Iets over de geschiedenis van Axel DE ORDE VAN DE DAG Frankering bij abonnement, AXEL ZATERDAG 25 SEPTEMBER 1965 79e Jaargang no. 51 NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN XLIII. 1914—1918 Het kalme leven in Axel zou verstoord wor den door oorlogsgebeurtenissen, waar geheel West Europa in meerder of mindere mate mee te maken zou hebben. De Axelse Courant van 1 juli 1918 vermeldt „Toen bekend werd, dat zondagochtend 28 juni om 10 uur de aartshertog troonopvolger Frans Ferdinand van Oostenrijk met zijn gemalin, de aartsher- toging van Hogenberg Bosnië bezocht had, hoorden we óok, dat op hun tocht door de hoofdstad Serajewo een bom naar hun auto geworpen werd. De hemelse machine vloog tegen de achterkant van hun rijtuig, ketste terug en ontplofte daardoor onder de volgen de auto, waardoor de daarin gezeten vleugel adjudant ernstig werd gewond. Daarop werd gereden naar het stadhuis voor de ontvangst, waarna de hoge gasten zich naar het gar nizoenshospitaal begaven, teneinde naar de toestand van de gewonde adjudant te ver nemen. Op die toch werden twee schoten op hen gelost, waarbij de aartshertog in het ge laat en de hertogin in het onderlijf getroffen werden. De beide zwaargewonden werden naar de konak gebracht, waar zij een kwartier later overleden. Men was door 't horen van die moordaanslag wel opgeschrikt, maar men meende, dat dit alleen Oostenrijk en het stokende Servi aan- aanging. Op 11 juli sprak men nog over „geen gevaar voor oorlog". Maar er werd door Oostenrijk eenstrenge nota aan Servië gezon den, welke voor 25 juli beantwoord moest zijn. Toen het antwoord uitbleef, verklaarde Oostenrijk de oorlog aan Servië. Nog leefde men in de stille hoop, dat de oor log beperkt zou blijven tot de twee landen. Maar Rusland verklaarde zich solidair met Servië, Duitsland had een bondgenootschap aangegaan met Oostenrijk en Frankrijk met Rusland. Toen besefte men, dat dit een Euro pese oorlog zou worden. Men zag in Neder land en België met schrik de oorlog ontketend tussen de aartsvijanden Frankrijk en België, waarbij wij onzijdig hoopten te mogen blijven, wat veel moeite zou kosten. Om dit te kunnen doen stond de Nederlandse regering een bui tengewoon crediet toe van 50 miljoen gulden en de lichting 1914 moest onder de wapens blijven. Zilver en goudgeld potte men op, waardoor de regering gedwongen werd 25 miljoen aan zilverbons uit te geven in waar den van 1 gld, 2,50 gld en 5 gulden om de schaarste aan zilvergeld aan te vullen. Maar de oorlogsmachine zou onze grenzen naderen. Aan België werd door de Duitsers een ultima tum gezonden, teneinde de Belgische regering te verplichten doortocht aan de Duitse troepen te geven, omdat Duitsland voorgaf, dat Franse troepen langs de Maas zouden trekken en de Belgische regering dit niet zou kunnen be letten. België, dat onzijdig moest blijven, weigerde en hun werd door Duitsland de oorlog ver klaard, waarop een Duits leger België binnen trok. Begin augustus waren de Duitsers Brus sel binnengerukt en drongen op naar het wes ten en noorden ondanks de heldhaftige te genstand van hun grondgebied door het Bel gische leger. Leuven en Antwerpen werden gebombardeerd en vele Belgische gezinnen zochten hun heil in de vlucht naar het on zijdig gebleven Holland, waar een afdeling van het Nederlandse leger de grens kwam bewaken om onze onzijdigheid te handhaven. Het liedje van die tijd zei „Wij wensen niet gemengd te worden in het Europees geschil", welke wens toen nog vervuld kon worden. Stromen vluchtelingen kwamen met alles wat ze mee konden dragen de grens over en Axel binnen. Met hun wee bewogen kwamen mede lijdende harten hen helpen en toen zij in de voormalige kerk B, waar nu de Chr. Lees bibliotheek staat, waren ondergebracht, hen voorzien van eten, een warme dronk, kleding en beddegoed. Vrijdag 9 en zaterdag 10 oktober kwam het grootste getal vluchtelingen Axel binnen. Om die allen van voedsel te voorzien was een grote opgave, die toch werd volbracht, al moesten de bakkers ook dag en nacht, zondag en weekdag doorwerken. Van degenen, die zelf geld bezaten, huurden er velen een wo ning of kamer en betaalden zelf de huur. Maar honderden, ja duizenden moesten ge holpen worden. Reeds op 8 september was een oproep gedaan tot samenstelling van een vluchtelingencomité hetwelk werd samenge steld met als voorzitter de heer J. M. Oggel, A. E. C. Kruysse als vice-voorzitter, B. C. IJsebaert als penningmeester en A. J. van de Vijver als secretaris en die met behulp van een damescomité alles deden om de vluchte lingen van het nodige te voorzien. Toch kon deze streek al die vluchtelingen niet blijven onderhouden, en we lezen dan ook, dat aan de overzijde een trein met 1000 vluchtelingen naar Amsterdam ging. Voor opname van personen met besmettelijke ziek ten was de Consistoriekamer van kerk A in de Kerkdreef ingericht. De woeligheid in Axel werd nog vermeerderd, doordat een afdeling van Hollandse soldaten hier werd gestation- neerd om de grens te bewaken, welke ver bleven in inderhaast gebouwde houten ka zernes te Zuiddorpe op de weide van Harry Musse, waar nu het begin van de Zuidsingel is. Nederland moest zijn onzijdigheid bewa ren en toen dan ook een paar duizend Bel gische en Engelse soldaten de grens waren overgedrongen, werden ze geïnterneerd. Op de markt werden ze van brood en koffie voor zien en verder naar Holland getransporteerd. Duizenden geweren, ransels, en ammunitie la gen op de markt opgestapeld. Op 25 maart 1915 werden de zilverbons van 5 gld inge trokken. De uitvoer van niet houdbare aard appels werd toegestaan. Verkrijgbaar was on- gebuild tarwebrood a 12 ct. per kg en onge- build tarwemeel a 16 ct. per kg. Juli 1915 kon het comité voor Belgische vluchtelingen opgeheven worden. Het grootste aantal was 1000 geweest, maar was nu ge slonken tot 58, die nu veeltijds voor zichzelf konden zorgen. Een bijzonderheid was, dat in september 1915 het 250 jaar oude uurwerk uit de toren werd genomen en een nieuw erin geplaatst. Bij de militairen moest ook een militair muziekkorps zijn, en een militair muziekkorps onder Bom- meljé gaf kranige muziek, terwijl pianist Van Dale hier weldra een goede bekende werd. Hoe ging het met de landbouw Het Jubi leumboek van de Z.L.M. 1843 1943 vertelt ons het volgende „Na een prijsdaling in augustus 1914 waren in september de prijzen flink gestegen. De mannen van de Landbouw organisaties en vooral het Z.L.M.-bestuur wa ren onafgebroken in touw om, in voortdurend overleg met de regering een aantal met de oorlog in verband staande vraagstukken pro beren op te lossen." We lezen in de Axelse Courant van vergaderingen, waar felle kritiek op het bestaande Landbouwcomité werd ge leverd. Veel moeilijkheden werden veroor zaakt door de regeling van de uitvoer, vooral voor Zeeuwsch-Vlaanderen en het vaststellen der maximumprijzen". „In 1915 bleek, dat de voedselvoorziening van ons land voorlopig voldoende gewaarborgd was, zodat voor de export van sommige landbouwprodukten con sent kon worden verleend. De lonen waren in de eerste oorlogstijd vrij constant. Een erns tige beperking van de vrijheid van de boer was de invloed, die van regeringswege op zijn teeltplan werd uitgeoefend, toen in 1917 de voedselvoorziening van ons land in gevaar werd gebracht door een meer volledige blok kade van de Europese kust. Er werden scheur - premies verleend om daardoor te bereiken, dat meer grasland in bouwland zou worden omgezet. Globaal geschat waren de bruto op brengsten voor het landbouwbedrijf op de zeeklei verdubbeld, maar ook de pachten ste gen met 100%. De contractprijzen der bieten stegen, zodat menige zeeuwse boer liever zijn bietenareaal dan zijn graanbouw uitbreidde. In Zeeuwsch-Vlaanderen nam de vlasbewer king toe door de aanwezigheid van Belgische vluchtelingen, die de kunst van braken en zwingelen terdege verstonden. Ook de paardenfokkerij werd een bron tot goede winsten. Opgericht werd De Vereniging Stamboek voor het Ned. Trekpaard, waarbij zich o.a. aansloot het Stamboek van het Zeeuws Belgische Trekpaard. Alles tesamen gaf dit in Axel de stoot tot uitbreiding der paardenfokkerij. 13 September 1916 was voor Axel een bij zondere dag, daar H.M. Koningin Wilhelmina onze stad op haar rondreis door Zeeland be zocht. H.M. deed de opmerking, dat het stad huis wel oud moest zijn, getuige de bouwstijl en toonde veel belangstelling in de kleder dracht, die zij op de Sassing al opgemerkt had. Ze inspecteerde de hier gelegerde troe penafdeling. Uit een tweetal advertenties in de Axelse Courant blijkt, dat er moest bezuinigd wor den op veel verbruik. Er werd verboden om gas voor winkels en reklamedoeleinden te ge bruiken voor des morgens 6 uur en na des avonds 8 uur. Er was dus nog geen winkel sluitingswet. Het gasverbruik boven 70% van wat in 1915 gebruikt was, werd voor het dub bele berekend van de gewone gasprijs. In een andere advertentie maakt de burgemeester bekend, dat behalve haring, bokking, boter en kaas ook van regeringswege gort en rijst ver krijgbaar wordt gesteld, terwijl later zeep moest gedistribueerd worden. De Z.V.T.M. moest wegens kolenschaarste de dienstrege ling inkrimpen, dec. 1916. Ook kunstmest moest gedistribueerd worden. Op de witte- en bruin broodkaarten kon men op zijn bonnen tot een totaal van 2800 gram voor 4 weken kopen. De kolendistributie liep in februari 1917 spaak, maar het gebrek aan brandstof kon men lenigen door verstrekking van cokes van de gasfabriek en van turf en derrie. 20 Februari 1917 overleed notaris P. Dreg- mans, die vanaf 1883 hier het notarisambt had bekleed. De Axelse Courant, waarvan tot nu toe F. Dieleman de uitgever was geweest die ook de daarbij behorende drukkerij be heerde, ging oktober 1917 over in handen van de heer J. C. Vink. Waren in mei 19i7 bommen geworpen op Zierikzee en juli daaropvolgend op Zelzate, ook voor Axel kwam er gevaar, toen de oorlog teruggolfde over België en in de nacht van 7 op 8 november 1917 werd een bom gewor pen door een Engels vliegtuig op de gas fabriek, waarbij 2 vrouwen werden gewond en de gashouder werd doorzeefd, waardoor geen gas kon geleverd worden. Door het on vermoeid werken van directeur Wiechman kon de andere dag weer gas geleverd worden. Nog duurde de oorlog en het broodrantsoen werd beperkt tot 200 gram per persoon per dag, terwijl op de bonkaarten kon geleverd worden boter, melange A met 25% boter door de margarine en melange B met 50%, de distilleerderijen in Schiedam werden stop gezet. We lezen nog van een zaterdagpaarden markt op 11 mei 1916, welke markt na enige tijd werd opgeheven, maar op 15 mei werd het 15-jarig Concours-Hippique gehouden. September 1916 kwam er een wending in de oorlog, daar het Duitse leger langzaam moest terugtrekken en het strijdgewoel weer de grens van Holland naderde. Veel vluchtelingen stonden aan de draad (de elektrische) en kon den niet in Holland komen, maar op 15 no vember kon de draad opgeruimd worden en werd een wapenstilstand gesloten. De laatste dagen voor de wapenstilstand heerste hier de zg. Spaanse Griep welke in een week 6 slacht offers eiste. Op 29 november werd een algemene Dank en bededag gehouden. Op het uur der samen komst, schrijft de Axelse Courant begaf ieder met oranje getooid ter kerke om den Almach tige te loven en te danken. De oorlogsdruk was geweken. de Jonge. Nationale Reclasseringsdag 1965 Tot de orde. Wie tot de orde geroepen wordt, behoort er dus toe. De vraag van vanaag is: horen zij bij ons, of hebben we met hen afgedaan? Er bestaat ten opzichte van veroordeelden en gestraften een oeroud, diepgeworteld vooroordeel: „Wie eens steelt is altijd een dief". Zo een hoort er niet meer bij, men blijft hem nawijzen als een voorgoed getekende. Al lan Paton gaf zijn boek „De ijzeren wet" het veelzeggend motto mee: „Ér staat vijf jaar op, maar in feite is het levenslang". Vijf jaar, twee jaar, zes maanden krijgt hij van de rechter, de rest van de publie ke opinie. Dit vooroordeel vindt zijn oorsprong in de illusie der algemene deugdzaamheid, die de fatsoenlijke samenleving tot elke prijs moest handhaven. Met wie dat niet deed, wilde men „niet meer te maken hebben". Het waren schurken, die „ze" voorgoed onschadelijk moesten maken, of zielepo- ten; voor die laatsten stopt men dan een bedragje in de collectebus, om een stuk onbehagen af te kopen: verder haalt men de schouders op over de lieden die tijd en moeite -besteden aan een hopeloze zaak en gaat men over tot de orde van de dag. de orde, waar die anderen buiten blijven. Werkt de reclassering voor een hopeloze zaak? Is zij een club van halfzachte idea listen, die geloven in de braafheid van ieder mens en de veroordeelde alleen maar zien als het slachtoffer van de om standigheden, die met een preekje weer op het rechte pad komt? Noch het een, noch het ander. Zij ont kent evenmin de realiteit van de misdaad als de noodzakelijkheid van de straf. Zal die misdaad echter werkelijk bestreden worden en die straf werkelijk effectief zijn dan is er een schakel nodig tussen de straffende gerechtigheid en de gemeen schap, die haar veiligheid onbedreigd wil weten. Ten onrechte denkt men vaak, dat zwa re gevangenisdeuren die bedreiging af grendelen en dat vrijheidsberoving auto matisch leidt tot boetvaardigheid. Dat kan nooit, wanneer er niet een uigestoken hand is om de tijdelijk uitgestotene weer binnen te nodigen. Als die hand er niet is, worden de gevangenissen slechts broed plaatsen voor verdere misdaden en voor onherstelbare wrok. Niemand kan zeggen, dat dit zijn zorg is. D'it raakt de gezondheid van een samen leving zeer direct. Het vergroten van de aanpassingsmogelijkheden voor de enke ling betekent saneripg van het gehele maatschappelijke lichaam. Die uitgesto ken hand moet er dus zijn. En dat moet niet alleen een zachte, maar ook een vaar dige en bekwame hand zijn. In moderne, gestroomlijnde taal gesproken: een bruik baar apparaat. Een apparaat om te voor komen dat er mensen grondig worden vernield, dat er positieve waarden aan de samenleving worden onttrokken en dat de straf buiten haar oevers treedt. De reclassering vervult de functie van die uitgestoken hand. Zij is het die de straf inhoud en positieve zin geeft door haar grenzen te markeren. Door de veroordeelde als mens tegemoet te komen. Dat betekent: vertrouwen geven en vertrouwen vragen. Een uitgestoken hand is echter niet alleen een apparaat. Zij is organisch verbonden met het li chaam, voert slechts de opdrachten van hart en hersenen uit. En dat is in feite de zin van ons verhaal. De hand, bekwaam en vaardig, dat is de georganiseerde reclassering met haar staf en haar apparatuur. Het hart en de her senen, dat is de mentaliteit en de wil van het Nederlandse volk. Het hart, dat warm klopt voor de medemens die zich misdra gen heeft, maar niet voor eeuwig mag worden gekweld. De hersenen, intelligent genoeg om te begrijpen, dat een samen leving die ghetto's van verdoemden schept en paria's levenslang isoleert, niet gezond kan functioneren. Dat is de orde van de dag, van deze na tionale reclasseringsdag: laat ons weten, dat de uitgestoken hand niet behoeft te verlammen in een machteloos gebaar, maar dat zij uitdrukking geeft aan wat ons volk met hart en verstand bedoelt. Wanneer dus de reclassering haar beroep op u uitbrengt, dan weet u, waarom het gaat: om een hoogst belangrijk aspect van menselijke samenleving, om het wezen van onze beschaving, om het overgaan tot de orde van een nieuwe dag. AXELSE COURANT VERSCHIJNT IEDERE ZATERD ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 10 cent. Halfjaar-abonnement: Axel binnen de kom f 2,90. Andere plaatsen 3,90 Buitenland 4,50 Hoofdredaktie: J. C. VINK Redaktie en Administratie: Axel, Markt 12, tel. 01155-646, postbus 16 Drukker-uit^-'-fster FIRMA J. C. VINK ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per mm. Bij kontrakten belangrijke reduktie. Ingezonden mededelingen 30 cent per mm. Kleine advertenties 1-10 woorden f 1, elk woord meer 15 cent. Laten we met de deur in Huis vallen: het gaat over de nationale reclasseringsdag. Weer één van die eeuwige collectes. Het is echter niet in de eerste plaats de bedoeling van dit artikel om u over te halen voor deze keer toch maar weer iets te geven. Veeleer om te peilen wat het redasseringswerk in het Nederlandse volksleven bete kent. Het gaat, zoals ieder weet, over die mensen die zich jegens de gemeenschap misdragen hebben en daarover door de strafrechter tot de orde zijn geroepen.

Krantenbank Zeeland

Axelsche Courant | 1965 | | pagina 1