de vorige eeuw staat. Ook in
de Manhuistuin te Goes is een
fraai exemplaar te vinden en
tegen de voorgevel van het
stadhuis aan de Grote Markt
bevindt zich een een 18e
eeuwse pomp die rijk aan or
nament is. Verder een 18e
eeuwse pomp aan de Bees
tenmarkt te Goes. Die stond
oorspronkelijk op de Grote
Markt.
vrijdag en zaterdag 7 en 8 november a.s.
TUINCENTRUM BLOEMBINDERIJ
Nieuwe Rijksweg 49 4458 SG ’s Heer Arendskerke Tel. 0113-270960
Groot tekort aan drinkwater
was er in Zeeland in de jaren
1908, 1911, 1921 en 1922. Er
heerste toen langdurige
droogte.
In het najaar van 1908 zat
veertig.procent van de woon
huizen in onze provincie zon
der drinkwater. Wie tijdens
een droge zomer zijn straatje
wilde schrobben werd daar
scheef op aangekeken. En in
.«tow»....
t
n
t
