Scheepswerven van Bruinisse
Vuur in smederij voorgoed uit
Joop van Houdt
Het gebeeldhouwde
prentenboek
De werf van Siel van Wezel (deel 1)
Eis rectificatie
rapport Kinder
bescherming
afgewezen
Mikromarkt
Bruinisse
verdubbelt
In Bruinisse
Brouwse bezienswaardigheden
REC brengt jaarverslag uit
TROUWREPORTAGE
fotostudio
4
BRUINISSE - Evenals vorig jaar kon men ze weer ho
ren, de droffe dreunen van de heimachine. Vorig jaar was
het de huizenbouw in het plan Riekusweej, maar nu
kwam het meer van de Oostelijke kant van Bruinisse.
Men hoefde niet lang te raden. Het was een heistelling
voor het slaan van palen voor wat straks de nieuwe werf
van de firma Van Duivendijk zal zijn. Er waren ongeveer
negentig palen nodig en het heien klonk iedere rechtge
aarde Bruenaar als muziek in de oren, want dat beteken
de dat het voortbestaan van de werf verzekerd was.
Klundert. Chris had een vrouw uit
Oud-Vossemeer, Helena Eindhout.
Het ging de Van Wezels voorspoedig
op Bruinisse. Ze waren met hun 33 en
29 jaar in de kracht van hun leven.
Hun eerste karwei in mei 1870 was
het opknappen van de boot van Joh.
de Waal uit Anna Jacobapolder, die
een veerdienst onderhield van deze
plaats naar Zijpe.
Ze begonnen echter al spoedig aan
het bouwen van nieuwe schepen, die
tot dusver in diverse plaatsen langs
de Lek en de Hollandse IJssel werden
Een oude prent van Van Wezel's scheepsioerf in Bruinisse
Dat voortbestaan had lange tijd
aan een zijden draadje gehangen. De
maatregelen, die worden gesteld om
aan de eisen van de tijd te voldoen,
vergden een miljoen gulden en de ge
meenteraad en de provincie aarzel
den niet om daar een aanzienlijke
geldelijke bijdrage voor vrij te ma
ken. Maar tussen wat beschikbaar
kwam en het genoemde miljoen,
bleef een aanzienlijk gat gapen Tot
dat de firma Padmos machinefabrie
ken in Stellendam en Bruinisse de
kloof overbrugde.
Vanaf het begin af, dat de firma
Padmos in Bruinisse gevestigd is,
was er altijd een goede samenwer
king met de firma Van Duivendijk.
Over en weer werd er veel wqrk vogr
elkaar verricht. In het boekje van me
vrouw J. C. Reitsma d'Ancona - Brui
nisse met vlag en wimpel - staat: In
1888 was er in Bruinisse al een
scheepswerf, een constatering, die op
zichzelf natuurlijk niet onjuist was,
maar toch wel wat willekeurig aan
doet. Er had ook'kunnen staan: in
1888 was er in Bruinisse al een bak
ker.
Werf
Want waar scheepvaart is, is ook
een werf. Bij de vorige maand afge
sloten zuivering van de havenbodems
in Zierikzee werden balken naar bo
ven gebracht van twee scheepswer
ven, die Zierikzee vorig jaar bezat.
Toen voeren er nog Zierikzeese sche
pen uit naar de diverse werelddelen.
De stadswerf en de Goede Intentie
waren gevestigd aan 't Sas.
Even logisch was het dat Bruinisse
een scheepswerf had, want toen Yer-
seke nog een klein landbouwdorp
met ongeveer 1000 inwoners was, was
Bruinisse twee keer zo groot en telde
bijna 1900 inwoners. Bruinisse was
zo'n honderd jaar geleden het cen
trum van de schelpdierenhandel in
Zeeland (mosselen, oesters,.kreeften,
krabben enzovoort).
Yerseke overvleugelde Bruinisse al
in de negentiende eeuw (laatste
kwart) door de enorme vlucht, die de
oesterteelt nam op de Yersekse bank
plaats. In Alaska werd in diezelfde
tijd goud in de grond ont'dekt, wat
honderden goudzoekers naar die
plaats deed stromen. Yerseke werd
om die reden ook weieens naar de
goudzoekersplaats in Alaska ge
noemd - Klondycke. Maar de mossel-
kwekerij bleef in Bruinisse en tot na
de Eerste Wereldoorlog bleef Bru het
centrum van de mosselhandel.
Wie voor 1870 in Bruinisse scheeps
timmerman was is wellicht nog eens
uit te zoeken door de streekarchiva
ris. Maar vast staat, dat in 1870 de fa
milie Van Wezel hier een werf ging ex
ploiteren. Het waren Silisius Domi-
nicus van Weezei (1837) en Daniel
Chris van Weezei (1841). Beiden kwa
men uit Willemstad. De oudste (Siel)
was gehuwd met Huibertje Ploeg uit
gebouwd. Corn. Otte Wz gaf de jonge
ondernemers zijn vertrouwen en in
1872 werd hier1 de eerste gebouwde
hoogaars afgeleverd, die door de eige
naar de Eersteling werd genoemd
(Bru 29).
In 1859 kostte een mosselboot bij
Jonker in Kinderdijk 900 gulden. Een
nieuw schip zal, omdat het de oester-
en mosselvisser goed ging, tien jaar
later zo'n 1200 gulden hebben gekost.
In bet vervolg van het verhaal zullen
we tegenkomen, dat Van Duivendijk
ze voor 1800 gulden bouwde. In 1877
lagen er in de haven van Bruinisse 95
schepen voor de visserij in 1989 112 en
in 1894 maar liefst 130; 120 hoogaar
zen, vier Lemmerse jachten, twee kot
ters, twee hengsten, één aak. en één
bak. In 1902 waren ér 153 schepen,
'waarvan 38 j.achtén..
èe hoogaarzen werden verdrongen
door de Lemmerse jachten. Maar in
de zeventiger jaren van de vorige
eeuw werden er door Van Wezel bijna
uitsluitend alleen nog houten hoog
aarzen gebouwd. De Van'Wezels en
later Van Duivendijk hadden een
groot aandeel in de zoals beschreven
sterk groeiende vloot van Bruinisse.
Uit de grafieken en trafieken van
de toenmalige Kamer van Koophan
del bleek de florissante positie van
Bruinisse. In de diverse jaren werden
er grote aantallen schepen gebouwd.
In 1883 werd gestopt met het verza
melen van deze gegevens. In 1893 ver
kocht Van Wezel de werf aan P. van
Duivendijk (wordt vervolgd).
ERMELO - Door een ongeval op het
station van Ermelo zijn twee jonge
ren uit die plaats gedood. Een woord
voerder van de Rijkspolitie in Apel
doorn heeft dat meegedeeld. Suzanne
Paulien ter Hove (16) was op slag
dood, de 15-jarige Michiel Klein over
leed later in het ziekenhuis in Har
derwijk aan zijn opgelopen verwon
dingen.
DEN HAAG - De president van de
rechtbank in Den Haag heeft de eis
van vier ouderstichtingen tot rectifi
catie van het rapport 'Functies en ta
ken van de kinderbescherming' afge-
De ouders, verenigd in het platform
'Laat ouders ouder blijven' spande
een kort geding aan tegen de staat
omdat zij zich beledigd voelde door
het rapport van de commissie Gijs-
bers. Naar hun mening wordt daarin
gesteld dat zij hun eigen belangen la
ten prevaleren boven die van hun kin
deren. Ook vinden zij dat het rapport
geen representatief beeld geeft van
de Kinderbescherming. Rechtbank
president mr. A. H. van Delden meent
dat het rapport een discussiestuk is,
dat van alle kanten bekritiseerd mag
worden. De staatssecretaris van justi
tie kan niet verantwoordelijk worden
gesteld voor het rapport. Hij heeft er
slechts de opdracht toe gegeven, al
dus de president.
BRUINISSE - Supermarkt Mikro
markt in de Nieuwstraat gaat z'n
vloeroppervlakte verdubbelen en
het assortiment sterk uitbreiden.
Teuntje Schot, de eigenaresse, heeft
daartoe het naast de zaak gelegen
huisje van mevrouw Kempeniers-
Van den Bos gekocht.
Dat werd gesloopt en in de plaats
daarvan verscheen een geheel nieuw
gedeelte dat bij de bestaande zaak
wordt getrokken.
De smalle paadjes tussen de rekken
levensmiddelen en andere huishoude
lijke zaken waar nauwelijks een kar
retje tussen paste zullen vanaf 23
augustus tot het verleden gaan beho
ren. Alles ruim en licht opgesteld zal
de nieuwe supermarkt geheel aan de
eisen van de tijd voldoen. Een zaak
waarin de consument zich prettig
voelt. Met de uitbreiding van de su
permarkt is de zaak van 110 tot 220
vierkante meter uitgebreid, een ver
dubbeling dus. Ook het huidige ge
deelte zal geheel onder handen wor
den genomen, evenals de buitenpui
die daardoor een fraai geheel zal var--.-
men rqgt„de omgeving van djg-Mteu'jijt- 11
straat.', yplgens Teuntje 'JSchot; die4
tien jaar' geleden* samen met haar'
man Ben Schot de supermarkt begon
en na het tragisch overlijden van haar
man alleen de zaak verder runde,
wordt de naam Mikromarkt afge
schaft en zal onder de formulenaam
Kopak verder gegaan worden. Het as
sortiment kruidenierswaren zal wor
den uitgebreid, terwijl er grotere vi
trines komen voor verpakt vers vlees,
groente en fruit en diepvriesproduk-
ten. Op maandag 20, dinsdag 21 en
woensdag 22 augustus is de zaak van
wege de reorganisatie gesloten. Op
Woensdagavond 22 augustus van
19.00 tot 21.00 uur is er een receptie
voor belangstellenden, terwijl don
derdag 23 augustus de nieuwe super
markt Kopak geopend zal zijn.
BRUINISSE - De smederij van Bosman is verkocht
aan mosselhandel Kik als opslagloods. Achter die simpe
le mededeling over het oude pand aan het Karreveld gaat
echter een wereld van vergane glorie op scheepsbouwge-
bied en vakmanschap schuil. Meer dan honderd jaar wer
den op die plaats houten hoogaarzen gebouwd en het be
roep van smid uitgeoefend. Een periode van 102 jaar, van
Van Wezel en Piet van Duivendijk, de scheepsbouwers
tot de laatste eigenaar van de smederij, Rinus Bosman.
Anno 1880 was er nog geen gekra
keel over een geluidsscherm tegen in-
dustrielawaai. De scheepstimmer
werf van Van Wezel was midden op
het Karreveld (Steinstraat) gevestigd.
Lawaai betekende immers activitei
ten en werk en dus een boterham. In
1893 kwam Piet van Duivendijk uit
Tholen als zoon van een bekend
scheepsbouwer van wiens hand tien
tallen hoogaarzen kwamen naar
Bruinisse en kocht de scheepstim-
merwêrf die dus binnendijks was ge
legen.
In 1894 liet hij daar de eerste hou-
ten hoogaars te water, de Bru 24 voor
Piet van Gilst. Het te water laten over
de dijk was een hele gebeurtenis in
het vissersdorp waarbij ook de
schoolkinderen werden betrokken.
Als de hoogaars gebouwd was in de
werkplaats, nog zonder mast, werd
het schip over de straat op een soort
'*."1 P
Wie timmert aan den dijk. heeft veel bekijk, luidt het spreekwoord.
houten slee door zeven of acht man
over vetgemaakte planken de dijk
over getrokken. Voordat hij de duik
in het water nam, mochten de school
kinderen er in om joelend te water ge
laten te worden. De snelheid kon met
trossen worden afgeremd.
Zo bouwden Piet en z'n zoon Dirk
twaalf hoogaarzen voor de mosselvis
sers, de laatste voor L. de Waal, de
Bru 50.
Ze kostten toen 1800,-, compleet
met smidswerk erbij. Twee daarvan
waren voor de visserij-opzieners, de
Raaf en de Ibis. Die werden luxe uit
gevoerd met roef, meer een jachtmo-
del. In 1908 bouwde Dirk een nieuwe
loods buiten de dijk, op de lokatie
waar thans de werf nog gevestigd is.
Hij legde zich meer toe op reparatie
van schepen. De loods binnendijks
ging over in handen van smeden, al
schijnen er ook nog wel eens land
bouwactiviteiten plaats te hebben ge
vonden. Izak Schieman kwam uit
Axel en werd er smid.
Terug
Maar hij ging weer terug naar Axel
waar z'n broers een fabriekje hadden
van hoefijzers. Jan Kloet uit Scharen-
dijke zat er als smid. Maar hij kwam
niet meer terug na de evacuatie in de
Tweede Wereldoorlog. En omdat de
zaak van Arjaan Kriger in de Kerk
straat in puin geschoten was in die
oorlog, kon hij de smederij op het
Karreveld overnemen. Jarenlang
voerde hij daar z'n vak uit zoals werk
aan de mosselkottcrs en aan de kor
ren van de schepen.
Van 1977 tot begin dit jaar was Ri
nus Bosman smid op het Karreveld.
Ook weer met het nodige werk aan 1
de mosselschepen maar ook onder
houd bijvoorbeeld van de steigers
van de veerboot en andere wa
terstaatkundige werken. Maar vol
gens Bosman zit er toch geen toe
komst meer in het smidswerk en
zeker door de binding met z'n klan
ten en de liefde voor het werk nam
hij de moeilijke beslissing er mee te
stoppen. Hij werd bedrijfsleider hij
Fraanjc uit Lewedorp, onder andere
houwer van sporthallen. Mosselhan
del Kik kocht het pand als opslag
voor materialen.
Aan de markt te Brouwershaven heeft de jager de haas na eeuwen nog
steeds niet kunnen schieten....
BROUWERSHAVEN - Het mag een positieve ont
wikkeling worden genoemd dat de laatste tijd de
aandacht voor en de waarde van het zogenaamde
kleine monument sterk groeiende is. Het is wel laat
(veel ging inmiddels verloren) maar gelukkig toch
nog niet te laat om veel karakteristieke objecten
voor het nageslacht te redden. Met naime bouwfrag-
menten, gebeeldhouwde ornamenten en gevelstenen
worden tegenwoordig met zorg omringd.
Deze over het algemeen onhan
dige en soms onhandelbare voor
werpen worden zo mogelijk op
hun oorspronkelijke plaats gela
ten. Dat lukt niet altijd. Dan kiest
men ergens in een blinde" muur
een geschikte plek om onderdelen
van het prenten.boek-in-steen goed
zichtbaar^p.-tGr^tÉlcai. Dat i$..iiv-..
Zierikzeevjnet sücc'es gfebeuid. Een.*
dergelijke oplossing heeft mén in
Brouwershaven (nog) niet geko
zen. Daar bevinden verschillende
stenen zich nog op hun oude
plaats.
Interessant
huizenbestand
Brouwershaven heeft aan histo
risch stadsschoon veel te bieden.
Er is een rijke variatie van woon-
en pakhuizen uit verschillende
eeuwen. Alles bijeen een hoogst
boeiend decor, waar de (water)toe-
rist graag naar komt kijken. Over
het interessante Brouwse huizen
bestand heeft N. A. Deïst destijds
buitengewoon veel wetenswaar
digs meegedeeld na langdurig en
grondig archiefonderzoek. Zijn
studie verscheen in de gedenkbun
del „Brouwershaven 700 jaar".
Deïst schrijft o.m.: van slechts'en
kele huisnamen is een bewijs van
de herkomst gevonden in de bron-
De herkomst mag dan in vele ge
vallen duister blijven, niettemin
zijn talrijke huisnamen uit de ou
de papieren opgediept. Aan de his
torische gevelstenen is niet apart
aandacht geschonken. Wél is een
fraaie illustratie opgenomen van
een gevelsteen, die een (ijzeren)
pot met pluimen voorstelt. Deze
curieuze steen bevindt zich in het
perceel Noorddijkstraat 8.
Verh aal- i n-d rieën.
E V» i it -2 'SÊ
Het komt ook landelijk gezien
maar hoogst zelden voor dat meer
dan één gevelsteen in de voorgevel
van één woning werd aange
bracht, bijvoorbeeld twee of drie,
die tezamen een soort beeldver
haal vertellen. In dit opzicht is het
„Jagershuis" aan de Markt te
Brouwershaven uniek te noemen.
Men ziet in dit alleraardigste 18de
eeuwse huis met de sierlijke deur
partij (nr. 28) in de voorgevel een
drietal gevelstenen, die onmis
baar .bij eljcaar horen. Van links
naar rechts boven deur- en raam-
partij zijn gebeeldhouwde voor
stellingen aangebracht, die ons
respectievelijk een vluchtende (en
achteromkijkende!) haas laten
zien, vervolgens een achtervolgen
de (jacht)hond en tenslotte de sno
de jager met het geweer in de aan
slag.
Ieder moment kan het schot val
len, maar de haas niet. Zij vlucht
nu al een paar honderd jaar en
wanneer wij de voorstelling se
rieus bekijken dan lijkt het dat de
steenhouwer de voorstelling-in-
drie-taferelen extra heeft willen
verlevendigen door de omziende
haas.
Deze laatste lacht de jager uit...
Wiebc Keikes
ZIERIKZEE - Het Regionaal Edu
catief Centrum - het REC - heeft in
1989 goed gefunctioneerd. Het REC
heeft bijna 500 deelnemers meer be
reikt dan in het jaar ervoor. Totaal
deden 1974 mensen mee aan een cur
sus van bet REC. Daarin zijn niet
meegerekend de cursisten van de ne
venstichting Linca RECta, die op
baar beurt nog eens cursuswerk ver
zorgde voor circa duizend deelne
mers. In het jaarverslag geeft liet
Advertentie
NOORDGOUWE
TELEFOON 01112-2178
REC per werksoort haar belangrijk
ste activiteiten en ontwikkelingen
weer.
De basiseducatie is qua omvang het
grootste onderdeel van het REC. Ver
schillende nieuwe activiteiten wer
den ontwikkeld en aangeboden, zoals
de cursussen Practisch Nederlands,
Computercursussen, een nieuwe
schakelcursus naar het middelbaar
beroepsonderwijs en activiteiten
voor woonwagenbewoners.
De beroepsopleidingen die via de
PBVE worden aangeboden blijken
moeilijk vol te krijgen. In het verslag
wordt melding gemaakt van intensie
ve voorlichtingscampagnes.
Kindcratclier
De afdeling Kunstzinnige Vorming
stelt met spijt dat zij geen kinderatc-
liers meer mag organiseren van de
subsidiërende gemeenten. De ge
meenten vinden dat de Kunstzinnige
Vorming zich uitsluitend op volwas
senen moet richten. De afdeling be
treurt dat aan deze bloeiende tak van
het werk, met een positieve uilstra
ling naar volwassenen, een einde
komt.
De afdeling Vormings- en Ontwik
kelingswerk rapporteert dat er een
grote belangstelling is voor het cur
suswerk. Soms zodanig, dat er lange
wachttijden ontstaan. Deze afdeling
wil haar activiteiten graag uitbrei
den naar Schouwen-Duivcland en
Sint Philipsland.