PENNY
TIME
WAAROM WIJ DE
GOEDKOOPSTE
ZIJN
G0E01NKELSTAD|
KIEKIERIS
bsrcö
^kattenduke
Hedendaagse ikonen
in Museum te Goes
PILAAR
DE MOOISTE
benzoo
DE SJONNIES
Een avond vol Zeeuwsche
liedjes en verhalen
in Bevelands dialect
WATERWORLD
I i
E
GRAND THEATER GOES 0113-215165
weekblad voor zuid- en noord beveland
za. 25 november:
Ook voor discovervoer: 0113-351717
Woensdag 15 november 1995 - 47e jaargang no. 46
(Van een onzer redacteuren)
van Arie Struik. Maar het is niet bewijsbaar.
s
Ik
Eü<3
diverse
aanbiedingen
i
Bockbiertje
Kattendijke: het woord 'Kattendijkse muggen' of 'Kattendie
kers' komt in het nieuwe geoniemen-woordenboek helaas niet
voor.
BOUWMATERIALEN
GOES
0113-215401
Goes
Lange Kerkstraat 44/
ALS DE KRAANVOGELS
OVERVLIEGEN
Dans de hele nacht met mij,
een te gekke voorstelling
Zangavond Kapelle
Verkeerde been
Geiser
Afkortingen
PREMIÈRE
POCAHONTAS
Appel
Aardrijkskunde
A
Rond 1 uur
aan de
Goese Kade
Za. 15 november: FRAGMENT
NOORD- EN ZUID-BEVELAND -- Er is een verhaal dat de
bekende Elstar-appel vernoemd zou zijn naar een fruit
kweker in Kapelle-Biezelinge.
ZATERDAG
18 NOVEMBER
s -
“"Paradis,
u
FILMPROGRAMMA VANAF
00.16 T/M 22 NOVEMBER 1995
Daalder/dollar
Aktie "Zon in
de schoorsteen
Kodak
f EXPRESS
h 1 4
I s
-
Elstar' en 'Kattendiekers' leveren problemen oo
HOE KOMEN HET LOLABORSTELTJE
EN HET BOCKBIER AAN HUN NAAM
II
ij
T
'V
i :ll
_*Maximum I gratis CD per klant
In de meeste recensies werd het
diepgravende onderzoekswerk
van Sanders geprezen. Het boek
is hard op weg om een bestseller
te worden. Het lijkt ook een stan
daardwerk te worden.
Wat doe je dus als rechtgeaarde
Bevelander, als je het boek in de
boekhandel hebt opgehaald? Je
slaat het boek open bij de K van
Kattendijkse mug en bij de E van
Elstar. Het resultaat viel een
beetje tegen. Het boek overigens
niet.
Maar vaak is bij een woord al
lang niet meer te zien, dat het
is afgeleid van een aardrijks
kundige naam. En dan wordt
het leuk! Want wist u bijvoor
beeld, dat woorden als 'lola-
borstel', 'krent' en 'bungalow'
De legende wil, dat de naam
Elstar een samentrekking is van
de plaatsnaam Eist (in de Betu
we) en de eerste twee letters van
de voornaam van Arie Schaap,
de uitvinder van deze appel. In
Eist gelooft men stellig in deze
verklaring.
Maar Ewoud Sanders moet de
Betuwenaren teleurstellen: de
naam is met geen mogelijkheid
terug te voeren op Eist en op
Arie Schaap. Er zijn geen aanwij
zingen voor te vinden. En San
ders heeft echt véél onderzoek
gedaan. "De herkomst van de
naam is dus vooralsnog onbe
kend", aldus de auteur. Dat valt
dus tegen, voor de Kapellena
ren.
Kruiningen, Adrie Dek uit Kapel-
le, Izak Kwekkeboom en Jopie
Minnaard uit Heinkenszand. Dit
kwartet zal elk op hun eigen
manier, in het dialect van hun
geboortedorp, hun verhaal ver
tellen. Eenieder die het Beve-
lands dialect een warm hart toe
draagt en en onderhoudende,
boeiende, spannende, gezellige,
verrassingsvolle avond wil bele
ven, wordt in het Dorpshuis van
Kruiningen verwacht. De avond
begint om 20.00 uur, de toe
gangsprijs is vijf gulden.
(Rondleidingen door het hele
museum kosten 30,- per groep
en dienen schriftelijk of telefo
nisch te worden aangevraagd.)
Maar ook de 'Kattendiekse mog-
gen' of de 'Kattendiekers' bren
gen weinig vreugde. De uitdruk
kingen komen niet in Sanders
boek voor. Het is kennelijk geen
algemeen erkend Nederlands
taalgebruik, 't Zal wel dialect zijn.
Jammer, maar 't is niet anders.
Dat maakt echter het 'Geonie-
men-woordenboek' niet min
der interessant. We zijn nu
toch aan het bladeren en we
zullen daarom een aantal leu-
ke verklaringen (die de auteur
na intensief speurwerk met
zekerheid heeft kunnen vast
stellen) hier behandelen.
O ja, dat het woord 'pils' is afge
leid van de Tsjechische plaats
naam Plzen (bij ons: Pilsen) lijkt
algemeen bekend. Dat behoeft
nauwelijks nadere uitleg.
Ook in Nederlandse bronnen van
1773 komt de naam 'Einbecker
Bier' nog voor. Tussen 1850 en
1900 wordt er al gesproken van
bockbier. Honderd jaar later zeg
gen we dat dus nog. En niemand
weet nog van Einbeck, het dorp
aan de rivier de Urne
Misschien hebt u dezer dagen
nog wel een bockbiertje gedron
ken. Het is er juist de tijd voor.
Maar hebt u ooit geweten, dat de
naam voortspruit uit de naam.
van het stadje Einbeck ten zui
den van Hannover (D.)? Daar
werd voor het eerst in 1450 het
bockbier gebrouwen: zoet, don
ker, veel alcohol. Het heette toen
Einbecker Bier.
In later eeuwen werd een soort
gelijk bier ook gebrouwen in Bei
eren. De mensen aldaar verbas
terden de naam 'Einbecker Bier'
tot 'Ainbocker Bier'. Omdat het
beste en meeste Ainbocker Bier
op de duur uit Beieren kwam
(vooral München) werd de relatie
met Einbeck niet meer gevoeld.
In de vorige eeuw werd 'Ein-' dan
ook gevoeld als een lidwoord.
Bovendien werd de naam 'bock'
begrepen als een dierenaam. In
Duitsland was het destijds niet
vreemd om 'ein Bock' te bestel
len, omdat er ook al bieren
bestonden met namen als Stier,
Geit en Eend.
De naam 'melbatoostje' werd
voor het eerst gebruikt in het
Savoy Hotel in Londen, waar
men experimenteerde met het
overlangs doorsnijden van ge
roosterde boterhammen en die
nieuwe stukjes opnieuw te roos
teren. Die toostjes (aanvankelijk
dus vierkant) werden genoemd
naar Madame Melba, die in die
periode in het Savoy kwam loge
ren.
In Nederland was een geiser 80
a 90 jaar geleden een plomp en
onhandig warmwatertoestel, dat
we nu een boiler zouden noe
men. In de jaren '30 werd de
naam gegeven aan de keuken-
geisers.
De naam 'stengun' is deels een
geoniem. De stengun is óók een
Engels machinepistool. Het was
de opvolger van de brengun. De
letter S en T staan voor Shep
herd en Turpin (de ontwikkelaars
van het nieuwe wapen) en de let
ter EN staan opnieuw voor de
stad ENfield.
Maar wat de denken van het lola-
borsteltje. Ook dat is een geo
niem: het borsteltje is genoemd
naar de plaats LOckenstedter
LAger, waar ze voor het eerst
gemaakt werden.
Donderdag
Vrijdag
Zaterdag.
Zondag.
Dinsdag
Woensdag
door Nederlandse emigranten)
yormden de Amerikanen na juli
1785 hun woord dollar. Omge
keerd ontlenen wij ons woord
cent vermoedelijk van de Ameri
kaanse dollarcent.
6 Power Rangers.
1 Machtige Vijand.
Het Gevecht Begint.
Aktieprijs:
Toegang slechts 5,-
20.00 u.
19.00-21.30 u.
19.00-21.30 u.
19.00-21.30 u.
20.00 u.
20.00 u.
Zaterdag14.00 u.
Zondag14.00 u.
Woensdag 14.00 u.
Maandag 20.00 uur
(1957 - zwart/wit)
Legorno heette. De naam kwam
in zwang in Amerika, toen een
Italiaanse kapitein honderden
van deze kippen als handels-
waar meenam naar Amerika.
Daar werden ze leghorners of
leghorns genoemd. De naam (en
ook de kip) kwam eind vorige
eeuw overwaaien naar Enge
land, en vervolgens naar het
Europese vasteland. Zó kwamen
wij aan onze leghorn
Wij gunnen u als klant graag de BESTE KOOP!
Al voor 39 cent heeft u na 2 dagen bij ons
een foto budget-afdruk uit het KODAK laboratorium!
Op zaterdag, 18 november a.s.
organiseert de afdeling Zeeland
van de Kon. Chr. Zangersbond
een zangavond in de Ned. Herv.
Kerk te Kapelle. Diverse Zeeuw
se koren zullen een afwisselend
programma laten horen. De toe
gangsprijs bedraagt 3,- per
persoon. De aanvangstijd is
19.00 uur en de kerk is vanaf
18.30 uur open.
Maar....denk niet te snel, dat u
de afleiding wel weet. Want u
kunt op het verkeerde been
staan. Er bestaat een Italiaans
eilandje Melba. Denk echter
niet, dat het melbatoostje
daarnaar vernoemd is.
Geisers raken tegenwoordig
een beetje uit de mode, omdat
open vuur in keuken of badka
mer niet meer zo veilig wordt
geacht. Maar het woord zal
waarschijnlijk blijven bestaan.
Het is rechtstreeks afkbmstig
uithet IJslands. Geisirs zijn
hete springbronnen in vulkani
sche gebieden op Ijsland. De
naam werd al in de vorige
eeuw door Fransen, Duitsers
en Engelsen in hun taal opge
nomen voor een warmwater
toestel.
Diverse woorden in de Neder
landse taal zijn ontstaan uit
afkortingen, en sommige daar
van weer uit geografische
namen. Dat is bijvoorbeeld het
geval met de brengun en de
stengun. Het woord 'brengun'
(een licht machinegeweer) is
ontstaan uit de plaatsnamen
BRno en ENfield. In Brno (Tsje
chië) werd het wapen voor het
eerst gemaakt, in Enfield werd
het door de Engelsen verbeterd.
Vandaar de combinatienaam.
Die twee vernoemingen schoten
ons te binnen, toen we het pas
verschenen Geoniemen-woor
denboek van Ewoud Sanders in
handen kregen. Het is een boek,
dat in de Nederlandse kranten
ongewoon veel belangstelling
heeft gekregen: het werd in vrij
wel elk blad besproken.
Bengalen (de huidige staat dit woord daalder (meegenomen
Bangla-Desh en de Indiase
deelstaat West-Bengalen).
Vanaf 23 nov.
Het melbatoostje heet naar de
Australische zangeres Helen
Mitchell (1861-1931), die bij haar
Europese debuut in 1887 voor
zichzelf de artiestennaam Mada
me Melba koos. En Melba was
de Australische stad, waar ze
(als 6-jarig kind) voor het eerst
had opgetreden....
Nóg zo'n rechtstreekse ontle
ning: het woord krent is een
directe verbastering van de
plaatsnaam Corinthe. Al bijna
1000 jaar levert de Griekse stad
Corinthe de gedroogde druiven,
die men in de middeleeuwen
'raisins de Corinthe' noemde.
Reeds in de middeleeuwen ver
kortten wij die naam tot 'corent-
he' en later tot 'krent'.
Maar terug naar de Bevelandse
geoniemen. Naar de E dus, en
de K. De Elstar is een bepaalde
zoetzure appel, die veel
gekweekt wordt in de buurt van
Kapelle-Biezelinge. Er is in
Kapelle (wijk Eliwerve) zelfs een
Elstarstraat te vinden. Volgens
de overlevering is de naam ech
ter niet afkomstig uit Kapelle.
met slagschaduw gewerkt. De
figuren op een ikoon hebben
weinig "menselijks"; een staren
de blik, smalle neus, kleine
mond, eigenaardig gevormde
handen en voeten en zeer gesti
leerde kleding.
De tentoonstelling is voor het
publiek geopend vanaf 4 novem
ber 1995 tot en met 13 januari
1996. Openingstijden: dinsdag -
vrijdag 10.00 - 17.00 uur; zater
dag 13.00 -16.00 uur; zondag en
maandag gesloten. Toegangs
prijzen: volwassenen 3,50;
CJP, 65+ en groepen vanaf 10
personen f 2,-; jeugd tot 16 jaar
1,-; museumjaarkaart gratis.
Laten we eerst even vertellen,
wat 'geoniemen' zijn. Dat zijn
woorden, eigennamen of soort
namen die zijn afgeleid van een
aardrijkskundige naam. Een
Goesenaar is bijvoorbeeld een
inwoner van Goes, een amster
dammertje is een klein straat-
paaltje dat voor het eerst in
Amsterdam werd gebruikt en
een hamburger is een stuk vlees,
waarvan de naam rond 1830 in
Amerika werd geïmporteerd door
geëmigreerde Duitsers.
Najaarsaktie:
Bij Ontwikkelen Afdrukken van een filmrolletje
GRATIS:
10 wenskaarten gemaakt van uw leukste negatief én:
fantastische Kerst CD met bekende
Christmas songs
(Titel: 'Geoniemen-Woorden-
boek', door Ewoud Sanders,
uitgever Van Nijgh Ditmar
Amsterdam, ISBN 90 388 6760
3, prijs f. 29,90)
«.I1Ê I. -tljkllll
Tot slot nóg een verrassing uit
het nieuwe, spraakmakende
Geoniemen-woordenboek van
Ewoud Sanders. Volgens hem
wordt ons woord 'florijn' (voor
wiZ -tocA noen- Ve/voc&ocy't©1 FOTO VERSCHOORE
Goes, Grote Markt 7 Hulst, 's-Gravenhofplein 8 Terneuzen, Noordstraat 6
Middelburg, Lange Geere 28 Vlissingen, Walstraat 109-1 I
Zierikzee, Dam 5 Etten-Leur, Oude Bredaseweg 26
Er is ook een verhaal, dat de
naam 'Kattendiekse moggen' of
'Kattendiekers' (voor het soort
langpootmuggen, dat men elders
in Nederland 'hooiwagens'
noemt) afgeleid zou zijn van de
Zuidbevelandse plaatsnaam
Kattendijke, gemeente Goes.
<p\
van oorsprong aardrijkskun-
denamen zijn? Zie daar het
spannende element in het
boek van Ewoud Sanders.
Prettige Kerst!
Onder de titel "Hedendaagse
Ikonen" is in het museum voor
Zuid- en Noord-Beveland te
Goes vanaf 4 november een ten
toonstelling te zien van religieu
ze schilderijen (ikonen). De iko
nen zijn op de authentieke oud-
Russische wijze geschilderd
door Elly den Engelse.
Elly den Engelse werd in 1919
geboren te Hilligersberg, waar zij
al jong haar opleiding begon bij
kunstschilder Henk Chabot in
Rotterdam. Op reizen naar Oost-
Europa en het Midden-Oosten
ontdekte zij de prachtige fresco's
en ikonen en raakte zij geboeid
door hun bijzondere symboliek
en mystiek. Zij werd lid van de
schildersvereniging Vera Eikon,
die lessen organiseert in het
schilderen van ikonen. Bij de Fin
se ikonenschilder Robert de
Caluwé volgde zij diverse cur
sussen; bij Klaus Kegelmann in
Osnabrück volgde zij een spe
ciale cursus voor de techniek
van het opleggen en polijsten
van bladgoud. In o.a. Duitsland
en Venetië ontwikkelde zij
steeds verder haar vaardighe
den. Zo leerde zij dit "monniken
werk", dat aan een scala van
regels onderworpen is.
De ikonen die op de tentoonstel
ling te zien zijn hebben veelal
een voorstelling van Christus, de
Moeder Gods (Maria), de Heilige
Drieëenheid, evangelisten, pro
feten, heiligen, martelaars en bij
belse of legendarische gebeurte
nissen. Ikonen zijn niet naturalis
tisch geschilderd. Er wordt niet
Vrijdag 17 november is er in het
"Dorpshuis" te Kruiningen een
dialect-avond, waar in Beve
lands dialect allerlei liedjes en
verhalen ten gehore gebracht
worden. Het muzikale gedeelte
neemt Anja Kopmels uit Kortge-
ne voor haar rekening. Anja,
bekend van omroep Zeeland,
wordt hoog gewaardeerd om
haar mooie poëtische teksten en
melodieuze zang. De Zeeuw
sche verhalen worden verteld
door een viertal geroutineerde
verhalen-vertellers: Bei Cok uit
lange vorststraat goes
Een andere 'valkuil' is het woord
leghorn. Echt, dat heeft niets,
maar dan ook niets, met het
werkwoord leggen en het woord
leghen te maken. De naam leg
horn (voor een bepaald soort kip)
heet naar de Italiaanse haven
plaats Livorno, die vroeger
Eén van de grootste verrassin
gen in het boek van Sanders is
de verklaring van de herkomst
van het woord 'bungalow'.
Kenners roemen het gedegen
onderzoek, dat de auteur naar
dit woord gedaan heeft. We
zullen u de details besparen,
maar de herkomst verklappen
we wél: het woord is op een
bijzondere manier afgeleid van
de aardrijkskundige naam
We besluiten deze compacte
bespreking met geld (we zijn nu
eenmaal Hollanders!). Het woord
'daalder' blijkt ooit te zijn ont
staan uit het woord Joachims-
thal, een dal waar in de 13e
eeuw het zilver werd gevonden,
waaruit de 'thaler' werd gesla- gulden) ten onrechte afgeleid
gen. Uit het woord thaler is ons van de Italiaanse plaatsnaam
woord daalder ontstaan. En uit Florence. Florijn is volgens hem
via het Frans ontleend aan het
Italiaanse woord 'fiorino', dat een
verkleinwoord is van 'fiore'
(bloem). De florijn werd in de 13e
eeuw voor het eerst geslagen,
met als versiering de lelies uit het
stadswapen. Vandaar!
De Zonnebloem roept ook dit
jaar weer mensen op om een
Sinterklaassurprise te maken
voor een zieke, gehandicapte of
hulpbehoevende oudere, die
dreigen te vereenzamen. Dit
alles in het kader van de aktie
"Zon in de schoorsteen".
Het is niet de bedoeling, dat u
dure cadeaus geeft. Het gaat
om het gebaar, liefst een aardige
nuttige attentie en indien moge
lijk een beetje feestelijk verpakt.
De afdelingen van De Zonne
bloem op Zuid-Beveland hopen
dat ook dit jaar weer vele men
sen willen meedoen.
Als u aan deze aktie mee wilt
doen kunt u zich opgeven tot 18
november a.s. bij: Afdeling
Goes: Mevr. J. de Bakker, tele
foon 0113-213758, mevr. J.
Rockx, telefoon 0113-228967,
mevr. P.C. Priem, telefoon 0113-
342770 (Kapelle). Afdeling Rei-
merswaal: Mevr. A. Jeroense,
telefoon 0113-381882; mevr. R.
Manneke, telefoon 0113-
572497. Afdeling Borsele: Mevr.
R. Hoogesteger, telefoon 0113-
351875.
Na 24 november wordt een
adres toegezonden en kunt u de
surprise rond Sinterklaas per
soonlijk bij het verstrekte adres
afgeven of per post versturen.
UURFOTOSBIVKI
