Wi
Verdwenen beroepen... de petroleumventer
eerzien
Kijk uit naar
de volgende
editie
Colofon
SUgUfl. 1
Krant gemist? Van alle eerder
verschenen edities kunt u, zo
lang de voorraad strekt, een
gratis exemplaar ophalen bij 'Het
Zeeuws Cadeau', Kreukelmarkt 12
in Goes (geopend op dinsdag en
op donderdag t/m zaterdag van
11.00-17.00).
Oranje
Forids
li Zeeland
Petroleum werd niet gebruikt om te stoken - al werd de
kachel er wel mee aangemaakt - maar om lampen van olie
te voorzien en er werd gekookt op een petroleumstel.
Met de komst van het gas verdween ook het beroep
petroleumventer uit het straatbeeld. door: Johan Francke
De petroleumboer trok
voor en net na de oorlog
langs de deuren met een
handkar, bakfiets of paard en
wagen. Op de handkar lag een
groot vat van een bekende
olieproducent waar rond de
honderd liter in kon. De klanten
kregen van de petroleum-
maatschappij een bus in
bruikleen omdat daar de
gewenste inhoudsmaat op stond.
De petroleumventer kon vanuit
zijn tank de bussen bijvullen.
Beroemde merken waren APC
(American Petrol Company),
Shell en Esso (afgeleid van de
verkorte uitspraak van Standard
Oil Company, S-O).
De petroleumventers kregen
vaak een naam die verband hield
met hun nering. Zo werd de
Axelaar Jan van Langevelde in de
volksmond Jan Olie genoemd.
Een eerste vermelding van een
Zeeuwse petroleumventer staat
vermeld in de 'Middelburgsche
Courant' van 13 april 1891 en uit
de omschrijving blijkt dat het
dan al een bekende verschijning
is. Deze ongelukkige petroleum-
venter zag zijn waar door de
straatstenen wegsijpelen toen
zijn kar in de Singelstraat van
Middelburg omvergelopen werd
door een op hol geslagen paard.
Tijdens de mobilisatie in 1939
meldde de 'Zeeuwsche Koerier'
op 3 november dat klanten nog
slechts 10 procent van hun
normale bestelling petroleum
kregen. Huisvrouwen moesten
daarom zuinig koken. Dat kon
door na het koken het vuur uit te
doen en de pan in krantenpapier
in te pakken. Het water kookte
door, maar het duurde driemaal
zo lang voordat de maaltijd gaar
was.
Net als bij de kolenboer was ook
het werk van de petroleumboer
een bijverdienste. In de jaren
dertig van de 20ste eeuw werkte
in Zierikzee bijvoorbeeld Van
Schendel die in de zomer
maanden ook ijsverkoper was.
Piet van der Maas herinnerde
zich de Noord-Bevelandse
petroleummannen in 1999 als
volgt. De handel in petroleum
werd uitgeoefend door twee
dorpsgenoten. Beiden waren
boerenknecht, maar hielden er
in hun vrije tijd een oliehandeltje
op na. Een van de twee reed met
een ijzeren karretje met daarop
een tankje, de ander met een
door Esso ter beschikking
gestelde handkar met grote
wielen en een as van bladveren.
De bak was muisgrijs van kleur
en had bepaalde afmetingen
zodat er een exact aantal
oliebussen met een inhoud van
vier liter in pasten.
Die petroleumventers gebruikten
het beroep dus als bijverdienste
en hadden dan ook niet altijd de
vereiste ventvergunning. Dat
leidde in 1936 tot een gerucht
makende zaak met betrekking
tot een bekeuring aan het adres
van de petroleumboer van
's-Heerenhoek. De Hoge Raad
had deze olieman uiteindelijk
vrijgesproken omdat de rechter
vond dat 'hij die huis aan huis
met koopwaar komt, als venter is
te beschouwen.' Maar de
's-Heerenhoekse olieventer deed
dat nu juist niet.
Van de oliemaatschappijen die
hun venters langs de deur
stuurden was vooral de
maatschappij 'de Automaat'
vanwege een goede marketing
strategie bekend. Het bedrijf
verspreidde elke week een
krantje met het vervolgverhaal
van Pijpje Drop. Dat eindigde
steevast met de zin 'Hoe 't Pijpje
Drop verder vergaat, lees je in de
volgende Automaat.' Toen C. van
de Sypt uit Koewacht in februari
1952 zijn nering als petroleum-
venter van de Automaat
overdeed aan de Zuiddorpenaar
J. Gysel bond deze meteen zijn
klanten aan zich. Hij verstrekte
de kinderen van Koewacht een
extra uitgave van Pijpje Drop. De
jeugd van St. Philipsland keek in
ieder geval tijdens de
oorlogsjaren reikhalzend uit
naar nieuwe avonturen van het
figuurtje. De weekkrant
'Automaat' werd er bezorgd door
H.P. Kramer die in 1952 zijn
veertigjarig jubileum als venter
voor de Esso-Petroleum
compagnie vierde. De 71-jarige
deed toen nog steeds zijn werk
als oliebezorger.
De stripverhalen van Pijpje Drop
zijn naar hedendaagse maat
staven overigens ronduit
racistisch, maar in die tijd was
het nog gebruikelijk stereotype
afbeeldingen van Afrikanen te
gebruiken. Ook de strip Sjors
Sjimmie, toen getekend door
Frans Piet, zag er in die tijd heel
anders uit dan tegenwoordig.
ZEEUWS
De volgende editie verschijnt
in maart 2020.
Foto: Fotoatelier Karin den Boer.
Zeeuws Weerzien is een gratis krant
vol verhalen over het Zeeland van de
vorige eeuw. Om zelf te lezen, of als
aansporing om samen met anderen
herinneringen op te halen. De krant
verschijnt 4X per jaar in een oplage
van 50.000 exemplaren en wordt
verspreid in heel Zeeland: in de
vestigingen van Bibliotheek Zeeland,
zorg- en welzijnsinstellingen,
gemeentehuizen, wachtkamers van
huisartsen en fysiotherapeuten,
musea, boekhandels en bij diverse
lokale ondernemers. Een overzicht
van distributiepunten, alsmede een
digitale versie van de krant, treft u op
onze website. De krant komt tot stand
in samenwerking met Stichting Feest
van Herkenning, die bijeenkomsten
organiseert waarbij het delen van
herinneringen centraal staat.
Uitgever
Stichting Zeeuws Weerzien
Voorzitter Frans van de Velde
Postbus 33, 4350 AA Veere
www.zeeuwsweerzien.nl
secretariaat@zeeuwsweerzien.nl
Eindredactie
Jan van Damme
Redactie
Peter Blom, Zeeuws Archief
Johan Francke, ZB| Planbureau
en Bibliotheek van Zeeland
Vormgeving
Leo Minnaard
Ramon de Nennie, decreet
Druk en advertentieverkoop
Meulenberg Media, Patrick Joossens
verkoop@meulenberg.nl
Coördinatie
Hanneke de Vroe, Zeeuws Weerzien
redactie@zeeuwsweerzien.nl
Bij het samenstellen van deze krant is met
zorg getracht alle rechthebbenden m.b.t.
beeld- en archiefmateriaal te achterhalen.
Mochten personen of instanties
desondanks van mening zijn dat
(foto)rechten zijn geschonden, dan kunnen
zij zich wenden tot de redactie via
redactie@zeeuwsweerzien.nl
Deze editie is mede
mogelijk gemaakt door r
Stichting
de Godshuizen
«IfU Provincie
Een oliehandeltje
Conciërge M. Moerland ging in 1978, voorzien van originele Automaat kleding en een Esso handkar, als petroleumventer door de straten van Zierikzee voor een
vossenjacht van de Prinses Julianaschool, ca. 1978 Foto: D.C. Berrevoets, collectie Jan Bruijns, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 56294.
IJsverkoper
Bekeuring