Het nut van Haarlemmer olie in Stavenisse eerzien Aam'n, zee de koster en ie dee z'n broek vol moster Verdwenen beroepen... - Zeeuws gezegde - r -i Colofon ^Zeeland JuE: Weinigen zullen nu nog bekend zijn met het werk van de koster. Dat woord is afgeleid van het Latijnse custos hetgeen deurwachter of bewaker betekent. door: Johan Francke Een koster is een (onbezol digde persoon belast met de dagelijkse zorg voor het kerkgebouw en het klaarzetten van de verschillende voorwerpen voor de liturgische eredienst. De functie is ontstaan in de middel eeuwen toen de lokale priesters (iedereen was toen nog katholiek) jonge jongens leerden lezen en schrijven. In ruil daar voor hielpen ze bij de kerkdienst. Ze openden en sloten de kerk deuren, poetsten het zilverwerk, luidden de klokken, staken de kaarsen aan en dienden bij de mis. Kaarsen werden vervangen door elektrisch licht, maar onderhoud en bediening van het kerkinterieur bleven. De Kostersbond telt anno 2021 nog 180 leden. Onder hen bevinden zich nog slechts twee beroepskosters uit Zeeland. Dat waren er enkele decennia geleden nog tientallen. Dalende inkomsten als gevolg van het afnemend aantal kerkgangers, dwong de meeste kerken ertoe het werk van de kosters in de jaren tachtig weg te bezuinigen tot vrijwilligerswerk. Wie als 'bedreigde' koster zijn toevlucht zocht tot lidmaatschap van de Kostersbond kon vaak rekenen op ontslag. Veel kosters hadden er in de tweede helft van de twintigste eeuw al een baantje bij als schoonmaker, timmer man of, wat veel gebeurde, als begrafenisondernemer. Koster Van Voorenberghe van de parochies IJzendijke, Biervliet en Hoofdplaat had net als zijn col lega Schout uit Aardenburg een dergelijke uitvaartonderneming. Dat leidde in de jaren negentig tot een heuse rel toen beiden uit vaartondernemer Haerens uit Oostburg beschuldigden van naamsmisbruik. 'Brillenkoster' Van Voorenberghe genoot veel naamsbekendheid vanwege zijn liefdadigheidswerk voor Afrika en Haerens deed voorkomen alsof zij samenwerkten. In Zoutelande was, vóór de gemeentelijke herindeling, het ambt van koster (en begrafenis ondernemer) voorbehouden aan de voorman van de gemeente werklieden, mits deze tot de Nederlandse Hervormde Kerk behoorde, zoals bij koster Gerrit Verhage het geval was. Een andere wijze om te bezuinigen was het betalen van stukloon. De Nederlandse Hervormde Sint Baafskerk in Aardenburg keerde begin jaren zestig bijvoorbeeld aan de koster jaarlijks een vast bedrag uit voor het om acht uur 's avonds honderdmaal luiden van de klok (deze papklok hangt sinds 1647 in een speciaal toren tje van de kerk). Een andere - voor de kerk goedkope - wijze om het loon van de koster uit te betalen was op basis van de aan wezige kerkgangers. Veel kosters verrichtten hun functie met toewijding, soms een leven lang. De Zierikzeese koster J.C. Krijger ging op 19 november 1987 met pensioen. Hij was niet minder dan veertig jaar werkzaam geweest in de Gast- huiskerk. Burgemeester Asselbergs speldde Krijger dan ook de zilveren ere medaille verbonden aan de Orde van Oranje Nassau op. Zeeland kende ook kosteressen. Janna Minderhoud-Traas was jarenlang kosteres in de Gerefor meerde kerk van Baarland. Kaatje de Jong was in de jaren zeventig kosteres in Brouwershaven en Nieuwerkerk kende in de jaren zestig mevrouw J. Reinhoudt. Hoewel de meeste kosters ook de erediensten van hun kerk bijwo nen is dat niet altij d een vereiste. In de Apostolische kerk in Nieu- werkerk nam Huib Kesteloo, hoewel hij zelf in het geheel geen lid van de kerk was, de taken van de weggevallen koster Nijkerk op zich. Tientallen jaren onderhield hij er eind 20ste eeuw de kachels, toiletten, lampen en kleden. Als de voortekenen ons niet bedriegen, zullen in Zeeland bin nen afzienbare tijd alleen nog vrijwilligers actief zijn als koster. door: Allie Barth Een scheutje Haarlem merolie was vroeger, zo voor de Tweede Wereld oorlog, een probaat middel tegen vrijwel alle kwalen, maar in het bijzonder tegen constipatie. Je kon het ook op andere manieren gebruiken, zoals de bakker van Stavenisse in de jaren dertig van de vorige eeuw deed. Hij was een vrolijke man, die lekker brood in zijn winkel had en ook vooral op zaterdag bolus sen verkocht, die bij de bevolking van het dorp gretig aftrek vonden. Nu hield de bakker wel van een grapje. We weten niet waarom hij op een nacht van vrijdag op zaterdag zijn versgebakken bolussen aan de onderkant met Haarlemmer olie insmeerde. Wel raakte in het dorp bekend wat de gevolgen waren. Na afloop van de kerkdiensten die op een mooie zondagochtend in de Hervormde Kerk en in de gemeente van ouderling Pot- appel waren gehouden, schonk moeder de vrouw thuis de koffie met een bolus. Natuurlijk kwam de preek van de dominee uitgebreid ter sprake. Zo ging dat in die dagen en voor men het wist waren de bolussen op. Men kon aan de voorberei ding van de tweede dienst beginnen. Die was doorgaans om 14.30 uur, omdat rekening moest worden gehouden met melken van de koeien. Maar in die middagdienst liep alles een beetje anders dan gebruikelijk. Kerkdiensten duur den toen lang: anderhalf tot twee uur. Als 't nodig was, verlieten de kerkgangers even hun zitplaats om naar achteren te gaan. Maar dat gebeurde deze middag wel heel erg vaak. De mensen die van de bolussen hadden genoten, schuifelden zo snel mogelijk naar het toilet en keerden niet terug in de kerk, maar haastten zich huiswaarts. De kerkbanken raakten gedu rende de dienst leger en leger. Natuurlijk raakte dat bekend in het dorp. De meeste inwoners, zeker als ze geen bolus hadden gegeten, konden er hartelijk om lachen. En je kunt het geloven of niet, maar dit is een waar gebeurd verhaal. Ik tekende het op uit de mond van de vroegere kolenboer Moerland van Stavenisse, die deze gebeurtenis als jongeman had meegemaakt. W ZEEUWS 3 Zeeuws Weerzien is een gratis krant vol verhalen over het Zeeland van de vorige eeuw. Om zelf te lezen, of als aansporing om samen met anderen herinneringen op te halen. De krant verschijnt 4X per jaar in een oplage van 50.000 exemplaren en wordt verspreid in heel Zeeland: in de vestigingen van Bibliotheek Zeeland, zorg- en welzijnsinstellingen, gemeentehuizen, musea, boekhandels en bij diverse lokale ondernemers. Een actueel overzicht van distributie punten evenals een digitale versie van de krant, treft u aan op onze website Zeeuwsweerzien.nl. De krant komt tot stand dankzij de inzet van een groot aantal vrijwilligers en i.s.m. Stichting Feest van Herkenning, die bijeen komsten organiseert waarbij het delen van herinneringen centraal staat. Van alle eerder verschenen edities kunt u, zo lang de voorraad strekt, een gratis exemplaar afhalen tijdens openingsuren bij ZB| Plan-bureau en Bibliotheek van Zeeland, Kousteense- dijk 7, 4331 JE Middelburg. Uitgever Stichting Zeeuws Weerzien Voorzitter Frans van de Velde Postbus 33,4350 AA Veere www.zeeuwsweerzien.nl secretariaat@zeeuwsweerzien.nl Redactie Peter deJonge (hoofdredacteur), Margreeth Ernens (website, eindredactie), Allie Barth, Peter Blom (Zeeuws Archief), Jan van Damme, Johan Francke (ZB Bibliotheek van Zeeland), Mieke van der Jagt, Albert Kort, Ans van Nieuwenhuijze, Ali Pankow, Willem Staat, Peter Verdurmen. Vormgeving Leo Minnaard Ramon de Nennie, decreet Illustratie voorpagina Maryanne van Winden Druk en advertentieverkoop Meulenberg Media, Patrick Joossens drukkerij@meulenberg.nl Projectcoordinatie Hanneke de Vroe redactie@zeeuwsweerzien.nl Bij het samenstellen van deze krant is met zorg getracht alle rechthebbenden m.b.t. beeld- en archiefmateriaal te achterhalen. Mochten personen of instanties desondanks van mening zijn dat (foto)rechten zijn geschonden, dan kunnen zij zich wenden tot de redactie via redactie@zeeuwsweerzien.nl Deze editie is mede mogelijk gemaakt door: vJW Provincie f PB Stichting deGodshuutn stichting BRENTANO'S steun des ouderdoms STICHTING HBT R.C. MAAGDENHUIS FONDS SLUYTERMAN VAN LOO OUDERENPROJECTEN Functie toewijd Een kosteres poetst de omslag van de Statenbijbel in de kerk van Baarland foto:Jacqueline Midavaine, 1958, ZB| Beeldbank Zeeland, recordnr. 121933 Uitvaartonderneming Kosteressen Koffie met een bolus Lege kerkbanken Leendert Potappel Bron: Reformatorisch Dagblad Waar gebeurd

Krantenbank Zeeland

Zeeuws Weerzien. Feest van herkenning | 2021 | | pagina 3