De Conferentie te Goes.
was) doch deze manier van doen kon niet al
gemeen worden. Ook namen hier en daar de
buurtpredikanten den dienst voor een versleten
broeder waar, die dan in zijne standplaats
bleef; als b. v. voor Gerard Alberti, omtrent
wien de Synode van Leeuwarden in '86 besloot,
dat hy „syn voergaende onderholdt uth syn
pastorie zol beholden, doch also dat hij in syn
dienst zal doen sovele hy kan ende dat daerby
het classis van Dockum den defect van syn
dienst sal helpen te vervullen". Zelfs vonden
wij voorbeelden van afkoop door een som, eens
voor al uit de landschapsgoederen.
't Bleek echter onmisbaar omtrent de afge
werkte Dienaren een generale regeling te treffen,
waarby zy van hun arbeid werden ontslagen
en hun eenig onderhoud buiten de pastoralia
werd verleend.
In 1578 op de Synode te Dordrecht werd in
dezen een vatte grondslag gelegd; haar acta
luiden
Art. 7. Dewyl de Dienaars haer leven lanck
aen haren dienste verbonden syn, soo is het
niet geoorloft, dat ze hen tot eenen anderen
staet des levens begheven ofte oock haren dienst
onderlaten
Ende soo het geschiedde (sic!) dat zij door
ouderdom ofte sieckte onbequaem wierden (sic
tot oeffeninghe hares dienstes, soo sullen sy van
den kercken (zonder toevoeging) versorght
werden.
Men bemerkt, 't emeritaat wordt voorgesteld
nog niet als gebeurd, maar als gebeurlijk. Voorts
worden de overwegingen aangegeven. En't be
ginsel wordt geponeerdzy zullen van den
kerken versorght worden. Doch wat werd on
der deze „kerkeiyke verzorging" verstaan?
De Middelburger Synode van 1581 verklaart
het in de navolgende bepaling
11. Wanneer het geschiedt, dat een getrouwe
(sicDienaar door ouderdom ofte cranckheyt
gebroken zynde, zyn ampt niet langher be
dienen can, so sal het der Ghemeynte (singula
ris) toe staen, te besorghen, dat hem ex bonis
publicis soo veel toegheleyt werde, daarop hy
de reste zyns levens eerlick met eere
ende bequamelick door comenmoghe. Hierby
was gevoegd in zeer bescheiden redactieDat
ook de weduwen ende weesen der Dienaren
niet vergeten werden.
De bedoeling is dus zonneklaar. De plaatse
lijke kerk zal voor haren emeritus zoeken te
verwerwen bij de overheid van stad of land
een pensioen ex bonis publicis d. i. uit de
verbeurd verklaarde kloostergoederen of der
gelijke.
't Was echter gemakkeiyker pensioen voor de
emeriti te vragen dan te verkrijgen.
Immers toen in 1586 de Leycestersche sy
node samenkwam, vond ze als punt op haar
agendum
Ende dewyl het meer dan redelick is, dat de
Dienaren eerlick onderhouden werden, zoo
word eendrachtelich bij de kercken van alle
provinciën geproponeert, dat de stipendia der
Dienaren, daerop zy met haere iamiliën qualick
konnen doorkomen, verbetert mochten werden.
Item dat versorgt werden de oude, verjaegde
ende ghebrecklicke Dienaren, alsoock de wedu
wen ende weezen der afgestorven Dienaren.
De Haagsche synode behandelde dit punt
met ernst, Doch de verjaechde Dienaren liet
ze aan hun lot over. Stel u ook voor, dat een
der Hollandsche regenten Vlaamsche en Bra-
bandsche ballingen brood geven zou!
Doch voor de nu nog oude en invalide eigene
broederen werd een nadere regeling van onder
houd gezocht, en ons Dordsch artikel 13 werd
in 1586 geboren.
Het luidt aldus
So het gheschiet, dat eenighe Dienaers door
ouderdom, siekte ofte anderszins onbequaem
worden tot oeffeninghe huns Dienstes, soo sul
len sij nochtans desniettemin de eere ende den
name eens Dienaers behouden ende van die
kercke, dit sy ghedient hebben, eerlij eken in
haeren nootdruft versorghet worden.
Uit de geschiedenis der genesis van dit art.
13, dat onveranderd te Dordrecht in 1619 werd
behouden blykt dus, dat de gedachte zelfs niet
opkwam aan een verzorging van haren her
der door de kudde. De gemeente gaf niets.
Zelfs niet voor den dienstdoenden leeraar. Deze
moest doorgaans in groot gebrek zich behel
pen met de schrale en vaak ongeregeld betaalde
aloude pastoralia en de H.H. kerkvoogden
lieten daarby hun hqjs dikwerf in onbe-
woonbaren toestand. Dit kwam ook daar
door, dat de dorpsbevolking geenszins gerefor
meerd, doch germaansch-heidensch was met
een Roomsch tintje, en den Calvinistischen
pastoor noode verdroeg.
De reformatie werd eenvoudig door de party,
die in de landsregeering op 't kussen gebracht
was, opgelegd. En daarby vonden die laksere
politieke Calvinisten het dienstig de hun te
heetgebakerde kerkeiyke Calvinisten klein te
houden en hen elk voorrecht als een hooge
gunst diep te laten gevoelen. Verder was er
heel weinig geld en ten platte lande zeer wei
nig gezag. Men had er byna anarchie.
Ik memoreer dit om te doen gevoelen, hoe
de synode van '96 er niet aan heeft kunnen
denken, dat de gemeente in vry willigen liefde
dienst hare uitgediende leeraars onderhouden
zou. Neen de eenige en uitsluitende be
doeling bleef: de kerk, die van een onbruik
baar predikant door de classis zou worden af
geholpen, moest beproeven of eigenlyk de
classis en de svnode moesten beproeven om
namens dal dorp by den Landdag of de Gede
puteerden een pensioen te bekomen, opdat zoo'n
„populooze plaats" niet langer van doeltreffende
bearbeiding verstoken blijven zou.
Hoogstens kan art. 13 zien op de mogeiyk-
heid om in enkele gunstige gevallen wat los
te krijgen uit de dorpsgoederen ofte wel de
beneficiaal-goederen onder 't beheer der kerk
voogden.
Ziehier blykens zijn genesis de historische
interpretatie van ons artikel en de juistheid
dezer opvatting wordt bevestigd, als we ten
2o opmerken hoe 'tmet de in art. 13 voorge
schreven regeling gegaan is.
(Wordt vervolgd.)
Dr. W.
Wat is Zeeland een liefiyke landsdouwe, als
in den voorzomer alles groent en bloeitde
gesuikerde hagedoorn en paarsche sering den
akker stoffeert, en de aanblik van door zonne-
schyn overstraalde, schilderachtig gekleede land
lieden op veld en wegen 'toog bekoort!
Een mijner reisgenooten zeidede geheele
natuur ademt Gods goedheid.
We reisden naar Goes ter predikanten.confe
rentie.
In 'tvroolijk kerkgebouw was alles reeds
vriendelyk ingericht op de ontvangst der broe
deren en zoodra de Walchenaren aankwamen,
werd door Ds. L. Bouma, die de vorige confe
rentie van Middelburg gepresideerd had, de
vergadering geopend.
Nadat het psalmgezang had weerklonken,
't Woord Gods was gehoord en 't gebed opge
zonden, heette Ds. B. de vergaderden welkom.
Een 20 tal predikanten waren opgekomen.
Ook woonde een groep belangstellende broederen
de conferentie bij.
De leiding werd ditmaal opgedragen aanDr.
Wagenaar als praeses en Ds. Bouma als scriba.
In een keurig gestileerd en waariyk door
wrocht referaat beschreef nu allereerst Ds. R.
J. van der Veen van Goes, na korte, doch kristal
heldere uiteenzetting van 't Gereformeerd ge
voelen in dezen, het ethisch Schriftbe
ginsel, met groote objectiviteit den gedach-
tengang dier theologen aanwyzende omtrent
de H. Schrift en de Godsopenbaring; de H.
Schrift en de ingevingde H. Schrift en haar
gezag.
Onderscheidene broeders traden in discussie,
allen eerst 't gehoorde waardeerend. Op voor
stel van Ds. Littooij werd besloten een volgend
jaar een onderdeel van dit referaat tot onder
werp van een afzonderlijke bespreking te maken,
t. w. het onderscheid tusschen het ethisch en
het modern Schriftbeginsel.
Ds. Bouma gaf ter inleiding eener tweede
bespreking eene strenge, heldere uitlegging
van Gal. I 11-17. In 'tbyzouder over de
be teekenis der uitdrukking „afgezonderd van
den buik af" liep de discussie.
Ondergeteekende verkreeg 't woord om van
art. 13 K. O. de genesis, de historie en de
juistheid of onjuistheid voor te stellen, welk
referaat in de Zuider-Kerkbode komt. Het debat
bewoog zich vooral over 't priester-argument
uit 't O. V., aangezien sommige broederen
volhielden, dat de verzorging der Levieten en
hunne weduwen door het volk ons aanwijst,
dat de leeraars met hun gezinnen en weduwen
en weezen geheel door de gemeente moeten wor
den onderhouden, waartegen de Referent wees
op den vloek Jacobs over Levi in verband met
het grondbezit van Kana&n en diens tempering
door het opbrengen der lOden en het uitnoo-
digen van den Leviet aan de offermalen, waaruit
z. i. blykt, dat hier een geheel exceptioneele
regeling is.
Ten slotte gaf Ds. Littooy een goedgeschre
ven betoog voor 'tgoed recht der moeder om
den doop van haar kind te laten uitstellen tot"
dat zy er by kan zyn. Deels historisch, deels
dogmatisch, deels exegetisch argumenteerde
de onvermoeide Referent. In een recht broe-
deriyk debat werden zyn argumenten getoetst
en vele vragen en bedenkingen geopperd.
Voor een volgend jaar werden als onderwer
pen gegeven:
I. Het Schriftbeginsel der ethischen en dat
der modernen. Ds. Bouma pr. Ds. v. d. Veen
secundus.
II. Het ambt der doctoren uit de Kerken
orde. Ds. Donner pr. Ds. v. d. Werf sec.
III. Het gezag onzer kerkenorde in verband
met de afwykende practyk van onzen tyd. Ds.
Koopmans primus, Ds. Geerling sec.
IV. Het feminisme gesteld in 't licht der
Heilige Schrift. Dr. Wagenaar pr. Ds. Zyp sec.
Deze Conferentie zal D. V. gehouden worden
op den dag na de e. v. Middelburger Synode.
In recht opgewekte stemming waren we bij
een en de Goesche broederen zorgden voor een
vriendelyk en gastvrij onthaal. Dr. W.
VERSLAG van het behandelde ter Zendings
conferentie der Gereformeerde Kerken in
de classis Middelburg, gehouden op Hemel
vaartsdag11 Mei 1899in de Gasthuis
kerk te Middelburg.
I
De praeses derZendings-commissie, ds. Littooy,
opent de Vergadering. ZEw. laat zingen psalm
672, leest Jesaja 44 en gaat voor in den ge-
bede. Aanstonds wordt nu het woord gegeven
aan ds. C. B. Schoemakers ter inleiding van het
eerste punt ter bespreking:
Onze roeping tegenover de Heidenen.
Spreker stelt ter goede behandeling van zijn
gewichtig onderwerp twee vragen: I. Hebben
wy wel zoodanige roeping; H. Zoo ja, welke is
die
I. Zoovele millioenen heidenen zijn nog in de
duisternis. Hebben wy tegenover hen eene
roeping? Ongetwyfeld. Dit leert ons voor
eerst de historie. Het is Gods verklaarde wil.
Al was ook de kerk niet getrouw, daarom is
zy nooit van deze roeping ontslagen. De nieuwe
Testamentische bedeeling getuigt vooral hier
van, maar ook reeds de Oude-Testamentische.
Denkt slechts aan woorden als deze: „Vertelt
onder de heidenen zijne eere". De belofte aan
Abraham luidde „In uwen zade zullen gezegend
worden alle de geslachten". De profeten ontvan
gen den last om ook met het oog op de heide
nen, of voor en van de heidenen te profeteeren.
Door den handel kwam Israël ook voortdurend
in aanraking met de volken. Zelfs woonde het,
en wie ziet hierin niet Gods bestel, om ook
aan de heidenen de kennis zyns naams te bren
gen, in de ballingschap zevm'ig jaren te mid
den der heidenen. Na den terugkeer hernieuwen
zich de beloften. „De heidenen zullen komen
tot den wensch aller heidenen". Zoo getuigt
de profeet. En zoo blykt dan van den beginne
af de wil des Heeren, om de heidenen te ge
denken. Maar, volle dag wordt het eerst onder
het Nieuwe Testament. Jezus is gekomen tot
het zyne, maar Hij heeft ook nog andere scha-,
pen, die van dezen stal niet zijn. Van Oosten
en Westen zullen zy komen en aanzitten met
Abraham, Izak en Jakob.
En een der laatste en grootste bevelen was:
„Predikt het Evangelie aan alle creaturen".
En hoe stond het met Gods Kerk na den Pink
sterdag? Zy vermeldde Gods eer, beginnende
van Jeruzalem. De Heere toonde Petrus door
't gezicht van het linnen laken, dat ook aan
de Heidenen het woord moest worden gebracht.
En, terwyl de vyandschap onder de Joden toe
neemt, krijgt de zending onder de Heidenen
meer uitbreiding. Antiochië blijkt daarvoor
eene moederkerk te moeten zijn. En daar zien
wy, hoe het werk Gods en het werk der Ge
meente moeten samengaan.
Maar ten tweede vordert de eere van haren
Koning den zendingsarbeid der Gemeente. Al
is het, dat de tegenstander wijst op het vele
geld, dat noodig is en de weinige vrucht, die
wordt gezien al is het, dat de tegenstand groot
is, de eere des Konings eischt de getuigenis
der Gemeente. En is er geen zegen? 'Zijnde
invloeden van het Evangelie niet ontzettend
groot, zelfs op maatschappelijk en politiek gebied.
En voorts, Het Woord des Heeren zal zyn eene
reuk des levens, maar ook eene reuke des doods.
Ten derde wyst spreker op de eigenaaidige
plaats, die de kerk te midden van het mensch-
dom inneemt. Zy is eene door woord en daad
sprekende Gemeente. Zy is: strijdende kerk,
een leger, dat steeds mobiel moet zyn. Op het
gebied van het heidendom heeft zij den stryd
