Nieuwe Goesche Courant,
Christelijk'historisch blad voor Zeeland.
Dinsdag- 28 April.
A'0. 742.
11181.
HET ZUIDEN,
Verschijnt eiken Maandag, Woensdag eu. Vrijdag-
a vond ten 8 ure, behalve op Christelijke feestdagen
P^ijs per drie maanden franco f 1,50.
Enkele nommers- 0,05.
UITGA VB VAN
P. G. WIJTMAN, (e Middelburg
Wed. A. C.
JONGE, te Goes.
Prijs der Advertentiën:
Per regel 10 ets.; Familie-berichten van 1—6
'gels ƒ1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 6 cents per regel.
De door den heer B. H. Heldt Vrijdag te Middel-
delburg gehouden volksvoordracht werd, al kon er
grooter opkomst verwacht worden, door velen, voor
namelijk door werklieden, met aandacht aangehoord.
Het verslag van de onlangs door den heer Domela
Nieuwenhuijs te Goes tegen 50 ets. entree gehouden
volksvoorlezing had een werkman aanleiding gegeven
om den wensch uit te spreken eene dergelijke voor
lezing tegen lageren prijs te kunnen bijwonen, en^zoo
was 't gekomen dat de heer Heldt tot een bezoek aan
Zeeland was uitgenoodigd.
Hem had eene zinsnede in het jaarverslag der
Middelburgsche Werkmans-Vereeniging getroffen, daarin
stond toch, dat men zich daar niet bezighield met het
behandelen van sociale vraagstukken. Daar nu lotsver
betering van den werkman een der belangrijkste sociale
vraagstukken is, verwonderde het spreker zeer, dat juist
werklieden in een openbaar gemaakt verslag erkenden
daaraan niet te willen beginnen, niet de eerste spade
in den grond te willen steken tot verbetering van hun
eigen maatschappelijken toestand.
Spreker zou toch maar beginneu te onderstellen dat
ook te dezer stede de werklieden met broodzorg heb
ben te kampen, dat de groote massa weinig profiteert
van de weldaden dezes nieuweren tijds. Dit wordt
echter door de werklieden zei ven, en door eene volks
klasse, die nog beneden hen staat, niet genoegzaam
ingezien. Zij moeten zich vereenigen, aaneensluiten
om te weten te komen wat voor hen gedaan wordt,
en nog zou kunuen gedaan worden, hunne nooden
gezamenlijk in één schaal leggen. Zij moeten zich
vereenigen zonder pleiziermakerij op den voorgrond
te stellen, al acht spreker het houden van een jaar
feest de werklieden der vorige eeuwen hadden
ook hunne gildefeesten ,tooneelgezelschappen voor
jongelieden en muziekgezelschappen voor geoorloofd.
Maar 't eigenlijk doel moet verbetering van 's werk-
mans maatschappelijken toestand zijn. Kan men aan
de werkl. vereen, allerlei nuttige instellingen verbin
den spaarkas, ziekenbus, verbruiksvereeniging enz.
hoofdzaak blijft het zich vereenigen tot verbetering
van den maatschappelijken toestand der werklieden.
Te weinig begrijpt men wat de werkmansvereenigin-
gen bedoelen; zeker geen revolutie in den slechten,
meest gangbaren zin van 't woord, al is eene groote
verandering langs geleidelijken weg zeer gewenscht.
Toen te Helder eenige werklieden wat geld bij elkaar
brachten, en eene winkelvereeniging stichtten, werden
zij dadelijk voor communisten uitgemaakt.
De werkl. vereen, moet eene soort van school voor de
werklieden zijn, in welke zij een beter begrip van hunne
belangen leeren krijgen dan in de drank- en bierhuizen.
Zij moeten leeren inzien welk belang zij hebben bij verbe
terd onderwijs, en op verstandige wijze hooren praten over
maatschappelijke-, gemeente- en staatsaangelegenheden.
Een goed lid eener werkl. vereen, is geen dronkaard.
Wat hij uitgeeft aan contributie is geen vermorst geld.
Een dronkaard kan 't iu de vereen, niet uithouden,
hij moet zich fatsoenlijk gedrageD, of bant zicnzelven
buiten- den kring. Zegt men dat eene samenkomst
per week of per maand, tot het aanhooren van nut
tige besprekingen, uithuizigheid bevordert, dan kan
men dit evengoed van 't kerkgaan zeggen. Er is voor
den werkman veel te leeren, dat hij niet op de school
leeren kan. De gegoeden hebben velerlei samenkom
sten tot samenspreking, maar de werkman heeft ook
behoefte aan ontwikkeling en beschaving. Waar 't er
op aankomt zijne belangen op doeltreffende wijze te
bespréken, staat hij meestal met den mond vol tanden.
Het begin en oorspronkelijk doel der werklieden
vereen, was meer berekend op stoffelijk nut. Men begon
met een ziekenpotje, en kwam bijeen tot het streven naar
betere regeling van arbeidsloon en arbeidstijd. Voor
het optreden der werkl. vereen, waren de oude loonen
van voor 100 en 50 jaar onveranderd gebleven, bij
voortdurende stijging der prijzen van levensbehoeften.
Eerbiedige verzoeken, tot de patroons gericht, hebben
reeds geleid tot eene loonsverhooging van omtrent 50
pet. Maar dit kon vroeger gebeurd zijn. Te Amster
dam was onverandelijk het loon van een timmerman
4 schellingen daags, een oudste knecht kreeg onder
de hand eens dubbeltje daags meer, maar nu is dat
alles veranderd en verbeterd door de vereeniging, en
toch is nog niet alle sleur, gewoonte en willekeur bij
de patroons geweken.
Kannen de werklieden van 't zelfde vak niet ge
noeg doen tot verbetering van hun lot, dan moeten
zij eene algemeene vereeniging oprichten, en op den
loer liggen tot zij kans van slagen zien. Is er van
hunne zijde geen vereeniging, dan blijft de macht in
handen van enkelen. Vraagt één werkman 10 cent
meer, dan antwoordt de patroon, dat hij niet meer
geven kan, de andere blijven voor 't oude loon wer
ken, er zijn .genoeg knechts te krijgen, die van geen
verhooging spreken, wij leven in een vrij land, en
daar is de deur.
Wel bestaat er eene wet van vraag en aanbod, wel
kan 't loon tijdelijk rijzen en dalen naardat er ge
brek aan, of overvloed van werklieden is, maar goed
kan die wet niet werken, tenzij de werklieden zich
vereenigen ora gebruik te maken van de voorkomen
gelegenheden.
Tot verbetering van 's werkmans toestand is het
stukwerk een uitstekend ding. Men zegt wel, dat, als
een werkman aan een afgeleverd stuk een tien gulden
heeft oververdiend, de patroon voor dergelijk stuk
lager loon zou aanbieden, maar wanneer de werklie
den elkaar niet onderkruipen, en zich veroenigen tot
beoordeeling van den prijs van 't stukwerk, dan be
hoeft ook een lager aanbod niet te worden aange
nomen.
Zoolang de werkman alleen staat, is hij in de maat
schappij als een zandkorrel, die verstuift, maar ver-
eenigd vormen vele zandkorrels duinen, die zelfs de
zee wederstaan. Alleen staande is de werkman als een
waterdruppel, maar vereenigd vormen de druppels
beken en stroomen. Daarom hebben de werklieden de
handen in een te slaan. Hulp, van buiten hun toe
gebracht, is als een sop, over hen uitgegoten, dat, over
allen verspreid, van allen weder afdruipt.
Toch kunnen de patroons voor de werklieden veel
doen. Zij, beter onderricht, moeten den werkman niet
beschouwen als eene krachtdie zij zich voor loon
verschaffen. Alle schuld rust echter niet op de pa
troons, die toch dikwerf gedwongen zijn door de
omstandigheden, om voor laag loon te laten werken.
Er zijn echter voorbeelden van welwillende patroons,
die 't middel weten te vinden, om bij betaling van
hoog loon toch te concurreeren. Bijv. de fabrie-
kant Van Marken te Delft. Deze heeft onder
zijn honderdtal werklieden een premiestelsel in
gevoerd op 't besparen van grondstof, en dit
heeft eene loonsverhooging van 50 pet. voor de
werklieden zonder schade voor den patroon tengevolge
gehad. Daarenboven heeft de beer van Marken eene
leesbibliotheek, conversatiezaal, kinderspeeltuin en sedert
twee jaar een nog op 't oogenblik geen vruchten af
werpend pensioenfonds voor zijne werklieden gesticht.
Hier is dus de sociale kwestie opgelost, al zijn er nog
mindere werklieden op de fabriek, de sjouwers, die
de goede bedoeling van den patroon niet geheel be
grijpen en waardeeren. Is de verhouding tusschen pa
troons en werklieden te schetsen in het beeld van -twee
partijen, die elk een eind van 't zelfde touw naar zich
toetrekken, willen de patroons hooge winst en de
werklieden hoog loon, waar, zoo als bij den heer
van Marken, de werklieden bij mindere vlijt en ruw
orgaan met grondstoffen elkaar berispen, omdat aller
belang dan geschaad wordt, daar is zelfs toezicht van
onderbazen of opzichters overbodig.
Ook kapitalisten kunnen veel voor den werkman doen.
Er wordt veel op kapitalisten gescholden, maar dit is
verkeerd. Als werklieden begonnen zijn voor zich zei
ven wat te verzamelen, moeten zij bij kapitalisten eene
geopende beurs vinden, om hun streven te steunen.
Willen 4 of 5 werklieden zich vereenigen om samen
voor eigen rekening te werken, en zoo loon en
winst te verdienen, dan kan dergelijke coöperatieve
associatie heel goed door kapitalisten tegen behoor
lijke rente worden gesteund. Waarom zou eene zaak
niet door 2 of 6 of 25 compagnons kunnen gesticht -
en gedreven worden Ook bij het stichten van eigen
woningen voor den werkman kan het kapitaal op
voordeelige wijze tegen billijke rente te hulp komen.
Te Middelburg zijn over 't algemeen de woningen der
werklieden niet slecht, maar eigenaar van zijn woning
wordt de werkman niet. Te Leeuwarden en in ver
scheidene andere plaatsen zijn met hulp van kapita
listen heele blokken arbeiderswoningen gebouwd, die
bij goede administratie en geregelde afbetaling eigen
dom der bewoners worden.
Zoolang de heer Heldt zich bewoog op het terrein
van vereeniging tot het verkrijgen van lotsverbetering
door samenwerking en welwillend overleg tusschen
werklieden, patroons en meer gegoeden, konden wij
hem met instemming volgen. Waarlijk, het lot van
den zeer talrijken werkmansstand eischt verbetering,
de werkman, „die zich waardig gedraagt, zonder krui
pen" verdient dat de meer bevoorrechten zich meer
om hein bekommeren. De werkman is geen stuk ge
reedschap, dat men, als 'i niet gebruikt wordt, in 'i
