Iets over de geschiedenis van Axel
DE ORDE VAN DE DAG
Frankering bij abonnement, AXEL
ZATERDAG 25 SEPTEMBER 1965
79e Jaargang no. 51
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD VOOR ZEEUWSCH-VLAANDEREN
XLIII. 1914—1918
Het kalme leven in Axel zou verstoord wor
den door oorlogsgebeurtenissen, waar geheel
West Europa in meerder of mindere mate
mee te maken zou hebben. De Axelse Courant
van 1 juli 1918 vermeldt „Toen bekend
werd, dat zondagochtend 28 juni om 10 uur
de aartshertog troonopvolger Frans Ferdinand
van Oostenrijk met zijn gemalin, de aartsher-
toging van Hogenberg Bosnië bezocht had,
hoorden we óok, dat op hun tocht door de
hoofdstad Serajewo een bom naar hun auto
geworpen werd. De hemelse machine vloog
tegen de achterkant van hun rijtuig, ketste
terug en ontplofte daardoor onder de volgen
de auto, waardoor de daarin gezeten vleugel
adjudant ernstig werd gewond. Daarop werd
gereden naar het stadhuis voor de ontvangst,
waarna de hoge gasten zich naar het gar
nizoenshospitaal begaven, teneinde naar de
toestand van de gewonde adjudant te ver
nemen. Op die toch werden twee schoten op
hen gelost, waarbij de aartshertog in het ge
laat en de hertogin in het onderlijf getroffen
werden. De beide zwaargewonden werden
naar de konak gebracht, waar zij een kwartier
later overleden.
Men was door 't horen van die moordaanslag
wel opgeschrikt, maar men meende, dat dit
alleen Oostenrijk en het stokende Servi aan-
aanging. Op 11 juli sprak men nog over „geen
gevaar voor oorlog". Maar er werd door
Oostenrijk eenstrenge nota aan Servië gezon
den, welke voor 25 juli beantwoord moest
zijn. Toen het antwoord uitbleef, verklaarde
Oostenrijk de oorlog aan Servië.
Nog leefde men in de stille hoop, dat de oor
log beperkt zou blijven tot de twee landen.
Maar Rusland verklaarde zich solidair met
Servië, Duitsland had een bondgenootschap
aangegaan met Oostenrijk en Frankrijk met
Rusland. Toen besefte men, dat dit een Euro
pese oorlog zou worden. Men zag in Neder
land en België met schrik de oorlog ontketend
tussen de aartsvijanden Frankrijk en België,
waarbij wij onzijdig hoopten te mogen blijven,
wat veel moeite zou kosten. Om dit te kunnen
doen stond de Nederlandse regering een bui
tengewoon crediet toe van 50 miljoen gulden
en de lichting 1914 moest onder de wapens
blijven. Zilver en goudgeld potte men op,
waardoor de regering gedwongen werd 25
miljoen aan zilverbons uit te geven in waar
den van 1 gld, 2,50 gld en 5 gulden om de
schaarste aan zilvergeld aan te vullen. Maar
de oorlogsmachine zou onze grenzen naderen.
Aan België werd door de Duitsers een ultima
tum gezonden, teneinde de Belgische regering
te verplichten doortocht aan de Duitse troepen
te geven, omdat Duitsland voorgaf, dat Franse
troepen langs de Maas zouden trekken en de
Belgische regering dit niet zou kunnen be
letten.
België, dat onzijdig moest blijven, weigerde
en hun werd door Duitsland de oorlog ver
klaard, waarop een Duits leger België binnen
trok. Begin augustus waren de Duitsers Brus
sel binnengerukt en drongen op naar het wes
ten en noorden ondanks de heldhaftige te
genstand van hun grondgebied door het Bel
gische leger. Leuven en Antwerpen werden
gebombardeerd en vele Belgische gezinnen
zochten hun heil in de vlucht naar het on
zijdig gebleven Holland, waar een afdeling
van het Nederlandse leger de grens kwam
bewaken om onze onzijdigheid te handhaven.
Het liedje van die tijd zei „Wij wensen niet
gemengd te worden in het Europees geschil",
welke wens toen nog vervuld kon worden.
Stromen vluchtelingen kwamen met alles wat
ze mee konden dragen de grens over en Axel
binnen. Met hun wee bewogen kwamen mede
lijdende harten hen helpen en toen zij in de
voormalige kerk B, waar nu de Chr. Lees
bibliotheek staat, waren ondergebracht, hen
voorzien van eten, een warme dronk, kleding
en beddegoed.
Vrijdag 9 en zaterdag 10 oktober kwam het
grootste getal vluchtelingen Axel binnen. Om
die allen van voedsel te voorzien was een
grote opgave, die toch werd volbracht, al
moesten de bakkers ook dag en nacht, zondag
en weekdag doorwerken. Van degenen, die
zelf geld bezaten, huurden er velen een wo
ning of kamer en betaalden zelf de huur.
Maar honderden, ja duizenden moesten ge
holpen worden. Reeds op 8 september was
een oproep gedaan tot samenstelling van een
vluchtelingencomité hetwelk werd samenge
steld met als voorzitter de heer J. M. Oggel,
A. E. C. Kruysse als vice-voorzitter, B. C.
IJsebaert als penningmeester en A. J. van de
Vijver als secretaris en die met behulp van
een damescomité alles deden om de vluchte
lingen van het nodige te voorzien.
Toch kon deze streek al die vluchtelingen niet
blijven onderhouden, en we lezen dan ook,
dat aan de overzijde een trein met 1000
vluchtelingen naar Amsterdam ging. Voor
opname van personen met besmettelijke ziek
ten was de Consistoriekamer van kerk A in
de Kerkdreef ingericht. De woeligheid in Axel
werd nog vermeerderd, doordat een afdeling
van Hollandse soldaten hier werd gestation-
neerd om de grens te bewaken, welke ver
bleven in inderhaast gebouwde houten ka
zernes te Zuiddorpe op de weide van Harry
Musse, waar nu het begin van de Zuidsingel
is. Nederland moest zijn onzijdigheid bewa
ren en toen dan ook een paar duizend Bel
gische en Engelse soldaten de grens waren
overgedrongen, werden ze geïnterneerd. Op
de markt werden ze van brood en koffie voor
zien en verder naar Holland getransporteerd.
Duizenden geweren, ransels, en ammunitie la
gen op de markt opgestapeld. Op 25 maart
1915 werden de zilverbons van 5 gld inge
trokken. De uitvoer van niet houdbare aard
appels werd toegestaan. Verkrijgbaar was on-
gebuild tarwebrood a 12 ct. per kg en onge-
build tarwemeel a 16 ct. per kg.
Juli 1915 kon het comité voor Belgische
vluchtelingen opgeheven worden. Het grootste
aantal was 1000 geweest, maar was nu ge
slonken tot 58, die nu veeltijds voor zichzelf
konden zorgen.
Een bijzonderheid was, dat in september 1915
het 250 jaar oude uurwerk uit de toren werd
genomen en een nieuw erin geplaatst. Bij de
militairen moest ook een militair muziekkorps
zijn, en een militair muziekkorps onder Bom-
meljé gaf kranige muziek, terwijl pianist Van
Dale hier weldra een goede bekende werd.
Hoe ging het met de landbouw Het Jubi
leumboek van de Z.L.M. 1843 1943 vertelt
ons het volgende „Na een prijsdaling in
augustus 1914 waren in september de prijzen
flink gestegen. De mannen van de Landbouw
organisaties en vooral het Z.L.M.-bestuur wa
ren onafgebroken in touw om, in voortdurend
overleg met de regering een aantal met de
oorlog in verband staande vraagstukken pro
beren op te lossen." We lezen in de Axelse
Courant van vergaderingen, waar felle kritiek
op het bestaande Landbouwcomité werd ge
leverd. Veel moeilijkheden werden veroor
zaakt door de regeling van de uitvoer, vooral
voor Zeeuwsch-Vlaanderen en het vaststellen
der maximumprijzen". „In 1915 bleek, dat
de voedselvoorziening van ons land voorlopig
voldoende gewaarborgd was, zodat voor de
export van sommige landbouwprodukten con
sent kon worden verleend. De lonen waren in
de eerste oorlogstijd vrij constant. Een erns
tige beperking van de vrijheid van de boer
was de invloed, die van regeringswege op zijn
teeltplan werd uitgeoefend, toen in 1917 de
voedselvoorziening van ons land in gevaar
werd gebracht door een meer volledige blok
kade van de Europese kust. Er werden scheur -
premies verleend om daardoor te bereiken,
dat meer grasland in bouwland zou worden
omgezet. Globaal geschat waren de bruto op
brengsten voor het landbouwbedrijf op de
zeeklei verdubbeld, maar ook de pachten ste
gen met 100%. De contractprijzen der bieten
stegen, zodat menige zeeuwse boer liever zijn
bietenareaal dan zijn graanbouw uitbreidde.
In Zeeuwsch-Vlaanderen nam de vlasbewer
king toe door de aanwezigheid van Belgische
vluchtelingen, die de kunst van braken en
zwingelen terdege verstonden.
Ook de paardenfokkerij werd een bron tot
goede winsten. Opgericht werd De Vereniging
Stamboek voor het Ned. Trekpaard, waarbij
zich o.a. aansloot het Stamboek van het
Zeeuws Belgische Trekpaard. Alles tesamen
gaf dit in Axel de stoot tot uitbreiding der
paardenfokkerij.
13 September 1916 was voor Axel een bij
zondere dag, daar H.M. Koningin Wilhelmina
onze stad op haar rondreis door Zeeland be
zocht. H.M. deed de opmerking, dat het stad
huis wel oud moest zijn, getuige de bouwstijl
en toonde veel belangstelling in de kleder
dracht, die zij op de Sassing al opgemerkt
had. Ze inspecteerde de hier gelegerde troe
penafdeling.
Uit een tweetal advertenties in de Axelse
Courant blijkt, dat er moest bezuinigd wor
den op veel verbruik. Er werd verboden om
gas voor winkels en reklamedoeleinden te ge
bruiken voor des morgens 6 uur en na des
avonds 8 uur. Er was dus nog geen winkel
sluitingswet. Het gasverbruik boven 70% van
wat in 1915 gebruikt was, werd voor het dub
bele berekend van de gewone gasprijs. In een
andere advertentie maakt de burgemeester
bekend, dat behalve haring, bokking, boter en
kaas ook van regeringswege gort en rijst ver
krijgbaar wordt gesteld, terwijl later zeep
moest gedistribueerd worden. De Z.V.T.M.
moest wegens kolenschaarste de dienstrege
ling inkrimpen, dec. 1916. Ook kunstmest
moest gedistribueerd worden. Op de witte- en
bruin broodkaarten kon men op zijn bonnen
tot een totaal van 2800 gram voor 4 weken
kopen. De kolendistributie liep in februari
1917 spaak, maar het gebrek aan brandstof
kon men lenigen door verstrekking van cokes
van de gasfabriek en van turf en derrie.
20 Februari 1917 overleed notaris P. Dreg-
mans, die vanaf 1883 hier het notarisambt
had bekleed. De Axelse Courant, waarvan tot
nu toe F. Dieleman de uitgever was geweest
die ook de daarbij behorende drukkerij be
heerde, ging oktober 1917 over in handen
van de heer J. C. Vink.
Waren in mei 19i7 bommen geworpen op
Zierikzee en juli daaropvolgend op Zelzate,
ook voor Axel kwam er gevaar, toen de oorlog
teruggolfde over België en in de nacht van
7 op 8 november 1917 werd een bom gewor
pen door een Engels vliegtuig op de gas
fabriek, waarbij 2 vrouwen werden gewond
en de gashouder werd doorzeefd, waardoor
geen gas kon geleverd worden. Door het on
vermoeid werken van directeur Wiechman
kon de andere dag weer gas geleverd worden.
Nog duurde de oorlog en het broodrantsoen
werd beperkt tot 200 gram per persoon per
dag, terwijl op de bonkaarten kon geleverd
worden boter, melange A met 25% boter
door de margarine en melange B met 50%,
de distilleerderijen in Schiedam werden stop
gezet. We lezen nog van een zaterdagpaarden
markt op 11 mei 1916, welke markt na enige
tijd werd opgeheven, maar op 15 mei werd
het 15-jarig Concours-Hippique gehouden.
September 1916 kwam er een wending in de
oorlog, daar het Duitse leger langzaam moest
terugtrekken en het strijdgewoel weer de grens
van Holland naderde. Veel vluchtelingen
stonden aan de draad (de elektrische) en kon
den niet in Holland komen, maar op 15 no
vember kon de draad opgeruimd worden en
werd een wapenstilstand gesloten. De laatste
dagen voor de wapenstilstand heerste hier de
zg. Spaanse Griep welke in een week 6 slacht
offers eiste.
Op 29 november werd een algemene Dank
en bededag gehouden. Op het uur der samen
komst, schrijft de Axelse Courant begaf ieder
met oranje getooid ter kerke om den Almach
tige te loven en te danken. De oorlogsdruk
was geweken.
de Jonge.
Nationale Reclasseringsdag 1965
Tot de orde. Wie tot de orde geroepen
wordt, behoort er dus toe. De vraag van
vanaag is: horen zij bij ons, of hebben
we met hen afgedaan? Er bestaat ten
opzichte van veroordeelden en gestraften
een oeroud, diepgeworteld vooroordeel:
„Wie eens steelt is altijd een dief". Zo
een hoort er niet meer bij, men blijft hem
nawijzen als een voorgoed getekende. Al
lan Paton gaf zijn boek „De ijzeren wet"
het veelzeggend motto mee: „Ér staat vijf
jaar op, maar in feite is het levenslang".
Vijf jaar, twee jaar, zes maanden krijgt
hij van de rechter, de rest van de publie
ke opinie.
Dit vooroordeel vindt zijn oorsprong in de
illusie der algemene deugdzaamheid, die
de fatsoenlijke samenleving tot elke prijs
moest handhaven. Met wie dat niet deed,
wilde men „niet meer te maken hebben".
Het waren schurken, die „ze" voorgoed
onschadelijk moesten maken, of zielepo-
ten; voor die laatsten stopt men dan een
bedragje in de collectebus, om een stuk
onbehagen af te kopen: verder haalt men
de schouders op over de lieden die tijd en
moeite -besteden aan een hopeloze zaak
en gaat men over tot de orde van de dag.
de orde, waar die anderen buiten blijven.
Werkt de reclassering voor een hopeloze
zaak? Is zij een club van halfzachte idea
listen, die geloven in de braafheid van
ieder mens en de veroordeelde alleen
maar zien als het slachtoffer van de om
standigheden, die met een preekje weer
op het rechte pad komt?
Noch het een, noch het ander. Zij ont
kent evenmin de realiteit van de misdaad
als de noodzakelijkheid van de straf. Zal
die misdaad echter werkelijk bestreden
worden en die straf werkelijk effectief zijn
dan is er een schakel nodig tussen de
straffende gerechtigheid en de gemeen
schap, die haar veiligheid onbedreigd wil
weten.
Ten onrechte denkt men vaak, dat zwa
re gevangenisdeuren die bedreiging af
grendelen en dat vrijheidsberoving auto
matisch leidt tot boetvaardigheid. Dat kan
nooit, wanneer er niet een uigestoken
hand is om de tijdelijk uitgestotene weer
binnen te nodigen. Als die hand er niet is,
worden de gevangenissen slechts broed
plaatsen voor verdere misdaden en voor
onherstelbare wrok.
Niemand kan zeggen, dat dit zijn zorg is.
D'it raakt de gezondheid van een samen
leving zeer direct. Het vergroten van de
aanpassingsmogelijkheden voor de enke
ling betekent saneripg van het gehele
maatschappelijke lichaam. Die uitgesto
ken hand moet er dus zijn. En dat moet
niet alleen een zachte, maar ook een vaar
dige en bekwame hand zijn. In moderne,
gestroomlijnde taal gesproken: een bruik
baar apparaat. Een apparaat om te voor
komen dat er mensen grondig worden
vernield, dat er positieve waarden aan de
samenleving worden onttrokken en dat de
straf buiten haar oevers treedt.
De reclassering vervult de functie van die
uitgestoken hand. Zij is het die de straf
inhoud en positieve zin geeft door haar
grenzen te markeren.
Door de veroordeelde als mens tegemoet
te komen. Dat betekent: vertrouwen geven
en vertrouwen vragen. Een uitgestoken
hand is echter niet alleen een apparaat.
Zij is organisch verbonden met het li
chaam, voert slechts de opdrachten van
hart en hersenen uit.
En dat is in feite de zin van ons verhaal.
De hand, bekwaam en vaardig, dat is de
georganiseerde reclassering met haar staf
en haar apparatuur. Het hart en de her
senen, dat is de mentaliteit en de wil van
het Nederlandse volk. Het hart, dat warm
klopt voor de medemens die zich misdra
gen heeft, maar niet voor eeuwig mag
worden gekweld. De hersenen, intelligent
genoeg om te begrijpen, dat een samen
leving die ghetto's van verdoemden schept
en paria's levenslang isoleert, niet gezond
kan functioneren.
Dat is de orde van de dag, van deze na
tionale reclasseringsdag: laat ons weten,
dat de uitgestoken hand niet behoeft te
verlammen in een machteloos gebaar,
maar dat zij uitdrukking geeft aan wat
ons volk met hart en verstand bedoelt.
Wanneer dus de reclassering haar beroep
op u uitbrengt, dan weet u, waarom het
gaat: om een hoogst belangrijk aspect van
menselijke samenleving, om het wezen van
onze beschaving, om het overgaan tot de
orde van een nieuwe dag.
AXELSE COURANT
VERSCHIJNT IEDERE ZATERD
ABONNEMENTSPRIJS: Losse nummers 10 cent.
Halfjaar-abonnement:
Axel binnen de kom f 2,90. Andere plaatsen 3,90
Buitenland 4,50
Hoofdredaktie: J. C. VINK
Redaktie en Administratie: Axel, Markt 12, tel. 01155-646, postbus 16
Drukker-uit^-'-fster FIRMA J. C. VINK
ADVERTENTIEPRIJS: 10 cent per mm.
Bij kontrakten belangrijke reduktie.
Ingezonden mededelingen 30 cent per mm.
Kleine advertenties 1-10 woorden f 1,
elk woord meer 15 cent.
Laten we met de deur in Huis vallen: het gaat over de nationale reclasseringsdag.
Weer één van die eeuwige collectes. Het is echter niet in de eerste plaats de bedoeling
van dit artikel om u over te halen voor deze keer toch maar weer iets te geven.
Veeleer om te peilen wat het redasseringswerk in het Nederlandse volksleven bete
kent. Het gaat, zoals ieder weet, over die mensen die zich jegens de gemeenschap
misdragen hebben en daarover door de strafrechter tot de orde zijn geroepen.
