'Het zegt vooral iets over de waarnemingen van Van Zwieten'
DINSDAG 30 DECEMBER 1997
OUDEJAARSBIJLAGE
8
In Zonnemaire gebeurt het...
„Wat is dat toch in Zonnemaire, zit daar wat in de
bodem, krijgen ze het daar met hun voedsel bin
nen?, vroeg gedeputeerde J. van Zwieten zich af bij
de constatering dat er wel veel creatieve initiatie
ven opborrelen in die polder rond Zonnemaire. Re
den om eens met vier creatieve boeren aldaar te
gaan praten: Jaap Verseput, Niek Deïst en de ge
broeders Peter en Joop de Koeyer. Is er in die pol
der van Bommenede inderdaad iets bijzonders aan
de hand?
Joop:Je koppelt dit aan
een uitspraak van Van Zwie
ten en hem is hier iets opge
vallen, maar dat zegt natuur
lijk ook iets over de
waarnemer hè? Waarom valt
het Van Zwieten op, dat hier
iets gebeurt? Omdat dit net
toevallig dingen zijn, die bij
de provincie in beeld geko
men zijn. Maar ik zou be
zwaar hebben tegen het
beeld, dat er hier in Zonne
maire iets bijzonders is. Dat
er een paar heel bijzondere
mensen zijn, die zo maar al
lerlei bijzondere dingen
doen. Het zegt iets over de
positie van Van Zwieten, hoe
hij waarneemt wat er ge
beurt. Wij kunnen er wel
tien opnoemen op het eiland,
die eigenlijk ook op het ge
bied van hun vak of weet ik
wat, zeker zulke opzienbare
dingen gedaan hebben, maar
die komen niet bij de provin
cie in beeld."
Maar je vestigt toch de aan
dacht op je met: de Vlegel
productie, de landschaps
camping, Festival
Zonnemaire Buitengewoon,
•een project als Zonnestraal
en de bron van die ideeën zit
dan toch in een kleine straal?
Niek: ,,Het scheelt dat er
hier in de polder nogal wat
jonge ondernemers zitten en
dat zijn geen mensen, die zit
ten te wachten tot hun zes
tigste."
Ik zou me
wel kunnen
voorstellen,
datje aan
bepaalde dingen
hier niet begint,
als er allemaal
zestig-plussers
zouden wonen.'
Joop: ,,Ik zou me wel kunnen
voorstellen, dat je aan be
paalde dingen hier niet be
gint, als er allemaal zestig
plussers zouden wonen.1
Jaap:,,Bij mij maakt het ook
uit. Ik voel mij erg op mijn
gemak in deze polder. Heel
prettige buren, ik kan met
iedereen opschieten. Ik kan
me ook een situatie voorstel
len dat je ruzie met je buren
hebt en dat je elkaar scheef
aankijkt. Dan dingen orga
niseren, die wij doen, dan
voel je je daar ook niet
koosjer bij. Zou ik heel ver
velend vinden."
Voor we verder gaan, eerst
nog even voorstellen:
Jaap Verseput (44): runt een
akkerbouwbedrijf aan de
Schapenweg (Huize Wage-
ningen). Mijn grootvader is
daar altijd boer geweest.
Mijn vader heeft iets anders
gedaan, een beetje over de
hele wereld gewerkt en in
die tussentijd zijn er be
drijfsleiders geweest. Ik zit
hier nu vanaf '80, dus alweer
zeventien jaar. Ik heb eerst
nog wel een paar jaar in Ita
lië en in Spanje gewerkt."
Niek Deïst (35): boert op
boerderij Kijkuit aan de Kij-
kuitseweg.Familiebezit
van vader op zoon, een paar
generaties al. Eerst heb ik in
de technische richting rond
gekeken, maar ik vond dit
wel zo mooi om er voor terug
te komen. Een bewuste keus,
maar wel vrij plotseling,
want mijn vader heeft long
kanker gekregen en is toen
vrij snel daarna overleden,
in 1989.
Joop de Koeyer (42), runt sa
men met zijn broer in een
maatschap het boerenbedrijf
Mon Genie. ,,Mijn ouders
zijn er na de ramp gekomen.
De naam is van de voorgan
gers, de familie Hokke heeft
daar eeuwenlang gewoond.
In het ouderlijk huis wonen
Peter en Nellly en ik woon
bij de nieuwe schuur, die we
een jaar of vijf terug hebben
gebouwd."
Wist Joop altijd al dat hij
boer wilde worden? ,,Nou
volgens mijn moeder was Pe
ter altijd buiten en ik was
meer binnen. Peter zou wel
boer worden en ik zou wel Ie
ren. Dus ik ben in Wagenin-
gen terecht gekomen. Hal
verwege moest ik stage
lopen op het Landbouw Eco
nomisch Instituut in Den
Haag. Dan liep ik om vijf
voor half negen 's ochtends
met mijn tasje onder mijn
arm door de residentie. Ik
was d'r diep ongelukkig,
ja..en niet omdat het niet in
teressant was, maar ik dacht
dit m'n hele leven, nee. Dus
toen ben ik een poosje ge
stopt en toen met Peter en la
ter ook met mijn ouders er
over gehad, dat ik dan toch
maar liever boer werd."
Peter de Koeyer (41) moet
eerst naar één van zijn vele
vergaderingen en arriveert
wat later. Hij bevestigt
Joops verhaal. ,,Dat ik de
boerderij wilde overnemen,
wist ik al gauw."
Maar je doet ontzettend veel
daarnaast nog. Had je niet
genoeg aan het boeren al
leen? „Blijkbaar niet. Boe
ren is wel het leukste hoor,
maar om dat nou voor 100
te doen. Er is nog meer in het
leven."
'Toen ik 40 was,
dacht ik ook:
ik wil nog wat
anders gedaan
hebben dan
alleen boer zijn.'
Dus, dat geldt voor allemaal,
de oorsprong ligt in de klei.
Maar blijkbaar is er behoef
te aan meer?
Jaap, waarom Festival Zon
nemaire Buitengewoon? ,,Ik
denk het hele denken, onbe
wust of bewust, over de
ruimte, over dat de mensen
meer ruimte willen hebben.
Verder vond ik dat er op
Schouwen-Duiveland niet
veel gebeurde in de zomer.
Ik heb me toen indertijd ook
weieens aangemeld bij de
culturele raad in Zierikzee
en als ik wat zei, dan keken
de mensen me zo aan alsof ik
van een andere planeet
kwam.
Toen ik 40 was, dacht ik ook:
ik wil nog wat anders ge
daan hebben dan alleen boer
zijn. Toen heb ik ook nog in
Rusland gewerkt, na m'n
veertigste. Ik vond mezelf
ook een beetje mopperkont
worden dat ik altijd maar
kritiek had op die Concert
zaal. Dat heb ik nou nog,
maar nou heb ik laten zien:
ik doe tenminste wat."
Niek, een landschapscam
ping is dat economische
noodzaak of hobby? „Ten
eerste je hebt hier een plek
je, dat iedereen prachtig
vindt en dat is dan gewoon
een gegeven, plus dat je een
bedrijf moet runnen op een
bepaalde manier en je moet
toch ook kijken van ja goh,
waar liggen m'n kansen?
Nou dan zijn er natuurlijk
een heleboel mogelijkheden,
die meteen zijn geblokkeerd,
of die in ieder geval niet
wenselijk zijn. Dus vandaar
dat ik één plus één gedaan
heb en logisch dacht ik voor
mezelf: ik ga die natuur
waarden een beetje uitbou
wen en daar probeer ik wat
rond te verzinnen.
Als je hier woont en je ziet al
'Voor mijn gevoel
zijn
akkerbouwers
gewoon
een beetje het
slachtoffer
geworden van de
ontwikkelingen
na de oorlog:
alsmaar meer en
goedkoper
produceren en
dat heeft ze
bedrijfs
economisch
in de knel
gebracht.'
V.l.n.r.: Jaap Verseput, Niek Deïst, Peter de Koeyer en Joop de Koeyer: „Wij zijn natuurlijk geen bijzondere mensen, die allemaal bijzondere dingen doen.
die vogeltjes hier de hele
dag, dat is gewoon schitte
rend. En dat de vinden de
mensen ook, want ik ben
toen wel gelijk een mini-
campinkje begonnen.
Die schaalvergroting die
stopt niet. We zijn van paard
en wagen naar de zeÉ rijen-
bietenrooier gegaan en het
zou een illusie zijn om te
denken dat je de volgende
twintig jaar nog niet eens
een stap van het een naar het
ander zou maken. Dat komt
gewoon op je af, dat zie je
elk jaar doorgaan."
Joop, leg me de oorsprong
van het idee rond de Zeeuw
se Vlegel eens uit en jullie
betrokkenheid.
„Nou Peter is er in zoverre
bij betrokken, dat wij ook
tarwe telen voor de Zeeuwse
Vlegel en dat telen we dus
als bedrijf, maar wat het be
stuur in de organisatie be
treft, heb ik daar vanaf het
begin in gezeten en Peter dus
verder niet.
Ik ben één van de initiatief
nemers. Het is ooit ontstaan
uit een gespreksgroepje tus
sen Zeeuws Agrarisch Jonge
ren Kontakt en de Zeeuwse
Milieufederatie. En dan pra
ten we alweer over bijna tien
jaar terug. En het idee van
dat gespreksgroepje was dat
milieuorganisatie en boeren-
organisatie te vaak en te
veel tegenover mekaar ston
den. Het ging over de strijd
over de ruimte en aantal hec
tares. En de kwaliteit van
het milieu uiteindelijk. En
het heette toen nog het Boe
renbroodplan-idee, ooit ge
presenteerd op een studie
dag toen hebben ze een
begeleidingscommissie ge
vormd voor mensen, die dat
dan mee zouden kunnen hel
pen uitvoeren en toen ben ik
erbij gekomen. Voor mijn ge
voel zijn akkerbouwers ge
woon een beetje het slacht
offer geworden van de
ontwikkelingen na de oor
log: alsmaar meer en goed-
koper produceren en dat
heeft ze bedrijfseconomisch
in de knel gebracht. Maar
van belang is te laten zien
wat het nut van het vak is,
namelijk verantwoord en
goed voedsel produceren."
Duurt het lang voordat je er
kenning krijgt als je een to
taal nieuw idee lanceert?
„O, daar zou ik wel een boek
over kunnen schrijven," zegt
Niek Deïst. „Eerst moet je
een goed plan hebben. Nou
en dan ga je naar gemeente
en provincie: wat denken
jullie d'r van? Ze praten alle
maal over plattelandsont
wikkeling de natuur moet
samen met de landbouw re
creatie moet erbij kunnen en
economisch moet het ook
iets voorstellen. Dus ik heb
gewoon alle drie bij mekaar
gedaan, omdat ik die belan
gen wel in zie. Maar de ge
meente zegt: ik weet niet of
er beleid voor is. Dus dan
moet je maar eens naar de
provincie toe. En daar: goh,
ja leuk, maar eerst naar het
bestemmingsplan kijken en
dan komt het vervolgens
weer terug bij de gemeente.
En dan komen alle belangen
organisaties, landbouw en
natuur. En recreatieonderne
mers, van 'wij willen ook
wel uitbreiden.' Met andere
woorden: je bent voortdu
rend bezig om dat idee dat in
alle bezieling is ontstaan, om
dat te verdedigen en over
eind te houden. En op den
duur gaan ze toch wel den
ken: misschien is het nog
niet zo slecht, laten we het
maar eens een keer goed on
derzoeken. En op een gege
ven moment zegt de gedepu
teerde 'Prachtig zo'n
landschapscamping.' Ja, als
of hij het zelf bedacht heeft,
maar het heeft wel 6 a 7 jaar!
gekost."
Hoe zat dat bij jou Jaap?
„Ach, in Nederland stikt het
van de ideeën, er zijn ideeën
zat, je wordt ermee over
voerd maar het gaat er juist
om een idee om te zetten in
werk, volgens mij is dat de
kunst." En jij bent nu drie
jaar ermee bezig en het is na
tuurlijk al vrij snel erkend
geworden.,, Ja, dan moet je
ook geluk hebben, natuur
lijk hè. Ja als het drie keer
geregend had, had het mis
schien ook anders gelopen."
'En in de
bakkerswereld,
daar was de
stemming van
nou we worden
al doodgegooid
met nieuwe
broodsoorten,
enne het is wel
goed.'
Hoe zat het met de Zeeuwse
Vlegel Joop? „Nou, het is
niet meteen goed gegaan.
Het lijkt een beetje op wat
Nico ook vertelde, er is
enorm veel scepsis. Onder de
gevestigde orde in de land
bouw was het van 'als je op
zo'n manier tarwe moet te
len, dat wordt hooguit een
beetje kruidig kippenvoer.'
Kippenvoer, want als je geen
kunstmest strooit, krijg je
geen fatsoenlijke korrels. En
dat kruidig sloeg op een berg
met vuulte. Nee, dat wordt
niks. En in de bakkerswe
reld, daar was de stemming
van nou we worden al dood
gegooid met nieuwe brood
soorten, enne het is wel
goed. En het bevredigende is
dan dat je het met een clubje
doet. Dus bijvoorbeeld bak
ker Kik van Brouw, daar
heb ik mee gevoetbald vroe
ger, die zei 'Het wordt niks
hoor Joop,' maar ja die kon
toch ook geen nee zeggen, die
ging meedoen en die ging dat
nog leuk vinden. Dus ook
voor bakker Kik wordt het
dan iets van hemzelf. Dan is
hij d'r dus ook gemotiveerd
voor, dan komt hij zelf ook
met ideeën en dat heeft weer
z'n invloed op ons, want dat
stimuleert natuurlijk. Op
een gegeven moment deed de
provincie Zeeland ook mee
met subsidie, maar wij von
den wel, dat het bestaans
recht moest blijken of het op
eigen benen kon draaien.
Nou en dat is gelukt."
Als Peter de Koeyer net is is
binnengekomen, verschijnt
plotseling het blonde kopje
van Deïst junior in de deur
opening: „Je hebt je lichten
aangedaan," tegen Peter.
„Erger nog, ik heb ze niet
uitgedaan."
Creatieve initiatieven; hoe
lang moeten de kosten voor
de baat uitgaan?
Niek:Nou, ik heb er al be
hoorlijk wat in geïnves
teerd, want je kunt wel met
een tekeningetje en een heel
mooi verhaaltje erbij naar
de gemeente stappen, maar
ja dat is natuurlijk niet ge
noeg. Er moeten verkeerstel
lingen gedaan worden en
rapporten geschreven wor
den, waarom het wel en het
waarom het niet kan. Ik heb
deskundigen in de arm moe
ten nemen, want dat kun je
zelf niet die rapporten schrij
ven. Je moet goed beslagen
ten ijs komen. Maar het kost
veel geld.
Hoe verging het jou Jaap?
„Ja, dat heb ik heel bewust
gedaan. Het waren ook goe
de jaren toen, redelijk goede
jaren. Toen dacht ik nou ja,
nou kan ik me dat ook per
mitteren. Het is nog steeds
niet iets om rijk van te wor
den."
En bij de Zeeuwse Vlegel, za
ten daar veel risico's aan?
Joop: „Nee, iedereen deed
een stukje tarwe, dus met
die tarwe nam je risico ja.
Het risico was dus meer van
dat je iets op poten zet en het
lukt niet. Dat zou de teleur
stelling zijn. Financieel dus
eigenlijk niet zo Veel. Nu is
dat eigenlijk wel meer, want
het is nu dus een klein be
drijfje geworden. Er is ook
iemand in dienst en zo, dus
nou voel je die verantwoor
delijkheid wel, maar ik ben
nou zelf niet meer ongerust
dat het niet draait."
'Je kunt het ook
omdraaien en
zeggen van nou
dan kun je beter
ook op de kar
gaan zitten en
zorgen dat je het
zeifin handen
houdt en de
voorwaarden
kunt stellen.'
Peter heeft zijn lichten in
middels gedoofd en wordt
gevraagd iets te vertellen
over de motieven achter pro
ject Zonnestraal. „Het komt
voort uit mijn bestuursfunc
ties. Als voorzitter van de
boeren van het eiland, de
landinrichting Schouwen-
Oost was op komst en dan
weet je: je kunt er dwars
voor gaan liggen voor alle
natuurkweeks bij elkaar op
geteld en als je dat heel goed
organiseert en als je dat in
de hand houdt, is het maxi
male dat je een paar jaar uit
stel krijgt van ontwikkelin
gen, die in gang worden
gezet. Je kunt het ook om
draaien en zeggen van nou
dan kun je beter ook op de
kar gaan zitten en zorgen dat
je het zelf in handen houdt
en de voorwaarden kunt
stellen. Dus als er gepraat
wordt over natuurvriende
lijke oevers - je"kon op de
klompen aanvoelen, dat die
eraan kwamen - dan kun je
ook zelf akkerranden gaan
beheren. Dat was de achter
liggende gedachte. Dus het is
meer vanuit de organisaties
gedacht, dan bedrijfsecono
misch. De vergoeding van de
overheid is ook niet bedoeld
als winst, maar als vergoe
ding voor de inkomstender
ving."
'Het was net
toen ook in 1994
het jaar van
de hommel
en ik dacht goh,
als dat nou zo is,
dan kom op.'
Jaap: „Je weet nooit van te
voren of zo'n Zonnestraal
project ook economische
waarde heeft. Nou ja, die
route is mooi, men rijdt er
langs, het wordt bekend. Ze
komenenzien ook jouw be
drijf. Nou en de kunstroute
bij ons door de polder, heb
ik, of eigenlijk Karen, pas
verzonnen, nadat Zonne
straal er was. Dus toch, je
raakt door elkaar geïnspi
reerd en daarom werkt het,
zoals het werkt."
Hoe is het overigens met het
project Zonnestraal? „Nou,
we zitten precies tussen twee
subsidieperiodes in. Dat is
erg spannend. We rennen el
ke dag naar de brievenbus.
Het had in december bekend
moeten zijn."
Is het uniek of zien we het el
ders in het land ook? „Nee er
was eigenlijk alleen maar
wat ervaring in veenweide-
gebieden. In het akkerbouw
gebied was niks en je weet
als er een natuurvriendelij
ke oever wordt gecreëerd,
dan ontstaat er een plas-
dras-situatie, zo heet dat in
tern en dan weet je dat we
hier een rietkraag kunnen
verwachten van zo'n 7 meter
breed en dat is niet zo span
nend. Het was net toen ook
in 1994 het jaar van de hom
mel en ik dacht goh, als dat
nou zo is, dan kom op. Er
zijn acht soorten hommels in
Nederland, waarvan er zes
op de rode lijst staan, dus die
met uitsterven worden be
dreigd. Nou als dat nou wer
kelijk een vraag is, daar kun
je zo eenvoudig als boer een
antwoord op geven. En er
worden nu ook weer verras
send veel soorten hommels
geteld."
'En de bedoeling
is dat straks
burgers aandelen
in Zonnestraal
kunnen kopen en
daarmee kopen
ze dus voor een
jaar een stukje
natuur.'
We besluiten met een toe
komstvisie: Joop, we hebben
Zeeuws Vlegelbrood, bier,
koekjes, vlees en eierkoe
ken. „Ja, nou is het wel weer
even mooi hoor. Brood is de
core-business en dat blijft
het ook. En omdat het niet
die omvang heeft, die we er
van gedacht hadden, zou het
brood alleen een te smalle
basis zijn want daar kun
nen we 1,5 dag iemand uit
betalen. Daarom zijn die an
dere dingen erbij gekomen.
En er zijn er zeker een aantal
van, die goed genoeg zijn om
mee door te gaan."
Nico jouw toekomstvisie?
Wanneer is die landschaps
camping gereed? Niek: ..Ja,
ik hoop dat ik vandaag of
morgen toch een keer echt
kan beginnen. Ik hoop ge
woon dat het mogelijk is."
Jaap, gaat Zonnemaire Bui
tengewoon het Nort Sea
Jazzfestival nog overstijgen?
„Nee, wij slepen ons voort.
Nee, tuurlijk proberen we
verder te gaan. Nu structure
le subsidie van de provincie,
daar vind ik enorme waarde
ring uitspreken. Elk jaar
weer nieuwe ideeën en nieu
we plannen realiseren. We
willen het komend jaar iets
met poëzie gaan doen op de
boerderij en het erf, in plaats
van de beeldende kunstrou
te. We willen het wel klein
schalig houden. Maar ik ben
niet iemand van een vaste
formule."
Peter: „Nou ik denk dat het
boeren voorlopig nog wel
doorgaat, daar ben ik niet zo
ongerust over. En met Zon
nestraal zal binnenkort blij
ken wat de maatschappij er
voor over heeft en bij de aan
vraag van nieuwe subsidies,
wat de markt er voor over
heeft. Het is behalve land
bouwkundig in alle andere
opzichten een groot succes.
En het landbouwkundige is
dan de uitdaging om de
voortgang goed te gaan
doen. Er groeit nu namelijk
nogal wat ongewenste on
kruid tussen en dat zie je als
boer liever niet. En de bedoe
ling is dat we het project ook
op de markt brengen en dat
het dan een inkomstenbron
kan zijn voor de boeren en
tegelijkertijd kan dienen als
inspiratiebron voor aanslui
tende initiatieven. En de be
doeling is dat sticks burgers
aandelen in Zonnestraal
kunnen kopen en daarmee
kopen ze dus voor een jaar
een stukje natuur."
Tekst: Ali Pankow
Foto: Marijke Folkertsma
Thomasvaer
't Waterschap Zeeuwse
Eilanden, ook kustbe-
heerder van formaat!
t ging om bebouwing
onzer stranden,
kreeg kibbel met de
Waterstaat.
Pieternel
Ook zeer waakzaam
voorde kusten,
veiligheid wordt duur
betaald!
Zee laat nooit de mensen
rusten, de veiligheid
mag niet verschaald!
Thomasvaer
Ook nu wordt 't nog niet
zo'n eenheid,zoiets moet
langzaam groeien
vrouw.
En over alle nieuwe
blijheid, blijf ik m'n
landje nog maar trouw!
Pieternel
In de Nieuwe kerk te Z.
was weer heel veel te
doen.
Maar nu toch even
opgelet: voor straat
rondom was poen!
Thomasvaer
Doch rolstoeler bleef
buiten staan,
de trappen bleven hoog!
Waarom werd hier niets
aan gedaan,ondanks
herhaald betoog?
Pieternel
Bij nacht in haven van
Burghsluis,
ontplofte toen een jacht.
Dat ging gepaard met
veel geruis, aan boord
was toen geen wacht.
Thomasvaer
De berging werd een
zware klus, want
modder hield het vast.
Maar nu een urenlang
geprus, kwam 't wrak
toch uit z'n last.
Pieternel
De 'Aldi' opeende op
nieuw weer deuren,
aan Boerenweg in
Zierikzee.
Men schonk er koffie in
alle geuren,met vlaai,
viel dat toen even mee?
Thomasvaer
Unigro kwam dan daar
wat later, met 'Super'
onder 't zelfde dak.
Dit gaf toen eventjes een
kater, een addertje was't
dat toen zo stak.
Pieternel
De wijze mannen van de
gemeente
wisten van 'Super'
werk'lijk niets.
Zij werden wit tot op
't gebeente,
en klommen weldra op
dé fiets.
Thomasvaer
Pieternel, nu moet je
toch eens horen,
Schouwen-Duiveland is
ook nog aangegroeid.
Eenendertig hectare
land werd ons
beschoren,
en hier werd echt niet
mee geknoeid!
Pieternel
Thomasvaer, ik dacht
door stormen,
dat juist ook land
verloren ging.
Maar Waterstaat had
dus ook normen,
die een afkalving
verving?
Thomasvaer
Totaal werd Nederland
zelfs groter, 250 hectare
kreeg 't vaderland erbij!
Ons landje blijft voor
melk en boter,
ook Zeeland is hierdoor
erg blij.
Pieternel
Ligplaats aan 't Ooster
scheid voor jachten,
werd uitgebreid, niet
eerst te Bru.
Dit was waar velen zo
naar smachtten, 't viel
tegen voor 't jachtschip-
persmenu.
Thomasvaer
Het varen op de
Oosterschelde,
biedt veel wat
varensgast maar wenst.
Het was in onze krant
dat men al meldde:
Bru is de eerste plaasts,
vast onbegrensd.
Pieternel
Op eerste lentedag werd
begonnen, met weer een
Nieuwsbodereis.
Guur was 't weer, hoe
had men 't zo bedongen,
naar Engeland, een hele
hijs!
Thomasvaer
Drie dagen zou de reis
gaan duren, een plaatje
schoot men op Neeltje
Jans.
Al had het weer ook
maartse kuren, de
deelnemers waren wel
wat mans!
Pieternel
Te Bru, vond men, had
een geneesheer,
door spoedgeval te hard
gereden.
Bekeuring werd zijn deel
toen weer.
de wet is toch voor goede
zeden?