CHRISTiLIJK-aiSTORÏSCH BLAD.
Zaterdag* 1 October.
Nto
vi -
Verschijnt eiken Maandag, Woensdag en Vrijdag
avond ten 8 ure, behalve op Christelijke feestdagen
Prijs per drie maan dun francof 1,50.
Enkele no miners- 0,05.
Uitgever:
V. Gr. W UT M A N,
te
MIDDELBURG.
Prijs der Advertentiën:
Per regel 15 ets.; Familie-berichten van 1-
regels ƒ1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 10 cents per regel.
potj terts „een stooter per hoofd,"
De beweering van Mr. van Eek dat wij,
onderteekenaars van bet Volkspetitionnement,
slechts ongeveer 12| cent per hoofd voor onze
volksschool zouden over hebben, getuigt van
eene welwillendheid, groot genoeg om dien
afgevaardigde voor goed een plaats in ons hart
te verzekeren, en van eene kennis van zaken
en toestanden die ons bijna weder zou bewegen
de banden maar in den schoot te leggen en
weder te lie eren tot het reeds verlaten geloof
in de onfeilbaarheid van de »heereu in den
Haag." v
Maar alvorens dat te doen wensehen wij nog
eens een woord in herinnering te brengen in
een reeds bijna vergeten strijd gesproken, en
dat op onze toestanden, naar 't, ons voorkomt
no^ wel toepasselijk is. Het is van onzen on
vergetelijke n Dr. Colten Stuart, in zijne brochure:
Eenige woorden over Dr. A. Pierson's On
verdraagzaamheid."" Het zou tot niets dienen
als wij al de bijzonderheden uit dien strijd
weder in-herinnering brachten. Maar wij ge-
looven dat de volgende woorden nog niet
hebben opgehouden waar en der behartiging
waardig te zijn:
„Voor Dr. A. Pierson 1) bestaat de kracht der
orthodoxie iu twee geheel materieële zaken de mas-
saas en het geld. Over deze, geldbezit en numerieke
meerderheid heeft zij bij ons Ie beschikken, en dat
maakt haar sterk. Die beschouwing is in de hoogste
mate eenzijdig. Veel hangt in deze ongetwijfeld van
plaatsen en omstandigheden af. In sommige streken
van ons vaderland behoort de hooger stand, maar dan
de aristocratie der geboorte zeker meer dan die van
het geld, tot de orthodoxe richting in andere stre
ken zijn juist de hoogste standen de toongevers van
het liberalisme. Daarentegen, in de meeste plaatsen,
zijn niet de massaas, de groote meerderheid, maar
wel de kleine burgers en meer gezeten midden
stand, dat deel der bevolking dat de kern uitmaakt
der maatschappij, de orthodoxe beginselen toegedaan
Intusschen aan Da. Pierson doen zich deze dingen
anders voor. liet moet nu eenmaal zoo wezen. De
orthodoxen hebben het geld. Evenwel die geldskracht
wil hij hun niet- benijden. Immers „de modernen
kunnen met hun godsdienst zuinig leven." Zij komen
hun vrienden niet te duur te staan, en vragen geene
Hollandsche op Engelsche millioenen ter bevordering
van het waarachtig christendom". Wij wensehen niet
stil te staan bij de zoetelijke bitterheid van dezen
uitval. Maar wij nemen toch acte van die verklaring.
De raoder.ne theologie had het tot dusver zoo openlijk
nog niet beleden, wat ons steeds euvel geduid werd,
als wij het. beweerden, dat zij voor het werk van
uit- 'en inwendige zending geen hart hebben kan
1) Toen nog „modern" predikant bij de Walsche ge
meente te Rotterdam.
er dus ook geen geld. De moderne theologie is zuinig
hoogst zuinig. Als de leeraars-tractementen voldaan
worden is er zooveel meer niet noodig, althans voor
bijbel- en tractaatverspreiding en zending niet, als er
maar een penninsken blijft voor weezen, weduwen en
armen
Welnu, wil men weten wat in dit alles de zuivere
waarheid is Zij sta hier als een feit, door een ieder
waar te nemen, in haar naakten eenvoud tegen de
aandoenlijke verzuchting over! Er is hier niet alleen,
maar overal in het vaderland, waar het op geld geven
aankomt, tweeërlei zeer onderscheiden, doorgaans ook
zeer bepaald afgebakend publiek. Er is eerstens een
zeer groot publiek, dat, waar 't zingenot en open
bare vermakelijkheden geldt, voor opera's en concerten
of onder de lagare klassen voor kermissen en jenever
niet honderdduizendenen millioenenmaar jaarlijks
tientallen van millioenen geeft, en over 't geheel voor
evangelisatie en kerkgebouw niets. Dat zijn, behoudens
enkele uitzonderingen, de zich noemende liberalen.
Daartegenover is steeds een ander publiek, betrekke
lijk zeer beperkt, en dat gansch niet, in den regel
uitr; de meest aauzienlijkcn en de meestvermogenden
bestaat, dat telkens wordt aangezocht om hulp voor
vaderlaud en vreemdelingen, voor kerken en scholen, voor
armen en heidenen, en dat het geven niet moe wordt,
door wier toedoen vele christelijke inrichtingen alleen
tot stand komen, zonder wier hulp geen philantro-
pische inlichting wordt gevestigd, dat zijn ik be
roep mij geruslelijk op de duizendmaal gebleken
ervaringdat zijn degenen die door hun tegenstanders
met den schimpnaam orthodoxen worden genoemd.
In zooverre deze tegenstelling nog in deze
dagen van kracht blijft, even gelijk voor 15
jaren, kan het zijn nut hebben dit woord nog
eens in herinnering te brengen. En zeker zegt
menigeen onzer lezers ook van harte Amen
op bet mannelijk woord dat nog volgt:
„Verre zij 't van iemand daarop eenigen roem te
dragen Het kan ons geen roem zijn, want de nood
is ons opgelegd. Wij weten dat het plicht is, dat er
uit dankbaarheid voor de liefde van onzen Heer veel
te weinig, nog als niets door ons gedaan is, maar
toch waar de kracht van Gods geest en van de
liefde des geloofs wordt miskend en geloochend
daar durven wij met zekere fierheid verklaren „wij
hebben overvloediger gearbeid dan zij allen Wie
zijn 't die vroeger onze gods- en gasthuizen, onze
hofjes en ,onze weeshuizen hebben opgericht en begif
tigd, wie zijn 't die nog, neen niet alleen voor de
heidenen maar voor onze weezen en armen, voor
doofstommen en blinden, voor haveloozen en geval
lenen, de duizenden bij duizenden hebben zamengebracht
die naar gelang van vermogen en krachten 't meest
geven en ten offer brengen de liberalen of de ortho
doxen Neen, wij zeggen niet: onze godsdienst is
zuinig. We weten dat wij zeiven duur zijn gekocht,
en dat wie veel lief heeft, niet weinig zal geven!"
Ziedaar eene taal door eene edele veront
waardiging ingegeven* Laten de gebeurtenissen
der 15 jaren die er verloopen zijn sinds deze
woorden geproken werden, laten onze dagen
bovenal toonen dat onze diep betreurde broec
hier geen grootspraak heelt doen boor en
worden onze liberale landgenootên eens eindel
opgewekt tot een strijd, niet met woorden, nu
met daden van opoffering en toewijding,
ons schadelijk geacht beginsel beter zullen ov
winnen dan een schermen met onjuiste, smai
lijke voorstelliugeu als Mr. van Eck's
stooter per lioofd."
Middelburg, 10 October 1879.
Ieder die een beginsel heefr. en dat lief heeft ra
een veroveraar met een onbegrensde eerzi&^üiij n
niet tevreden zijn, voordat hij de wereld overwoi|
heeft. Vrijheid tegenover een heerschende kerk, zoo
als tegenover het heerschende ongeloof is eenc-reve
voorwaarde (niet het leven) voor den protestant. Vand
ook dat de onderwijsstrijd die in Belgie wordt gestred
bij ons niet het gevoel opwekt dat gewoonlijk deel'
nootschap in lijden doet ontstaan. "Het openbaar i
derwijs is door de Belgische geestelijkheid met j
banvloek getroffen, menige openbare school is op
zag der geestelijkheid ontvolkt. Krachtig is, het v
zet, zoo krach lig .dat misschien onza^zevca^
jarige strijd minder schitterende overwip
boekstaven dan deze veldslag alleen-, ETT toch,."
overwinning bekoort ons niet.
Wat dunkt u, is slavernij een kracht of op
duur een middel tot uitputting? Immers het laai
In Belgie openbaart zich op nieuw de geest van R<
die door alle tijden heen, op hoog gezag een bli
gehoorzaamheid wil. Rome wil heerschen over vors
en volken, over school en huisgezin, over ziel en gew«
zelfs. Rome doet van het Vatikaan - ook nu weder bijl
verzet tegen de Belgische onderwijswet al!e ma
uitgaan. Rome verklaart de wereld in een staat
beleg, lij weigert de Sacramenteu aan de onderwij
der openbare school zoowel als aan de ouders
leerlingen die de openbare school bezoeken, en dc
alzoo alle zelfstandigheid.
Tegen het streven van den Staat, niet minder
dend voor alle zelfstandigheid en individueele vrij!
gaat ook de strijd der anlirevoluliS o. Nederh
De Staat belast zich steeds meer. Eerst lager
middelbaar onderwijs, na hooger onderwijs ko
wellicht de bewaarscholen aan de orde. Na vj
schiifteu ten behoeve van de openbare gezondheS
hebben gegeven, komt de Staat er wellicht toe
het baker-wezen te regelen. Le Slaat wil éèn g
dienst (Christendom boven geloofsverdeeldheid),
wijsbegeerte (die van het gezond verstand), mog
weldra éene kerk (de openbare school). Voor wei
dagen toch hield een bekend Zeeuwsch onderw
eene toespraak over -. „de School de Kerk der
komst."
De antirevolutionair stelt tegenover dit streven
geweld en geen pressie. Hij wil individualiteit,
wenscht elk mensch op 't geweten te drukken-:
toch een geloofeen geloof, dat gij niet hebt gei
niet overgenomen, maar dat gij als vrij en zelfstc,
mensch uw eigendom weet, uw eigendom gewórdc
rijp beraad en strijd. Hij wenscht in woord en da
