w.
eerzien
(Jioraphte
Op elke markt en iedere kermis
En ik de bas...
Verdwenen beroepen 'DE ORGELMAN'
Oproep voor
vrijwilligers
leesteams
ÏMHLj
V
Samen herinneringen ophalen
is iets dat mensen verbindt.
Daarom zijn wij in heel Zeeland
leesteams gestart: vrijwilligers
lezen onze krant voor aan of
samen met ouderen. Wilt u hel
pen? Kom bij ons team! Kijk op
www.zeeuwsweerzien.nl/leesteams
voor toelichting of kom naar één
van de informatiebijeenkomsten
op: donderdag 12 mei, 14.00
15.30 uur, Wijkcentrum Hof van
Buren, Middelburg; vrijdag 13
mei, 14.00-15.30 uur, Museum
Het Warenhuis, Axel. Opgeven
kan bij Rina Cevaal via
redactie@zeeuwsweerzien.nl.
Colofon
^Zeeland
De orgelman verdwijnt
langzaam maar zeker uit het
straatbeeld, het beroep heeft
zijn langste tijd gehad.
door: Johan Francke
De orgelman kwam je tot
eind vorige eeuw met
zijn draaiorgel nog op de
hoek van elke markt en kermis
tegen. Het getik van de koperen
centenbak ging gelijk op met de
maat van de muziek. Als kleuter
stond je vol verbazing naar die
sierlijk gesneden houten kas
(het front) te kijken die 'vanzelf'
muziek maakte.
De kas was in glimmende
kleuren beschilderd en boven
op stonden diverse figuren in
barokke kledij die - o wonder
- een dirigeerstokje bewogen
of met een stok op een bel
sloegen. Daarachter bevond
zich de klankkas met de houten
of zinken orgelpijpen. Als je
ouders wat centen in het bakje
van de orgelman deden, mocht
je de werking van dit pierement
aan de achterzijde aanschou
wen. Daar zat de muziekrol:
het kartonnen orgelboek, dat
nog het meest op brailleschrift
leek. Door een groot draaiwiel
te bedienen werd de muziek in
werking gesteld.
Sinds 2019 hoort het draaiorgel
tot het culturele erfgoed van
ons land, al zal die status het
verdwijnen ervan niet tegenhou
den. Het draaiorgel zelf is nog
helemaal niet zo oud en dateert
van halverwege de negentiende
eeuw. Er kan ook moderne mu
ziek met de orgelboeken worden
gedraaid. Omdat de orgels zo
groot en zwaar waren, stonden
ze doorgaans op een onderstel
met wielen met aan één zijde
een klein motortje, waarmee
het apparaat in werking werd
gesteld.
De grote orgels hadden vaak
een naam, zoals de Sater van or
gelman Theo Flohil uit Middel
burg, waarmee hij de voltooide
restauratie van het Belfort in
Sluis opluisterde in 1960. Het
orgel kwam later in handen
van Chiel Gouweloos, die het
restaureerde en er samen met
zijn vrouw nog in de jaren '80
mee op de Middelburgse Markt
kwam.
De Neptunus van de Zierikzeese
orgelman Rossen was gebouwd
door C.M. Minning en hij be
speelde het tot in de jaren '70. In
de jaren '80 speelde in Vlissin-
gen de Locarno, in Goes de Gavi-
oli, en de Alinda in Zierikzee.
Dat de orgelman zijn pecunia
ophaalt met een koperen bak
kon wel eens het einde van het
ambacht inluiden.
Steeds minder mensen hebben
contant geld bij zich en met bij -
dragen van vijf, tien of twintig
cent is het moeilijk de schoor
steen rokend te houden. Het
beroep wordt van oudsher dan
ook al gecombineerd met andere
ambachten.
Een bekende orgelman was
Cornelis Rossen (1890-1976) die
uit Essen in België afkomstig
was. Samen met zijn echtgenote
Johanna en knecht Maarten P.
van der Have (bijnaam Maarten
Koeke), die bij hen inwoonde,
had hij een orgel waarmee ze op
marktdagen en op zaterdag in
Zierikzee kwamen. Ze hadden
ook een slijpkar, waarmee ze
samen met trekpaard Nellie alle
dorpen op Schouwen-Duiveland
afgingen om scharen en andere
metalen voorwerpen te slijpen.
Toen Rossen in de jaren zeventig
moest optreden in een muziek
programma van Ted de Braak
van de NCRV en werd gevraagd
naar zijn interesse in draaiorgel-
muziek antwoordde deze geheel
onverwacht dat 'hij er geen
donder aan vond en het orgel het
liefst tot puin zou slaan'.
De soep werd niet zo heet
gegeten als ze werd opgediend,
want twee kleinzonen zetten het
beroep voort. M.A. Gieskes en
Cees Rossen werden orgeldraaier
en scharenslijper in Zierikzee en
Middelharnis.
door: Allie Barth
Jaren geleden richtten we een bandje
op. Twee jongens waren muzikaal
geschoold op gitaar en piano. De
drummer en de bassist waren pure
amateurs.
Ik was naar de bas verwezen. We hadden
wel een hele goede zanger. Gitaar en piano
waren geen probleem. Een bas en drums
waren dat wel, want dure instrumenten. Van
een klasgenoot konden we een snaredrum
lenen. Ik moest het doen met een eensnarige
theekistbas.
Aan enthousiasme ontbrak het niet. We
begonnen te repeteren bij de pianist thuis,
omdat een piano nu eenmaal moeilijk te
transporteren was op de brommer. Tien mi
nuten na de aanvang van de eerste repetitie
was er al ruzie over het repertoire, maar om
de zanger te plezieren beperkten we ons in
eerste instantie tot de muziek van coun-
tryzanger Jim Reeves. En toegegeven het
klonk na vijf keer oefenen - de vader van de
pianist was een blokje omgegaan - niet eens
zo slecht. Het lukte zelfs om gezamenlijk op
het juiste moment het nummer te beëindi
gen.
Iedere week repeteerden we en het raakte be
kend dat er in ons dorp een bandje bestond.
Het viel niet mee om die bas te bespelen. Ik
kreeg weinig geluid uit de plastic waslijn,
die als bassnaar dienst deed.
Tijdens een feestavond van de plaatselijke
Gereformeerde jeugdvereniging zouden
we voor de eerste keer voor publiek spelen.
Toen we in de pauze mochten optreden,
waren we best wel nerveus. Maar het lukte.
Echter na drie nummers van Jim Reeves
vond het publiek het wel tijd voor wat an
ders en de aanwezige jongelui scandeerden:
,,We willen beat, we willen beat.''
Dat hadden we nog niet op het repertoire.
Met mijn bas liep het ook allemaal niet zo
lekker. De pianist brulde op een gegeven
moment: ,,Haal nou toch eens wat meer
lawaai uit die ouwe plantenbak."
In een flits dacht ik: 'slap playing'. Een tech
niek waarbij zo hard aan de bassnaren wordt
getrokken, dat die een hard, metalig geluid
geven. De toenmalige bassist van de Dutch
Swing College Band en mijn grote voor
beeld, Bob van Oven, was daar een meester
in. Ik niet, maar ik deed zo mijn best, dat de
plastic waslijn het begaf. Het talrijk aanwe
zige publiek bleef er bijna in. Dat was voor
mij het sein om er onmiddellijk mee op te
houden. Een illusie armer, maar een erva
ring rijker. Het is maar goed dat er die avond
geen foto's werden genomen.
ZEEUWS
Zeeuws Weerzien is een gratis krant
vol verhalen over het Zeeland van de
vorige eeuw. Om zelf te lezen, of als
aansporing om samen met anderen
herinneringen op te halen. De krant
verschijnt 4x per jaar in een oplage van
40.000 exemplaren en wordt verspreid
in heel Zeeland: in de vestigingen van
Bibliotheek Zeeland, zorg- en wel-
zijns-instellingen, gemeentehuizen,
musea, boekhandels en bij diverse
lokale ondernemers.
Een actueel overzicht van distributie
punten evenals een digitale versie van
de krant, treft u aan op onze website
Zeeuwsweerzien.nl. De krant komt tot
stand dankzij de inzet van een groot
aantal vrijwilligers en i.s.m. Stichting
Feest van Herkenning, die bijeenkom
sten organiseert waarbij het delen van
herinneringen centraal staat.
Uitgever
Stichting Zeeuws Weerzien:
Voorzitter Frans van de Velde,
Postbus 33, 4350 AA Veere;
zeeuwsweerzien.nl;
secretariaat@zeeuwsweerzien.nl
Redactie
Peter de Jonge (hoofdredacteur),
Margreeth Ernens (website,
eindredactie), Allie Barth, Peter Blom
(Zeeuws Archief), Jan van Damme,
Johan Francke (ZB| Bibliotheek van
Zeeland), Mieke van der Jagt, Albert
Kort, Ans van Nieuwenhuijze, Ali
Pankow, Willem Staat, Peter
Verdurmen.
Vormgeving
Leo Minnaard
Illustratie voorpagina
Yan Fabriek Zeeland/
Maryanne van Winden
Druk en advertentieverkoop
Meulenberg Media, Patrick Joossens:
drukkerij@meulenberg.nl
Projectcoördinatie
Hanneke de Vroe:
redactie@zeeuwsweerzien.nl
Bij het samenstellen van deze krant is met
zorg getracht alle rechthebbenden m.b.t.
beeld- en archiefmateriaal te achterhalen.
Mochten personen of instanties desondanks
van mening zijn dat (foto)rechten zijn ge
schonden, dan kunnen zij zich wenden tot de
redactie via redactie@zeeuwsweerzien.nl
FRITS LENSVELT STICHTING
^fJj Provincie
O wonder
s
4» 4
Orgelman M.J. Gouweloos met zijn draaiorgel op de Markt van Middelburg, ca. 1980.
Foto: Jaap Wolterbeek, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 125785
Orgelnamen
Geen donder aan
FONDS
SLUYTERMAN VAN LOO
OUDERENPROJECTEN
Een theekist als bas. Foto: internet
Ouwe plantenbak