Schouwse archivaris ontdekt
unieke kerstmuziek in Leiden
Zucht om zich te oefenen in de lieflijke zangkunst
Nederlanders blijven de
gewone stadsfiets trouw
Zeeuwse
middag
in kerstsfeer
Verkoop
van dennen
boswachterij
KINDEREN,
GEMEENTE,
ZINGEN
KE RSZANG.
1
VRIJDAG 6 DECEMBER 1996 NR 26091
Gezicht op de Hooglandsekerkgracht in het Leiden van 1782 met het Weeshuis en de Hooglandse kerk, zoals de tekenaar Hermanus
Petrus Schouten het zag. (Foto: Gemeentearchief Leiden)
(Door Mar van der Veer)
ZIERIKZEE - De Zierikzeese archivaris Sander
den Haan ontdekte enige jaren geleden in Lei
den een uniek stuk muziek. Het gaat om een
kerstcantate van de componist Ruppe, geschre
ven voor een koor van weeskinderen. Maandag
16 december verschijnt onder de titel 'Zucht om
zich te oefenen in de lieflijke zangkunst' het
boek over deze vondst.
7
Bekend merk via de vakhandeï favoriet
ZIERIKZEE - In het afgelopen jaar heeft bijna
éénvijfde van de Nederlandse huishoudens één
of meer fietsen (nieuw of tweedehands) ge
kocht. Ondanks het ruime aanbod in de fietsen
winkels van mountainbikes, sportfietsen en hy-
brides in allerlei kleurschakeringen en
voorzien van de nieuwste technische snufjes,
viel bij de aanschaf van nieuwe fietsen 51 pro
cent van de huishoudens de keuze op een 'gewo
ne, alledaagse stadsfiets'.
Precies tweehonderd jaar ge
leden vond in de Hooglandse
kerk te Leiden een bijzonder
concert plaats: een koor van
weeshuiskinderen zong een
kerstcantate. Het was een
vreemd verschijnsel. Aller
eerst een koor van weeshuis-
kinderen en daarnaast een can
tate van zo'n onverwacht
muzikaal hoog niveau dat we
de Nederlandse muziekge
schiedenis met andere ogen
moeten gaan bekijken.
De 'Kerstcantate' van de com
ponist Ruppe doet denken aan
werken van Mozart en Haydn.
En dat op Nederlandse bodem.
Niemand wist van het bestaan
van deze cantate af. De ontdek
ker werkt en woont tegen
woordig in Zierikzee: de archi
varis Sander den Haan.
Enkele jaren geleden was hij
bij het gemeente-archief Lei
den bezig het archief van het
'Heilige Geest- of Arme Wees-
en Kinderhuis' van de sleutel
stad te ordenen. Het bleek een
enorme klus.
Het eeuwenoude archief was
zeer uitgebreid. Tweeneenhalf
jaar lang was hij ermee bezig.
Het was een spannende perio
de. Steeds opnieuw was er de
kans om iets bijzonders te ont
dekken. Op een dag stond hij
met een pakket geschreven
muziek in handen: 'Portefeuil
le met muziek voor het Paasch-
feest en andere muziek'.
Op dat moment wist Den Haan
niet wat de waarde van de
vondst was. Want achteraf zat
er nog een groter werk in die
zelfde portefeuille: een uitge
breide kerstcantate. Hij nam
contact op met musicus en com
ponist Peter Kann. Wat zij ont
dekten was een bewijs: het mu
ziekleven in de 18e eeuw van
Nederland was veel boeiender
dan muziekhistorici ons doen
geloven.
Vlak voor de kerstdagen, op 16
december verschijnt hun geza
menlijk geschreven boek:
'Zucht om te oefenen in de lief
lijke zangkunst. Het zangkoor
van het Leidse Weeshuis in de
Bataafs-F ranse tijd'.
Schilderachtig:
Het decor van de muzikale
vondst is schilderachtig: er
wordt in een Leids weeshuis
een koor opgericht. Al een aan
tal keren hebben de wezen bij
bijvoorbeeld de installatie van
een regent of regentes een lied
gezongen. Men vindt het zo
aardig dat men besluit een
koor op te richten. Er wordt
om te oefenen een kabinetor
gel gehuurd.
Het orgel is gebouwd door Mit-
tenreiter, dezelfde orgelbou
wer die het voormalige orgel in
de Lutherse kerk van Zierik
zee heeft gebouwd. Eerst staat
het koor onder leiding van de
particuliere zangleraar Duvil-
le, drie jaar later wordt nie
mand minder dan de bekende
musicus en componist Chris
tian Friedrich Ruppe dirigent
van het koor. Op 'derde kerst
dag' 1796 geeft het koor een
uitvoering in een bomvolle
Hooglandse kerk. Na afloop is
iedereen enthousiast. De re
genten trakteren op koffie, tul
band en babbelaars.
Het is schitterend materiaal
voor een nostalgische televi
siefilm. Maar in feite is er iets
bijzonders aan de hand. In hun
boekje plaatsen de auteurs de
korte geschiedenis van het
koor in ander licht. Niet in de
sfeer van nostalgie, maar als
een vooruitstrevend muzikaal
gebeuren van een moderne
tijd.
Alles hebben de auteurs onder
zocht om die bijzondere kerst
dag dichterbij te brengen. „Ik
ontdekte zelfs dat het een dag
tevoren in Haarlem min
twaalf graden was," zegt San-
der den Haan. Twee uur lang
zitten de mensen in een ijskou
de kerk, die door meer dan
tweehonderd kaarsen verlicht
wordt. Professor Johannes
Henricus van der Palm luistert
met een toespraak de ceremo
nie op. In de kerk zit het pu
bliek, een orkest en het koor.
De besneeuwde koetsen en sle
den die buiten staan zijn onder
andere die van de regenten.
Mensen met een moderne visie.
Zij vinden het belangrijk dat
de wezen een muzikale vor
ming krijgen. Daarmee kun
nen zij de godsdienstige opvoe
ding verdiepen. Maar nog
opvallender voor die tijd is dat
zij de wezen ontspanning door
muziek willen bieden. Van
daag kijkt niemand meer van
zo'n gedachte op. In de meeste
weeshuizen van die tijd heer
ste echter een streng regime
waarbij voor ontspanning nau
welijks plaats was.
Ommegaanders
'Verheffing van het volk.' In
de verte horen we de idealen
van de Franse revolutie: vrij
heid, gelijkheid en broeder
schap. Ook dat is in de kerk te
zien: naast de regenten zijn ook
honderden wezen aanwezig die
niet voor het koor geselecteerd
zijn. Kennelijk waren het
vooral de bevoorrechte 'omme
gaanders' of andere 'oppassen
de wezen' die in het koor mee
mochten zingen.
Een ander nieuw beeld is een
orkest in een kerk. Een tot nu
toe onbekend verschijnsel in
een calvinistisch godshuis.
Zelfs een koor is vreemd. Een
voudig omdat er nog geen
(kerk)koren bestonden. Hét
koor zingt een speciaal gecom
poneerde kerstcantate.
Het blijken geen lieflijke
kerstliedjes te zijn, maar het is
muziek van hoog niveau, com
pleet met aria's, recitatieven,
duetten en koordelen. En alles
in de Nederlandse taal. Niet
lang geleden is na eeuwenlang
geharrewar over de psalmbe
rijming van Datheen een mo
derne nieuwe berijming (1773)
ingevoerd. De gedachten gaan
uit naar een eerste Nederland
se gezangenbundel. Nog voor
het verschijnen van deze bun
del klinken in de Hooglandse
kerk al de teksten die heel veel
lijken op de sfeer van de ko
mende Evangelische Gezan
gen.
Partituur
De portefeuille met de gevon
den muziek bevatte alleen
koorpartijen en partijen voor
losse instrumenten. Compo
nist en musicus Peter Kann
kreeg de mogelijkheid om de
oorspronkelijke partituur
voor de dirigent weer te re
construeren. „Ik heb er een
aantal uren per dag aan ge
werkt vertelt hij. Op het laatst
werden het zes tot zeven uur
per dag. Na een jaar was het
klaar."
Toen was er maar één gedachte
bij hein. „Ik wil het horen!"
Het was een bijzonder momént
toen ze met een kleine groep in
informele kring de 'Kerstmu
ziek 1796' na bijna tweehon
derd jaar weer tot klinken
brachten en zij als eersten deze
muziek weer hoorden. Inmid
dels kan iedereen van deze mu
ziek kennis nemen. Musica ad
Rhenum heeft met medewer
king van het ensemble Bouzig-
nac Utrecht en een aantal solis
ten onder leiding van Jed
Wentz het werk op de cd gezet.
Op de cd staan de Christmas
Cantata en de Easter Cantata.
Waarschijnlijk is voor een En
gelse aanduiding gekozen om
het werk ook internationaal
onder de aandacht te brengen.
Hoewel 'Kerstmuziek 1796'
wel de vorm van een cantate
heeft, is het nooit zo genoemd.
De Easter Cantata is strikt ge
nomen in het geheel geen can
tate omdat het bestaat uit uit
sluitend 'Gezangen voor het
Paaschfeest.'
Dat neemt niet weg dat het
luisteren naar de cd verras
send is. De Nederlandse taal,
mits goed gezongen, leent zich
uitstekend ook voor werken in
een classisistische stijl die
meestal in het Duits geschre
ven zijn.
'Door het luisteren naar deze
muziek ontluikt de muzikale
wereld van de Nederlandse 18e
eeuw. En deze wereld blijkt
anders dan de meeste muziek
geschiedenissen doen vermoe
den. Het was hier een komen
en gaan van grote componisten
en musici. 'De schoonzuster
van Mozart was zelfs zangeres
in Amsterdam' merkt Sander
den Haan op. De auteurs leve
ren het bewijs in de bijlagen
van het boek: De namen en
woonplaatsen van de ongeveer
honderd componisten die in de
periode 1750 - 1820 in Neder
land werkzaam waren.
Namen
De bijlagen bevatten overi
gens nog meer verrassingen: de
complete teksten van de ge
vonden werken, de muziek
stukken die door Ruppe voor
het Zangcollege en Leidse en
Haagse koren geschreven wer
den en misschien wel het aar
digst de ontdekte namen van
de kinderen die in het koor ge
zongen moeten hebben.
In het boekje worden lijnen ge
trokken naar componisten die
op de een of andere wijze mu
ziek schreven in verband met
kinderhuizen. De lijn met Han
del (Messiah) en Vivaldi (Ospe-
dale - Venetië) lijkt aanvanke
lijk overtrokken, maar wie het
boekje leest en de cd beluistert
ontdekt dat die best getrokken
mag worden. Het voorbeeld
van achttiende-eeuwse Neder
landse kerkmuziek van eigen
bodem mag een bijzonder
plaatsje innemen in boeken
kast en cd-verzameling.
'Zucht om zich te oefenen in de
lieflijke zangkunstHet zang
koor van het Leidse Weeshuis
in de Bataafs-Franse tijd. Au
teurs: S.W.M.A. den Haan en
P.M. Kann, Alphen aan de
Rijn 1996. ISBN 90 6471 290 5
met voorwoord van Ton
Koopman) f 22, 50
CD Christmas Cantata - Eas
ter Cantata Chr. F. Ruppe
(1753 - 1826) label NM Classics
92067) f 39,50.
GOES - In Prins van Oranje in
Goes heeft er op zondag 22 de
cember een Zeeuwse middag in
kerstsfeer plaats. De netto-op
brengst van deze middag is be
stemd voor Terre des Hommes.
Liefhebbers van streektaal en
muziek en zang van eigen bo
dem kunnen hun hart ophalen
op deze sfeervolle middag. Or
ganisator Engel Reinhoudt
van de Stichting Goed Zeeuws
Goed Rond heeft een geva
rieerd programma weten sa
men te stellen. Het in kleder
dracht gestoken koor van Ons
Boeregoed brengt traditionele
kerstliederen ten gehore. Ook
worden er op deze middag
twee verhalen verteld. Paul
Proost, speler van toneelgroep
Heer Hendrik, brengt een oud
Zeeuws verhaal met humoris
tische strekking en Sankie
Koster vertelt een meer dra
matisch getint Zeeuws ver
haal. Tenslotte zijn er nog op
tredens van de achtjarige
violist Mathieu van Bellen uit
Hulst en van de Zeeuws-
Vlaamse muziekgroep Am-
bras. De middag begint om
14.00 uur en kost de bezoeker
tien gulden entree. Kaarten
zijn te reserveren bij de Prins
van Oranje in Goes: 0113 -
215154.
WESTENSCHOUVVEN
Staatsbosbeheer verkoopt
donderdag 12, zaterdag 14,
woensdag 18 en zaterdag 21 de
cember dennen uit de boswach
terij Westerschouwen.
De jonge dennen, die worden
verkocht als kerstbomen, ko
men uit de brandvertragende
singels langs de paden in de
boswachterij. Deze singels vor
men een afscheiding tussen de
verschillende bosvakken en
bestaan hoofdzakelijk uit loof
bomen. Loofbomen hebben bij
bosbrand een brandvertragen
de werking. De jonge dennen
hebben zich daar op een na
tuurlijke manier tussen ge
zaaid en moeten er uit worden
gehaald. De verkoop vindt
plaats bij het kantoor van
Staatsbosbeheer aan de
Kraaijensteinweg 140 in Wes-
tenschouwen, van 9.00-12.00
uur.
Van d^ overige huishoudens
koos 21 procent voor een sport-
fiets of hybride, 11 procent
voor een mountainbike of
ATB, I procent voor een race
fiets en 16 procent voor een
kinder- of jeugdfiets. Dit
blijkt uit het onderzoeksrap
port 'Fietsen kopen' van het
Hoofdbedrijfschap Detailhan
del.
Consumenten willen een fiets
met een lange levensduur, die
weinig onderhoud vergt en
waarvan de verlichting deugt.
Tweederde van de kopers gaat
hierbij af op bekende merken
en de helft denkt die zekerhe
den in het Nederlands fabri
kaat te vinden. De meeste
fietskopers (60 procent) letten
scherp op de prijs, maar dan
wel in relatie tot de kwaliteit.
Slechts éénvijfde denkt dat
een fiets van 500,—gulden net
zo goed is als een fiets van 100,-
gulden.
Vormgeving
Consumenten hebben bij aan
koop van sportfietsen en
mountainbikes meer dan een
gemiddelde belangstelling
voor opvallende vormgeving,
kleurstelling of geavanceerde
technische toepassingen. Bij
de alledaagse stadsfiets spelen
deze aspecten een meer onder
geschikte rol met uitzondering
van de kleurstelling die door
de helft van de kopers in deze
categorie als belangrijk wordt
ervaren.
Consumenten van 55 jaar en
ouder vormen een interessante
kopersgroep voor de rijwielde
taillisten in ons land. Niet al
leen omdat deze bevolkings
groep in omvang sterk
toeneemt, maar. ook omdat zij
relatief vaker duurdere stads-
fietsen (vanaf 1.000,-gulden)
kopen en zelfs prijzen van
1500,- gulden niet schuiven.
Voor ouderen is fietsen vaker
een vorm van vrijetijdsbeste
ding en een manier om fit te
blijven, terwijl jongeren de
fiets meer als vervoersmiddel
gebruiken om van A naar B te
komen.
Van de in het afgelopen jaar
aantal gekochte fietsen betrof
62 procent een nieuwe en 38
procent een tweedehands fiets.
Motieven om een tweedehands
fiets te kopen zijn niet alleen
van financiële aard. Het feit
dat men zich met de fiets in een
diefstalgevoelige omgeving
begeeft of dat de vorige fiets
gestolen is, zijn ook belangrij
ke redenen om in het tweede
hands circuit te kopen (twee
vijfde van de kopers).
Vakhandeï
Van alle nieuwe fietsen wordt
86 procent bij de vakhandeï ge
kocht en van alle twéedehands
fietsen 48 procent. De belang
rijkste reden om bij de vak-
handel te kopen is het vertrou
wen dat men in die
.fietsenwinkel heeft of op aan
raden van familie of vrienden.
Voor 42 procent van de kopers
is de goede naam van de zaak
en mond-tot-mond-reclame
van doorslaggevende beteke
nis.
De prijs is voor de consument
de enige reden om elders - bij
voorbeeld bij discounters,
openbare verkopingen, twee
dehands-handelaren of super
markten - een fiets te kopen.
De rijwielverkoper speelt een
grote rol in het keuzeproces
van de consument. Hoewel de
consument tegenwoordig goed
georiënteerd is voorafgaande
aan de koop, staat hij of zij in
deze branche nog open voor
een vakkundig aankoopad
vies.
Driekwart van de potentiële
fietskopers weet bij het bin
nenstappen van de winkel nog
niet welk merk hij wil, éénder
de heeft nog geen prijs in ge
dachten en bij een kwart wordt
zelfs het type fiets pas in de
winkel bepaald.
Op Donderdag den 27. December 1798.
Des Avonds ten Vyf L'urcn.
ZULLEN DE
WELKE IN HET
H. GEEST of ARMEN WEES- zs KINDERHUIS
D E E Z E R
Op de gunstige Toelage van zeer veden onzer
Stadgenootcnin het
ONDERWEEZEN WORDEN,
IN DE
HOOGLANDSCHE KERK,
Openlijk blikten hunner vorderingen gecvenmet het Zingen
ran een Nieuw op Muziek gebragten
Al wie verkiest bij dceze plegtighcid tegenwoordig te zijn, be
lieve zich te voorzien \an een IntrcO-Billictzonder welk
niemand wordt toe^claatcn, zijnde öczclvcn rc bckouuicn bij
den binncvadcr in t gemelde Huis, als roede dc Zangftukkcn,
e'k vooreen Zoihall, ten voordede ruahc 1 Zawj-lnrtifuuc.
Aanplakbiljet met de aankondiging van de Kerstmuziek 1798.
(foto: Gemeentearchief Leiden)
De alledaagse degelijke fiets zonder toeters en bellen is nog
steeds populair. (Foto: Joop van Houdt)
Tot en met zaterdag 7 december
Brouwershaven Creatieve kerst werkstukken. Noordwal
Kreatief. Dagelijks van 10.00 tot 16.30 uur
(behalve op dinsdag-, woensdag- en vrijdag
middag en zondag).
Zaterdag 14 en zondag 15 december
Burgh-Haamstede Werk cursisten. Galerie 't Zuuddek. 11.00 tot
16.00 uur.
Tot en met vrijdag 20 december
Brouwershaven Etsen en houtobjecten Dies de Jonge. Stad
huis. Van maandag tot en met vrijdag van
09.00 tot 12.00 uur en van 13.30 tot 16.00 uur.
Tot en met 5 januari
Renesse Sint-Nicolaas en Santa Claus. Blikmuseum
De Blikvanger. Dinsdag en vrijdag van 10.00
tot 12.00 uur. Zondag 17 november, zondag 8
december en zondag 5 januari van 11.00 tot
15.00 uur.
14 december tot en met 6 januari
Burgh-Haamstede Expositie kerststallen en -groepen De
Bewaerschole. Maandag t/m zaterdag 13.30-
16.30 uur. Eerste kerstdag en nieuwjaarsdag
gesloten.
