'Zeeuwen niet trots genoeg op taal'
Henk en Lenie Blom: fans en creatieve gebruikers van de streektaal
DINSDAG 30 DECEMBER 1997
OUDEJAARSBIJLAGE
13
Thomasvaer
In het verkeer was 't
droef,
soms weer eens gesteld.
Al houdt men snelheids
proef, en kost de drank
veelgeld.
Pieternel
De mens blijkt ergens
dom, en leert zo traag
hoe 't moet.
Maar eens bast de bom,
en wordt men fel beboet!
Thomasvaer
Het Oliegeultje bleef
gesloten, de zeehond had
hier ook domein.
Dit heeft toerisme steeds
verdroten, men bleef
daar zuchten van de
pijn...
Pieternel
Provincie kon geen
uitspraak geven, de
Raad van State wist niet
hoe.
W.S. U. Burghsluis bleef
bij streven: laat ons het
varen daar maar toe.
Thomasvaer
Krantenbezorgers
kwamen in actie,
voor een collega, zwaar
gewond.
Het scheelde maar een
kleine fractie, maar hij
werd opnieuw gezond.
Pieternel
Het was zo mooi dat
collegiale, zij schonken
hem sterk meegevoel.
En wilden allen hem nu
stale': weer bezorgen
was hun doel!
Thomasvaer
Bleek men op Schouwen
ook zo stom,
met dumping in een
gracht?
Dan wreekt zich dit toch
wel weerom, wie weet
wat dan ons wacht...?
Pieternel
Burgh had geen goede
perenoogst, nachtvorst
en schimmelziekte had
schuld.
De verkoop, en dit was
toch nog een troost,
heeftt resultaat nog
wat verguld.
Thomasvaer
Zelfbediening bij Dikke
Toren,
floreerde gezellig, goed.
De sluiting kon ons niet
bekoren, door Super nog
onvaste voet.
Pieternel
Betonrot in wat
woningen,
werd dreigend nu in stad
en land.
Alle Keizers en Konin
gen, zochten naar het
mis-verband.
Thomasvaer
Wie was toch eens zo
dom bij bouwen,
chloride in beton te
doen?
Een koper steunt op dit
vertrouwen:
ik mag toch waarde voor
mijn poen?
Pieternel
Zo werd toch weer het
eigen huis,
voor eigenaar geen grote
zegen.
In de wereld wordt
't nooit pluis,
men kwam hier weer
maar miskoop tegen
Thomasvaer
Klinisch bevallen bleef,
aan 't zijden draadje
even hangen.
Wat was te Zierikzee nu
scheef?,
kon men beter nog
verlangen.
Pieternel
Dat zijden draadje
bracht geen brokken,
huisartsen trokken aan
de bel!
Men is te Goes toen goed
geschrokken,
't kwam weer goed,
het werd geen rel.
Thomasvaer
Strandpaviljoen Zomer
zon, bij Kijkduin moest
de poorten sluiten.
Maar W.Z.E., strandbe-
heerder, bezon:
laat 't paviljoen met
winter buiten!
Pieternel
Zo moest men hier ook
weer bekijven,
wat is nu recht, wat is nu
krom?
Zo blaast men vele
vieren, vijven,
langs beemd en strand,
en ach: waarom?
Thomasvaer
Begrotingstekort, een
paar miljoen,
deed de burgers even
schrikken.
Men vroeg zich af: waar
bleef de poen?,
met geld blijft 't altijd
wegen, wikken...
Pieternel
De kraamafdeling ging
nu dicht,
maar verloskamer bleef
open.
Zo is Oosterschelde-
ziekenhuizen gezwicht,
niet begin van 't eind
is maar te hopen...
Hij schrijft elk jaar in sappig Zeeuws de eindejaars-
beschouwing van Wannes en Jannekee. Zij is Jan-
nekee en al net zo gepassionneerd bezig met taal.
Streektaal wel te verstaan want daar zijn Henk
Blom (62) en Lenie Blom-Schaleven (62) fans én cre
atieve gebruikers van.
De Wannes en Jannekee-ou-
dejaarsdialogen zijn in de re
gio vermaard vanwege de ra
ke typeringen en het fraaie
streektaalgebruik. Henk
Blom schrijft ze op het lijf
van Wannes (Arie Damman)
en Jannekee (Lenie Blom) en
daarbij gaat hij geen onder
werp uit de weg. De politiek
wordt een spiegel voorge
houden, maar ook alledaag
se dingen zijn verweven in
de samenspraak van het fic
tieve echtpaar. „Dat doe ik
al heel lang," aldus Henk
Blom. „Ach ja, ieder heeft
recht op z'n eigen gekte.
Lenie Blom schrijft óok in
dialect. Verhalen. Dat ont
stond ter gelegenheid van
een van de door haar echtge
noot op poten gezette
Schouwse muziekavond, als
onderdeel van een serie Zo
meravondconcerten. Dat eer
ste verhaal was een bestaand
verhaal, en bleek het begin
van meer voordrachtsessies.
Gaandeweg begon Lenie
Blom die verhalen aan te
vullen met eigen ervaringen
en later begon ze zelf jeugd
herinneringen om te zetten
in verhalen in de moedertaal
van de in Renesse geboren en
opgegroeide onderwijzeres.
Moeilijk? „Dat valt wel mee.
Ik schrijf het op zoals ik het
ook uit zou spreken. Fone
tisch. Er zijn eigenlijk geen
echte regels voor."
Fans van de streektaal dus,
maar verontruste fans. Henk
Blom schreef het jaren gele
den al in een ingezonden
brief die in de Zierikzeesche
Nieuwsbode gepubliceerd
werd. „Wij weten hoeveel
humor er in dialect te vinden
is. Wij weten hoe raak iets,
getypeerd kan worden. Maar
we weten ook dat het dialect
steeds verder teruggedron
gen wordt. Dat is jammer,
maar het is de realiteit. De
klok kan niet meer terugge
zet worden." In de paar jaar
die verstreken zijn tussen
het verschijnen van de brief
en het jaar 1997 zijn er wel
licht weer woorden in on
bruik geraakt.
Het echtpaar Blom betreurt
dat steeds minder mensen de
eigen streektaal bezigen en
de voor hun leefomgeving
typische woorden en uit
drukkingen kennen, maar
zitten niet bij de pakken
neer. „Als ik dertig jaar ge
leden aan de kinderen uit de
klas vroeg of ze wisten wat
een 'vazze' is wisten de mees
ten dat dat zeeuws voor
'graspol' is. Als ik het nu
vraag, is er geen enkele leer
lingen die het weet," illus
treert Henk Blom.
Lenie Blom knikt instem
mend. Zij heeft dezelfde er
varingen als haar echtge
noot. Sinds haar jeugd
verricht zij al hand- en span
diensten aan de samenstel
lers van het Woordenboek
der Zeeuwse dialecten en zij
merkt dat steeds minder
mensen nog echt dialect
spreken op Schouwen-Dui-
veland en het steeds moeilij
ker wordt om het woorden
boek verder aan te vullen.
Typisch Zeeuwse woorden
en uitdrukkingen worden
steeds minder vaak gebruikt
en raken langzaam maar ze-
ker in het vergeetboek. De
generatie die de woorden en
uitdrukkingen kent die
vroeger zo gewoon waren
maar nu met wenkbrauwen-
gefrons en schouderophalen
worden begroet is aan het
uitsterven. En met hen sterft
ook een stukje van de Zeeuw
se dialecten. Lenie Blom
heeft dan ook, altijd de oren
op steeltjes tijdens - bijvoor
beeld - dialectdagen en ont
moetingen met bejaarde
Schouwen-Duivelanders.
„En dan hoor je soms toch
nog een woord of een uit
drukking die je nog niet ken
de."
Dialectdeskundige wijlen
dr. A. de Vin uit Zierikzee
maakte er nooit een geheim
van dat wat hem betreft kin
deren op de basisschool
naast het Algemeen Be
schaafd Nederlands ook les
zouden moeten krijgen in de
eigen streektaal. Het echt-
Henk Blom, zelf werkzaam in het onderwijs is geen voorstander van les in streektaal op de basisschool. „Dat vind ik gewoon niet reëel.
Tekst: Piet Kleemans
Foto's: Marijke Fotkertsma
paar Blom is daar - hoewel
de streektaal hen na aan het
hart ligt - geen voorstander
van. „Ten eerste gaat het
niet om één dialect, maar om
een heleboel verschillende,
stelt Henk Blom. „In Ooster-
land klinkt het dialect weer
heel anders dan in Zierikzee
of Bruinisse. Maak daar dan
maar eens één lesboekje
voor. Dat is gewoon niet
reëel." Afgezien daarvan
vindt het echtpaar Blom dat
het uitgangspunt toch moet
blijven dat kinderen Neder
lands leren lezen, schrijven
en spreken. Om mondig te
kunnen zijn. „Natuurlijk wil
je wel de Zeeuwse dialecten
behouden, maar kinderen
moeten gewoon ook de Ne
derlandse taal beheersen."
Net als commissaris van de
koningin in Zeeland W. van
Gelder maakt het echtpaar
Blom zich zorgen over het
langzaam wegkwijnen van
het oude Zeeuws. Toch staan
ze niet achter de oproep van
de commissaris aan Zeeuwse
gemeenteraden om in het
dialect te vergaderen. „In
die gemeenteraden zitten
vaak niet alleen Zeeuwen en
tegenover de niet-Zeeuwen
is het niet hoffelijk om in
dialect te vergaderen." Wat
Henk en Lenie Blom opvalt
is dat veel Zeeuwen heel snel
geneigd zijn hun dialect te
onderdrukken, zich wellicht
een beetje schamen voor hun
streektaal die door anderen
weieens als 'boers' zou kun
nen worden betiteld. Het
MCD-cabaret - dat in de vijf
tiger jaren regelmatig lied
jes in de streektaal ten geho
re bracht - draaide de zaak
om in het liédje 'Ons binne
ma boertjes', tientallen ja
ren later nog eens door Arja-
on met veel succes ten gehore
gebracht op een dialectendag
in Kapelle. „Het getuigt van
een levend be§ef van eigen
waarde en een bewuste ge
hechtheid aan eigen levens
normen tegenover allen die
menen met minachting te
moeten neerzien op de
streekbevolking. Het woord
'boertje' kreeg in de humo
ristische context van het
liedje de gevoelswaarde van
een erenaam," schreef dia
lectdeskundige A. de Vin in
1985 in een paginagrote ver
handeling in de Nieuwsbode.
Toch werd en wordt dat door
veel Zeeuwen anders erva
ren. „Ik heb dat zelf ook wel
meegemaakt, thuis hier in
Renesse. Als ik dan als kind-
werd binnengeroepen als ik
's avonds buiten speelde was
Lenie Blom-Schaleven: ,,Ik moest van mijn moeder proberen minder 'plat' te praten.
het van 'Mo'k noe al nae bae-
de' en dan werd ik door mijn
moeder gecorrigeerd. Ik
moest netter praten, vond
zij," vertelt Lenie Blom.
Henk Blom haakt er op in.
„Ik heb weieens het idee dat
Zeeuwen niet trots genoeg
zijn op hun taal." Echtgeno
te Lenie vult hem aan: „Op
bijvoorbeeld Tholen en
Noord-Beveland hangen ze
veel sterker aan het dialect
dan hier op Schouwen-Dui-
veland. Mensen raken het
hier een beetje ontwend om
in dialect te praten."
Dat heeft volgens het echt
paar Blom verschillende oor
zaken. Overal op Schouwen-
Duiveland wonen naast
autochtone Zeeuwen ook
mensen die afkomstig zijn
van elders in Nederland.
Hoe meer dat er zijn, hoe
meer invloed ze uitoefenen
op de plaatselijke cultuur,
gewoontes en...taal. „Ik
denk dat het een soort assi-
mililatieproces is, dat men
sen zich aanpassen aan hun
veranderende leefomgeving.
Hier in de Westhoek wonen
veel mensen die oorspronke
lijk niet uit Zeeland komen
en zelfs al wonen ze hier al
heel lang dan nog kan het ge
beuren dat ze het Zeeuws ge
woon niet kunnen verstaan.
Dus passen de mensen hier
zich aan en spreken Alge
meen Beschaafd Nederland
tegen ze."
Verder wordt op radio en te
levisie - in ieder geval de lan
delijke zenders - bar weinig
aandacht besteed aan streek
talen. Een enkele keer wordt
een tv-serie in dialect ge
bracht, maar de program
ma's in het Algemeen Be
schaafd Nederlands hebben
overduidelijk de overhand.
Zelf spreken Henk en Lenie
Blom vaak ook Hollands in
plaats van Zeeuws dialect.
„Dat komt ook een beetje
door ons werk. We werken
allebei in het onderwijs en
voor de klas spreek je Hol
lands."
Een belangrijke rol bij het
instandhouden en ontruk
ken aan de vergetelheid van
dialecten dicht het echtpaar
Blom toe aan de lokale en re
gionale media. In de Zierik
zeesche Nieuwsbode ver
zorgde Ad Leij dekkers
onder het pseudoniem Arja-
on jarenlang 't Zeeuwse Oek-
je en Willem van Gilst uit
Bruinisse is met zijn ontboe
zemingen onder de titel
'Wullum' nog steeds te vin
den in de kolommen van de
Nieuwsbode. Omroep Zee
land wist Ad Leij dekkers te
strikken voor zijn gesproken
column 'Eutebeute' maar be
steedt ook in andere pro
gramma's de nodige aan
dacht aan dialect.
Een wat merkwaardig feno
meen is het wat het echtpaar
Blom betitelt als het 'Ver
zeeuwsen' van Hollands het
geen resulteert in een soort
nepdialect. Het klinkt
Zeeuws maar het is het niet.
En dat terwijl het Zeeuwse
dialect vaak heel veel zeg
gingskracht heeft. Een voor
beeld is het 'verzeeuwsen'
van duizelig in 'Duuzelig'.
Terwijl er het dialectwoord
'bezwuumd' is wat in ieder
geval volgens wijlen Arjaon
(Ad Leij dekkers) veel beel
dender is. „Als ik iemand
hoor zeggen dat hij boven op
de Dikke Toren bezwuumd
werd, spreekt mij dat dieper
aan. Dan weet ik beter hoe
hij zich voelt dan wanneer
hij het over duizeligheid
heeft," aldus Arjoan in 1988
inleen interview. En wat te
denken van de uitdrukking
'stuuken' die een wat bonki
ge manier van lopen aan
geeft, het woord 'warentig'
(warempel) en het overbe
kende 'Kwa' vaak in combi
natie met 'k gae mun padje
mae wé us opkorte' hetgeen
zoveel wil zeggen als Kom,
ik ga er maar weer eens van
door. 'Bel, bel 't is vreed'
staat zelfs op souvenir-hand
doeken en badlakens maar
als een bejaarde Zeeuw zijn
blik naar de lucht wendt en
opmerkt 'D'n draogergae
zakke' zal lang niet iedere
toehoorder snappen dat het
over de ondergaande zon
gaat.
Taal is levend en voortdu
rend onderhevig aan veran
dering. Taal wordt op ver
schillende manieren beïn
vloed. Franse hugenoten die
hun vaderland ontvluchtten
omdat ze vervolgd werden
en hun leven gevaar liep ga
ven een vleugje Frans aan
het Zeeuws, andere woorden
en uitdrukkingen verraden
een Engelse oorsprong en
hoe dichter Zeeland de Belgi
sche grens nadert hoe meer
overeenkomsten het
Zeeuws-Vlaam9 gaat verto
nen met het Vlaams zoals dat
in België gesproken wordt.
'Wilt ge nog een taske koffie,
of het ge geen goesting meer'
klinkt toch weer heel anders
als 'Mo'je nog een tesje, of ei-
je genogt'.
Taal is aan de ene kant van
een (lands)grens niet een
compleet andere dan aan de
andere kant. Henk Blom:
„Mijn moeder woonde in Ei
bergen, vlakbij de Duitse
grens. Die zei altijd tegen
mij 'je mot maor plat prao-
ten, dan verstejen je daor (in
Duitsland) best'. En dat was
ook zo." Het Gronings ver
toont veel overeenkomsten
met het Noord-Duits, terwijl
ook het Limburgs volgens
sommigen dichter bij het
Duits dan bij het Nederlands
staat.
Niet alleen de streektaal,
maar zelf de Nederlandse
taal staat onder druk in de
visie van het echtpaar Blom.
„Je moet eens opletten hoe
vaak Engelse woorden ge
bruikt worden. Niet alleen
in de sport maar bijvoor
beeld ook in de muziek. En
hier op Renesse hebben we
zelfs een 'real butcher' in
plaats van een 'echte sla
ger." In de muziek, waarin
Henk Blom zelf ook actief is,
is het al niet anders. Verre-
wég de meeste popgroepen
in Zeeland bedienen zich van
de Engelse taal. Alleen bij
voorbeeld een band als Sur
render doet hetzelfde als de
Achterhoekse rockers van
Normaal: zingen in de moer
staal.
Degenen die hetzelfde recept
volgen zijn liedjeszangers
als Peter Dieleman en Engel
Reinhoudt, maar hun pu
bliek is een beperkt publiek
en op Schouwen-Duiveland
houdt het wat betreft de mu
ziek in de moerstaal al hele
maal niet over. Dat was ook
de reden voor de oprichting
van de dialectgroep Kant'ooi
die met zang en voordracht
in Zeeuws dialect probeert
de belangstelling voor de
streektaal levend te houden.
Henk en Lenie Blom zijn -
hoe kan het ook anders - bei
den enthousiast lid van
Kant'ooi.
De groep brengt ballades in
het dialect van de Kop van
Schouwen over onder meer
de belevenissen van Janne
kee die per stoomtram een
ritje maakt van Burgh naar
Zierikzee. Ook in het reper
toire van Kant'ooi de levens
geschiedenis van Jikkemien
en een lied over de bijnamen
van de bewoners van ver
schillende dorpen: de Grut-
tepikkers, Steilooren en
Kraaien passeren de revu.
Tijdens de eerste optredens
van Kant'ooi waren de reac
ties enthousiast, maar ook
kritisch. „Als je dan bijvoor
beeld spreekt over kippen
roepen ze meteen vanuit de
zaal "t Bin hoenders'
Om de 'Zeeuwse taele' als
'de mooisten van aollemale'
te betitelen - zoals Arjoan
deed - gaat het echtpaar
Blom iets te ver. „Het is wel
zo dat het Zeeuws eigenlijk
van alle dialecten in Neder
land het dichtst bij de stan
daardtaal zoals die vroeger
in Nederland gesproken
werd staat, maar je moet
niet al te chauvinistisch wor
den," aldus Henk Blom. „Ik
heb het bijvoorbeeld wei
eens meegemaakt dat ie
mand in een winkel kwaad
werd omdat hij niet in het
Zeeuws te woord werd ge
staan. Terwijl hij niet eens
wist of het wel een Zeeuwse
was achter de toonbank. Dat
vind ik te ver gaan."
