Polen (II)
Waarde lezers
Notenkraker
Nootzaken
Nootklok
Slotnoten
Schouwen-Duivelanders vertellen over.....
STICHTING TER BEVORDERING VAN KOMISCHE EN KRITISCHE NOTEN
JAARGANG 1 NO 22
HOOFDREDACTEUR: NICOLAAS NOTENBAERD
Mensen
in noot
DINSDAG 18 JUNI 1991 NR 24965
5
ZIERIKZEE - Precies een jaar geleden is het, dat ik
bij Slawek en Jola met hun drie kinderen logeerde.
In de krant van 5 juli 1990 deed ik u daarvan verslag.
Ze zijn erg blij dat ik nu weer kom. De jongens, Lu-
kasz, Artur en Tomasz, zijn flink gegroeid. Slawek
heeft een week onbetaald verlof genomen. Jola heeft
de lege koekdozen, cacaoblikken, koffiepakken en
zovoort uit Holland in een keukenrek uitgestald. De
maaltijd begint meestal met aardappelsoep. Smaalt
een beetje zurig, omdat er stukjes augurk in zitten.
Wat blokjes winterpeen, wat pieterselie. Geen vlees,
geen balletjes. De soep smaakt heerlijk, lekker ge
kruid. Lapjes vlees worden met een hamer plat
geslagen tot er een dun vliesje overblijft. Dat vliesje
wordt in een papje van meel en eieren gewenteld en
daarna gebakken. Heel lekker. De aardappelen wor
den gestampt opgediend, zonder jus. Groenten eet
men niet. In een schaaltje worden plakjes komkom
mer, overgoten met wat slasaus, opgediend. Dit is de
groente van elke dag. Dit is de maaltijd van elke
dag. Soms is er kip in plaats van vlees.
De kinderen zijn echte bleek
neusjes, al spelen ze vaak bui
ten. Tomasz van twee was van
de winter ziek. Bloedarmoede
zei de dokter. Ik denk dat ze al
lemaal bloedarmoede hebben.
Gebrek aan ijzer en vitaminen.
Op de markt zag ik slechts Hol
landse tomaten en komkom
mers. O ja, één man stond zie
lig achter twee kistjes kropsla.
Niemand had er belangstelling
voor. Een enkel kistje winter
peen (voor de soep) en een kist
je uien (om te snipperen op een
schijfje tomaat). Een lekkere
stamppot met peen en uien?
Dat zou veel te duur worden.
Men koopt één winterpeen, één
ui, één komkommer, één appel,
één banaan. Je gelooft je ogen
niet. Misschien ontbreekt in
Polen een „groenteneeteul-
tuur". Ook in Poznan, waar ik
een hele morgen in het centrum
van de stad winkelde, zag ik
geen echte groentewinkel.
Werk
Slawek werkt nog steeds in de
houtzagerij, als ongeschoold
arbeider. Werkduur 48 uur per
week. Maandloon 1.000.000 zl.
175,70. Vakantie heeft hij
niet. Soms kan hij onbetaald
verlof nemen. Bij ziekte wordt
70% loon doorbetaald. Dok
ters- en ziekenhuiskosten wor
den vergoed. De tandarts is
voor eigen rekening. Brillen
worden voor 80% vergoed.
Spuiten voor diabetici zijn
voor eigen rekening.
Janek bezit een diploma van
de technische school. Heeft
veel baantjes gehad om zijn
studie te kunnen betalen. Nu is
hij meubelontwerper bij een
bedrijfscombinatie, totaal 3000
werknemers. Een behoorlijke
baan dus. Hij verdient
1.600.000 zl. 280,- per
maand. Dus niet zoveel méér
dan een ongeschoold arbeider
als Slawek.
Omdat hij in feite twéé banen
heeft ('s avonds doet hij ver
bouwingen en winkelbetimme
ringen) en omdat zijn vrouw
als secretaresse werkt, en de
familie slechts één kind heeft,
kan Janek zich een tweede
hands Fiatje veroorloven. Hij
reist nu naar Nederland, om
een tweedehands auto te ko
pen, want het oude Fiatje heeft
het begeven. Onderhoud en re
paraties doet hij zelf. Autokeu
ring bestaat niet in Polen. Mijn
auto van zes jaar oud be
schouwt hij als nieuw.
Nie ma
Spreek uit: "nje maa". Dit kor
te zinnetje wordt in Polen veel
vuldig gebruikt. Het betekent
zoveel als: „Is er niet, hebben
we niet". Opit gevlogen, in de
trein gezeten, gevaren, ge
schaatst, gezwommen? Nie ma.
Auto, bromfiets, fiets? Nie ma.
Clubs? Nie ma, dus ook niet
voetballen, biljarten, schaken,
dammen, judo, korfbal, tennis,
schilderen, kamperen of wat
voor vrijetijdsbesteding u zich
ook maar kunt voorstellen. Nie
ma.
Jolanta kan niet naaien, brei
en, haken, borduren, weven,
want een mogelijkheid om het
te leren, nie ma. Slawek heeft
geen hobby's, want tijd, plaats
en geld, nie ma. De enige ont
spanning is een wandeling ma
ken, maar een stadspark, een
speeltuin, een dierentuin, een
museum? Nie ma. De Polen
klagen, dat de overheid ner
gens geld voor heeft, ofschoon
men toch veel belasting en pre
mies betaalt. Waar blijft dat
geld? De wereld is klein voor
mijn vrienden. Niemand heeft
ooit verder gereisd dan tussen
het geboortedorp en de stad
waar men nu woont, een af
stand van circa 28 klometer.
Kunt u zich dat voorstellen,
wereldreizigers?
Een voordelige aanbieding van
een Zierikzeese speelgoedzaak
bracht mij op het idee een doos
Rummikub naar Polen te stu
ren, om de familie dit gezel
schapsspelletje te leren. Dat
werd een daverend succes! Met
een vragende blik werd de
doos voor mijn neus gezet. In
één avond hadden ze het door.
Daarna was het elke dag „roe-
miekoep". Ik stond erop 's mor
gens een wandeling te maken,
maar direct na het middag
maal kwam de „roemiekoep"
op tafel. Nooit heb ik mensen
zo'n plezier zien hebben met
een eenvoudig gezelschapsspel
letje.
Televisie
De Poolse televisie zendt naast
veel politieke of religieuze pro
gramma's ook films uit, meest
al van Amerikaanse of Engelse
makelij. Het zijn niet de beste
films. Bovendien wordt door
een Poolse commentator een
passende teR$? ingesproken.
Een ramp. Stélt u zich voor, een
ontroerende liefdesscene, be
commentarieerd met een into
natie alsof men de waterstan-
dern van de Rijn opleest.
Een tante van Slawek uit het
dorp moest n&ar het zieken
huis voor een nierfoto. Slawek
zou haar breng&n, want ze wist
de weg niet. Of ik mee wilde.
Dat wilde ik wel. Het zieken
huis, een vreselijk verwaar
loosd gebouw, rijp voor de
sloop. Van buiten zie je het al,
er ontbreken nogal wat dak
pannen. Hoelang geleden heeft
dit gebouw èen likje verf ge
kregen? Heel lang geleden in
elk geval. Binnen een zware,
benauwde karbollucht. Je kunt
in Polen maaT beter niet ziek
worden. Kom je ooit levend uit
zo'n ziekenhuis? Hygiëne en
steriliteit zijn onbekende be
grippen. Apparatuur, instru
menten, verbandmiddelen, me
dicijnen? Nie ma. Voorbeeld?
In het ziekenhuis van Poznan,
500.000 inwoners, staat één cou
veuse. Het gaat niet goed met
de nieren van tante. Tbch
maakt ze een sprongetje van
geluk als we weer buiten staan.
Het ziekenhuis benauwt haar.
Geen wonder. Tante fieeft ook
meegedaan met roemiekoep.
Ze vond het heerlijk! Slawek
moet steeds lachen als ik haar
„Ciotka" (tante) noem.
Geld
Polen is een duur land, voor de
Polen. Polen is een goedkoop
land, voor ons. Hoe zit dat? Als
een kilo tomaten in Polen even
veel kost als een kilo tomaten
in Nederland, dan betekent dat
in feite, dat tomaten voor een
Pools gezin tienmaal zo duur
zijn dan voor een Nederlands
gezin. Hoe zit dat? Wel, 200,-
per maand is voor een Poolse
arbeider een zeer behoorlijk
inkomen. Daarentegen ver
dient een Nederlandse arbei
der toch al gauw 2000,- per
maand. Dus tienmaal zoveel.
Een kilo tomaten kost in Polen
16.000 zl., is 2,80. In Neder
land ook. Maar een uitgave van
2,80 van een loontje'van twee
honderd gulden is wel iets
meer dan .2,80 van een salaris
van tweeduizend gulden.
Een enorme aanslag op het ge
zinsbudget vormen de maande
lijkse betalingen: huishuur, in
clusief gas en water, 480.000 zl.
84,33; elektriciteit 24.000 zl.
4,22; huur TV 16.000 zl. 2,80.
Samen 91,35, de helft van het
inkomen dus.
De prijzen voor dames- en he
Handel op een Poolse markt.
renschoenen variëren van
17,50 tot 43,75. Speelgoed?
Een doosje autootjes, hier
9,95, in Polen 14,-. TV-
toestellen van Poolse make dj 4
tot 5 miljoen zl. Van Japanse
makelij 12 tot 20 miljoen zl.
Cassettebandjes kosten 3,-
per stuk, bespeeld. Pockets
ƒ5,-.
Basia
Eigenlijk heet ze zo niet, maar
ja... Ze is negentien, rood haar,
knap snoetje, en in verwach
ting. Geen man, geen vriend,
geen opleiding, geen werk,
geen huis, maar wel in ver
wachting. Zo nu en dan komt ze
binnenvallen, meestal onder
het eten. Dan pakt ze brutaal
een bord en mes en begint ener
giek een boterham te smeren.
Ze kan goed eten, die Basia.
Maar ze tippelt ook wat af. Je
kunt de stad niet in zonder
haar tegen te komen. Steeds
onderweg naar een kennis,
want een vliegende kraai heeft
altijd wat.
Er zijn veel Basia's in Polen.
Want de pil, spiraaltje, het con
doom, nie ma. Mag niet van de
paus. En ook arme meisjes en
jongens willen wel eens vrijen.
Ook Basia heeft veel plezier
met roemiekoep, maar zo nu en
dan zucht ze diep. Haar buik
zit in de weg. Het pausbezoek
is geen succes. De paus bele
digt de Polen als hij ze, om hun
mening over abortus, verge
lijkt met de nazi's. Bovendien
ergeren de Polen zich aan de
hoge kosten van het bezoek,
44 miljoen.
Het kindertal is in Polen zo
groot, dat de communicantjes
niet allemaal in één keer hun
Eerste Communie kunnen
doen. Daarom kan de Eerste
Communie op verschillende
dagen worden gedaan. Op een
dag vergezelde ik Jola en Sla
wek naar het Communiefeest
van hun nichtje. Ze zag er
schattig uit in haar witte jurk
je. Zo mogelijk nog sjieker dan
een Nederlands meisje dat
haar Eerste Communie doet. In
Polen wordt de Eerste Commu
nie beschouwd als het grootste
evenement in een mensenleven.
Om dat tot uitdrukking te
brengen wordt de communi
cant vorstelijk aangekleed, en
er wordt vorstelijk gegeten en
gedronken. Je begrijpt niet
waar ze het vandaan halen, en
je begrijpt niet waar ze het la
ten. Maar ja, arme mensen zijn
levenskunstenaars.
Doroty is een lief, tenger meis
je van zeventien. Ze zit in de
bus naar Holland. Gaat wer
ken in een deftig hotel in
Noordwijk. Loon 6,- per uur.
Voor een kamer, samen met een
vriendin, moet 600,- per
maand betaald worden.
Eén nacht in een armoedig ho
tel in Poznan. Een piepklein
kamertje, wel met bad. Prijs
50,- incl. ontbijt. Te duur voor
het gebodene. Twee dames uit
Dordrecht, die ik in de bus ont
moette, beleefden een angstig
avontuur in een hotel in War
schau. Midden in de nacht
gestommel op de gang. Ze gin
gen kijken. Het hotel stond in
brand. Geen alarm, geen
brandblussers, geen nooduit
gang, geen brandtrappen. Op
de tast naar buiten, in nachtge
waad. Een man had op bed lig
gen roken. Zijn verkoolde li
chaam werd in een laken afge
voerd. Tben de rook was opge
trokken mochten de gasten
naar hun kamer terugkeren.
Het fototoestel was gestolen.
De politie zei: „Waarom heeft u
uw kamer niet afgesloten?".
Slechts een gering aantal Polen
bezit een auto. In Ilawa, 40.000
inwoners, verspreid over een
uitgestrekt gebied, is geen
openbaar vervoer. Fietsen ziet
men nauwelijks, te duur. Wel
kan men met bus of trein naar
elders reizen. Voor de trein van
Poznan naar Ilawa, 236 km, 5
uur sporen, betaalde ik 17.200
zl. 3,02, dat is 1,3 cent per
kilometer. (Voor de afstand
Goes-Breda, ca. 100 km, betaal
de ik 17,-, dat is 17 cent per
km). Voor een busritje van 28
km betaalde ik 4.800 zl.
0,85, ofwel 3 cent per km. Een
stadsrit met de taxi in Ilawa
12.000 zl. 2,10, in Poznan
22.000 zl. 3,85. Tbe, gaat u
van deze zomer eens naar Po
len. Comfort zult u er niet vin
den, maar wel ontzettend
vriendelijke mensen.
Leen Tiebout
en allen die met ons in de noot
verbonden zijn.
Deze week heeft het Nootver-
band een onderzoek ingesteld
naar de kwaliteit van de nieu
we schoolagenda's. Kocht een
middelbare scholier in vroege
re tijden eind juli zijn schoola
genda en kon hij daarbij kie
zen uit twee soorten, tegen
woordig is er in april al een
stortvloed van agenda's op de
markt in zoveel soorten als er
middelbare scholieren zijn.
Tientallen agenda's in de
gekste vormen en maten rollen
bijna van de planken af. De
winkels worden bevolkt door
twijfelende middelbare scho
lieren die proberen de gaafste
agenda te vinden.
Voor hen gelden er maar twee
normen: wat staat erin en hoe
is de buitenkant. De rest inte
resseert ze gaan barst. De fo
to's van filmsterren of
sportsterren, paardjes of
paartjes zijn de eerste norm
waaraan het boekje moet vol
doen dat aangevuld zal wor
den met eigenhandige geschre
ven citaten of verborgen lief
desverklaringen. De tweede
norm is de buitenkant. Handi
ge uitgeverijen hebbent dit al
lang ontdekt en zijn zo slim om
dezelfde agenda uit te geven
met vier verschillende voor
kanten. Er is zelfs een agenda
op de markt met wisselbaar
uiterlijk.
Bij ons onderzoek bleek dat
het doel van de agenda's: het
noteren van huiswerk om te
huilen was. In de strijd om de
gunst van de lieve leerling
wordt elke pagina met zoveel
(reclame)moteriaal bedrukt
dat het huiswerk niet meer te
lezen is.
Soms is de ruimte voor tekst
zo smal dathet huiswerk er
nauwelijks inpast en ook trof
fen we diverse agenda's aan
waarbij geen lesuren vermeld
staan, zodat het na een paar
weken een gigantische puin
hoop is en men niet meer weet
welk huiswerk voor welk vak
bedoeld is.
De verpakking belangrijker
dan de inhoud. Waar maken
we dat meer mee? Lijkt het
niet op de eeuwige strijd om de
koorkleren, het tasje, het map
je en alle andere frutsels. Wie
als koor een fraaie verpakking
heeft wekt bij de luisteraar
een hoog verwachtingspa
troon. Meestal valt dan de in
houd tegen. Hoe verhogen wij
de kwaliteit van de binnen
kant, dat moet het eerste punt
van onze agenda zijn. Zoniet,
dan belanden we na een jaar
evenals de agenda van de mid
delbare scholier, uitgeleefd en
wel in de (muzikale) prullen
bak. Gegroet
NOTENBAERD
Sint Petersburg
Voor de zoveelste keer krijgt de
tweede stad van Rusland een
naamsverandering. Na Sint Pe
tersburg (1703), Petrograd
(1914), Leningrad (1924) wordt
het binnenkort weer Sint Pe
tersburg. Petersburg was altijd
al een belangrijke stad.
Zowel politiek als cultureel. In
de stad waar eens de oktober
revolutie begon leefden en
werkten beroemde Russische
componisten: Borodin, Tschai-
kowsky, Moessorgsky en niet
te vergeten Rimsky Korsakov.
Trouwens als u wat wilt lezen
kunt u het beste naar St. Pe
tersburg gaan: de Saltykov-
Sjtsjedrin-bibliotheek telt
maar liefst 15.000.000 boeken
en de bibliotheken van de Aca
demie van Wetenschappen en
de Universiteitsbibliotheek
doen het met 10.000.000 en
4.000.000 ook niet slecht. En
wat denkt u van een bezoekje
aan de Hermitage. Dit museum
telt maar liefst 1100 kamers
met 2.500.000 voorwerpen. Mis
schien een idee voor het vol
gende Nieuwsbode-reisje?
Het stadhuis-carillon
heeft deze weken een 'barok'
sfeertje. Het hele uur laat de
klok een lied van J. S. Bach ho
ren, de „opbouwende gedach
ten van een tabaksroker". Het
is een niet zo vrolijk lied waar
in de pijproker ontdekt dat hij
zelf veel op de pijp en in feite
ook maar stof en as is. Het hal
ve uur laat een aria van Bach's
tijdgenoot G. F. Handel horen.
Het is de mooie aria uit de ope
ra Rinaldo warmee Handel in
1711 zijn eerste successen in
Londen behaalde.
Vorige keer reden we op een
muzikale renbaan met diverse
hindernissen. Er moesten heel
wat letters bij elkaar gespron
gen worden. Deze letters achter
elkaar vormden de naam van
een opera die ook wat met
paarden te maken had. De
naam van de opera was: Le che-
val de bronze, en voor de lief
hebbers van (paarden) opera's
volgt hier nog de naam van de
componist: Auber (1935). De
winnaar van dit concours mu-
sique is T. H. Vos, Havenpark
16, Zierikzee. De oplossing was
geschreven op een schitterende
paardenfoto en de postzegel
was ongestempeld. Dat is een
meevallertje.
De laatste opgave van deze eer
ste jaargang is een toeristische
muziekpuzzel die enige kennis
van torens en andere monu
menten vergt. De vraag is in
welke plaats de volgende veer
tien bekende gebouwen zich
bevinden. Om u te helpen is
één antwoord al ingevuld. Als
je de eerste letters van de ge
vonden plaatsnamen achter el
kaar zet ontstaat de titel van
een bekend lied, een titel die
hopenlijk geen vrome wens
blijft.
1. de peperbus; 2. Fort Prins
Frederik; 3. Lange Jan; 4.
Drommedaris; 5. Euromast; 6.
zie opgave; 7. Valkhof; 8. St.
Lievens Monstertoren; 9. De
Vischpoort; 10. Evoluon; 11.
den Oldenhove; 12. Onze lieve
vrouwe-toren (lange jan); 13.
Comeniusmuseum; 14. Prin
senhof.
Oplossingen binnen een week
naar ons secretariaat: Janne-
wekken 9, Zierikzee.
22 juni: Thptoe Zierikzee.
Voor de zoveelste keer het eve
nement met die merkwaardige
naam: tap toe. Letterlijk bete
kent het dat de tap 'toe' moest.
Ten tijde van prins Maurits
was het een militair gebruik de
soldaten naar hun nachtver
blijven te commanderen met
een signaal van een trommel of
trompet. Zo'n signaal noemde
men 'retraite'. Als de soldaten
in de kroegen dit signaal hoor
den wisten ze dat de bierkraan
moest worden dichtgedraaid:
de tap toe! Later werd dit zelf
de woord gebruikt voor een ce
remonieel gebeuren. Dit
vreemde Nederlandse woord is
ook in de Engelse taal terecht
gekomen. Maar de letterlijke
betekenis hebben ze nooit be
grepen: vandaar dat ze de
klank maar een beetje hebben
nagedaan: In Engeland is de
taptoe nog steeds een: tettoo!
- „Engel dankt voor haar he
melse bon"
De fysio-therapeut
Sinds 1989 werkt Gerrit Brul
in de Corneliastichting. Een
fysio-therapeut met als hobby:
muziek. Maar heel bewust
maakt Gerrit Brul ook van mu
ziek gebruik in zijn dagelijkse
werk in de Corneliastichting,
een centrum waar meer muziek
klinkt dan je denkt.
Neem nu de activiteitenbege
leiding onder aanvoering van
Gabri de Groot. Daar wordt
soms heel wat afgezongen: va
derlandse liederen, kinderlie
deren, toppers' van toen. Zin
gend en spelend beleven de
mensen veel plezier aan zo
maar wat zingen. Toch is het
'zomaar' slechts schijn. Hoewel
veel dingen 'gewoon' lijken
blijken ze toch bewust een
schakel te zijn in een gekozen
therapie.
Er is bijvoorbeeld het samen
luisteren naar klassieke mu
ziek: een fijne sfeer, een kopje
koffie, de rtfensen raken ont
spannen en onverwachte ge
sprekken ontstaan.
Muziek als therapie: bij het
weer leren bewegen speelt rit
me een belangrijke rol, en aan
gevuld met harmonie en melo
die gaan loopoefeningen nog
fijner. Momenteel is Gerrit
Brul met een patiënt aan het
pianospelen. Het kan zijn dat
voordat iemand bijvoorbeeld
een verkeersongeval kreeg,
piano spelen veel voor hem of
haar betekende.
Samen met zo'n patiënt gaat
Gerrit Brul weer pianospelen,
liedjes, stukjes het maakt niet
uit wat, de één de rechter- en de
ander de linkerhand. Maar
weer is er niets 'zomaar'. Het
samen pianospelen is maar
'een' onderdeel van een aaneen
schakeling van kleine dingen
die belangrijk zijn in een the
rapie. j-je patjgn{ gaat de sleu
tel halen, loopt naar de balie,
maakt een praatje over de sleu
tel, loopt weer terug, maakt de
piano open, waarna een half
uurtje begint dat iedere keer
opnieuw een fijne ervaring
voor de patiënt is. Het is alle
maal een zoeken naar en terug
grijpen op vroegere vaardighe
den, een therapie in een combi
natie van communicatie, moto
riek en geheugentraining.
En op een avond is er een con
cert van 'Sempre Crescendo' en
op een zondag zingt een kinder
koor in de kerkdienst. Er zit
meer muziek in de Cornelia
dan velen vermoeden.
Tja, en dit zijn dan de echte
slotnoten na de eerste jaargang
van het lijfblad van de Stich
ting Nootverband. In de ko
mende maanden zal het Noot
verband in een zomers jasje
gestoken op een geheel andere
manier gevuld zijn. Zonder een
meditatie van onze eindredac
teur, geen muzikale puzzels,
maar... u ziet het vanzelf wel.
De postbus blijft open staan
voor muzikale groeten vanuit
heel de wereld en muzikale be
levenissen blijven bijzonder
welkom. Met dank voor uw
aandacht en tot de volgende
jaargang.
De muzikale fysio-therapeut Gerrit Brul aan de piano met één van de patiënten van de Cornelia
stichting. (Foto: Joop van Houdt). Lf
i
