alleen
kompas
De mosselkweker in 1930:
uitgerust met peilstok en
Schuddebeurs: poste restante
Nederlandse Christen Vrouwenbond
heeft jaarprogramma samengesteld
Afdelingen Schouwen-Duiveland startklaar
Minder reislust in vorige eeuw
Negende editie
Winkler Prins
Encyclopedie
verschenen
Voorheen en thans in de mosselbranche (I)
6
ZIERIKZEE - Een nieuw seizoen wacht voor de leden
van de Nederlandse Christen Vrouwenbond (NCVB). De
afdelingen hebben hun programma klaar. De doelstel
ling van de NCVB is voorlichting geven op staatkundig,
maatschappelijk en cultureel terrein. Ze werken vanuit
de grondslag dat Christus Koningschap alom moet wor
den erkend en de oplossing van maatschappelijke vraag
stukken bij het licht van de Heilige Schrift als Gods
Woord moet worden gezocht. Hieraan zijn de jaarpro
gramma's van de afdelingen Bruinisse, Westerschouwen,
Kerkwerve en Zierikzee van de NCVB op Schouwen-Dui-
veland aangepast.
Het pittoresk postkantoortje in Schuddebeurs omstreeks de eeuwwisseling. 'Pietje 'Post' zwaaide hier de
scepter...
SCHUDDEBEURS - De topdrukte van het vakan
tieseizoen is weer voorbij; geleidelijk zal de druk op
de posterijen verminderen. Zoals gewoonlijk zijn er
tijdens de afgelopen weken buiten de „normale"
postzendingen om weer tienduizenden, misschien
wel honderdduizenden ansichtkaarten verzonden
naar en van alle uithoeken in de wereld. Als groet en
vooral als teken van leven.
In de vorige eeuw en het begin
van deze eeuw was mep veel min
der reislustig. Men zocht zijn ver
tier oyer het algemeen dicht bij
huis want het maken van (verre)
reizen was vaak weinig aange
naam. Wie toch een trip naar el
ders ondernam verzuimde door
gaans niet een prentbriefkaart te
verzenden. De exemplaren die be
waard zijn gebleven, sorns meer
dan tachtig jaar oud, zijn zeld
zaam en aandachtige bestudering
waard. Het zijn gedrukte schilde
rijtjes, uiteraard in zwart-wit.
Een mooi voorbeeld is de kaart
met het pittoreske postkantoortje
van Schuddebeurs.
Per postkoets
Het verzenden van poststukken
is in vroeger eeuwen maar heel
langzaam op gang gekomen. Heel
vroeger hadden de berichten, die
door een postiljon of postkoets
werden overgebracht vaak politie
ke of militaire betekenis. Nader
hand ontwikkelde de post zich
dank zij de toeneming van handel
en verkeer tot een instelling van
meer algemeen nut.
Behalve brieven werden allengs
ook pakjes verstuurd (pakket-
post) en werd de mogelijkheid ge
opend om geld over te maken, in
het begin met postwinkels. In de
Middeleeuwen stelde het postver
keer weinig voor.
Tot diep in de 18de eeuw was de
verzending van geschreven mede
delingen in hoofdzaak in handen
van particulieren terwijl er hier
en daar ook stedelijke post
diensten bestonden. Het boven
staande leidde er toe dat er in
geen enkel opzicht sprake was
van eenheid in tarieven en verzen-
dingsvoorwaarden. Daar kwam
verandering in in het jaar 1799: na
de staatkundige eenwording wer
den alle posterijen „genationali
seerd".
Meestal hielden de postmeesters
kantoor in hun eigen woning. Het
duurde tot 1872 eer Zierikzee in de
Meelstraat over een eigen post
kantoor beschikte. Daarvóór werd
de post verzonden vanuit het
„comptoir" van postmeester Van
Hekke. Deze woonde aan de Oude
Haven nr. A 340 (Havenpark 23).
Vier stuivers
Hoe moeizaam het postverkeer
in de 18de en een gedeelte van de
19de eeuw toeging kan men lezen
in „Zierikzee zoals het was": „om
aansluiting te verkrijgen met de
postdienst Antwerpen-Moerdijk-
Rotterdam was een moeizaame
tocht noodzakelijk. De voetbode
van Zierikzee bracht de post naar
Viane, waar het veer naar Stave-
nisse was. Van hieruit ging een
postiljon dwars over het eiland
Tholen, over de Eendracht naar
Steenbergen. Vandaar gaf een an
dere postiljon tot Zevenbergen
aansluiting op de hoofdroute",
Kort gezegd: voor een bedrag van
vier stuivers werd een brief van
Zierikzee naar Rotterdam ge
bracht; dat duurde 18xh uur....!
Zelfs kleine plaatsen op het
platteland zoals Schuddebeurs
deelden in de weldaden van de
posterijen. Het piepkleine post
kantoortje in die plaats was welis
waar een hulppostkantoor maar
toch gemakkelijk. In het begin
van de 19de eeuw was „Pietje de
Post" (vrouw van bakker Piet
Wijghan) kantoorhoudster en
brievenbestelster.
Wiebe Keikes
Dit jaar staat nog het thema 'Ge
zondheidszorg - gezonde zaak?' cen
traal. Een onderwerp waar eenieder
vanuit verschillende invalshoeken
mee te maken heeft. Voor het derde
deelterrein, de wetenschappelijke en
technologische ontwikkelingen zijn
uit de eigen kring hiervoor cursus
leidsters gekaderd. Ook de Gezond
heidszorg in Bangladesh, het finan
ciële project van de NCVB staat in
vele afdelingen op het jaarprogram
ma.
Leden
Met 56.000 leden is de NCVB - 300
op Schouwen-Duiveland - de grootste
maatschappelijke organisatie van de
christenvrouwen die mede verant
woordelijkheid wil dragen voor wat
er gebeurt in de samenleving. Het
programma van de afdeling Zierik
zee begint woensdag 19 september
met een lezing van M. Lorier uit Oost
burg over Geloven wordt in deze tijd
steeds moeilijker. Woensdag 24 okto
ber is er een vergadering met de
AMSTERDAM - Drs. P. Vlek, direc
teur van de uitgeverij Argus, heeft
het eerste deel van de negende editie
van de grote Winkler Prins Encyclo
pedie uitgereikt aan staatssecretaris
Simons (WVC). Dat gebeurde tijdens
een presentatie in het Wereldhan
delscentrum in Amsterdam.
Het naslagwerk verschijnt in 26 de
len, waarvan het eerste vanaf maan
dag verkrijgbaar is in de boekhan
del. Volgens Vlek kunnen tot het jaar
2000 ongeveer zestigduizend exem
plaren worden verkocht. Op dit mo
ment zijn al bijna drieduizend ency
clopedieën van de hand gegaan.
De vorige editie van de Winkler
Prins verscheen tussen 1979 en 1984.
Aan de nieuwe versie hebben zeven
tien redacteuren- en vijfhonderd Ne
derlandse en Belgische deskundigen
meegewerkt. Het project heeft naar
schatting 26 miljoen gulden gekost,
een miljoen per deel.
Volgens hoofdredacteur dr. L. Rost
bevat de nieuwste druk de weerslag
van' de maatschappelijke ontwikke
lingen van het afgelopen decennium.
Het duurste artikel gaat over aids.
Hieraan hebben twintig auteurs mee
gewerkt
Christelijke bond *van Plattelands
vrouwen afdeling Schouwen-Duive
land. Hiervoor is uitgenodigd me
vrouw A. P. de Haan over haar werk
bij het Waterschap Schouwen-Duive
land.
Woensdag 21 november is er een le
zing van Richtje Zijderveld over het
NCVB-project in Bangladesh. De
kerstviering wordt gehouden op
woensdag 19 december met medewer
king van de muziekschool uit Zierik
zee. Het nieuwe jaar wordt begonnen
met een nieuwjaarsreceptie woens
dag 9 januari en woensdag 13 februa
ri is de jaarvergadering gepland.
Vrijdag 1 maart is het Wereldge
bedsdag. Op woensdag 20 maart is de
genodigde J. Bouwman uit Goes. Hij
spreekt over zijn werk als homeopa
thisch huisarts en het gebruik van
medicijnen. Voor woensdag 17 april
is mevrouw da J. B. v. d. Beukei uit
Zonnemaire te gast bij de NCVB af
deling Zierikzee. Zij spreekt over
haar werk in de Corneliastichting en
dementie. Woensdag 15 mei is er een
boekbespreking en verder staat er in
mei een reisje op het programma.
Bruinisse
De afdeling Bruinisse start het
nieuwe seizoen donderdag 20 septem
ber met een lezing van J. van Leer
dam over Geloofsvernieuwing. Me
vrouw H. Cornet-Duvekot vertelt
donderdag 18 oktober over wat een
familieraad allemaal doet in een ver
pleeghuis en voor 15 november staat
de jaarvergadering gepland. De afde
ling in Bruinisse bestaat dan tevens
dertig jaar. Donderdag 20 december
is er een kerstviering met medewer
king van Katsman die verhaalt over
'het evangelie in glas'.
Met de bijeenkomst van donderdag
17 januari begint de NCVB het nieu
we jaar. Er staat dan een lezing van
het Wereldnatuurfonds en een na
tuurfilm op het programma. 21 fe
bruari is te gast mevrouw Bouwer
uit Vrouwenpolder die vertelt over
het leven en opvoeding in Zuid-
Afrika.
Het Evangelisch Centrum 'de Hoop'
brengt donderdag 21 maart een lezing
over drugsverslaving en 18 april staat
er een bezoek aan mevrouw Zuide
rent van Stern Cosmetic uit Noord-
gouwe gepland, alwaar de leden zul
len worden voorgelicht over de
verzorging van lichaam en huid. A.
Leydekkers, Arjoan, uit Zierikzee
verzorgt 16 mei een avond met sket
ches en liedjes in het dialect. Als af
sluiting van het jaar staat er donder
dag 20 juni een reisje op het
programma.
Bij de afdeling Kerkwerve wordt
het seizoen begonnen met een Mossel
avond die verzorgd wordt door L. Lu-
kas van het produktschap vis en
visprodukten en wordt vervolgd op
woensdag 17 oktober met een musical
onder leiding van Elvira Vos. De mu
sical heeft de titel Even Omzien.
Woensdag 7 november wordt er een
creatieve avond gehouden met kraal
tjes rijgen en 21 november wordt de
avond besteed aan het thema Gezond
heidszorg gezonde zaak? De avond
wordt verzorgd door mevrouw R. F.
Klatter-v. d. Molen.
De kerstavond van de afdeling
Kerkwerve wordt gehouden op
woensdag 19 december. Het nieuwe
jaar wordt gestart 16 januari met het
thema Vandalisme dat wordt ver
zorgd door P. B. Colijn, werkzaam bij
de Rijkspolitie in Zierikzee.
De jaarvergadering staat gepland
op 20 februari en 20 maart staat in het
teken van Pasen. Aan deze avond
werkt mee A. Katsman. Maatschap-
pelijkwerker in de regio Schouwen-
Duiveland T. de Waal komt vertellen
over de p'roblemen van asielzoekers
op 17 april. In de maand mei staat er
een reisje op het programma en de af
sluiting van het seizoen staat gepland
op 5 mei en wordt gehuld in één groot
vraagteken.
Westerschouwen
De afdeling Westerschouwen begint
haar nieuwe seizoen op dinsdag
avond 18 september met het thema
De man Paulus. Aan deze avond
werkt mee ds C. Haasnoot. Donder
dagmorgen 11 oktober wordt er een
bezoek gebracht aan Tierelantijntje
in Oude-Tbnge en dinsdagavond 23
oktober vertelt jhr mr J. O. R. Alber-
da van Ekenstein over het reilen en
zeilen in de gemeente Westerschou
wen.
'Zeeuwse liedjes en voordrachten'
staan centraal tijdens dinsdagavond
20 november. De liedjes en sketches
worden voorgedragen door A. Ley
dekkers. De adventviering wordt sa
men de Gereformeerde Vrouwenbe
weging gehouden op dinsdagavond
18 december.
De nieuwjaarsbijeenkomst wordt
gehouden bij mevrouw T. Koning, W.
G. Bootlaan 3, op woensdag 2 januari
vanaf 10 uur. Dinsdagavond 15 janua
ri is G. G. Groenleer te gast bij de af
deling Westerschouwen en zal vertel
len over de kerken van Schouwen-
Duiveland. Dinsdagavond 19 februa
ri is ingeruimd voor de Mattheus Pas
sion. Medewerking aan deze avond
wordt verleend door M. van der Veer
en woensdagmorgen 13 maart wordt
er een bezoek gebracht aan het
Zeeuws Museum in Middelburg.
J aarvergadering
De jaarvergadering staat gepland
op dinsdagavond 19 maart. Mevrouw
Marjan de Jonge, fysiotherapeute
komt dinsdagavond 16 april praten
over het thema Voorkomen is beter
dan genezen! Donderdagmorgen 9
mei is ingeruimd voor een bezoek aan
de Oudheidkamer in Bruinisse en
dinsdagavond 14 mei wordt het on
derwerp Klederdrachten nader be
sproken door mevrouw Jansen-Glas.
DEN HAAG - De PvdA-fractie in de
Tweede Kamer vindt het onjuist dat
werklozen uit Stadskanaal tijdelijk
werk bij de bollenoogst in Noord-
Holland aangeboden hebben gekre
gen als passende arbeid. Bij weige
ring kan in een dergelijk geval op de
sociale uitkering gekort worden. Het
CDA vindt dat het initiatief dat het
GAB in Stadskanaal heeft genomen
wel op een zorgvuldige afweging is
gebaseerd.
DEN HAAG - Minister Maij (ver
keer en waterstaat) heeft de Tweede
Kamer ten onrechte niet op tijd inge
licht over lagere ontvangsten van
loodsgelden. Dat stelt de Algemene
Rekenkamer.
zoals nu, gebonden aan een bepaalde
periode. Men mocht de hele zomer
doorvissen. Dikwijls kwam het voor
dat men weken lang in een van de
Zuiderzeeplaatsen moest vertoeven.
Meestal was dat Medemblik of Enk
huizen.
In de laatste plaats had men het
Snoeck van Loozen park. 's Avonds
gingen de schippersjongens naar het
park om' daar de Noord-Hollandse
meisjes te ontmoeten. Maar nooit
hebben die ontmoetingen geleid tot
huwelijken.
Later gebeurde dat wel met de frie
se meisjes. Toen viste men niet meer
op de Zuiderzee maar op de Wadden
zee om het bedrijf in Zeeland in stand
te kunnen houden. In de jaren 1930-
1940 zetten de veranderingen in de
scheepswerven door. De houten sche
pen werden vervangen door ijzeren
schepen. De 14- en 20-pk motoren
werden vervangen door sterkere.
Beurtvaart
In de beurtvaart kwam de klad. Ie
dere gemeente had toen nog een of
meerdere beurtschippers die land-
bouwprodukten naar Rotterdam
brachten of pakjes meenamen voor
burgers. De slogan 'Vervoer over wa
ter: de juiste weg' bestond toen nog
niet. De beurtschepen verdwenen en
maakten plaats voor de vrachtwa-
.gens.
Veel afgedankte beurtschepen wer
den door de mosselkwekers gekocht.
Ombouw van beurtschip door mos-
selkottcr vereiste de nodige vakken
nis, maar het was goed te doen.
Het waren zeewaardige schepen en
het kwam veel minder vaak voor dat
men vanwege harde wind of mist
moest blijven liggen. In de tweede
helft van de dertiger jaren werd ook
een halt toegeroepen aan de moor
dende concurrentie. Door de inge
voerde reglementering van afzet was
er geen sprake meer van overproduk
tie. Voor wat betreft de schepen en
hun uitrusting veranderde er erg
veel. Niet alleen in de navigalieappa
ratuur, maar ook in de accommoda
tie. De zeilen en het touwwerk ver
dwenen van het toneel (wordt
vervolgd)
S. A. Jumelct Azn
Het kwam voor dat het kompas in
een pan moest worden gezet waarin
ook de aardappels werden gekookt.
Buiten die pan vertoonde het teveel
afwijkingen. Wel had men nauwkeu
rig omschreven hoeveel tijd men met
een bepaalde snelheid kon varen om
op een bepaald moment op een be
paalde plaats te zijn. De regulateur
moest dan op een bepaald aantal
tandjes gezet worden.
Niet stormbestendig
Alleen haar zoon Johannes was
door een Enkhuizer visser gered. In
september 1938 moest schipper Wil
lem Hoogerheide toen hij in het voor
onder kwam constateren dat zijn
knecht Jacobus Schoenmaker over
boord was geslagen, want hij stond
niet meer aan het roer. Mosselsche
pen hadden toen nog geen stuurhuis.
Het schip was op dat moment op de
thuisreis uit Rotterdam waar mosse
len gelost waren die bestemd waren
voor Engeland. Het ongeluk gebeur
de in het Volkerak.
tijd, voor de afsluiting, de schatka
mer waaruit de Zeeuwse mosselkwe
kers hun mosselzaad haalden.
Eendenvoer
Toentertijd waren het alleen de
Zeeuwen die in de Zuiderzee visten
op mosselzaad. De vissers langs de
Zuiderzee visten een enkele keer we
ieens op mosselen, maar dat werd
dan gebruikt als eendenvoer. In Har
derwijk, Edam, Volendam en andere
plaatsen waren eendeëieren een ge
wild exportartikel in de periode van
1925-1950.
Alleen Sander van Hurk uit Har-
lingen kwam met zijn mosselen naar
Rotterdam en werd daar een concur
rent van de Zeeuwse mosselkwekers.
Hij viste op de wilde mosselbanken
waar het mosselzaad tot consumptie-
rijpe mosselen was gegroeid.
Van visserij op consumptiemosse
len door de Zeeuwen was geen spra
ke. De mosselzaadvisserij was niet,
De kleine houten vaartuigen waar
mee de mosselen in de dertiger jaren
werden opgevist en naar de plaats
van bestemming werden gevaren wa
ren niet bepaald stormbestendig.
Ook kwam het wel voor dat de mos
selschepen werden overvaren door de
naar Antwerpen varende of uit die
Belgische havenplaats naar de
Noordzee terugkerende zeeschepen
Dat overkwam de toen nog slechts
zeven weken gehuwde Marien Ottc
Azn uit Bruinisse in 1920. In 1926
moest Hervormd predikant C. Waar-
denhurg bij de echtgenote van Adri-
aan van Gilst de boodschap brengen
dat haar man samen met zijn zoon
Jan op de Zuiderzee tijdens een
opstekende storm is verdronken.
Ongelukken
Dikwijls moesten de in Bruinisse
werkzame dominees de boodschap
gaan brengen die ook in de vis
sersplaatsen langs de Noordzeekust
schering en inslag was en die door
Heijermans in zijn toneelstuk 'Op
hoop van zegen' werd vastgelegd. De
klacht van Kniertje dat de vis duur
betaald wordt gold vroeger zeker ook
voor de mosselbranche.
In de periode 1844-1944 gebeurden
er 25 ongelukken waarbij opvaren
den van niosselkotters om het leven
kwamen. En het is goed mogelijk dat
het er meer zijn geweest.
Mossclschepcn in dc haven van Bruinisse omstreeks 1930. Op de achtergrond de scheepswerf.
BRUINISSE - Een radio-ontvanger, een kleuren-echo-
lood, radar, een gecombineerd digitaal/analoog echo
lood, elektronisch kompas, marifoon, computer-plotter
en navigator en een automatische piloot. Dat is anno
1990 in grote lijnen het instrumentarium waarover een
moderne mosselkotter beschikt. De mosselkweker van
1930 had de beschikking over een kompas en een peil
stok. Bij mist moest hij per slot van rekening weten of er
gevaar was om aan de grond te lopen.
Vele keren ook werden opvarenden
van door storm overvallen jachten,
hengsten of hoogaarzen op het nip
pertje gered. Op 11 september 1904
verdronken drie mensen op de Oude
Tbngse bank. Berucht was in die tijd
de Zuiderzee met zijn korte golfslag.
De Zuiderzee was echter tegelijker-
