De hoofdstad der Bevelanden
Sibbekunde
De krotten in Kloetinge
Door Dr. D. A. Felix
In een oorkonde van 776 worden
bij een schenking vetn grondbezit aan
de Afeij- Lorsch (bij Worms) als water-
grenzen genoemd Scald" Schelde),
„Sunnonmeri" het wa.er, waarvan
het huidige Zonn'emaire den naam nog
bewaart) en „Gusaha". Daar aha"
(kit itoaqua), later „A" ol ,,Ee", .wa
ter" beteekent, is het mogelijk, dat deze
naam als „Ganzewater" (vergelijkt hei
Ganzediep bij Zwolle) vertaald mag
worden (vergelijk 7t Engelsche ,,goóse"
z= gans). Het latere Gaesche Diep zcru
daarvan dan het zuidelijke overgeble
ven deel zijn. Ook de oude naam der
stad, Ter Goes,, kan zeer goed op lig
ging aan een dergelijk water betrek
king hebben. Zekerheid is in dezen
echter niet te geven.
Wel staat vast, dat de stad Goes
ais zoodanig ontstaan is uit een neder
zetting bij het Slot Oostende, dat oor
spronkelijk behoorde aan de Heeren
van dien naam, later aan die van
Borssele (vergelijk het ontstaan ven
Middelburg op overeenkomstige wijze).
In het begin 'der 14e eeuw ging Oost
ende met toebehooren over in het bezit
der Holiandsche Graven, van wie voo
ai Willem V van Beieren de opko
mende stad vele voorrechten schonk
(in 1351). Het opnemen van het wapen
var. E sieren, in dat der stad (boven het
oorspronkelijke veld met de gans) wijst
ook op het nauwe verband in dezen.
In 1417 gaf Gravin Jacoba vafi Beie
ren het recht, versterkingen aan te leg
gen. Dat zij na haar aftreden ui 1428
^eruimen tijd op haar Slot Oostende
woonde, is bekend, evenals het feit,
dat zij aan het gaaischieten te Goes
deelnam en daarbij „koningin" werd.
'De stad,, die reeds (als nederzettjjig)
in 1266 vrijdom van tol voor haar in
gezetenen verworven had, breidde zich
sindsdien voortdurend uit. In 1444 werd
de z.g. Voorstad, door koop verworven
van de heerlijkheid Kloetinge, toege
voegd. De plattegrond; c. 1560 door
Jacob van Deventer voor Koning Phi-
lips II vervaardigd 2), geeffeen duide
lijk beeld van den toenmaligen toe
stond. De stad had toen echter èn door
overstroomtrg v1530) èn door brand
(1554) veel geleden. De westgrens
vormden de tegenwoordige Westwal
en de Laurens van de Spieghelsfraai,
de oostgrens de Oostwal. Er waren vier
"poorten: de West- of 's Heer Hendriks-
kinderen-, de Zuid- of Ganze-, de Oost
en de oepoort.
In den tijd van den Opstand ging
Goes eerst laat (1577) naar den Prins
van Oranje over, en wel bij afzonder
lijk verdrag, de z.g. Satisfactie. Tenge
volge daarvan werd het als derde
stemhebbende stad (in de plaats van
het vrijwel verdronken Reimerswaal)
in -de State'n-vergadering beschreven.
Ook verkreeg het qrootendee-ls de niét-
Jöna, (het z.g. landrecht).
In de 17e eeuw verwierf het o.a. de
heerlijkheid Borssele en beleefde een
tijdelijken bloei door deelnemen aan
den handel der Oost-Indische Com
pagnie, die echter tengevolge \an de
verzanding van het Goesche Diep, niet
bestendigd werd. Zoutziederij (de z.g.
pannering) en meekrapbereiding ble
ven dus de voornaamste bedrijven.
De „Tegenwoordige Staat van alle
Volkeren" vermeldt in 1753 in Goes de
volgende gebouwen
1. Het Slot Oostende. Hiervan, waren
toen, als oude bestanddeelen, nog
overeen zware ringmuur, vertrek
ken, een kapel en een deel van
een torentje. Het gebouw had in
1747 als hospitaal dienst gedaan
en was^sinds 1748 eigendom der
stadj met vooruitzicht, voor afbraak
verkocht te zullen worden
2. De Groote- of Maria Magdai a-
kerk, wafctrvan de kapel reeds in
1410 een bedevaartplaats was. De
kerk zelf was in 1423 gewijd.
3. De Kleine- of Gasthuiskerk -de
kapel van het voormalige Ag:nie
tenklooster.
4. 'De Waalsche Kerk de kapel van
het voormalige klooster der Zwarte
Zusters.
5. Het Gasthuis het voormalige Ag-
nietenklooster.
6. Het Wees- en Armenhuis het
voormalige klooster der Zwarte
Zusters.
7. De Latijnsche School, gevestigd in
een deel van het oude Kruisbroe
derklooster.
In politiek opzicht is Goes vooral be
kend door het verzet van burgemeester
Westerwijk c.s. tegen de binnenland-
sche politiek van den Stadhouder, Ko
ning Willem III. In de 18e eeuw werd
de Goesche pensionaris Laurens Jansz.
van de Spieghel een bekende figuur.
1) Het eiland.Beveland („Bievelant"') wordt het
eerst vermeld in een oorkonde van Keizer
Otto II d.d. 996.
Zie over Goes de volgende werkenVan
Empel en Pieters, Zeeland door de eeuwen
been, deel I. In: „Tegenwoordige Staat van
alle Volkeren"-. De Vereenigde I^tierlcmden,
deel X (uitgegeven c. 1750). R. A. S.
PicoardtBijzonderheden uit de geschiedenis
der stad Goes (uitgegeven 1865).
Afgebeeld bij Van,Empel en Pieters, blz. 188.
Mijn dorp heb ik wel eens één van
de schoonste dorpen van ons eiland
hooren noemen. Erg vleiend is zoo'n
oordeel. Iedereen, ook iri ons dorp,
hoort het graag en beaamt de uit
boort, voelt dat ze mooi zijn en het hart
■warm aandoen.
Maar zijn ze mooi en zijn ze zoo
knus, deze hakkelige huizekens 7 Met
hun lage daken en hun diep in den
grond gegraven vloeien, ten deele nog
belegd met oude roode en gebarsten
plavuizen? Met hun privaten, die tel
kens geruimd moeten worden'en hun
odeur meestal verspreiden door het
gansche woninkje? Met htm kleine
erfjes, waarop konijnenhokken in on
waarschijnlijk groot aantal en hoender-
rennen en mestvaalten? En dan vaak
geen waterleiding en geen electrisch
licht. En geen behoorlijk beschoten zol
der en natte, of althans vochtige bed
steden. En te kleine naampjes en vlak
op de huren 1
Als ik in mijn dorp de krotjes zie,
dan kruipt er een gevoel van onvol
daanheid in mij omhoog. En die stijgt
nog meer, als ik dan hoor, wat de
meest arme menschen daarin nog moe
ten verwanen. En als ik dan hoor, dat
de eigenaars van al dat knusse en des
alniettemin ongezonde gedoe meestal
vrij rijke of zeer gegoede burgers zijn
en dat deze het onderhoud van deze
stulpjes gaarne geheel overlaten aan
de gezapige bewoners, die er, als van-
Een waMiiiiwiiii! uit 1934
Het anii-revolutionnaire dagblad „De
Zeeuw", dat jarenlang een feilen strijd
had gevoerd tegen communisten en
marxisten, verslapte dezen strijd plot
seling, toen de N.S.B.-politiek voor haar
gevaarlijk werd.
Men weet, dat eenige jaren daarna
de anti-revolutionnaire- en S.D.A.P.-
ministers in hetzelfde kabinet zaten en
deze weg moest dus zoo zachtjes aan
worden voorbereid.
De strijd tegen de communisten en
marxisten verminderde zoo sterk, dat
dit vele anü-revolutionnairen toch te
opvallend was.
Een anti-revolutionnair burgemeester
verklaarde hierover onder meer:
„Ik zond wel eens stukken in naar
de redactie van „De Zeeuw", maar zij
werden nimmer opgenomen. Volgens
mijne meening was - de oorzaak daar
van, dat ik niet mee schold tegen de
N.S.B."
Slechts een enkel stuk moest men
eens opnemen, om toch niet den indruk
te wekken, deze waarschuwende stem
nief te hooren.
Zoo zien wij in „De Zeeuw" van 10
Februari 1934 een ingezonden stuk van
I
OSAKSTERPAnrfERS "Z'J/V AV DE WDLR£o, WA/W
seaf achtbar,a vroegrc'p aks terpamscu ete fj£
heept voorspeld dat Der over eetvce oacek
vrede zal z<j/v. dl/lts/ala/vd ff oa/v i/er
slaceo/j <£c/t£g e a/s ta /vree vaat de af/EvtA/e
orde t zw-' o over d/t jser/cpt vei9 rel/gek
lv/£ GaaRlve Stsu/v trekt hoest mlt
ta eer t£ areeïosh
l'/o C,
USE K£ER£tv ween r£ Ruc haar UET ZONRtGË
£A RA PCJ 5 f WA A R/H ROD DELE fV Af.'ET ff VERÖQ-
OEaJ t EAf /ROEREEN HaG RISEREGETlZEH
WART ALLE D/EA/ARSAL
orde g.aan dan afet
VAR PEy NIEUWE
pens/oen
Moskou bouwt op de ellende
Het is het grootste verraad, dat aan
het Nederlandsche volk gepleegd is, om de
leuze aan te heffen„fndië los van Ne
derland Dat gebeurt alleen door ge-
wetenlooze kerels, die op last van Moskou,
ons volk tot den bedelstaf svillen brengen,
om bet rijp te maken voor ket Communisme.
MUSSERT in de Landdagrede
te Wedde. VoVa 26 Mei '34.
Verder een R.K. Kerk, een Doopsge
zinde Kerk, een Oude Mannen én Vrou
wenhuis, gesticht 1655, een Pesthuis,
een Frcmsche. School en een Stads
school.
Van de-stedelijke gebouwen zijn de
voornaamstehet Stadhuis, dateerend
van ca. 1400, maar sindsdien verbouwd,
de Waag, de Bank van Leening, de
Sxadsschuur en het Stadsweeghuis.
Verder drie Schuttershoven (handboog-,
kruisboog- en kloveniers- of busseschie-
ters), zeven molens, w.o. vijf particu
liere, en drie meestoven.
Het aantal huizen, met uitzondering
van de pakhuizen, werd geschat op
850, plus 100 in de Voorstad, het aan
tal inwoners op 3500, waarvan 1400
R.K. communicanten.
A's CEVGiG DAAR VAR KEERT on rit doel'/K
DE OVERVLOED tert/c
L/EVjE. A MTS DENKT LJ Hu WER.KELUR
Dat o/e gos/'e ol rya zal terug
tceeremals Efi/ als overwtnhaar.
o/r /-/é r srr'jdpsr/z zal trepsa/, e~/v
europa zal overheerscf/sh 3
SlLEL
COR vDtO PEKQ irJ
spraaic. V/ie is er ook, die riie: graag
geprezen wordt En het .moet -worden
toegegeven, opps. vlokkig beschouwd,
is er veel moois en goeds aan en op
ons dorp. Aan den voorkan i en aan
den buitenkant tenminste. Eenige groo-
ie heerenhuizenVerscheidene vrien
delijke middenstands-woningenEn
dan de nieuw gebouwde en keurig
onderhouden villaatjes van gepension-
neerden en vooral niet te vergeien de
renteniers Ze glimmen maar zoo -van
welstand en goed onderhoud 1
Deze mooie zijde heeft echter ook een
tegen-kant. Nei als elke medaille.
En 'die tegen-zijde wordt gevormd
door de talrijke oude bekrompen en
slecht uitgeruste en onvoldoende on
derhouden kleine woninkjes, die men
gemeenlijk met den naam van krotten
of krotjes aanduidt.
Zoo uil de verte gezien maken ze
gezamenlijk, om de oude kerk ge
schaard, een pittoresken en gemoede
lijken indruk. Schilders worden er door
geïnspireerd en zetten ze in verf op
het doek en in, een lijst. Schrijvers zou
den er in hun romans mooie en ge
voelige dingen van kunnen zeggen. En
de dominee gébruikt in zijn preek dit
dorpsbeeld, om aan te toonen, hoe
goed en veilig het is te wonen, zóó
knus om de kerk, als de kleine en
teere kiekens om de groote moeder
hen. En ieder, die in de kerk in vroom
gedacht verzonken deze woorden dan
ïelf spreekt, meestal maar weinig aan
doen, dan, dan denk ik: „Hoe toch
öe schijn bedriegen kan. Het vrijwel
mooiste dorp van ons eiland is'Jn we-
.zen achterlijk en leelijk en ongezond!"
Er moet revolutie komen in en onder
en tusschen deze krotten. Er moei ge
sloopt worden en daarna gebouwd,
nieuw en sierk en ruim en gezond.
De oude tijd heeft dat niet gedaan.
Daar was ze de oude tijd voor. Oude,
tijd en ouwe huizen, dcrt gaat heel goed
ie zamen.
Maar de Nieuwe Tijd. aie woont niet
in en lusschen krotten en oude slon
zige bouwsels. Daar kan hij niet aar
den. De Nieuwe Tijd woont in goede
en gezonde woningen, waarin de zon
kan schijnen en de frissche lucht kan
binnen komen. Wactr goed drinkwater
is en een behoorlijk closet. Waar bloe
mengeur en geen privaat-lucht wordt
ingeademd en waar men slapen kan
in een droog bed, in een behoorlijk
afgesloten kamertje.
De Nieuwe' Tijd zal dit .alles 'doen
De Nieuwe Tijd, wiens komst aan
staande is. Ja, die er eigenlijk al een
beetje is. De Nieuwe Tijd, waarvoor
de Nationaal Socialistische Beweging
der Nederlanden met alle haar ten
dienste staande middelen strijd en
werkt.
Let op deze woorden I De N.S.B. zal
betere huizen bouwen en doen. bou
wen 1 De N.S.B. lust geen krotten 1 T.
een geieformeerd inwoner van Goes,
die_zeide
„Laat „De Zeeuw" toch ook niet mee
doen om de Nationaal Socialisten op
één lijn te stéllen mei de communièten,
want ais men bijv. leest van de gods
lasterlijke campagnes, die in Rusland
gevoerd worden, dcm zou- voor een
christen de keufee tusschen de twee
stroomingen niet moeilijk zijn. En dat
wij na verloop van tijd gedwongen zul
len worden om te kiezen vóór of iegen
het Marxisme, is mijn innige overtui
ging." Dat was in 1934!
Toen begreep men nog niet, -dort deze
inzender als zijn vaste overtuiging gaf,
dat men zou moeien kiezen vóór of
tegen het Marxisme en als het dan
tegen het Marxisme is, dan zal het zijn
vóór hst Nationaal Socialisme.
Het Nationaal Socialisme is een van
God" gegeven macht om het groote ge
vaar van het bolsjewisme, dat alles uit
roeit en vernietigt, ie bestrijden.
Wees dan ook niet laf, Nederlander
Gij wilt niet, dat Rusland wint en gij
weet heel goed, dat het gaat tusschen
het Bolsjewisme of het Nationaal Socia
lisme. En laat U toch niet door sprook
jes afhouden van het Nationaal Socia
lisme. Vraag eens het programma der
N.S.B., dat reeds in 1931 is opgesteld
en nog nimmer werd veranderd.
Gij kunt het krijgen aan ieder Kring-
huis der N.S.B., of aan het Diensthuis
der N.S.B., Koningstraat 4, te Goes.
De stamreeks.
De meesien, die gegevens over de
familie verzamelen, leggen deze vast
in een cahier en trachten deze gege
vens te ordenen om het geheel oveb
lichtelijk te maken. Zonder leiding is
het niet zoo eenvoudig daarin te sla
gen. Wat noteeren zij meestal
In de eerste plaats de gewenschte
gegevens over de ouders, dan die over
de ouders van vader en zoo vervolgens
die van vaders vader, enz. Het is al
gemeen gebruikelijk, dat ook de ge
gevens der vrouwen worden bijver-
meld. Voortdurend wordt zoo verder
teruggegaan tot men op een gegeven
moment stuit op iemand die onzen ge
slachtsnaam heeft aangenomen. Dit
tijdstip is voor talrijke families niet al
leen verschillend, maar is ook ver
schillend in tal van streken. Velen-
kunnen evenwel ierug tot ongeveer
1650, maar hoe vaak gebeurt het niet,
dat men niet verder terug kan, omdat
de gegevens door een of andere oor
zaak niet meer zijn op ie sporen. Tcd
van Zeeüwsche families zijn zoo door
den brand in het rijksarchief tijdens de
oorlogshandelingen te Middelburg in
Mei 1940 gedupeerd.
Vraagt men iemand, die gegevens
verzamelt wat hij eigenlijk samensif-lf,
dan luidt tien tegen één het antwoord
„een stamboom", terwijl het niets an
ders is dan een stamreeks of stamlijst.
Denk daar ook nu aan, heeren I
Al die kwasie-geleerdeti, al die fari
zeeërs en schriftgeleerden, die zich beijveren
om het Itaiiaansdie en het Duitsche volk
jaar ln, jaar uit met modder te gooien,
moesten begrijpen, dat zij zonder Mussolini
en Hitier al jaren lang ln de Siberische
wouden hout hakten, als zij er tenminste
het léven af hadden gebracht.
MUSSERT In zijn rede over
„De bloedschuld van Genève"
op 12 Md 1936 ln Den Haag.
Omdqtt de gegevens voor den samerp
steller geschiedkundige waarde heb
ben, worden deze neergeschreven in
den daartoe voorbestemden vorm, de
gewenschte 'stamreeks. Deze vorm is
aldus: de samensteller onderaan en
de voorgeslachten telkens weer een
trapje hooger tot den oudsbekenden
naamdrager, den stamvader, aan den
top. Een stamreeks of stamlijst is dus
in rechte opklimming een reeks man
nen met hurihe vrouwen, die onzen
naam dragen en waarvan- wij refcht-
streeks afstammen.
De Stamboom.
Bij het samenstellen van de stam
reeks mist men de gegevens van broe
ders en zusters, die door onze ouders
toch ook.van den stamvader afstom-
men. Zoo is het ook met ooms en
otnsibrc; JZETO. ^VEX-gIlxcX,
oua-ooms en oud-fantes (broeders 'en
zusters van grootvader), alsmede met
hunne kinderen (neven en nichten,
qchterneven en achternichten) enz. Het
blijkt dan, datbii het samenstellen van
de stamreeks niet ctlle sibbekundige
mogelijkheden zijn uitgeput Hei ver
zamelen van familiegegevens is nu
eenmaal een vernikkeld werk, zoodat
men gauw geneigd is meer te verza
melen dan voor de stamreeks' noodig
is.
Worden nu de gegevens verzameld
van de mannelijke nakomelingen van
een stamvader dan vormt men een
stamboom, die al onze naamdragers
gee.'i in mannelijke lijn, afkomstig van
een bepaald ouderpaar, onze stamva
der en stammoeder. De afstammelin
gen in de,-vrouwelijke lijn, die uit doch
ters geboren zijn en onzen geslachts
naam dus niet voe"en,-wordcn''daar-
bij weggelaten.
Over" het woord „stamboom is resds
v^el gestreden, omdat men het wilde
vervangen door hei wetenschappelij
ker woord „genealogie". Ondanks de
gebreken is hei een juist woord voor
een juist begrip en heeft het zich ge
handhaafd. Kan men een betere voor
stelling van een geslacht vinden dan
door een boom De natuur is het
eeuwig groeiende, eeuwig vojimr 'e
en ontplooiende. 'De boom is het s/m-
bocl van afstervend, zich vernieuwt nd,,
maar sieeds grooter wordend en oprij
zend leven. Bloesems, bladeren en twij
gen der kroon kunnen afsterven, ja
zelfs de stam, maar als de wortel ge
zond is, blijft hei leven. Daarom zien
wij de stamvader en stammoeder bij
den wortel, omdat daar de sibbe op
duikt met een stevige siam, die heel
wat kan dragen. Naar boven loopen
de eerste groote en kleine, krachtige
en zwakke takken uit met verdere ver
takkingen en twijgen tot tenslotte aan
den top de jongste bloem gevonden
wordt, die als stamhouder, die hei ge
slacht voor uitsterven moet behoeden,
hecht aan den stam verbonden is.
Aldus opgesteld" is de stamboom
voor iedereen te begrijpen. Zooals in
natuurlijken stand de boom zijn sappen
door de wortels uit den grond trekt,
moeten ook de levenssappen van een
geslacht uit de wortels (stamouders)
komen, waardoor dehongste spruit aan
den top moet komenhet is der-
halve verkeerd, .zooals. wel eens v -r-
gesteld wordt, dat de jongste generatie
beneden moei komen. Op schild.es
vult men de namen en data in, des-
gewenscht ook met wapenschilden en
portretten, terwijl voor zoover bekend
het stam wapen, het oudst bekende
wapen van Lt geslacht in' zijn oor-
spronkelijken vorm, dus zonder latere
bijvoegsels, kan vermeld worden.
De stamboom heeft voor ons bi)zon-
dere waarde in juridiscnen, cultureelen
en mcratschappelijken zin. M. A. A.
