(HmSTILIJIMIISÏGRlSCH BLAD.
Dinsdag 16 Januari.
1677.
eiken Maandag, Woensdag en Vrijdag-
nd ten 8 ure, behalve op Christelijke feestdagen.
per diue maanden francoƒ2,
Inkele nommers- 0,07
Uitgever:
ALBERT WEDDING,
TB
AIEDDELBURG.
Prijs der Advertentiën:
Per regel 15 ets.; Familie-berichten van 10
regels 1,Iedere regel meer 15 cents.
Liefdegaven 10 cents per regel.
AGENTEN: de heeren P. G. de Vby Mest dag u te Vlissiugen, M. de Jonge Jz. te GoesJ. van der Pe9J$. te Neuzen.
Middelburg, 15 Januari 1877.
Wekelijkséh overzicht van de
christelijke pers.
Y. geeft in de Wekstem eene beschouwing
ijlste over de onderwijswet waaraan we het vol-
leontleenen. De oude wet. die van 1857 is ver-
lelijkt, maar het uitgangspunt, het beginsel is ge
en. In het geheele concept is schering en inslag
itiek". Alles is afgewogen op de goudschalen der
nek. Te vergeefs zoekt men naar het bezielend
lent, dat in het onderwijzen djr natie de leidende
moet zijn. De liberale bladen spreken van
lessies aan de antirevolutionairen en roomschen
iven, maar ze vergeten do' wij nhölt een aalmoes,
recht begeerd hebben. Neen. Waarlijk liet is
nu ons nog niet te doen om een aalmoes af te
of met een kluitje in 't- riet gestuurd te
maar wat wij begeeren is hetzelfde recht dat
staatsburgers genieten. Gewetenshalve en niet uit
of speculatiezucht richten wij bijzondere
jen op, en zenden onze kinderen daarheen, al
jen wij dan ook dubbel betalen, maar wij zullen
ppiibüden de wetgevende macht er een verwijf
fe maken, als plegende onrecht aan ons. Ook nu
wordt in de wet van Heemskerk onbe-
- eerbied voor de openbare school gevraagd,
•oor moet ieder knielen en die dat nu eenmaal
[verkiest, moet met een indirecten druk worden
Wil de wetgever overal gratis schoolonder-
geven, betaald door het Rijk, de provincie ot de
[nte of over alle drie verdeeld, ons is het goed,
de bijzondere school haar rechtmatig tantum
|ige. Wil de wetgever bepalen dat elk zijn on-
betale. ons ook goed, wij zullen voor het
borgen. Wil de wetgever door groudvvetsherzie-
Ide bijzondere school regel, de openbare aanvul-
Iken, ons ook al weer goed, maar in geen ge-
lllen wij tevreden zijn, zoolang wij niet dezelfde
genieten als andere staatsburgers. Schuldiger
'57 treedt de wetgever vau '77 op. Nu be
ne proef niet meer genomen te worden, of g
|e natie wel gediend is met de openbare schoc
:en spreken te luide. Van de roomschen is hei*
en deze maken */s der natie uit, en van de
3/s is er zeker '/s dat evenmin van de open-,
looi gediend wil zijn. Waarom dan het groot-
il der natie gebraveerd? Nogmaals, wij willen
Imoes, maar recht. Eu zoo dat niet kan, dan,
een nieuw tijdperk intreden en lijdende
in oin voor onze kinderen de rechtmatige vrij-
veroveren.
[^Kerkelijk Weekblad stelt voorop dat
I schoolwet niet tegengevallen is. De dvveep-
bnomenheid van een Moens en Kerdijk met
|onderwijs wordt daarin te vergeefs gezocht,
linkerzijde heeft den heer Heemskerk niet
kunnen maken. Leerplicht, d. i. school-
dt in het ontwerp niet gevonden. Voor die
ontwerp bewaard en daarover verheugen
t>e bepaling dat ter beoordeeling der behoefte,
3 gemeente aan openbaar onderwijs bestaat, ook
t worden of en in hoeverre door anderen aan
e is voldaan, is een zegepraal voor onzebeginse-
*zal het mogelijk worden dat op sommige
openbaar voor het bijzonder onderwijs
Schaard zullen dan geen openbare
hoeven te onderhouden, of de minis-
zal kunnen rijmen met de bepaling-
overal voldoend lager onderwijs
meent het K. W. te moeten be-
onderging ook verbetering. In
plaats van het onduidelijke «godsdienstige be
grippen van andersdenkenden" wordt nu
gesteld godsdienstige gezindheden. Daardoor wordt
het doel der bepaling, het voorkomen van godsdienst
twisten eu krenking des gewetens beter verze
kerd. Zoo zegt de memorie. Wij achten deze ver
zekering zeer onzeker. Kan men de godsdienstige
begrippen der dud'ers leeren kennen uit hun lidmaat
schap van deze of gene kerk? Zijn de meeste joden
b. v. nog belijders van het O. TestamentZijn de
Roomschen eenstemmig met de Mechelsche catechis
mus of het concilie van Trente Denken alle Her
vormden, Lutherschen enz. als de confessies hunuer
kerken? De meesten weten niet wat hunne kerk be
lijdt, wat ons betreft, *veleu weten zelfs de 37 art.
niet te vinden. Wil de Staat dus eene eerbiediging
v.ui gezindheden, dan zorg-e hij dai er examen worde
afgenomen In de leerstelsels der verschillende gezind
heden; hoe toch is eerbiediging mogelijk, zouder
kennis van hetgeen geëerbiedigd moet worden. Voor
de juiste kennis van de verschillende leerstelsels is
veel noodig, ook waardeering, althans onpartijdigheid;
ts dat te verwachten van 's rijks kweekscholen.
Nog iets. Al wat. door de verschillende godsdien
stige gezindheden voor waar aangenomen wordt moet
geeërbiedigd worden; de minister wil dus een soort
schoolgodsdienst, althans een eerbiediging van de ge
meenschappelijke denkbeelden en wat is dat anders
als kleurloos rationalisme. De minister wil niet bre-
en met het vigeerend stel, met de grondslagen dei-
schoolwet var. '57het ouderwijs uit aller beurs
bekostigen en niet in conflict komen met de godsdien
stige gezindheden, maar dan eischt ook de rechtvaar
digheid dat het onderwijs in w:«i»e gezind heidsscho-
len gegeven worde, of dat het zich niet inlaat met
eeuig godsdienstig begrip, of dat het geregeld worde
door de belanghebbende personen, dus facultatieve
splitsing, neutraal onderwijs of restitutie.
Dc $tau<luai»cl heeft, met het oog op de nade
rende verkiezingen een woord gesproken over onze
verhouding tot de Roomsch-Katholieken. Daar is
geen belang dat meer op den voorgrond treedt dan
dat van de opvoeding, ook nu weder zal het de
vraag bij de stembus zijn of een toestand mag blij
ven voortbestaan, waarin de ouders, die de opvoeding
hunner kinderen aan den Staat overlaten, begunstigd
worden boven hen, die dat niet doen.
Deze vraag behoeven wij niet te stellen, ze stelt
zich zelve, die vraag zal aan de orde blijven tot dat
recht gedaan is. De vrees van dooi' deze of eene vol
gende regeering in het ongelijk gesteld te worden maakt
ons in geenen deele vervaard. Eenmaal zegeviert toch
het recht, mits men den strijd aanvaarde in den
naam van Hem die, alleen in staal is geweest de
wereld te overwinnen; steunende op dien leidsman
mogen we zeggen in ons isolement ligt onze kracht.
Maar dit mag ons geenszins beletten te vragen wie
door ons als tegen- of medestanders mogen worden
begroet. Van de conservatieven als partij is
voor ons niets te hopen, omdat zij als part ij levens
vatbaarheid mist, maar er is onder hen een smaldeel
dat ons behoort. Het oordeel nu reeds over de on
derwijswet in het Haagsche Dagblad uitgesproken (op
genomen in No. 81 van hel Zuiden) toont dat niet
alle conservatieveu lijden aan orthodoxen-vrees, maar
dat ei ook onder hen zijn die het recht der voor
standers van de vrije school erkennen willen en daar
voor strijden.
Doch hoe is onze verhouding tot onze Roomsche
landgenooten Dikwijls reeds heeft de Standaard ver
klaard, in geenen deele door middel van de Staat de
vrije ontwikkeling van liet Katholicisme direct of
indirect te willen beletten zoolang de Roomsche k
geen andere middelen aanwendt, dan die wij oc
zelve bezigen of desverkiezende bezigen kunnen, ver
zetten wij ons tegen elke inmenging van staatswege.
Tusschen God en ons geweten plaatse zich noch Paus
noch predikant, geen priester of staat, geen moderne
of orthodoxe, dat zijn onze beginselen. Of wij niet
bevreesd zijn, als de waarachtige vrijheid der school
verkregen is, voor de macht van de Roomsche kerk?
Ons antwoord kan eenvoudig dit zijnzoo Rome on
danks de vrijheid zegeviert, dat het zegeviere! Het
zal dan tevens geleerd hebben, dat het om te triom-
feeren, zoomin de onderdrukking der zedelijke als dei-
staatsrechtelijke macht behoeft.
Zoo wij de organisatie der Roómsehe kerk niet
vreezen, het is omdat wij aan eene hoogere en daarom
krachtiger organisatie gelooven. Zoolang dus de Room
schen met ons strijden voor vrijheid van onderwijs,
zoolang- zij bereid zijn ons waarborgen toe te staan
voor het gebruik van die vrijheid, ook in die gemeen
ten waar zij in de meerderheid zijn en dus de school
in hun geest kunnen inrichten, zoolang mogen wij
medewerking van hunne zijde dankbaar op prijs stel
len. Niet om den invloed van Rome op het staats
bestuur door onze ondersteuning te vermeerderen, op
die voorwaarde mogen wij niet medewerken. In be
ginsel zijn de Roomschen den hedendaagschen libe
raal gelijk, beide.t roepen den staat tot verbreiding
der waarheid te hulp. Al verheugen wij ons dus in
de tegenstand van Roomsche zijde tegen het bestaan
de opvoedingsstelsel, daarom mogen we nog niet over
eenstemming van beginselen veinzen. Hier te lande
mogen ze vrijheid voor allen willen, zoolang zij be-
weeren onze Spaansche geloofsgenojten te mogen on
derdrukken, mogen wij de vermeerdering van hun
invloed niet bevorderen. Derhalve de hulp, ook van
Roomsch-Katholieken, ter verovering van eene, wel
licht ook voor hun voordeelige vrijheid is ons welkom;
oudersteuning van hen, die in beginsel tegenover ons
staan, ook van de Roomschen dus, achten wij uit be
ginsel ongeoorloofd.
In No. 80 van ons blad wezen we, uit het
SïIikS a» cIcbb St;BBailaiïM*«a aan, hoe het kwam
dat de zending der broedergemeente eene gemeente
slechts 30.000 leden sterk een zoo groot eld bear
beidt en reeds zoolang bestaat. Als eerste oorzaak
werd genoemd, de solidariteit, allen gevoelen zich
aansprakelijk voor het groote werk. In de tweede
plaats de spaarzaamheid. Toen de Kerk hare twee
eers. zendelingen uitzond, kon zij hun niets mede-
geve.» dan haar zegen en een paar ducaten voor
zakgeld. Thaus wordt jaarlijks een som van vijfhonderd
vijftig duizend gulden uitgegeven. Allen steunen de
zending wel door hunne gaven, maar voor dc helft
zouden die gaven toch voor alle onkosten niet toe
reikende zijn, indien er niet eene spaarzaamheid bestond
welke den zendeling minder gemak en meer werk
bezorgt, maar waardoor men ook in staal, is, dc vijf
duizend mannen met vijf brooden te voeden.
Overal waar het mogelijk is, vormen de verschillende
zendelingen céne groote familie. Ecu der broeder?,
gewoonlijk de oudste in dienstjaren, is liet h ofd van
(lat groote gezin hetwelk soms (gelijk te Paramaribo)
uit zestien onderscheidene gezinnen bestaat. I)e
maaltijden worden gemeenschappelijk gebruikt, meubi
leering-, verlichting, verwarming, ja zelfs kleeding
wordt door de algemeenc zendingskas verstrekt. Deze
levenswijze brengt eigenaardige moeilijkheden mede,
eischt zelfverloochening, maar de ondervinding heeft
j geleerd dat (luizenden guldens daarmee worden be-
spaard. Daarenboven moet elk station, in eigen onder
houd trachten te voorzien. Door handel of nijverheid
zijn nu reeds eeu dertigtal stations gel lelijk onafhan
kelijk van de algemeenc zendingskas. De zending op
Suriname thans over 163 plantages uitgestrekt, en
25.000 Christen-negers tellende, is in het begin der
ige eeuw begonnen door twee kleermakers, die in
ine werkplaatsen negers als leerlingen opnamen er
