UIRISTIUJHISf ORISfiH BLAD.
.V. oS6,
donderdag' G November.
Verschijnt eiken Maandag, Woensdag en Vrljuag-
wond ten 8 ure/ behalve op Christelijke feestdagen
■Prijs per duik maan dun franco 1,50.
Enkele nomtners- 0,05.
IP.
Uitgever
W IJ T M A
MIDDELBURG.
Prijs der Advertentiën:
Per regel 15 ets.; Familie-berichten'van 1-
regels ƒ1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 10 cents per regel.
Een ander bemoedigend teeken is de ontbin
ding, waarin de staatskerken verkeeren, de
Nederlandsch Hervormde wel geen staats
kerk meer, maar toch staatsraaa&s0£ daaronder
begrepen.
Door ontbinding verstaan wij geen verrot
ting, als varx een lijk. Er leeft nóg te veel aan
de Engelsche, de pas bres geschoten Noordsche,
en ook aau de voormalige Nederlandsche staats
kerk. Wij bedoelen losmaking van. banden, die
aan den staat, den wereldschen staat zijn vast
gemaakt, en ook losmaking van niet meer bij
elkander behoorende, en toch nog te veel ver
bonden groepen en personen.
Vrije kerken, zooals in Amerika en Engeland,
kunnen veel meer kracht uitoefenen, al zijn ze
betrekkelijk, klein, dan de oude door allerlei
banden belemmerde kerken, die krachtens den
-ouden sleur zoo verbazend veel mee te sleuren
hebben. Toen in de eerste jaren de leden der
Christelijke Kerk één hart en één ziel waren,
ging het veel beter dan toen keizer Constantijn
zoo nagenoeg alle harten en alle zielen met
zich binnen de kerk bracht.
Wie nu meent dat de politiek in deze dagen
op den preekstoel wordt gebrachtheeft het mis.
Het is de plicht van elk waardig prediker, om
aan te dringen op openbaring van christelijk
teven in alle gevallen en omstandigheden, maar
in de staatskerken staat al een paar eeuwen
laug in eiken predikant een staats dienaar op
den preekstoel. In Amerika worden alle kerkge
nootschappen tot het houden van bededagen van
overheidswege ui.tgenoodigd,m de staatskerken moet
deleeraar bidden voor hetgeen de overheid beveelt.
Weet men niet meer hoe de Middelburgsche
overheid Ds. Smytegelt in den arm nam, om
de onwillige bevolking tot betaling van lasten
te dwingen
Scheiding van kerk en staat kan niet anders
dan voor beide voordeelig zijn; hoe volkome-
ner de scheiding, hoe beter. De staat kan dan
billijk en rechtvaardig zijn jegens al zijne leden,
'ze zich allen te vriend maken, en daardoor sterk
zijn. De kerk kan zich dan vrij ontwikkelen,
- ol zich zonder bezwaar splitsen naar gelang
van de geestelijke stroomingen. Al wat dan de
kerken beweegt, zal den staat niet schokken.
Is of kiest de staat zelf partij, dan deelt hij
in af de bewegingen der geesten, en kan hij
tot wijken worden genoopt.
Nu hebben de liberalen" en modernen ech
ter veel spijt dat de staatskerk verloopt, of al
uit elkander, ai ontbonden is. Zij kunnen nu
niet meer over alles baas zijn. Wat zij in de
staats/cw/r verloren hebben, trachten zij te her
winnen in de staafcssc/ioo/.
In de kerken met erg verslapte tucht oefent
de gemeente zelve de leertucht uit, door de
dwaalleeraars voor stoelen en banken te laten
staan. Wij hebben er echter voor op te passen,
dat de school nu niet de nieuwmodische staats
kerk der modernen wordt, dat liberale" cou
ranten niet de plaats van den Bijbel in de
huisgezinnen innemen. Heel eigenaardig zegt
de Arnh. Courant:
//Sedert de moderne theologie uitgevonden werd
is er eene verwonderlijke keurverwantschap ontdekt
tusschen haar eo het lidmaatschap der Tweede
Kamer, het docentschap aan eene Hoogere Burger
school en het redacteurschap eener courant. Boen
van een Rus de opperhuid af 1), zeide Napoleon I,
en gij zult zien dat er een beer onder zitevenzoo,
als men een modern theologant afschuurt, vindt men
dat hij verandert in een lid der Kamer, in een
leeraar aan eene burgerschool of in een dagblad
schrijver."
Daarom wordt de groote strijd van den grond
der kerk op het gebied der school overge
bracht.
Nog eenige achterblijvers der modernen staan
in de kerk, hunne hoofdmacht staat in regeering
en school; daar kampen zij om de heerschappij
over hart en geweten. Het is daarom dat zij
bijv. f 82.000 uit 's lands kas besteden tot het
bouwen van eene prachtige school achter 's rijks
kweekschool in de Noordstraat. Voor bet in-
structie-bataillon der korporaals van't moderne
leger moet er een groote exercitieplaats zijn,
en de arme kindertjes mogen daarbij, als sol
daten bij de lijntjes-exercitie, de touwtjes vast
houden.
Van zulke kweekscholen met exercitiescholen
wil de gewezen moderne dominé Moens, thans
schoolinspecteur, er in de twintig hebben. Hoe
grover hij en zijn vrienden te werk gaan, hoe
spoediger het met hun drijven klaar zal zijn.
Zulk eene machtsontwikkeling van ongeloovige
zijde doet ons denken aan den zevenmaal heeter
gestookten oven van Nebukaduezer, wiens eigen
beulen door de vonken werden gedood. Zoo is
't al gegaan met Kappeijne; zijn heengaan is
een bemoedigend teekenmaar niet voor zijne
navolgers.
't Is een bijzonder bemoedigend teeken dat nu
juist voor de vrije universiteit de grondslagen
worden gelegd.
Zoodra de vrijheid op Nederlandschen grond
vasten voet begon te krijgen, stichtte prins
Willem I de Leidsche universiteit, vooreerst en
voornamelijk tot vorming van degelijke god
geleerden, maar ook voor het onderricht in alle
wetenschappen.
Terwijl men aan de rijksuniversiteiten den
godsdienst achteruitdriugt, en de N. H. Synode
er mede morst, treedt nu de vrije universiteit
1) Wij meerien het door ons vertaalde gezegde van
Kapoleon juister aan te halen dan dc Arnhemsehe.
allereerst, evenals voor 304 jaren, met d€*cj
geleerdheid op. 't Zal heel wat voeten in d'aa
hebben eer hare kweekelingen door de mat
hebbers worden erkend en toegelaten in
maatschappij, maar de tijd zal komen, dat r
naar de daar gevormde mannen des geloofs
der wetenschap zal moeten luisteren. De st
tegen ongeloovige geneesheeren en advoca
moet worden aanvaard, zoo goed als de st
tegen ongeloovige predikanten en schoolm*
ters. En daar zal nu een begin aan komeu
Een ander bemoedigend teeken is de opko
der christelijke dagbladpers. A^ls het getij
loopt, moet men de bakens \krzetten. Ons v
ook het geloovig deel daarvan, is bij la
na zoo kerksoh niet meer als het volk
vorige eeuw, dat bijna niets anders wist
van en door den dominé. Toen was niet
beste christen, maar de beste kerkganger
beste burger, en troffen die trouwe* ke>dy
gers een dor en rationalistisch pit£
hunne woonplaats, dan werden de schap
zooaks hun herder. -
Wie t'huis zijne hongerende zWl al vo(
met het woord van oude schrijvers, hij mc
het in 't openbaar niet beter weteu dan
predikant, en van toepassing der christel
beginselen op de zaken van dag kwam
veel in.
't Is wel geen eer voor de kerk, dajM
de liberale" bladen zich zoo tot "Kuizeü
harten een weg baanden buiten die kerk
dat zelfs geloovigen jaren lang in aards
zaken aan den leiband der liberalen" lie]
maar een bemoedigend teeken is het, dat 1
dat groote kwaad de oogen opengaan, en
er, zij het nog op bescheiden wijze, in
schreiende behoefte wordt voorzien. Nu bri
de christelijke pers het goede zaad in gem
ten, waar nog wekelijks in de kerk het ong\
aan 't woord is; en waar de gewoonte van k
gaan is verslapt, daar tracht de christe
pers de heele week door in de anders o
vulde leemte te voorzien. Al kan de christe
pers nog niet bogen op een invloed, g
staande met dien der ongeloovige bladen
aanvankelijke vorderingen zijn zeer bemoed?\
Niet minder bemoedigend is het toeiA
van den zendingsijver. Wel doet de
van 't binnenland te veel nog het oog^/§
den van de overzeesche bezittingen, rdaai
hebben slechts te wijzen op de 3 a 4000 3
nen en vrouwen, die op de Zondagschole
ons land arbeiden, om ons beweren te sti
en op het Seminarie te Depok, dat het 1
is der vrije christelijke universiteit voor
Oost.
Al wat door de vrije kerken, door de c
telijke pers, door de zondagscholen, doe
zending in het buitenland wordt verrich
