CHRïSTELlJR-IIISTORISfiH BLAD.
108
Zaterdag- 10 Maar I.
1877.
HET ZiJSDE
Verschijnt eiken Maandag, Woensdag en Vrijdao-
fond ten 8 ure, behalve op Christelijke feestdagen.
Prijs per drie maanden franco2,
Enkele noniuaers- 0,07
Uitgever:
albert wedding,
te
MIDDELBURt
Prijs der Advertenties:
Per regel 15 ets.; Familie-berichten van 1G
regels ƒ1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 10 cents per regel.
VIII.
De strijd, die er in ons vaderland met be
dekking tot de regeling van het onderwijs
rordt gestreden, kan onmogelijk eindigen of
ok maar verflauwen, tenzij dan dat vrijheid
recht voor alle richtingen inderdaad worde
jegepast en erkend. Een wetsontwerp, dat
aarmede geen ernst maakt, dat integendeel het
rivilegie voor ééne richting niet slechts hand-
.aaffc maar ook nog uitbreidt, zal dan ook aan
e oplossing van de schoolkwestie in het minst
bevorderlijk zijn. De tegenstand tegen
eene regeling moet wel voortduren, ja zelfs
Denemen in beslistheid, in omvang en in kracht,
ionder ophouden zullen we onze bezwaren
luider doen hooren; en we doen dat
/aarlijk niet uit lust tot strijden, maar wij
:unnen niet anders.
Wij kunnen niet anders. Indien nu daar-
van liberale" zijde moest gezegd
vordenen wfl, We kuuaon ool= «iof purlers*,
zou zeker het vooruitzicht allertreurigst
zoowel voor hen als voor ons. We ge-
niet, dat het ook zelfs dan gelukken
,ou, ons volk in het algemeen voor de neu
richting te winnen. Eerder zou de
kunnen zijn, dat ten slotte eene anti-
neutrale" richting de macht in handen kreeg;
iii naarmate de strijd langer duurde en met
druk gepaard ging, naar diezelfde mate
er ook meer gevaar zijn, dat dan het
roorbeeld van de tegenwoordige machthebbers
werd, en dat dus de macht weer mis-
jruikt werd tot beperking van anderer vrijheid
;n recht. In ieder geval zou gedurende dien
angen en heftigen strijd de schoolkwestie alle
belangen blijven overheerschen en bena-
En misschien ook zou te midden van
len strijd aan ons vaderland weer bewaarheid
dat een koninkrijk, dat tegen zich zelf
is, niet kan bestaan. Donker zou de
altijd wezen, indien het aan de»libe
rale" partij werkelijk onmogelijk was, om aan
bezwaren te gemoet te komen. Maar al
dit door sommige van hare woordvoerders
ivel eens beweerd, gelukkig behoeven we te
aanzien nog niet te wanhopen. Er is en
wordt aan diezelfde zijde ook wel anders
en het is zelfs lichtelijk in te zien,
lat ook de sterkste voorstander der neutrale"
tegenover ons nog volstrekt niet be
te zeggen wij kunnen uwe eischen niet
inwilligen. Ja! indien die inwilliging niet ge
schieden kon, zonder dat van gods
dienstige overtuigingen of van opvoed
kundige beginselen iets werd opgeofferd
f indien er te vreezen was, dat dan een
antal kinderen van goed onderwijs zouden
erstoken zijn; of indien de eisch was, dat nu
ons eens een privilegie verleend werd; dan
n zeer zeker ons moeten geantwoord worden:
ogelijk toe te staan. Maar is zulk een
rd wel meer dan een uitvlucht, nu we
slechts eischen, dat onze richting
eutrale" wordt gelijkgesteld Zou
het toegeven aan dien eisch, wel verre van
eenig liberaal beginsel te schenden, niet juist
bij uitnemendheid liberaal zijn Werkelijk wordt
dat door sommigen onzer tegenstanders dan
ook reeds toegegeven; en we zijn overtuigd,
dat dit nog veel meer gedaan wordt dan de
schijn zou doen denken. We gelooven, dat de
liberale" partij niet geheel moet beoordeeld
worden naar degenen die uit haren naam spre
ken en schrijven; dat er veel meer liberale
liberalenzijn, dan men met het oog op de
woordvoerders en leidslieden zeggen zou; en dat
hun aantal in de laatste jaren niet onbelang
rijk is toegenomen. Van hen hopen en ver
wachten we, dat zij hoe langer hoe meer zich
zullen doen gelden, in het werkelijk belang
hunner eigene richting, en in het werkelijk
belang van ons land en ons volk. Op hen
durven we zelfs vrijelijk een beroep doen,
overtuigd dat dat weêrklank bij hen vinden
zal. Bij de liberale" partij in het algemeen
zou dat in den regel doelloos zijn; gewoonlijk
leest men daar niet, wat van onze zijde ge
schreven wordt, of wel men neemt er slechts
van. voor znnvpr pn y.npnls lilip.uale"
bladen net medecleeleti: m hun eigen kring van
denkbeelden als het ware opgesloten, kunnen
velen zelfs niet eens op ons standpunt zich
verplaatsen, of het ook maar begrijpen en
waardeeren; en dezulken zullen natuurlijk met
alle macht in de eens gekozen richting blijven
voortdringen, ongeneigd om het punt van uit
gang nog eens ^ernstig te toetsen, en blind
voor de treurige gevolgen die hun streven nood
zakelijk met zich brengt. Maar we gelooven,
dat zij daarbij niet op den duur door alle
hunne geestverwanten zullen gesteund worden
liberalen", zooals we boven bedoelden, kunnen
dat onmogelijk blijven doen. Ook bij alle ge
hechtheid aan hunne eigene beginselen, kunnen
ze juist daarom die van anderen eerbiedigen;
geloovende aan de waarheid hunner eigene
overtuiging, kunnen ze er op den duur geen
vrede mede hebben als die door dwang wordt
voortgeplant; en hoe langer hoe meer moeten
dezulken tot het inzicht komen, dat het een
verkeerde en heillooze weg is, als de staatsmacht
gebruikt wordt tot ondersteuning van ééne be
paalde richting en ten bate van ééne partij.
Indien deze allen zich eens meer uitspraken,
en alzoo hun invloed lieten werken, ze zouden
aan ons vaderland een grooten en onwaardeer
baren dienst doen. Misschien zou de oplossing
der schoolkwestie dan niet verre meer zijn.
Of dat alzoo geschieden zal, en of we in deze
beschouwing niet veel te gur.stig oordeelen
De tijd zal het leeren; maar er zijn verschijn
selen, die ons goeden grond geven voor onze
hoop.
Toch kan dat uitzicht ook gemakkelijk falen, ge
lijk alle verwachting die met menschen te re
kenen het ft". Wat ons betreft, moet dan onze steun
ook niet in menschen gezocht worden, maar ten
slotte eeniglijk rusten op Hem, voor wiens eer
en gezag, voor wiens woord en dienst, voor
wiens naam en zaak ook deze strijd door ons
gestreden wordt. Daarom mogen we dan ook
volstrekt niet moedeloos worden, ook al is
teleurstelling op teleurstelling ons deel, ook al
worden onze rechtmatige eischen bij voortdu
ring afgewezen, ook al wordt de druk die ons
hindert nog veelzins verzwaard. Het is wel
mogelijk, dat iets dergelijks ons te wachten
staat, juist niet door dit -wetsontwerp, dat
waarschijnlijk wel nooit tot wet zal verheven
worden, maar dan door audere voorstellen die
er voor in de plaats kunnen komen. Maar we
zien en eerbiedigen dan ook daarin Gods lei
ding met ons; en we hebben daarin dan een
roepstem te erkennen, die ons opwekt tot nog
meer ijver en offervaardigheid. Laat dat nooit
ons te veel worden. Laat het nooit ons ver
leiden tot klagen en zuchten. Juist integen
deel: ook die druk kan en moet ons een wel
daad Gods zijn. Nu reeds heeft die druk van
een aantal jaren aan de uitbreiding en de le
venskracht onzer beginselen veel meer goed
dan kwaad gedaan, veel meer goed ge
daan dan voorspoed en rust zou hebben kunnen
uitwerken. En zoo zal het in de toekomst ook
zijn; indien wij maar blijven voortgaan voor
recht en vrijheid te strijden, zoowel met het
woord als ook metterdaad. Dat laatste is en
meener wordt deelgenomen dan nu reeds ge
schiedt. Ook in onze provincie wordt, bepaal
delijk te lande, de beteekenis van den school
strijd nog volstrekt niet door allen begrepen.
Velen, die beslist aan onze zijde staan, en die
dat in andere kwesties ook krachtig toon en,
zijn ten aanzien van den schoolstrijd toch
nog altijd niet veel meer dan toeschouwers,
of wel ze helpen zelfs de tegenpartij. Als men
op zijn eigen dorp maar een onderwijzer heeft
van rechtzinnige richting, en de Bijbel op de
school wordt gebruikt, en de school eene Chris
telijke kleur draagt, dan zijn velen volkomen
tevreden, en begrijpen soms zelfs niet, wat
het Christelijk onderwijs toch eigenlijk wil.
En toch, die beschouwing is niet anders dan
kortzichtigheid. Wat gijlieden hebt, moeten
we tot hen die zoo oordeelen zeggen, dat
hebben verre de meesten nietin streken met
gemengde bevolking en in alle grootere plaat
sen zijn zulke Christelijk gekleurde openbare
scholen onmogelijk; want de -wet verbiedt ze,
en dat verbod kan elders volstrekt niet wor-
den terzijde gesteld. Ook al was het enkel
daarom, moest' ge toch anderen in hun strijd
niet laten alleen staan. Maar er is nog veel
meer. Wat de wet verbiedt, zult ook gij
op den duur niet behouden kunnen. Hoe
langer hoe meer zullen alle scholen, ook op
kleinere dorpen, en alle onderwijzers neu
traal" worden, in den zin dien we vroeger
gezien hebben dat dat woord eigenlijk heeft.
Hoe langer hoe meer zal de strijd, die hier eigen
lijk gestreden wordt, openbaar worden als een
strijd tusschen Gods gezag cn een daarvan
onafhankelijk mcnschelijk onderzoek, tusschen
de beginselen van geloof en ongeloof. Hoe
langer hoe meer zal de «neutrale" school van
een anti-Christelijk beginsel doortrokken worden.
En dan, ja dan zult gij, die u nu nog in een
Christelijk beginsel op uw staatsschool ver
blijdt, zonder twijfel u ook tegen haar verzetten;
maar, wanneer gij eerst anderen bij den zelf-
