1
L
fer daarentegen veel volk beschikbaar en de vraag naar
fabrikaat gering, dan dalen de loonen. Is er gedurende
eenigen tijd geen werk in een of anker vak, dan zegt
de ijzeren wet der staathuishoudkunde tot den werk
man, die alleen in dit vak bedreven is lieve vriend,
▼oor u is er geen plaats aan het gastmaal des levens;
het spijt me dat ge moet ondergaan in den strijd om
het bestaan Door deze wet komt verder alles terecht,
Want is er gedurende eenigeu tijd geen aanbod, ruimt
de voorraad op, dan komt er weder vraag, en 't
werk wordt hervat.
Eei.e andere wet werd ook ontdekt, namelijk dat de
rijkdom in rekenkunstige rede toeneemt, en vermeerdert
van 1 tot 2, van 2 tot 3, van 3 tot 4 enz, en de
bevolking daarentegen in meetkundige rede zich uitbreidt
van 2 tot 4, van 4 tot 2 maal 4 8, van 8 tot 2
maal 8 16 enz, en het dus hoe langer hoe schraler
moet worden aan het gastmaal der levens. Doch hierop
■prak de heer de Witt Hamer niet verder door.
Het vrij algemeen geloof aan de wet van vraag en
aanbod leidde intusschen de fabrikanten tot zeer goed
koop aanbod, en daardoor ontstond eene nieuwe soort
van slavernij, die der kinderen. De steeds meer vol
maakte weefwerktuigen konden goedkooper door kin
deren worden behandeld dan door volwassenen, en
even goed als door deze. Engelsche fabrikanten namen
fcestedelingen, meestal kinderen van armbesturen, over
liefst uit verwijderde plaatsen om het toezicht te
ontgaan en lieten de arme kleinen lot zelfs 18
uren daags in de fabriek werken, met slechts één uur
rust daartusscheu. Wat die kleinen leden! Tot welke
onnatuurlijke toestanden dit stelsel voerde Vroegrijp
heid in de heele stoomfabrieken gaf aanleiding tot
huwelijken op tienjarigen leef'ijd, totdat een boek over
den achtjarijen werkman het publiek deed opschrikken
bij den blik in de ellenden van den handel in kin
deren, van welke eene der voorwaarden was, dat de
fabrikanten bij elke 20 kinderen één idioot op den
koop toe zouden moeten nemen.
Werd door de uitvinders en verbeteraars der weef-
machines luide verkondigd, dat daardoor de gezinnen
der werklieden zou worden gebaat, omdat de kiuderen
door den voor hen ook uitvoerbaren arbeid al vroeg
tot de welvaart des gezins zouden kunnen bijdragen,
de werklieden zeivan werden spoedig gewaar dat zij
door de kinderen werden verdrongen. De Engelsche
werklieden vereenigden zich tot Trade- Unionsnieuwer-
wet8che gilden van werklieden, tegenover de fabrikan
ten, en drongen aan op afschaffing van kinderarbeid,
verhooging van loon, tn, bij toenemend slagen, ook op
vermindering van werkuren. De fabrikanten namen als
middel van verweer het Lock-out s'elsel te baat, dat
is: zij vereenigden zich tot het sluiien der fabrieken,
om zoodoende de werklieden door uithongering tot
toegeven te noodzaken. De Engelsche regeering steunde
de fabrikanten, door de Trade-Unions niet als reehts-
persoonlijko vereenigingen te erkennen. Liep er dus
een penningmeester van zulk eene Union met de tegen
den tijd van Strike, werkstaking, verzamelde som weg,
dan werd hij niet vervolgd, omdat er geen klager was,
de overheid toch kende geen Trade-Union. De
strijd tus chen vereenigde werklieden en vereenigde
fabrikanten werd met afwisselend gelnk geroerd, naar
mate vraag of aanbod de eene of de andere partij
partij voordtelig was, totdat er een einde aan gemaakt
is door het voorstel van het parlementslid Mundella,
die bij eene wet erkenning wist te verkrijgen van
scheidsrechters, deels door de arbeiders, deels door de
fabrikanten gekozen,
In de dagen dat de Engelsche fabrikanten soms
eerlijk raoesteD bekennen het gevraagde loon niet te
kunnen g' ven en daarbij de concurrentie met het
buitenland vol te houden, kwamen eenige work
lieden te Rochdale op de gedachte om zonder aan-
driugen op loonsverhooging hun lot te ve:beteren
door meer en betere waar voor hun geld te krijgen.
Velen hunner waren er slecht aan toe, doordat de
abrikant zelf als winkelier was opgetreden, en de
eerste leveusbeuoodigdhedeu aan zijn werkvolk leverde
tegen door hem bepaalden prijs, en bij uitbetaling van
het loou eenvoudig wekelijks afrekende; zoo was hij,
welke ook de hoedanigheid der koopwaar mocht zijn,
zeker van vaste klaudisie en prompte betaling. Dit
terdroot de pioniers, baanbrekers, van Rochdale. Hun
i «erste inslag tot ouderlingen verkoop kon op een
kruiwagen geladen worden, nu hebben zij een grooten
winkel, en van hunne spaarpenningen een eigen
fabriek gesticht.
Hoe ook de verhouding tusschen werkman en fa-
briekant, tusschen arbeid eo kapitaal moge gewijzigd
en verbeterd zijn, nog is er veel te verbeteren eer
ieder zijn deel krijgt aan den disch der maatschappij.
Eene nieuwe riebtiug spourt middelen op, heeft die
reeds voor een groot deel gevonden, en zelfs Bismarck
is haar genegen. Wat de socialisten van deu lateren
en van den laatsten tijd tot verbetering der maatschap
pelijke toestanden deden en verder wenscheu te doen,
zal de heer de Witt Hamer in volgeude voordrachten
bekend maken.
De taak, die hij op zich nam, is hem volkomen
toevertrouwd.
Wij hebben getraoht den loop der voordracht onzen
lezers mede te deelen, doch Let is der pers, die ver
tegenwoordigster der afwezigen, onmogelijk alles weder
te geven wat een spreker zegt. Nam de heer de
Witt Hamer zijn aanloop met zevenmijls laarzen door
de geschiedenis des volks, vele tafereelen, vele typen
deed hij ons aansehouwen, die der beschrijving over
waardig zijn, en toch hier achterwege moeten blijven.
Onder het aauhooren van vele misstanden uit
allerlei tijdperken kwam iu ons een geviel van
dankbaarheid op. Wij hoorden onlangs den heer Kater,
luisterden aandachtig naar den heer de Witt Hamer,
en schrijven zeiven over de Jodenkwesi ie. Wij zitten
dus met hoofd, hart en pen in de volksellende, maar
toch, telkens komen ouk nu in het gehoorde van
Vrijdag de schrilste toomelen, de pikantste, en daar
om ergerlijkste, bijzonderheden uit het buitenland.
In ou9 gezegend vaderland was en is het niet zoo
erg als elders.
Wij weten wel, men behoeft slechts de Kennne-
mersche balladen te lezen van den heer Hofdijk, die
den ouden adel zeker geen kwaad hart toedraagt, om
te zien dat ons volk in dén grafelijken tijd genoeg te
lijden had. De vorige eeuw no!r heeft veel met zich
ten grave gesleept, dat niemand onzer gaarne zou
zien herrijzen. Maar reeds vroeg door de Kabeljuuw-
sclien, daarna door de Geuzen deed God de groote
onderdrukkers des volks van onzen grond verdwijnen,
toen zij overal elders nog vasten voet hadden. Hij
gaf ons rondom en tel diep in ons land de zee en
hare bavens. Op zee ademde de Nederlander vrij, lang
eer het lied bekend was
Rule Britannia for ever o'er the waves,
Britons never will be slaves. 2)
2) Heersche Britanje eeuwig over de golven, nouit
zullen Britten slaven zijn.
Gisteren middag te 2 ure trad Meng voor eene
dicht bezette zaal op. Eene talrijke volksmenigte was
voor het gebouw en in de omliggende straten bijeen.
De menigte was zeer roerig. Hoerah's werden telkens
gehoord. Een commissaris van politie wa3 iu het gebouw
aanwezig en zeer ernstige voorzorgen waren genomeu.
Een halfuur na afloop der lezing is Meug per rijtuig
vergezeld door agenten, zoowel binnen als op d*n
bok, in draf naar dc Kaasmarkt gevoerd, een groot
eind gevolgd door een tierende menigte. De hoofd
commissaris en de officier van justitie waren eveneens
aanwezig.
Het gejammer van sommige dagbladen over deze
^geloofsvervolging" in het klassieke land der vrijheid
is bedaard. Men is ook de keerzijde der medaille
gaan bezien.
Door den correspondent der Arnh. Courant wordt
verklariug gegeven van den uitroep, in ons u immer
van Woensdag te vinden, die eenigen in de zaal zich
veroorloofden. Toen Meng sprak dat geld niet liet
hoogste is, hoorde men de eerste oproerige kreet iu
den uitroep „bij jou we.l*
Ziehier wat de Haagsche correspondent der A. C.
verhaalt
,De prediker van het ongeloof was vroeger
een hyper-orthodox prediker in dezelfde stad
eerste aanleiding van verbolgenheid bij het volk
dat en iic verheug er mij in nog lang niet
genoeg doordrongen is van de zegeningen der
hooge politiek, die ons in den Haag zulke treurige
vertooningen doet beleven, om met dergelijke jak-oin-
draaiers ingenomen te zijn. Daarbij kwam dat de pre
diker, toen hij 't jak nog met den orthodoi^^^
naar buiten droeg, bij velen reeds als huicheli^H
kend stond. De man exploiteerde de orthodoxie
orihodoxe kudde, die met vertrouwen tot hem opzt^M
op een recht beminnelijke wijze. Wanneer hij behoefte^!
had aan een nieuwen j as, aan een kachel, aan een
mud aardappelen, wist hij zijne behoefte behendig in
preek of gebed in te vlechten en.de j s werd hem
aangetrokken, de kachel gezet, de aardappelen ver
schenen in '3 m°ns kelder. Zijne bekenden ergerden
zich dan vaak wanneer zij hem hoorden stuffen op de
practische resultaten zijner prediking, en zoo ging
langzamerhand zijn invloed op de rechtgeaarde chris
tenen te loor. Is dit zoo en ik heb geen reden om
het te betwijfelen, dan begrijet men, al billijkt men
haar niet, de w> ede van het volk tegen een man, die
nu het voorgewend geloof hem niet meer bleek te
kunnen voeden, door middel van het ongeloot hetzelfde
doel tracht te bereiken.
In deze omstandigheden gaat onder anderen ook de ver
gelijking niet op, die dezer dagen tegenover overdraag-
zaamheid v»n het Rotterdamscli gepeupel de verdraag
zaamheid stelde, waarmede de modernen en iibiralen
van den Haag de voordra^htei' in de open lucht van
den straatprediker Esser ongehinderd laten houden.
Ik wil er niet op wijzen dat er onder liet Haagsche
gepeupel weinig liberalen en modernen voorkomen
het onderscheid ligt vooral in den peisoon. De lieer
Esser staat hier algemeen bekend als een bij uitstek
achtenswaardig man, op wiens bantel en wandel
niets aan te merken is, vol heiligen ijver voor de zaak
die hij voorstaat, en wien niemand ooit van baatzuch
tige bijbedoeling heelt durven verdenken. Al staat
men lijnrecht tegenover de beginselen van zulk een
man, persoonlijke hoogachting moet men toedragen, die
hoogachting die niet van beginselen, stand of positie
maar alleen van liet karakter afliank lij* is Maar te
Rotterdam sehijnt liet geheel anders te zijn en al
keurt men nu ,-eweldadigheden af, tegen wien ook
ondernomen en beproefd, in de eigenaardige omstan
digheden van dit geval is veel te vinden wat het ge
beurde begrijpelijk maakt, zoo 't dat al niet ver-
schoont."
Ook de Standaard heeft helder en klaar de zaak
uiteengezet
Als er een moeder wordt ontdekt, zegt de Standaard
die tluiis haar kind of' stiefkind mishandelde, en dc
ve ontwaardigde buurt wil haar te lijf, dan vindt de
liberale pers daar niets in, al oordeelt zeevenals wij,
dat de politie het leven van die ontaarde moeder moet
verdedigen en desnoods geweld moet gebruiken tegen
de verontwaardigde buurt.
Eilieve, waarom mag het lagere volk nu wel uit
verontwaardiging te lijf gaan een moeder, die haar
kind mishandelt, en niet een vroe^erèn dweeper, die
nu den Heere Gud staat te lasteren?
En zoo ook Toen onlangs onder Nieuwer-Amstel
een troep schenders werd ontdekt, die Sodom in
onze stad herleven deden, vond niemand er iets in,
dat het grauw deze ellendelingen te lijf ging ook al
keurde niemand het af, dat de politie ze be
schermde.
Vrage: Waarom mag het volk nu wel zijn veront
waardiging lucht geveu tegen iemand, die één van
Gods geboden overtreedt, en niet tegen iemand, die
over deu heelen God heen treedt met saiauischen lach
Voor het siaatsrecht is hier verschil. Groot verschil
Dat spreekt van zelf. Maar de aandrift van veront
waardiging in de massa kent die hokjes en loketjes
niet. Zoo moet dan de politie haar plicht doen alle
baldadigheid dient afgekeurd en te keer gegaan
maar het volk moet men niet onaandoenlijk als Katoen
of stopverf willen maken.
Maar bovendien, de liberale pers heeft het geheel
ini3 bij haar oordeel, en dat kan te over bewezen
worden.
Het is niet waar, dat ons volk de vrijheid van
spreken in den eerlijken twijfelaar niet eerbiedigt.
Of. laat de liberale pers dan spreken, toen Midtatuli
bet land platreisde ooi zijn godsl.sterrijk gif in de
harten zijner hoorders te druppen, is er toeu ergens
kabaal ontstaan
Neen, mijneheeren, ge weet beter I
Maar hier was erger dan Multatuli, hier wa» een
valsc/i speler. Een die eerst met de vrome lieden ge
gekt had, en nu onkiesch genoeg was om ze uit te
tarten.
En evenals onze fatsoenlijke heeren nu een falsaris
van de Beurs afdringen, zoo zien we ter wereld niet
in, waarom het volk niet zijn hart lucht mag gevtn
tegen zulk een geestelijken omdraaier.
