De lotgevallen van een Bruse
militair op de oorlogsvloot
'Omgevallen boom is geen verarming
maar verrijking van het bossysteem'
Vijf jaar zwerven over alle wereldzeeën (IV)
Natuurmonumenten reageert op kritiek op niet weghalen omgewaaide bomen: üi hui^od8 eikweer
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Vrijdag 18 mei 1990 Nr. 24746
5
handelingen die hij meemaakt. Er
wordt druk in convooi gevaren maar
in het dagboek is niets terug te vin
den van onderzeeëers. De vliegtuigen
schijnen de Heemskerk te mijden.
Als ze gezien hebben dat ze met een
luchtkruiser van doen hebben gaan
ze er vandoor.
Wel in het dagboek vermeld staan
brieven van zijn ouders. In septem
ber krijgt Jan voor het eerst een brief
van zijn vrouw.
Sinterklaas wordt aan boord ge
vierd, evenals Kerstmis. Jan moet
nogal eens in de kombuis helpen en
dat zint hem wel want als bakker
hoeft hij geen wacht te lopen. Dat
wachtlopen geeft aanleiding tot over
denkingen. Jeugdherinneringen ko
men boven en men vraagt zich af hoe
het er thuis voorstaat, maar tegelij
kertijd moet men uiterst attent zijn
op wat er op en bij het schip gebeurt.
Bellenbanen van onderzeeërs, uit
de wolken naar beneden op het schip
duikende, bommen gooiende, vlieg
tuigen. Alles is mogelijk. Niets mag
aan de aandacht ontsnappen.
Enkele dagen voor Kerstmis komt
er een echte luchtaanval. Een grote
tanker uit het convooi wordt getrof
fen en vliegt in brand, maar hij kan
toch naar Holy Head gesleept wor
den. Oud en nieuw wordt nu eens niet
aan boord gevierd, maar in het Ken
sington Hotel in Belfast waar Jan de
Ronde en een aantal andere matrozen
logeren.
Verre reis
Aan boord circuleert al sinds begin
december het gerucht dat er een verre
reis in het verschiet ligt. Niet langer
het eindeloos schijnende eonvooi-
varen, maar een echte wereldreis. Het
gerucht blijkt waar. Op 12'januari is
men voor het eerst weer in een niet-
oorlogvoerende wereld terecht geko
men. Afgemeerd wordt in de Azoren.
Na twee jaar aan boord kunnen voor
het eerst weer de lichten aan boord
branden. Ook 's nachts. Een vreemde
gewaarwording. Men is het niet meer
gewend.
(Wordt vervolgd)
S. A. Jumemelet Azn.
BRUINISSE - De Tweede Wereldoorlog woedt in alle
hevigheid. Onophoudelijk wordt in de maanden septem
ber tot en met december van het jaar 1940 gepatrouil
leerd. Engelandvaarder tegen wil en dank Jan de Ronde
uit Bruinisse viert oud en nieuw aan boord van de Stuij-
vesant in Belfast. Na zeven maanden afwezigheid krijgt
Jan half december het eerste bericht van het thuisfront.
Zijn vader schrijft hem hoe het in Nederland gaat, nadat
het door de Duitsers is bezet.
In de berichten over de resultaten
van de luchtaanvallen op Engeland
keert het hoofdkwartier van de Duit
se Wehrmacht de cijfers om. Wat
Duitsland aan machines verliest
wordt in die berichten doorgegeven
als Duitse successen. Vijfhonderd
verloren Duitse vliegmachines wor
den in het door de Duitsers bezette
Europese gebieden als:" de engelsen
verloren 500 vliegmachines.
Bombardementen
Datzelfde hoofdkwartier weet na
tuurlijk wel beter en daarom gaat
men over op een andere taktiek: het
bombarderen van industriesteden.
De Engelse industriestad Coventry
wordt platgegooid, ausradiert (uitge-
gomd) van de kaart van Engeland, zo
bericht althans het Duitse hoofd
kwartier.
Er gaat een schok door de wereld
over zoveel barbaarsheid. Terwijl de
Amerikanen en Engelsen later ook
de taktiek van de 'bommentapijten'
toe zullen passen.
Heemskerk
Jan de Ronde komt van de G 13 te
recht op de Stuyvesant. Op 13 februa
ri 1941 wordt de Stuyvesant weer ver
wisseld voor de Heemskerk. Het
schip is in Engeland verbouwd tot
luchtkruiser. Jan gaat aan boord en-
Op 28 februari viert hij zijn ver
jaardag en zijn stukje dagboek is dit
keer wat langer. Hij vraagt zich af
waar hij het volgend jaar zijn ver-
jaardag zal'viereh. niet beseffèrid dat
hij zich dat nog drie keer af zal moe
ten vragen na deze eerste keer. Het
Schotse Greenock wordt de basis van
Op 24 mei gaat de Heemskerk in
dok en nauwelijks weer in de vaart
moet op 10 juni een zware luchtaan
val afgeslagen worden. De Heems
kerk weert zich kranig maar de aan
val heeft één nadeel voor de beman
ning. Nu de Engelsen de Heemskerk
hebben ontdekt moet ze van basis
veranderen. De Duitsers zullen zeker
terug komen om het Hollandse oor
logsschip te vernietigen. De nieuwe
basis wordt het Zuid-Schotse Loch
Fyne.
Krentebrood
Op de verjaardag van Prins Bern-
hard wordt aan boord van de Heems
kerk krentebrood geserveerd, 's Mid
dags krijgen de manschappen kip
met rijst voorgeschoteld. Juni en juli
zijn drukke maanden voor het schip
en haar bemanning. De maand
augustus gaat rustig voorbij zonder
dat er spectaculaire dingen gebeuren
aan boord van de Heemskerk.
convooi één of meerdere schepen
plotseling beginnen te zinken als ze
getroffen worden door een torpedo,
afgevuurd uit een duikboot.
Wel wordt de scheepsbakker ziek
en moet Jan de Ronde tijdelijk zijn
oude stiel weer opnemen. Kort daar
na wordt hij bevorderd tot assistent
kok.
Flinke verliezen worden geleden.
In een 'goede' week verliezen de En
gelsen zo'n 34.000 ton aan scheeps-
ruimte door de aanvallen van U(nter-
see)-boten. Twee vooraanstaande
Duitse duikboot-commandanten mel
den in de pers dat ze in december 1940
respectievelijk 252.000 en 209.000 ton
scheepsruimte tot zinken hebben ge
bracht.
De verjaardag van de koningin gaat
niet onopgemerkt voorbij. Op 31
augustus schrijft Jan in zijn dag
boek: ,,Een rede van de overste. Veel
plakken worden uitgedeeld en we
krijgen een goeie hap. We verlaten
het convooi, maar krijgen een andere
waarmee we noordwaarts opstomen".
Mijden
Convooi varen
Ook de Heemskerk krijgt te maken
-/1 Zo gaat de tijd verder. Of de Heems
kerk vaart onder een gélukkig ge
sternte of Jan verzwijgt de oorlogs-
De RAF slaat terug, al zijn de En
gelse eskaders die eind 1940 Berlijn
en andere plaatsen bombardeerden
nog klein. In de Nederlandse kranten
is weinig terug te vinden over de
bombardementen van de Engelsen.
Een bombardement op Keulen wordt
behandeld als iets totaal onmoge
lijks, een verhaal verteld door Baron
von Münchhausen. In februari 1940
vallen in Engeland 28.000 doden en
40.000 gewonden.
kele dagen nadat ook koningin Wil-
helmina een bezoek aan het schip
heeft gebracht.
Het feit dat Jan de Ronde eigenlijk
bakker had willen worden blijft niet
lang onbekend. Op de Heemskerk
wordt hij aan het werk gezet in de
bakkerij, totdat hij weer last krijgt
van het bakkersexceem.
met de U-boten. De eerste reis voert
naar IJsland en onderweg heeft men
herhaaldelijk aanvallen van duikbo
ten te verduren. De Heemskerk ver
dedigt zich met dieptebommen en
brengt minstens één duikboot tot zin
ken. De terugtocht naar de thuisha
ven levert geen bijzonderheden op.
Op één van de Shetland-eilanden
wordt de nacht doorgebracht. De
paasdagen van 1941 worden doorge
bracht in Glasgow.
Vele reizen worden gemaakt en op
getekend in het dagboek van Jan de
Ronde. Het convooi-varen gaat de
Heemskerk blijkbaar gladjes af,
want er wordt geen enkel incident
gemeld.
de Heemskerk en daar beginnen de
wereldreizen van de Bruenaar.
Duikboten waren in de Tweede We
reldoorlog Duitslands derde troef.
Naast de overmacht te land en in de
lucht waren het vooral de duikboten
die Engeland ook ter zee grote verlie
zen toebrachten. Ook het varen in
convooi bleek niet voldoende be
scherming te bieden tegen deze sluip
schutters onder water.
De begeleidende oorlogsschepen
moeten lijdelijk toezien hoe uit een
gelegenheid gesteld moeten worden
om ervan te genieten. „Alleen als we
echt bang zijn dat door betreding van
een natuurgebied plant en dier be
dreigd worden grijpen we in. Maar 80
procent van de terreinen die we in be
zit hebben zijn vrij toegankelijk".
Excursies
In het Slotbos worden wel excursies
onder deskundige leiding gehouden.
Men hoopt via die excursies niet al
leen belangstelling voor de natuur in
het algemeen maar ook begrip voor
de manier waarop Natuurmonumen
ten met haar bezit omgaat te kweken.
„Ik denk dat goede voorlichting wat
dat betreft heel belangrijk is", aldus
Barkema.
Een korte rondgang door het Slot
bos blijkt heel illustratief. Op ver
schillende plaatsen zijn door de
storm gevelde bomen. De een zo'n an
derhalve meter boven de grond ge
knakt, een ander compleet ontwor
teld.
Het geoefende oog van Barkema
speurt in het rond. „Kijk, in die om
gevallen boom daar heeft een pimpel
meesje zich gevestigd". Het diertje is
zo vriendelijk zich even aan den vol-
ke te tonen en het gelijk van Barke
ma te bewijzen. Wat verder steekt een
enorme wortelkluit van een gevelde
woudreus omhoog. In het ontstane
gat is al volop leven te bespeuren.
„Dat water is grondwater en dat zit
nu al vol organismen".
Dialoog-
Dat wat de een mooi en boeiend
vindt is voor de ander een doorn in
het oog. Bij de gemeente Wester-
schouwen zijn al aardig wat klachten
binnengedruppeld. Dc klagers vin
den dat de omgewaaide bomen het
bos een rommelig aanzicht geven. En
ook al houdt Barkema er een wat an
dere zienswijze op na, hij kan zich de
ergernis van een aantal mensen heel
goed voorstellen.
„Wij krijgen bij Natuurmonumen
ten veel vragen over de manier waar
op wij bosgebied beheren, maar het
feit dat mensen zich storen aan om
gevallen bomen bewijst dat het bos
hen aan het hart gaat", aldus Barke
ma.
Dc vereniging heeft nog maar nau
welijks gereageerd op klachtbrieven
van de gemeente Weslcrschouwen.
Barkema bendrukt dat dat geen
kwestie is van onwil. „We hebbén wat
problemen gehad met de personele
bezetting. We hebben 4 maanden zon
der een districtsbeheerder in Zeeland
gezeten. Ik wil niets liever dan dc di
aloog met de gemeente Westerschou-
wen weer op gang brengen en in goed
overleg naar een voor iedereen aan
vaardbare oplossing zoeken".
BURGH-HAAMSTEDE - Een omgevallen boom is geen verarming maar juist een
verrijking van het bos. Dat is de gedachte achter het beleid van de Vereniging tot be
houd van Natuurmonumenten om de tijdens de januari- en februari-stormen omge
waaide bomen in het Slotbos bij Haamstede niet op te ruimen, maar gewoon te laten
liggen. Een beleid waar veel kritiek op is losgekomen. Kritiek die door Natuurmonu
menten positief benaderd wordt. „Uit die kritiek blijkt betrokkenheid bij het bos en
daar kunnen wij als vereniging niet anders dan blij mee zijn", aldus R. Barkema, dis
trictsbeheerder Zeeland van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten. Bin
nenkort hoopt hij met de gemeente Westerschouwen kennis te maken en dan zal de pro
blematiek rond het Slotbos zeker aan de orde komen.
in staat is haar eigen zaakjes te rege
len. Het enige dat de vereniging doet
is waar nodig de natuur een handje
helpen, bijsturen.
En in het Slotbos is dat bij tijd en
wijle nodig omdat het bos niet hele
maal in balans is. „We zitten nu in fei
te in een overgangsfase van produk-
tiebos naar natuurlijk bos", legt
Barkema uit. Hij stelt dat in een na
tuurlijk bos dat goed in balans is de
ene soort de andere niet overheerst.
En in het Slotbos komt naar de zin
van de vereniging wat teveel snel
groeiende esdoorn voor wat lang-
Betreding
Het Slotbos bij Haamstede is niet
toegankelijk voor het publiek. Dat is
niet op initiatief van de vereniging.
„Toen wij het Slotbos kochten van de
particuliere eigenaars was het hun
uitdrukkelijke wens dat het bos ge
sloten zou blijven voor het publiek",
aldus Barkema. „Als het aan ons zou
liggen is er in het bos mogelijkheid
voor rustige vormen van op natuur
gerichte dagrecreatie".
„We hebben het gehad dat onder
een zitbankje in een bos en bepaald
soort vrij weinig voorkomende varen
groeide. Om te voorkomen dat de
plant vertrapt zou worden werd het
bankje verplaatst. De varen verhuis
de mee".
Barkema benadrukt dat voor wat
betreft de vereniging de natuur er is
voor de mensen en deze dan ook in de
Eind 1981 verwierf de vereniging
alle 276 aandelen van het Landgoed
Slot Haamstede BV nadat jarenlange
onderhandelingen tussen de erven
Van der Lek de Clercq en verscheide
ne andere gegadigden waren afge
sprongen. Lange tijd heeft het er naar
uit gezien dat het natuurgebied met
steun van de provincie aangekocht
zou worden door de Waterleiding
maatschappij Zuidwest Nederland
(WMZ). Doel hiervan was uitbreiding
van de waterwininng in de duinen bij
Haamstede. De 337 hectare grote aan
koop omvat het slot, het Slotbos, de
25 gemeten, het Overtorentje (samen
42 hectare) en het uitgestrekte duin
terrein het Zeepe.
Bos leeft
In het verleden werden bossen veel
al aangelegd voor de houtproduktie.
„Dat was bos met alleen levend
hout", legt Barkema uit. „In een na
tuurlijk bos leeft het hout en gaat
ook weer dood. Het dode hout ver
teert en zorgt weer voor nieuw leven.
Op dood hout leven bijvoorbeeld pad
destoelen en allerlei schimmels en
dat komt de variatie van het leven in
het bos weer ten goede".
Vroeger was een deel van het Slot
bos ook een produktiebos, maar Na
tuurmonumenten is nu druk bezig
het bos om te vormen tot natuurlijk
bos. Een bos met niet alleen veel ver
schillende bomen, struiken en plan
ten maar ook een grote verscheiden
heid aan dieren.
„Een specht bijvoorbeeld zul je in
een produktiebos zonder dood of
stervend hout zelden tegen komen. In
het Slotbos is de Groene Specht na
drukkelijk aanwezig", aldus Barke
ma. Alle leven in een natuurlijk bos
is nauw met elkaar verbonden. Een
bepaald insect dient bijvoorbeeld als
boofdvoedsel van een bepaalde vogel.
Als het insect uit het bos verdwijnt
om wat voor reden dan ook dan ver
dwijnt te langen leste ook de vogel
die hem eet, En zo zijn er tal van voor
beelden te noemen.
Verrijking
De een z'n dood is de ander z'n
brood is een gezegde dat in het Slot
bos in Haamstede wel heel letterlijk
opgevat dient te worden. Een boom
die het slachtoffer is geworden van de
januari- en februari-stormen dient nu
als ideale schuilplaats voor onder an
dere muizen. Op de plaats waar eerst
de boom stond is nu een kleine open
plek. „En daar groeien dan binnen de
kortste kéren weer allerlei kruiden
die elders niet kunnen groeien omdat
ze daar niet genoeg licht krijgen", al
dus Barkema.
Verjonging
Hij legt uit dat een bos dat niet lou
ter door mensenhanden bestierd
wordt zichzelf verjongt. Oude bomen
ruimen het veld en de boom, soms ge
holpen door vogels die de zaadjes
eten en later weer onverteerd afschei
den, zorgt zelf voor zijn opvolger. Bij
sommige bomen zoals de iep gebeurt
dat door wortelopslag. Andere boom
soorten laten zaad vallen dat vervol
gens wortel schiet.
De Vereniging tot behoud van Na
tuurmonumenten gaat er vanuit dat
de natuur in het algemeen heel goed
In een natuurlijk bos leeft het hout en gaat het ook weer dood (Foto: Joop van Houdt).
