'Cats schreef in zijn liederen
zijn lustgevoelens van zich af'
Afvalhalte
Andere zijde dichter/staatsman belicht in Klagende Maagden
Niet Nienhuis
maar
Koelemij
MAANDAG 19 SEPTEMBER 1994 NR 25636
FOTO JOOP VAN HOUDT
BROUWERSHAVEN - De andere kant van Jacob Cats. Dat had de titel kunnen zijn van het programma zo
als dat zaterdag in het kader van de Zeeland Cultuurmaand werd gewijd aan de dichter/staatsman in het
stadhuis van Brouwershaven. Dr. Louis Peter Grijp, naast wetenschappelijk onderzoeker artistiek leider en
luitspeler van het muziekgezelschap Camerata Xrajectina, vertolkte samen met sopraan Suze van Grootel
liederen van Jacob Cats. Adjunct-streekarchivaris Sander den Haan vertelde in een lezing over het Brou
wershaven zoals dat er ten tijde van de jeugdjaren van Cats (1577-1593) moet hebben uitgezien.
Jacob Cats is volgens Grijp een
laatbloeier geweest daar waar
het het schrijven van liederen
betreft. Desalniettemin liet
Cats 65 liederen het levenslicht
zien en in vergelijking met an
dere grote dichters als bijvoor
beeld Joost van den Vondel is
dat een respectabel aantal.
Voor zijn veertigste had Cats
nog geen enkele liedje geschre
ven maar het verhaal wil dat
hij dat op verzoek van enkele
bevallige Haagse 'juffers' wei
eens wilde proberen.
Vrouw centraal
„Jammer dat hij niet eerder
met het schrijven van liedjes
begonnen is, want de beste lie
deren worden vaak geschreven
naar aanleiding van verliefd
heden", aldus Grijp, hij om
schreef Cats als een man met
een licht ontvlambare natuur.
Cats zette volgens Grijp zijn
eerste schreden op het lief
despad als leerling van het
gymnasium in Zierikzee. Later
- als Leids student - deed de la
tere staatsman/dichter meer
liefdeservaring op. Maar, zo
wil het verhaal, hij bewaarde
de vleselijke geneugten tot het
huwelijk en had daarvoor
nooit 'wijven onteerd of maag
den belaagd'.
Ondanks zijn open oog voor
vrouwelijk schoon bedroog hij
zijn echtgenote Elisabeth van
Valkenburg nooit en is hij na
de dood van zijn vrouw nooit
meer hertrouwd. ,,Hij schreef
zijn lustgevoelens van zich af",
aldus Grijp in zijn inleiding
over de liederen van Jacob
Cats. De vrouw, zo betoogde
Grijp, heeft echter altijd wel
centraal gestaan in het werk
van Cats. Hij predikte daarbij
de moraal zoals die in die tijd
gold: de man was de baas en
een vrouw moest maagd'blij
ven tot aan haar huwelijk.
In zijn liederen veroorloofde
Cats zich - zo bleek uit de uitleg
van Grijp - wel wat meer (dich
terlijke) vrijheid. Hij schreef
zijn liederen zoals dat in die
tijd gebruikelijk was op de
wijze van bekende - meest
Franse - liederen. De liederen
van Cats waren verhalend van
aard en altijd was er wel een
moraal in verborgen. In het
klaaglied van Dina, dochter
van Aertsvader Jacob, zegt
Cats bijvoorbeeld dat men met
vrouwen hetzelfde dient te
doen als met slechte benen:
thuis houden. Over de maeght
die in de borst getroffen wordt
door een pijl van Cupido
schrijft Cats: 'Een rijpe peer
dient geplukt te worden'
Cats schreef ook spotliederen
waarin hij amoureuze escapa
des van goedgebekte minnaars
en hun 'slachtoffers''beschreef.
Wat te denken bijvoorbeeld
van de methodes van ene Faes
die zijn uitverkorene chanteer
de door bij de buitenwacht de
indruk te wekken dat hij de
nacht bij haar had doorge
bracht. „En het ergste voor een
vrouw was in die tijd als je
over de tong ging", aldus Grijp.
En dat was nou precies wat
Faes wilde bereiken. Hij slaag
de in zijn opzet en al snel deed
het verhaal van de 'liefde' tus
sen Faes en de door hem uitver
koren jonge weeuw (weduwe)
de ronde. Zodat haar uiteinde
lijk niets anders overbleef dan
in te gaan op de avances van
Faes om van de praatjes af te
zijn. ,,Een bijslaap in het bed
heeft de spokerij belet", dicht
te Cats toen.
Poorten
Aansluitend op het met veel
verve gebrachte optreden van
Grijp en Van Grootel probeer
de adjunkt-streekarchivaris
Sander den Haan een beeld te
schetsen van het Brouwersha
ven zoals dat er tijdens de
jeugdjaren van Jacob Cats uit
zag. ,,Er is natuurlijk heel veel
verdwenen", stelt Den Haan.
„Brouwershaven had vroeger
vijf of zes poorten en die zijn
allemaal verdwenen". De poor
ten in kwestie werden gesloopt
en van de revenuen van de ver
koop van het bij de sloop vrij
gekomen materiaal werden
weer nieuwe gebouwen neerge
zet of werd het materiaal op
een andere manier verwerkt.
Aan weggooien deed men
niet
Zo kan het dat in het plaveisel
bij een boerderij aan de Pro
vinciale straatweg bij Brou
wershaven stenen verwerkt
zijn die daarvoor verwerkt wa
ren in het klooster Bethlehem.
In Brouwershaven heeft vroe
ger ook een 'manhuis' gestaan
waar oudere mannen zich te
gen betaling konden laten ver
zorgen. Den Haan beschreef in
zijn lezing verder het wel en
wee van de handelsstad Brou
wershaven en concludeerde dat
ondanks het feit dat er in de
loop der tijden veel historische
gebouwen ten prooi zijn geval
len aan slopershamer er nog
veel bezienswaardigheden te
zien zijn in de Smalstad.
De aanvankelijk langs die be
zienswaardigheden geplande
wandeling werd wegens het
slechte weer afgeblazen. In
plaats daarvan konden de be
zoekers van het evenement een
kijkje nemen in de onlangs ge
heel gerestaureerde Sint Nico-
laaskerk, volgens Den Haan
zonder twijfel het oudste ge
bouw van Brouwershaven. Or
ganist Prosper Sevestre zorgde
voor de muzikale omlijsting
van dat bezoek.
EINDHOVEN (ANP) - Prins
Willem-Alexander heeft zater
dagavond op de Eindhovense
Markt samen met twee oud
strijders onder grote publieke
belangstelling een bronzen be
vrijdingsreliëf onthuld. Dat
gebeurde in het kader van de
50e herdenking van de militai
re operatie Market Garden.
ZIERIKZEE - In het artikel
over de fusie van Streekver-
voersmaatschappij Zuid-West
Nederland en de Westneder-
landgroep is een storende fout
geslopen.
In het artikel wordt als woord
voerder van de ZWN de heer J.
R. Nienhuis aangehaald. Nien
huis heeft inmiddels echter een
andere werkgever en de woor
den die aan hem worden toege
schreven komen uit de mond
van drs. G. J. M. Koelemij,
hoofd algemene zaken van de
ZWN.
ZIERIKZEE
Wijncultuur
De eerste bijeenkomst van de
afdeling Schouwen van de
NBvP in Mondragon in Zierik
zee stond in het teken van de
wijncultuur. Het onderwerp
werd toegelicht door J. van der
Valk. Hij vertelde dat er al een
wijncultuur was voor onze
jaartelling. Momenteel wordt
in de hele wereld jaarlijks zo'n
dertig miljard liter wijn ge
maakt. In Nederland wordt
daarvan per persoon jaarlijks
twintig liter gebruikt. Van der
Valk beschreef de ontwikke
ling van de wijndruiventeelt.
Geschikte grond en een ge
schikt klimaat zijn daarbij
zeer belangrijk. Druiventelers
kampen ook met ziekten als
meeldauw en insekten. De
oogst is zeer arbeidsintensief
en geschiedt de laatste jaren
vaak machinadl. De NBvP-
leden kregen van Van der Valk
tips voor het serveren van wijn
en konden drie verschillende
soorten wijn proeven. Daarbij
werden stokbrood en verschil
lende soorten kaas gepresen
teerd. De presidente van de af
deling, J. de Boer-van Schelven
deed tijdens de bijeenkomst
een oproep om mee te werken
aan een handtekeningenactie
voor het behoud van professio
nele hulp voor de thuiszorg.
Dit omdat vanwege de bezuini
gingen van de rijksoverheid
steeds vaker een beroep op
vrouwen wordt gedaan voor de
zogenaamde mantelzorg.
Technica 10
In het buurt- en clubhuis De
Lichtboei in Zierikzee begint
op donderdag 22 september een
cursus Technica 10. Het gaat
om een technische club voor
meisjes waarbij dit seizoen
houtbewerking met bewegende
delen centraal staat. De cursus
is wekelijks op donderdag van
18.00 tot 19.30 uur. Belangstel
lenden kunnen zich aanmelden
via telefoonnummer 12075.
BROUWERSHAVEN
PIT-collecte
De PIT-collecte (Protestants In
terkerkelijk Thuisfront) heeft
in Brouwershaven 402,90 op
gebracht.
NIEUWERKERK
Welfare
In Steenzwaanshof
De afdeling Duiveland van het
Nederlandse Rode Kruis wil in
het nieuwe servicewoningen-
complex in Nieuwerkerk Wel
faremiddagen gaan verzorgen.
In overleg met de bewoners
commissie van de Steen
zwaanshof heeft het Rode
Kruis besloten daarmee in het
najaar te beginnen. Men zoekt
contact met mensen die als
vrijwilliger willen meewerken
aan de Welfare-activiteiten van
het Rode Kruis.
DUIVELAND
Stroopwafelactie
voor Polen
In de week van 19 tot en met 24
september wordt in de gemeen
te Duiveland een stroopwafe
lactie gehouden voor Polen. In
alle vier de kernen: Nieuwer
kerk, Ouwerkerk, Oosterland
en Sirjansland worden huis-
aan-huis stroopwafels ver
kocht voor dit doel. Het gaat
om een initiatief van de fami
lie Folmer uit Nieuwerkerk die
via de actie haar vijftiende
hulpgoederenreis naar Nowo-
gard in Noord-Polen voorbe
reidt. De opbrengst van de
stroopwafelactie is bestemd
voor een tehuis voor verstande
lijk gehandicapten en voor een
aantal arme gezinnen.
GOES
Vergadering VVD
Op initiatief van de Kamercen
trale Zeeland van de WD
wordt maandag 19 september
in de Prins van Oranje in Goes
een openbare vergadering ge
houden van het algemeen be
stuur van de VVD. Centraal tij
dens de bijeenkomst staat de
nota van het VVD-hoofdbe-
stuur 'Voor alle duidelijkheid'
en de verkiezing van de provin
ciale staten op 8 maart 1995. Er
wordt gepraat over de kandida
tenlijst, het verkiezingspro
gramma en de campagne voor
de verkiezingen. De vergade
ring in de prins van Oranje be
gint om 19.45 uur en kan door
iedere belangstellende worden
bijgewoond.
Er heerste grote opschudding in Gouwedam.
Met drie zetels in de raad was de Nieuwe Be
zempartij vanuit het niets binnengedrongen.
■Vanaf nu zou de boel gaan veranderen. Met
geestdrift begonnen ze de bezem door de
stoffige boel te halen. 'Kijk eens naar die lege
banken!'. 'Openheid' luidde het credo en het
eerste voorstel was dan ook om tijdens de
raadsvergaderingen de ramen van het stad
huis te ontsluiten. Het blaas van Karelse van
de Oude Jongens Krentebrood-partij was niet
tegen zoveel openheid bestand. Dus moest
het raam naar vernieuwing op een kier worden
gezet. Maardekierwastochmaarbereikt.Tij-
dens nachtenlange vergaderingen in 'De Ge
kroonde Winterpeen' borrelden steeds meer
plannen op om de burgers van Gouwedam bij
het bestuur te betrekken. Eerst mochten ze
meepraten tijdens de commissievergaderin
gen, later mochten ze ook op de tafel gaan zit
ten en op het laatst kregen de bezoekers zelfs
tomaten uitgereikt om naar de commissiele
den te kunnen keilen. Alles had men er voor
over om de burgers erbij te halen. Een vondst
was ook de gedachte om een spreekuur in te
stellen voor Gouwedammers waarop ze de
raadsleden een uur voor de raadsvergadering
konden ontmoeten. Op zo'n gedachte waren
de Krentebroders nog nooit gekomen. En het
stond zo leuk in de krant.
Maar na een jaar werden de nieuwe bezems
wat ouder. Na een lange avond hard werken in
De Gekroonde Winterpeen liepen ze naar
huis. In de huiskamers zagen ze de mensen
met een zak chips in de hand naar Ajax staren.
Ze snapten er niets van. 'Daar liggen nou onze
kiezers' zeiden ze teleurgesteld. Zelf gingen
ze zo op in hun Nieuwe Bezempartij en ze be
grepen maar niet dat de mensen RTL 4 veel
aardiger vonden dan een gemeenteraadsver
gadering waarin toch flink gebezemd werd. Al
hun zwoegen was vergeefs geweest. Het
spreekuur werd spoedig afgeschaft. Het
deed de Gouwedammers te veel denken aan
enge dokters en zenuwslopende wachtka
mers met kapotte Elseviers van twee jaar oud.
De drie nieuwe bezems zochten hun steun bij
elkaar. 'Het ligt aan de Gouwedammers' zei
den ze. 'Ze zijn gewoon ouderwets.' Toen de
tomaten voor de zoveelste keer ongebruikt
bleven liggen, brak er iets bij de bezems. 'Ik
kan m'n tijd beter besteden' riep een bezem.
'Weet je wat ik ga doen? Ik ga maar een wan
delingetje maken over het Havenpark.' 'Juist'
riep de tweede en ik ga met mijn vrouw bood
schappen doen bij Albert Heijn. De derde zei
dat hij maar naar een voetbalwedstrijd van
Gouwedam Vooruit ging kijken. Toen de eer
ste bezem op het Havenpark kwam gebeurde
er iets vreemds) 'Ben jij niet zo'n nieuwe
bezem?' riep een ouwe Gouwedammer. Dan
kun je vast wat aan die hondedrollen doen.'
Juichend belde de bezem de andere bezems
op. 'Ik heb kontakt gehad met een kiezer!'riep
hij door de telefoon Maar ook de anderen
waren door het dolle heen. Want de een was in
de kantine \)an Gouwedam Vooruit, en de
ander bij de soepblikken bij Albert Heijn aan
gesproken. Op die dag zagen de bezems dat
je als partij de mensen niet op een spreekuur
moest laten komen, maar dat je zelf naar de
mensen toe moest gaan. Ze ontdekten dat de
Gouwedammers helemaal niet zo lamlendig
waren als ze wel dachten. Als ze wat op hun
hart hadden dan pakten ze op straat de wet
houder gewoon in zijn nekvel. 'Luuster es,
Leo...' En als ze iets op hun lever hadden
namen ze gewoon even de telefoon 'Daan, ik
heb een vraag'. Het spreekuur van de Gouwe
dammers bestond al jarenlang. Maar het was
op straat, in het café of bij de aanschaf van een
verse komkommer. Het was een democratie,
niet naar Amsterdams, maar naar Gouwe-
dams model. Deze ontdekking betekende
feest in de Winterpeen. Maar juist toen ze rie
pen 'Schenk nog eens in, Ria' werd er een
krant bezorgd. Het was de Gouwendamsche
Nieuwsbode. Ze lazen over een gemeentelij
ke herindeling. Toen werd het stil in de Win
terpeen. Dit bericht betekende het einde van
de aloude Gouwendamse democratie. En
toen kwam er toch weer een spreekuur. Want
de bezems hadden achteraf gelijk gehad. He
laas.
