CIR1STILUMIST011SCI BLAB.
iW 322.
Donderdag 20 IVovember.
HMT zvmEN,
Verschijnt eiken Maandag, Woensdag en Vrijdag
avond ten 8 ure, behalve op Christelijke feestdagen
Prijs per drie maanden francof 1,50.
Enkele nonnners- 0,05.
Uitgever
P. Gr. WIJTMAN,
te
MIX DDELBURQ.
Prijs der Advertentiën:
Per regel 15 ets.; Familie-berichten van 1-
regels ƒ1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 10 cents per regel.
Middelburg. 19 November 1879.
Aan onderstaanden brief geven wij gaarne de plaats,
gewoonlijk door ons hoofdartikel ingenomen.
Amice.
Het is U bekend welke omstandigheden mij ver
hinderden U tot dusver te antwoorden op CJw schrijven
van 1 September. Maar uitstel is geen afstel, en wat
in 't vat ligt verzuurt niet. Ik zou haast geboren
dat de door U geopperde bezwaren niet uit Uw hart
opgekomen, veeleer geloof ik dat zij daarin zijn ge
zaaid door de Middelburgsche Courant, welke Gij mij
destijds hebt toegezonden.
Uwe vraaghebben wij, heeft onze partij het niet
misbewegen wij ons in de goede richtingis langs
den weg van onderwerping toch niet het doel te be
reiken? deze vragen bewijzen dat Gij Uzelven goed
rekenschap wilt geven van Uwe, van onze houding
in den strijd. Maar ook bewijzen Uwe vragen, dat de
gemoedelijke toon eens dweepers allicht vat heeft op
hoorder en lezer. De Middelburgsche dweept nu een
maal met centralisatie, met eenvormigheid (die de
vloek des modernen levens is, zei Kuijper), zij staat
nu eenmaal op de rails der liberale partij; zij rede
neert op 't stuk van onderwijs met eene zichzelfgelijk-
blijvendheid, die van schromelijke eenzijdigheid het
gevolg is. Nu ja, zij leest de Standaard (dat doet o. a.
Uilenspiegel ook) maar nooit heb ik er van gehoord
dat één blad der liberalen Lohman's Vrije School
heeft gelezen, nog minder besproken.
Zooveel onze vrienden van de geschriften der tegen
partij lezen, zoo weinig leest zij van de onze. Da's
makkelijk genoeg, zegt men bij ons.
Van onze zijde zijn tot oplossing der bezwaren aller
lei voorstellen gedaan restitutiestelsel, subsidiestelsel,
splitsing naar wenseh der ouders, subvenliestelsel,
enz. alles zonder krenking der rechten van liberale
ouders, maar al te vergeefs. De liberale partij eischt
volkomene onderwerping. Op school belooft zij eer
biediging der gevoelens van andersdenkenden, maar
zoodra Gij maar naar hare scholen toegaat, moogt Gij
reeds niet anders denken dan zij. Zij streeft niet naar
oplossing, niet naar verzoening, zij heeft onze ver
schillende aanbiedingen, om tot een vergelijk te komen,
hooghartig bespot en afgewezeD, en nu zij ziet dat
onze kracht daardoor niet is gebroken, nu gaat zij,
zooals bij monde van dr. Middelb. Cour. van 28 Aug.
met schijnbaar gemoedelijke woordjes tornen aan de
overtuiging van gemoedelijke menschen als Gij.
Laat ons eens samen lezen:
Volkomen onverklaarbaar is het ons echter, dat
de Standaard door de herhaaldelijk opgedane er
varing 1) niet tot eene gevolgtrekking geleid wordt
die toch voor de hand schijnt te liggen. Hoe, zouden
wij onze tegenpaitij willen vragen, tot tweemaal
toe ziet ge u nu bedrogen door uwe „broeders." Is
dan nog nooit de gedachte bij u opgekomen of niet
misschien uw eigen voorstelling van den strijd, dien
gij voert, aan onjuistheid en onzuiverheid mank
gaat Is het voor u aannemelijk dat mannen cis
Van der Brugghen, als Van Lijnden, als Six, wij
noemen hem er nu bij, niettegenstaande het beter
ware te wachten op zijn. daden, dan over hem te
oordeelen op grond van anonyme voorspellingen,
1) De teleurstelling in 1856 en 1878.
Wij drukken hetgeen de Middelb. Ct. schreef stuks
gewijs af. Red.
dat zulke mannen, aan wier oprechtheid en zui
verheid van godsdienstig geloof gij niet twijfelen
moogt, zouden medewerken tot wat gij „de ontker
stening van onze volksopvoeding" noemt? Is, on
danks den hartstocht en de bezieling, waarvan ie
der woord getuigt dat {fij schrijft, nog nooit de
vraag bij u gerezen „Zou deze „ontkerstening on
zer volksopvoeding* wellicht slechts een hersenschim
kunnen zijn, uit geheel andere dan zuiver godsdien
stige bedoelingen geboren, nu mannen, die haar als
een even groote ramp zouden beschouwen als wij-
zelven, zich ertoe leenen om haar over ons te brengen?"
Six kan er buiten blijven, die is nooit zoover met
ons meegegaan als v. d. Brugghen vóór 1856, als
van Lijnden in de laatste jaren op een na. Wij zagen
hem, om zoo te zeggen, nu en dan Ier kerk komen,
met ons ging hij nooit en nergens.
Er is gelukkig liefde genoeg in ons hart, om ons
niet te doen twijfelen aan de oprechtheid en zuiver
heid van het godsdienstig geloof dier mannen, maar
't is de vraag of dat geloof heel hun hart doortrekt.
Hebt Gij Lobstein's Ontleedkunde van 't menschelijk
Hart wel eens gelezen In dat heerlijk boekje staat
duidelijk hoeveel andere dingen er kampen om eene
plaats in ons hart. Nu geloof ik dat er al heel veel
dingen zijn, die zich dringen in het hart van een
politicus, van een staatsman, en daar soms aan het
'zuivere geloof maar een heel klein plaatsje overlaten.
Zooals bij gewone menschen huis en koopmanschap
én akker niet zelden eene groote plaats in 't harte
innemen, zoo denk ik mij bij een staatsman „de
staatskunst en haar listen." Ik geloof zoo, dat groote
geleerde heeren, knappe advocaten, aan schiften en
ziften gewoon, meenen hun godsdienstig geloof naast
andere dingen gemakkelijk rein te kunnen bewaren
dat zij, zichzelven sterk gevoelende, allerlei stelsels,
ook de gevaarlijkste, onderzoeken en doordenken,
menigmaal zonder nadeelig gevolg. De lezing van een
neutraal boek (over onderwijs en opvoeding zijn er
geen) zal een minister niet schaden, een zedeloos boek
wellicht ook niet, en zoo denkt hij waarschijnlijk in
zijne afgetrokkenheid dat hetgeen op hem geen vat
heeft, ook de kinderen niet zal schadeD, als zij er
altemet meê in aanraking komen.
Bedenk, heel veel kinderen ontvangen nagenoeg
geen onderwijs, vele zelfs geen opvoeding buiten de
school. Een apotheker, zeker van zijne zaak, zal ge
rust een flescbje vergif naast een drankje zetten, maar
dat doet hij nooit in zijne huiskamer, waar zijne kin
deren zijn. Eec minister mag denken: 't zal met de
ontkerstening der volksopvoeding wel losloopen, een
burgerman denkt dat niet, en de ministers zijn er om
de burgerlui, de burgerlui niet om de ministers. Op
deze redeueering rust mijne voorstelling van den strijd
Gaat die nu aan onzuiverheid mank
Maar lezen wij verder
Eene andere vraag aan de Standaard,Binnen 25
jaren gebeurt het nu voor de tweede maal dat eene
geweldige beweging, onder eene raeerendeels onkun
dige volksmenigte opgewekt, verijdeld wordt door
mannen van uw eigen godsdienstige overtuiging,
op het oogenblik dat het in hunne macht 1) gegeven
wordt het doel dier volksbeweging op het terrein
der practische staatkunde te verwezenlijken. Ligt
ook niet voor u, als voor ons, de gevolgtrekking
voor de hand, dat het wellicht die beweging aan
geschiktheid om practisch uitvoerbaar te zijn kan
haperen
Had v. d. Brugghen in 1856 en '57, heeft^
Lijnden thans die macht? Kijk, amice, daar gaa^
voorstelling mank, die de Middelb. Courant
den strijd maakt. Al werd Kuijper, al werd^v
nin Lohman morgen aan den dag minister, zou
dan die macht hebben De macht om in zijn ge<
een voorstel te doen, ja. De macht om het minis
schap te weigeren, ja. De macht om af te treden,
Maar niet de macht om met eene Tweede Kamer
zij in v. d. Brugghen's tijd was, zoo als zij na
het doel onzer volksbeweging te verwezenlijken. I
het doei van prins Willem I verwezenlijkt was, war
Maurits en Frederik Hendrik ook al dood. Midd
in den Franschen tijd kon geen een Nederlander
doel verwezenlijken. Was daarom de bevrijding 1
Nederland niet practisch uitvoerbaar? 't Is i
dat Groen zich heeft tem ^gehouden. Teru ogetrokk
zegt de Middelburgsche, maar dat woord deugt n
NeeD, dat onder der liberalen heerschappij aan iema
der onzen zoodanige macht zou gegeven zijn,
bewering is bittere spot.
Uwe macht, zoo gaat de Middelb. Cour. voc
Uwe macht over de menigte is*'zoo groot; j
duizenden predikstoelen klinkt aa/a|'udend. en nö
weersproken, met gewijd en prii;V'ijk ge:
AtiVilndJ L'. ei»-i I A f r\ - A V -T 3SR
1) Wij onderstrepen.
Red.
onkundigen en niet tot de-ui'-
het woord uwer predikers en volksmenners.
Welke hatelijke uitdrukkingen Laat de Midd
bnrgsche dezen volzin adresseeren aan enkele pasto
in België, niet aan onze orthodoxe predikanten. L
zij er overigens dankbaar voor zijn dat de leeraa
die prediken vreest Godeert den honingzulk ee
macht op het volk uitoefenen, dat er op en ronc
die predikstoelen voor vorst en volk gebeden tvó
Ware dat niet het geval, werd daar niet. geleerd,
de overheid het zwaard draagt, dan ...ij
Van waar komt het dat niemand uwer geloofsv
wanten bij machte is geweest om iets uit te richt
wanneer hij uit den kring der declamatie en
alleenspraak, uit de werkplaatsen, waar de driji
ren gesmeed worden om op de kiezers of/ op
volk achter de kiezers te werken, geroepen w
aan de schrijftafel van den minister, waar am
naren hun bevelen komen vragen, en waar de
dediging der daden van den bewindsman voor
volksvertegenwoordiging moet voorbereid worda
Zijn er eens of tweemaal van onze geloofsverw
ten geroepen uit den kring der immer teleurgesteh
en op den mond geslagenen naar de werkplaats, w
de boeien voor het vrije christelijk leven gesni
worden, is het wonder dat zij weldra zoo zwart
den als de smeden, die daar aan 't hamereu z
Wat op onze predikstoelen wordt gezegd, mag ov
gehoord worden, 't wordt niet weersproken, maar
minder door liberalen weerlegd. De liberalen, di
nog van den predikstoel zouden kunnen tegensta
klimmen at, en zoeken een plaatsje in de groote sm/sd
om meê te helpen aan 't klinken Van de boelen.
Wie kwam er aan minister v. Lijnden bevélen
gen na de voorafgaande contra-order van de mini
Vissering en Modderman
Wie der tegenwoordige machthebbers zal ooit
den dat onze uitnemendste verweerschriften en y
stellen op eens ministers schrijftafel komen
Indien Groen zich steeds teruggetrokken, Vei
Bruggen zich „vergist4 heeft, Van Lijnden of Si
het punt stnat u te „verraden", zou het we]
kunnen zijn dewijl de gezichtskring dezer staatsli
