'De HBS, school uit duizend, onze vreugd en onze smart'
In 125 jaar van Hogere Burger School tot Regionale Scholengemeenschap
u
VRIJDAG 28 OKTOBER 1994 NR 25662
De school aan de Manhuisstraat. Leerlingen wachtend op 'de sirene
WÊËr
'ïwm
- j,
y 'y
|f[<r v M b
f* f
pï; - mêwmtË
Zé
Ssü J1LX
Rector Soesman (links) en leraar geschiedenis- en staatsinrichting G. Timmermans:
Leerlingen worden voorbereid op het zelfstandig zoeken van een weg in de maatschappij".
Het lerarenkorps in 1930 voor de schoolingang. Zittend van links naar rechts: drs. A. J. van der
Molen, me). D. Blankwaardt, dr. H. de Noo Bzn., me). A. C. G. Oudemans, L. Bouter, staand:
drs. C. Schravesande, dr. W. J. Klein Wassink. J. M. T. Hefting, N. J. Visser, dr. J. C. Röhner,
dr. U. Schults, dr. J. J. Westendorp Boerma, J. Bongertman.
ZIERIKZEE - „Duide
lijk en zeldzaam bewijs
voor het natuurlijk
overwicht dat juffrouw
Oudemans had op haar
pupillen is voor mij
nog" altijd de bijna vol
maakt ontspannen
wijze waarop ze haar
bijnaam zelf gebruikte.
„Pas op dat jullie ouwe
Kee niet beduvelen
hoor Je hoort het
haar nog zeggen, wan
neer zij resoluut de
klas binnenstapte, al
tijd voorzien van een
flinke tas met daarin
alle attributen die der
vrouw zijn en natuur
lijk de 'spullen' van de
school. Juffrouw Oude
mans had stijl en een
zekere grandeur. En
het was niet de Franse
taal zonder meer die
haar zo boeide, maar de
hele achtergrond van
de Franse cultuur die
men altijd achter haar
doceren vermoedde.
Kee heeft ons allemaal
een beetje francofiel ge
maakt."
Deze herinnering, opgete
kend door de oud-hoofdredac
teur van de Zierikzeesche
Nieuwsbode, M. J. Bij de
Vaate, is kenmerkend voor
de invloed die zijn schooltijd
op de gemeentelijke Hogere
Burger School uitoefende op
de vorming van zijn persoon
lijkheid. De hoofdredacteur
was een man met stijl en
grandeur, die regelmatig
Franse zinnen gebruikte. De
school, die in 1869 werd ge
sticht als gemeentelijke Ho
gere Burger School en zich in
de loop van de 125 jaar ont
wikkelde tot de huidige Re
gionale Scholengemeenschap
Professor Zeeman, vormde
een belangrijk element in de
vorming en ontwikkeling
van vele duizenden jonge
mensen op Schouwen-Duive-
land. ,,De school heeft in de
regio Schouwen-Duiveland
een wezenlijke functie als on
derwijsvoorziening. Het is
een voorziening waarop we
zuinig moeten zijn", aldus de
huidige rector R. Soesman.
Daarom wordt het 125-jarig-
bestaan van de school in no
vember en december gevierd
met allerlei activiteiten.
Onder het motto '125 jaar:
Van Hogere Burger School
tot Regionale Scholenge
meenschap Professor Zee
man' wordt een symposium
gehouden, een musical opge
voerd, een foto-tentoonstel
ling ingericht en een einde-
jaarsviering georganiseerd.
Om terug te blikken, stil te
staan en vooruit te kijken
naar het middelbaar onder
wijs in Zierikzee.
Het begon allemaal in 1868
toen de Zierikzeese gemeen
teraad besloot een Hogere
Burger School te stichten, op
basis van de nieuwe Middel
baar Onderwijs Wet van
Thorbecke. Wethouder De
Jonge was de enige die be
denkingen opperde. Het leek
hem een te kostbaar plan en
hij zette vraagtekens bij het
grote aantal vakken dat op
de school zou worden onder
wezen. Hij vreesde dat ,,zoo
niet allen, dan toch velen ge
vormd worden tot oppervlak
kige betweters, die met een
vernis van geleerdheid be
dekt niet anders zijn dan
halve- en quasi geleerden,
zeer mank gaande aan het
euvel van verwaandheid." De
wethouder miste het opvoe
dende en godsdienstige ele
ment in de school en voorzag
afglijden naar materialisme.
Burgemeester Cau zag de toe
komst niet zo somber in en
de school werd met instem
ming van het hele gemeente
bestuur (ook De Jonge stem
de niet tegen) opgericht. Ze
kreeg de naam gemeentelij
ke Hogere Burger School
(HBS). De leider van de vroe
gere Franse school, G. Kok jr
werd directeur. Op het erf
achter zijn woning aan de
Poststraat (de huidige mu
ziekschool) werd voor ruim
26.000 gulden een nieuw
schoolgebouw gerealiseerd.
Nog voordat het schoolge
bouw was voltooid gingen de
lessen op 2 september 1869
van start met 48 leerlingen.
Behalve Kok werden tien le
raren benoemd, waarvan de
helft ook les gaf aan de Bur
geravondschool. Een oplei
ding die bij de oprichting van
de HBS aan deze school werd
gekoppeld, maar later opging
in de Ambachtschool. De eer
ste overgangsexamens op de
HBS leverden 'verrassende
uitkomsten' op. Ondanks
'zeer goede vorderingen' kon
den de beide leerlingen van
de vierde klas niet worden
bevorderd. Ze hadden het
peil van de eindexamenklas
nog niet bereikt. Blijkbaar
werd de moeilijkheid van het
middelbaar onderwijs onder
schat. Alle leerlingen voor de
aanvankelijk geplande school
voor ULO en MO waren naar
de HBS 'overgeheveld' maar
voor velen bleek dit te hoog
gegrepen.
Professor Zeeman
Ook Pieter Zeeman uit Zon-
nemaire, die in 1877 als
twaalfjarige toelatingsexa
men deed voor de HBS in
Zierikzee, bleek de nodige
moeite te hebben met de leer
stof. Ondanks zijn vlijt die in
de oude stukken van de
school als 'zeer goed' wordt
omschreven had hij vooral
lage cijfers voor natuurlijke
geschiedenis. Van de derde
naar de vierde klas ging hij
over met de hakken over de
sloot, maar daarna ging het
beter. In 1882 slaagde Pieter
Zeeman voor het eindexamen
met een hoog cijfer voor na
tuurkunde. Tot zijn eigen
verbazing, omdat hij van me
ning was dat zijn leraar zelf
de elementaire grondbeginse
len van het vak nog niet
onder de knie had. Zeeman
ging natuurkunde studeren
en werd wereldberoemd toen
hij in 1896 aantoonde dat
licht, dat wordt uitgezonden
door een bewegend elektron
via een magnetisch veld
wordt gesplitst. Hij werd
buitengewoon hoogleraar in
Amsterdam en kreeg in 1902
samen met zijn leermeester
Lorentz de Nobelprijs voor
natuurkunde.
Het aantal leerlingen op de
gemeentelijke HBS in Zierik
zee daalde ondertussen tot 38
in 1890. Dit ondanks het feit
dat in 1879 werd besloten ook
meisjes toe te laten tot de op
leiding. Met de komst van de
RTM-tram op Schouwen-Dui
veland, vlak na de eeuwwis
seling, groeide het aantal
buitenleerlingen (leerlingen
die vanuit andere dorpen
kwamen) sterk. In 1906 had
de HBS meer dan honderd
leerlingen en kreeg steeds
meer het karakter van een
streekschool. De financiële
lasten begonnen zwaar te
wegen voor de gemeente en
de onderlinge irritatie tussen
het gemeentebestuur en de
leerkrachten van de school
groeide. Zo verwierp de raad
een voorstel om een leraar te
ontslaan, die geen orde kon
houden. School-directeur De
Bruyne, die de in 1901 overle
den Kok opvolgde, was zo
boos dat hij zelf dreigde met
ontslag. Tenslotte beslisten
Gedeputeerden Staten van
Zeeland dat de omstreden le
raar moest gaan.
Mede door de inzet van Twee
de Kamerlid mr R. J. H. Pa-
tijn, die Schouwen-Duiveland
vertegenwoordigde, nam de
Rijksoverheid in 1907 de
school en de directeurswo
ning kosteloos over van de
gemeente. De toegang naar
de school werd verlegd naar
de Poststraat, waar de oude
stoep nog steeds is te zien
voor de ingang van de Mu
ziekschool. Vanwege het
groeiende aantal leerlingen
werd het gebrek aan ruimte
steeds nijpender. Men moest
gebruik maken van allerlei
noodvoorzieningen. Bij het
vijftig-jarig bestaan van de
school in 1919 werd als 'feest
gave' van de minister dan
ook een nieuw schoolgebouw
verlangd. De minister zegde
dit toe, maar het zou nog tot
1936 duren eer de wens werd
gerealiseerd.
Door de overgang naar Rijks
HBS werd de school-direc
teur niet meer op de vingers
gekeken door de gemeente
raad. De inspecteur zat ver
weg in Den Haag. Een keer
per jaar kwam hij naar Zie
rikzee, waar hij 's avonds ar
riveerde per tram en over
nachtte in een hotel. Zodra
hij was gesignaleerd ging het
gerucht rond dat 'het gele ge
vaar' in aantocht was. Dit
vanwege de tanige gelaats
kleur en kleine gestalte van
inspecteur Ten Bruggecate.
In 1936 verrees langs de Man
huisstraat het gele bouw
werk, dat vorig jaar werd af
gebroken ten behoeve van de
bouw van een servicewonin-
gencomplex voor ouderen.
Hierin konden alle leerlingen
onder één dak les krijgen. In
het nieuwe gebouw werd de
oude schoolbel vervangen
door een oorverdovende sire
ne. Het was dit gebouw waar
ook de oud-hoofdredacteur
van de Nieuwsbode, Tinus
Bij de Vaate zijn middelbare
schooltijd doorbracht. In het
boek 'honderd jaar blokken'
dat in 1969 werd uitgebracht
ter gelegenheid van het 100-
jarig bestaan van de school
beschrijft hij enkele leer
krachten waarvan hij les
kreeg.
Mootje
Drs A. J. van der Molen, die
door de leerlingen werd om
schreven als 'Mootje' of 'Mo',
droeg nog een bolhoed en
losse manchetten toen die al
heel moeilijk of niet meer te
verkrijgen waren in de win
kels. Hij was volgens Bij de
Vaate de perfecte wis- en na-
tuurkundeleraar, degelijk en
strevend naar perfectie. Een
man die streng was voor zich
zelf, maar ook zijn leerlingen
streng aanpakte. „Geintjes
maken bij Mootje was zo iets
als politieke zelfmoord. Be
roemd is zijn uitroep: 'Weet
je 't of weet je 't niet?' tegen
een leerling die voor het bord
stond te schutteren. Meestal
volgde daarna onverbidde
lijk: 'Ga maar zitte'. Dan
kwam het cijferboekje en
werd de zoveelste 'pin' neer
geschreven."
Doktor Klein Wassink was
een leraar die de geheimen
van de natuurkunde 'uit de
losse pols' duidelijk maakte.
,,Aan zijn methode lag een
schijnbare nonchalance ten
grondslag die, zo bleek bij
examens, toch echt 'to the
point' was. Eens hield de,
zeer gespierde, leraar de
klasdeur dicht omdat de leer
lingen al te demonstratief
slenterend in de gang nader
den. Plotseling liet hij los
zodat de helft van de. aan de
deur trekkende leerlingen in
de gang tuimelden. Een week
later was hij zelf iets te laat
en deden de leerlingen het
zelfde spelletje. Dat viel ui
teraard verschrikkelijk ver
keerd. Zijn reactie: 'Maar
verdraaid knaapjes, dat is
toch lang niet hetzelfde".
In 1946 werd aan de Rijks
HBS een gemeentelijke gym
nasiale afdeling gekoppeld.
Gemeentelijk omdat rijkson
derwijs in klassieke talen
wettelijk onmogelijk was. De
naam van de school werd
Zierikzees Lyceum en in 1955
Professor Zeemanlyceum,
naar de beroemdste oud-leer
ling. Behalve Grieks en La-
tijn werd muziek aan het
vakkenpakket toegevoegd.
Ondanks alle inspanningen
kwam de gymnasiale afde
ling nooit tot werkelijke
bloei. Op het agrariscïie
Schouwen-Duiveland waren
niet zoveel universitair ge-
vormden die voor hun kinde
ren een soortgelijke oplei
ding wilden. Bij de invoering
van de Mammoetwet in de ze
stiger jaren was het de vraag
of het Professor Zeemanly
ceum wel zou kunnen worden
omgezet in een atheneum.
In ruil voor de toezegging
van de Rijksoverheid dat de
HBS zou worden omgezet in
een combinatieschool van
atheneum en HAVO hief de
gemeenteraad in 1967 de
gymnasiale afdeling op. De
Rijksscholengemeenschap
Professor Zeeman was een
feit. In dat jaar werd P. Vis
rector. Door het groeiend
aantal leerlingen kampte de
school opnieuw met ruimte
gebrek. Regelmatig reden of
liepen groepen scholieren
door de stad op weg naar een
van de noodlocaties die ver
spreid lagen over heel Zierik
zee. In het begin van de tach
tiger jaren werd het huidige
schoolgebouw aan het Hat-
fieldpark in gebruik geno
men.
Het onderwijs is de afgelo
pen 25 jaar grondig gewij
zigd, zo blijkt uit een toelich
ting van de huidige rector
Soesman en leraar geschiede
nis en staatsinrichting, G.
Timmermans. Onder invloed
van de Mammoetwet, die in
de zestiger jaren van kracht
werd en de basisvorming die
vorig jaar in ging zijn de les
sen steeds meer gericht op de
maatschappij. Tijdens de les
sen wordt ingespeeld op ge
beurtenissen waarmee leer
lingen buiten school worden
geconfronteerd. ,,Er heeft een
verschuiving plaatsgevonden
van het afhankelijke kind
dat leerde te doen wat hem
werd gevraagd naar het kind
dat zelfstandig een weg moet
kunnen vinden in de maat
schappij."
Dat gebeurt onder meer door
in de lessen aandacht te be
steden aan achtergronden
van gebeurtenissen en de
werking van bepaalde artike
len. Zo wordt gepraat over
het verband tussen de armoe
de die hier in de negentiende
eeuw heerste en de armoede
in de huidige Derde Wereld.
Maar tijdens de lessen tech
niek wordt ook uitgelegd hoe
een lichtknopje werkt en een
fietspomp. „We zijn via de
lessen voortdurend met de
maatschappij bezig. Losse
feiten zijn geen doel meer op
zich. Een schoolvak moet
maatschappelijke relevantie
hebben." Vanuit die achter
grond worden ook regelmatig
excursies gehouden. Tegen
woordig wordt op school ook
veel aandacht besteed aan
het persoonlijk welbevinden
van de leerlingen. De RSG
was een van de eerste scholen
met een sociaal-medisch
team. Maar dat wordt alleen
gebruikt voor leerlingen met
grote problemen. De eigen
leerkrachten van de school
vangen 'gewone problemen'
van leerlingen op. Onder
meer via faalangsttrainingen
en mentorbegeleiding.
Ongeveer twee jaar geleden
werd de Rijksscholengemeen
schap, onder invloed van het
rijksbeleid om taken te ver
schuiven naar de lagere over
heden, opnieuw een gemeen
telijke scholengemeenschap.
Zij wordt nu bestuurd vanuit
de zes regionale gemeenten.
De R in RSG werd daarmee
de afkorting van Regionale.
Soesman ziet de toekomst
van de school vol vertrouwen
tegemoet. „Veel dingen gaan
teloor omdat mensen alleen
kritiek hebben en verder
niets doen. Wij kunnen wel
zuchten en klagen over alle
bezuinigingen en regels die
op ons af komen, maar daar
schiet je niet veel mee op.
Natuurlijk kan het allemaal
idealer. Maar wij zien het
meer als een uitdaging om
daar met zijn allen vorm aan
te geven."
Tekst Marijke Vael
Foto's Joop van Houdt
en RSG Prof. Zeeman
Vormgeving Kees van de Wetering
