'De viering van de bevrijding is nog
belangrijker dan de dodenherdenking'
Talloze evenementen in
speciaal herdenkingsjaar
■■(■miiiSSïolflBLJii
Veranderende bebouwing
in binnenstad Zierikzee
Schilderij
van Schelfhout
geveild
De Franse bezetting gezien
vanuit een medisch oogpunt
Bevrijdingsfeest Brogrim
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Doiulcrtlag d mei lotto Nr. 24737
5
Oorlogsherinneringen van de 72-jarige Zierikzeeënaar Jan Ravia
ZIERIKZEE - „Eigenlijk zouden ze de bevrijding van Nederland in 1945 elk jaar
moeten vieren. Het herdenken van het einde van de oorlog is naar mijn idee nog be
langrijker dan de dodenherdenking. Je kunt de mensen die in de oorlog zijn gestorven
niet eindeloos blijven herdenken. Maar 5 mei moeten ze in ere houden. Dat is een goe
de zaak". De 72-jarige Jan Ravia uit Zierikzee is een van de vele mensen bij wie de pe
riode 1940-1945 een onuitwisbaar stempel drukte op hun leven. Een periode waaraan
men vooral terugdenkt in de maand mei als de jaarlijkse dodenherdenking wordt ge
houden en de bevrijding wordt gevierd. „Vergeten doe je het nooit. De oorlog was een
periode waarin onzekerheid de boventoon voerde en het recht van de sterkste gold. Ik
ben ér nog goed doorheen gekomen omdat ik veel geluk heb gehad. Maar het was een
hele opluchting toen het voorbij was. Daarom is 5 inei voor mij het belangrijkste. Want
dan herdenk je dat de oorlog, die indertijd eindeloos leek, toch is opgehouden".
Jan Ravia. ..Vijf mei moeten ze in ere houden(Foto- Joop van Houdt).
Na afbraak van de poort (1842) bleef de zware gemetselde Zuidwelle-
brug gelukkig bestaan...
ZIERIKZEE - Het lawaai van gemotoriseerd ver
keer en recente bouwsels zullen doorgaans verhin
deren dat de hedendaagse bezoeker van het oude
Zierikzee nog volledig in vervoering raakt door de
aanblik van het stadssilhouet. Toch is gelukkig veel
moois bewaard gebleven; de sfeer en stilte zoals in
het begin van de negentiende eeuw zal echter nooit
weer terugkomen. Redden wat er te redden valt is
vandaag het parool.
Men moet het gemeentebestuur
van Zierikzee prijzen dat nog on
langs zeer aanvaardbaar straat-
meubilair in de vorm van banken
langs de Oude Haven is geplaatst.
Enkele tientallen jaren geleden
werd bij de Noordhavenpoort een
vroeg-19de eeuws vestingskanon
neergelegd dat ook ongetwijfeld
sfeerverhogend werkt. ,,De Wan-
ddling" die op die plaats begint is
attractief vanwege het steeds wis
selend uitzicht van bovenaf. Het is
te betreuren dat vrij dicht bij de
Noordhavenpoort boerderij
achtige middenstandswoningen
zijn gebouwd, die vlees noch vis
zijn....
Groote breedte
De bebouwing van ongeveer één
driekwart eeuw geleden zag er in
Zierikzee volkomen anders uit
dan tegenwoordig. In „Zierikzee
voor honderd jaar" (1992) is gede
tailleerd ingegaan op de situatie
zoals die in het begin van de vori
ge eeuw geweest moet zijn. „Som
mige straten, de Weststraat, de
Zuidwellestraat, het Vrije waren
honderd jaar geleden dichter met
huizen bezet dan nu", schreef De
Vos. Ook de omgeving van het gro
te kerkerf was totaal anders. Daar
stonden veel forse huizen: „de
Noord- en de Zuidzijde van het
Kerkhof en de Minderbroe
derstraat telden voorname, ja ko
lossale heerenhuizingen. Vooral
rond de Sint Lievensmonsterkerk
waar nu (d.i. 1922; slechts twee
groote huizen uit vroeger dagen
meer overgebleven zijn, het Wees
huis en de voormalige Ambachts
school, trof men woningen aan
van groote breedte en hoogte"
Het is een algemeen bekend ver
schijnsel dat de liefhebberij om in
een bepaald stadsgedeelte te wo
nen vrij plotseling in het' tegen
deel kan omslaan. Nog vóór de
grote kerkbrand van 1832 waren
er verschillende voorname fami
lies in Zierikzee, die hun woonlo-
katie bij de monumentale kerk
verruilden voor een patriciërshuis
aan de Oude Haven. Als een der
oorzaken van de toen begonnen
leegstand noemde De Vos het feit
dat enkele aanzienlijke geslachten
waren uitgestorven. Men kan daar
aan toevoegen dat na de brand
toen een enorme ruïne bepaald
geen vrolijk uitzicht opleverde op
nieuw velen een andere woonplek
in de Zierikzeese binnenstad heb
ben gezocht.
De verbindingsstraten van bin
nenstad met buitengebied waren
er na de afbraak van de stadspoor
ten uiteraard ook niet fraaier op
geworden al mag men met vreug
de vaststellen dat de zware gemet
selde boogbruggen van Westpoort
en Zuidwellepoort gespaard ble
ven...
Wiebe'Keikes
Toen op 1U mei 1945 de oorlog uit
brak was Jan Ravia 23 jaar en woon
de bij zijn vader en moeder in de
Schuttershofsïraaf te Zierikzee. „In
het voorjaar èti 's zomers Wérkte ik
bij Mharten Berrevoets in de boom
gaard en in de winter ventte ik paling
uit over het hele eiland. Ik weet nog
goed dat ik de eerste Duitsers tegen
kwam toen ik in een boomgaard in
Zonnemaire druiven had gekrent en
terug ging naar Zierikzee.
Oproep om te werken
Al spoedig kreeg de Duitse invasie
een meer ingrijpende invloed op Ra
via zijn leven. „Er kwam een brief
van het arbeidsbureau. Ik moest naar
het vliegveld in Haamstede om te
werken voor de Duitsers" De Zierik
zeeënaar werd vooral ingezet bij
grondwerkzaamheden. ,,We moesten
de grond van het vliegveld egaliseren
en in de duinen de grond gereedma
ken voor bunkers die daar moesten
komen". Ravia herinnert zich nog
goed dat de Duitsers in afwachting
van het gebruiksgereed komen van
het vliegveld alvast houten vliegtui
gen neerzetten om de Engelsen af te
schrikken en te imponeren. „Maar de
Engelsen waren ook niet gek, want
die gooiden er houten bommen op".
Zoals zo vele anderen deed Ravia
het werk voor de Duitsers met tegen
zin. „Ik hen altijd tegen de Duitsers
geweest. Daarom heb ik ze de hele
oorlog tegengewerkt zoveel ik kon.
Toen we in de haven van Scharendij-
ke een schip moesten lossen dat ste
nen aanvoerde voor de bouw van
bunkers, weigerde ik om er meer dan
drie gelijk te dragen en ook op ande
re manieren werkte ik zo langzaam
en inefficiënt mogelijk".
Ravia is, ,er pog steeds trots op dat
hij oo~k weigerde een NSB-boeKje te
kopen. „Dat moest als je bij de Duit
sers om je centen kwam. Maar ik zei
dat ik niet kon lezen". Door zijn
opstandige gedrag kreeg Ravia ruzie
met de NSB-aannemer waar hij
werkte. „Jij bent binnen 14 dagen
weg van Schouwen-Duiveland, zei
hij". En zo werd Ravia, ongeveer twee
jaar na het uitbreken van de oorlog
op het station te Zierikzee op de tram
gezet
Naar Duitsland
„Ze zeiden dat ik naar Wijk aan Zee
moest. Maar daar ben ik nooit geko
men. Via Amsterdam wérd ik de
Duitse grens overgebracht naar een
kamp in Berlijn, het Wannsee-kamp
Ik moest al mijn kleren afgeven en
kreeg een OT-pak aan. Dat was kle
ding van de Duitse Werkorganisatie
Todt". Na enkele dagen kreeg Ravia
bericht dat hij naar Rusland moest.
„Maar ik kwam in Kivioli in Estland
terecht. Daar moesten we bomen za
gen. Het was er ijskoud. We moesten
gaten in het ijs bikken om onszelf en
onze kleding te kunnen wassen. En
dat was hard nodig want we zaten on
der de luizen".
Omdat Ravia zich uitgaf voor tim
merman kreeg hij als timmermansk
necht de leiding over 60 gevangenge
nomen Russen. „IVIaar ik was hele
maal geen timmerman. Ik werd op
het matje geroepen omdat een garage
die we moesten maken helemaal
scheef stond". Samen met een groep
je Rotterdammers vluchtte Ravia de
bossen in om uit het kamp te ont
snappen. „Maar na ongeveer een
maand móesten we \vel terug omdat
hef'onmogelijk bleek om naar Ne
derland te komen".
Vanuit het kamp in Estland werd
Ravia met een trein naar Leningrad
in Rusland vervoerd. „Onderweg
werd de trein beschoten. Ik werd niet.
gewond, maar alle ramen waren eruit
en het was ijskoud". Dat had tot ge
volg dat Ravia in Leningrad gelijk
moest wo2'den opgenomen in een la
zaret. Hij had pleuritis. „Er was daar
een tekort aan alles. Maar ik werd
goed behandeld door een Russische
dokteres".
Convooi militairen
Zij zorgde ervoor dat de zieke Zie
rikzeeënaar met een convooi militai
ren kon meerijden naar de Duitse
oorlogshaven Schwienemunde. Het
was het begin van een tocht van
kamplazaret naar kamplazaret die
Ravia via een stad in buurt van Ber
lijn naar Oostenrijk tot bij de Ita
liaanse grens voerde. „Ik heb heel de
oorlog niet meer kunnen werken om
dat mijn longen ziek waren. Door het
ruilen van goederen die ik eerst van
de Duitsers stal, kwam ik aan wat ex
tra eten".
De Zierikzeeënaar werd maar een
keer betrapt. „Dat was toen ik een si
garet gaf aan een groep joden die
voorbij kwam op weg naar een kamp.
Als straf moest ik met die joden mee.
Maar na vier dagen werd ik uit bun
kamp gehaald". Ravia had toen wel
gezien hoe die joden werden mishan
deld. „Ze werden gemarteld en zo
doodgeschoten langs de kant van de
weg als het de Duitsers uitkwam.
Het was een vreselijke tijd. Je leefde
in grote onzekerheid omdat je niet
wist waar je terecht kwam en mijn
gezondheid was geschaad".
Dut weerhield Ravia er niet van om
de Duitsers tegen te werken waar hij
kon. „Ik zat altijd op ze te katten.
Dat was natuurlijk niet slim van me.
Maar ik kon het niet inhouden". Des
ondanks merkte hij toen al dat niet
alle Duitsers hetzelfde waren. „Je
had goede en slechte. Vooral Pruisen
en Oostenrijkers waren fanatiek. Dat
waren echte Hitler-aanhangers".
Hitlerpakket
Van een 'goede' Duitser, een mari
neman kreeg Ravia de tip om bij Hit-
Ier een voedselpakket aan te vragen.
„Dat lukte nog ook, want Hitier zag
de Nederlanders ook als 'edelgerma-
nen'. Ik heb dat pakket gelijk weer
verkocht voor 600 gulden". Een
Oostenrijkse dokter deed moeite om
Ravia vanuit het lazaret aan de Ita
liaanse grens naar Rotterdam te krij
gen. „Maar dat ging niet zo makke
lijk. Via het Duitse Sturingen kwam
ik weer in Berlijn terecht. En toen via
Hamburg in Groningen. Dat lukte
omdat ik papieren kreeg omdat ik
ziek was".
Vanuit Groningen kwam Ravia
aanvankelijk niet verder dan Rotter
dam. „Zierikzee was niet te berei
ken. De Amerikanen zaten al tot Co-
lijnsplaat. Dat betekende dat de
Duitsers op Schouwen-Duiveland
heel fanatiek waren". Desondanks
lukte het de Zierikzeeënaar na een
poos om zijn geboortestad te berei
ken door mee te varen met een han
delsschip. „Ik mocht niet blijven om
dat iedereen was geëvacueerd. Als ik
wel bleef zou ik weer moeten gaan
werken voor de Duitsers". Dat wist
Ravia te voorkomen doordat hij
werd afgekeurd vanwege zijn zieke
longen.
Ondanks zijn ervaringen in de oor
log koestert hij geen rancuneuze ge
voelens tegen de Duitsers die nu in
groten getale naar Schouwen-Duive
land op vakantie komen. „Ze brengen
toch hun geld mee en ze hebben nu
niet meer van die grote smoelen".
Maar Ravia vindt het geen góede
zaak dat de beide Duitslanden nu
weer één worden. „Dat wordt het
weer een veel te groot land. Dan is de
kans dat z,e weer praatjes krijgen veel
groter".
Opluchting
Zelf hangt hij de vlag niet meer uit
op 4 en 5 mei, maar elk jaar op vier
mei zit hij voor de televisie om de do
denherdenking bewust mee te ma
ken. En hij is blij dat dit jaar ook de
bevrijding weer wordt herdacht.
„Want het is nog steeds een hele
opluchting dat het nu voorbij is".
AMSTERDAM - Op een veiling van
19de eeuwse schilderijen bij
Christie's in Amsterdam is 483.000
gulden betaald voor een schilderij
van Andreas Schelfhout (1787-1870).
Volgens het veilinghuis is dit het
hoogste bedrag dat ooit op een vei
ling voor een werk van deze meester
uit de Hollandse romantische school
is geboden. De richtprijs van het
schilderij, een ijsgezicht uit 1839, lag
tussen de 120.000 en 160.000 gulden.
De koper is een buitenlandse verza
melaar die anoniem wenst te blijven,
aldus Christie's. De totale opbrengst
van de 452 aangeboden werken be
droeg 6.307.347 gulden. Hiervan heb
ben tien schilderijen meer dan
100.000 gulden opgebracht. De be
langstelling was bijzonder groot, ook
uit het buitenland, aldus het veiling
huis.
ZIERIKZEE - In dit speciale her
denkingsjaar is het aantal plechtig
heden, onthullingen, manifestaties,
festiviteiten en reünies in het kader
van de Tweede Wereldoorlog nauwe
lijks te overzien. Van tentoonstellin
gen in de kleinste dorpen over hun ei
gen oorlogsgeschiedenis tot aan de
nationale viering van de bevrijding
in hef hoofdstedelijke Carré, overal
is het een en ander te doen. Het moet
wel gek gaan wil iemand geen Cana
dese veteraan tegenkomen of ten
minste een keurig onderhouden oor
logsfiets van de oorlogsvoertuigen-
club Keep them rolling.
De randstad en de provincie Gel
derland lijken het meest actief, het
hoge noorden en vooral het - in '44 al
bevrijde - zuiden doen wat rustiger
aan. Brabant had in april overigens
al een van de belangrijkste evene
menten achter de rug: de opening van
het vernieuwde en uitgebreide natio
naal monument Kamp Vught.
Monument
Ook in Apeldoorn werd reeds in
april een belangwekkend monument
onthuld: dat voor de weggevoerde pa
tiënten en personeelsleden van de
psychiatrische inrichting Het Apeb
doornsche Bosch. Grootscheepse reü
nies waren er ook, zoals die van de
Indië-gangers in Geldermalsen
Maar mei is toch de belangrijkste
herdenkingsmaand. Hieronder een
greep uit de evenementen. In Middel
burg wordt dit jaar extra aandacht
besteed aan het bombardement op de
Zeeuwse hoofdstad met een speciale
tentoonstelling.
Op 17 mei worden er een grote her
denkingsplechtigheid gehouden en
een oorlogsmonument onthuld. Er
zullen ook gasten aanwezig zijn uit de
gebombardeerde Japanse steden Na
gasaki en Hiroshima.
Prinses Juliana legt op 12 mei een
krans ter nagedachtenis van de geval
lenen in Kapelle-Biezelingc. De
Stichting Monumenten 40-45 Zeeland
zorgt er overigens voor dat er gedu
rende dit jaar op Walcheren maar
liefst vijf monumenten zullen verrij
zen.
Enigszins navrante maar toch
interessante periode uit
geschiedenis Zierikzee
ZIERIKZEE - De bezetting van Ne
derland door de Franse troepen van
1795-1813 is een enigszins navrante,
maar toch interessante periode ge
weest, waarover men veel kan lezen
in oudere en nieuwere geschiedboe-
ken. In dezelfde tijd waarin J. Schot
BWzn. zijn nasporingen verrichtte,
was ook mijn aandacht gevallen op
dc hoge sterfte in 1811 in het Frans
militair hospitaal in Zierikzee, in hel
kader van een groter onderzoek naar
de geschiedenis van de geneeskunde
ii> onze .^tad.
In de tijd van koning Lodewijk Na
poléon (1806 1810) was er in Zierikzee
geen garnizoen. Na dc inval op Wal
cheren door de Engelsen in 1809,
waarbij ook Zierikzee en Schouwen
werden bezet, annexeerde keizer Na
poléon in de jaren 1810 1811 geheel
Nederland Zierikzee kreeg zo in 1811
weer een Krans garnizoen, dat ten de
Ie werd gehuisvest in het buiten wer
king gestelde oude Gasthuis, gelegen
juist ten noorden van de tegenwoordi
ge Gasthuiskerk. Voor zieke militai
ren werd nu door de stad aangewezen
het toen verlaten Armenhuis, gelegen
aan de tegenovergestelde zijde van dc
Hoge Molenstraat, waar eertijds la
ter - het Rusthuis Irene heeft gestaan
Waterzucht
Een enigszins bijna onopvallend
bericht in de Zierikzeese stadsarchie
ven, de korte mededeling, dat op 6 no
vembcr 1811 dr. Nicolans de Kater, die
toen ook Mairc (burgemeester) was,
als voorzitter van het Collége Medi
cal, de daartoe behorende medici bij
ccnricp in het Hópitnl Militaire voor
een beraadslaging inzake de daar
toen voorkomende „hydropisie". De
ze Franse term kan in het Nederlands
worden vertaald als „waterzucht" of
„oedeem".
De oproep zou als een soort alarm
kunnen worden beschouwd. Zowel
ile mediri als het .stadsbestuur acht
ten zich kennelijk in deze kwestie
enigszins verantwoordelijk. Keij
daarna in de sterfteregisters van Zie
rik/.ee ingesteld onderzoek over de
jaren 1811-1813 leerde toen, dal er in
1811 gestorven waren 342 personen,
in 1812 230 en in 1813 225. Een sterfte-
overschot voor 1811 dus van circa 115.
Dit blijkt grotendeels te zijn ver
oorzaakt door de hoge sterfte van ve
le jonge soldaten in hel Hópitnl Mili
taire. Hij hel nalezen van de namen
valt het vrij grote aantal op van Ne
derlands klinkende namen. Deze ble
ken afkomstig te zijn uit Vlaanderen.
Ook de Frans klinkende namen ho
ren, z.oals Schot thuis in het zuidelijk
gedeelte van de voormalige Oosten
rijkse Nederlanden Dit gehele ge
bied het tegenwoordige België en
Frans-Vlanndercn was inderdaad in
11)79 door de Franse republiek inge
lijfd. Schot's conclusie is dus juist,
dat de gestorven militairen althans
verreweg de meeste - „conscrits" zijn
geweest, tot de militaire dienst voor
Napoléon god wongenen.
Iloge sterfte
Menigeen zal z.ieh nu afvragen hoe
en door welke ziekte de hoge sterfte
van die jonge mensen te verklaren is
De medische diagnose was „hydropi
ie", of waterzucht l)e massale slcrf
te eraan doet al een infectie als ooi
zaak vermoeden Men moet ziclr ej"
erhler wel van vergewissen dat in die
tijd het begrip ..infectie" onbekend
was Men woól liet ontslaan van epi
dom ion of ook andere ziekten eerder
aan ÖtmOSfctfSrhc factoren, zoals dit
in dc mm ri 177'' 1795 i gelraehl aait te
tonen Van h< t h. laan van bartonen
I. tot de MM II rond 1885 nog geen
sprake gewn-sl
Een Frans medisch woordenboek
van omstreeks 1850 bracht inzake de
„hydropisie" uitkomst: een vrij veel
vuldige oorzaak is volgens dit boek
cern nierontsteking. Gezien in het
licht van de medische wetenschap
van de 20e eeuw, moet hier bedoeld
zijn geweest de uierontsteking die nu
hekend staal als nephrose.
Hierbij wordt met dc urine oen zo
grote hoeveelheid albumine (één dor
bloedeiwilten) uitgescheiden, dat er
een over hot gehele lichaam verspreid
oedeem ontstaat. Deze aandoening
vindt doorgaans haar ooi-sprong in
een strepto-coceen infectie van de
keel Hierover moet nog iels ter ver
duidelijking worden gezegd: er be
staan van de zogenaamde stroptococ-
cen vele typen, die alle een
verschillende ziekte kunnen veroor
zaken: onder meer roodvonk, acuut
rheuma, erysipelas (een oppervlakki
ge huidontsteking), een uierontste
king zonder oedeem, en een nephrose.
In 1811 had de medische wereld nog
geen begrip voor bacteriën, noch voor
blocdehemic en kon dus niets doen.
De slreploeoe in het militaire hospi
taal moet wel bijzonder virulent zijn
geweest, en vermoedelijk zijn de hy
giënische omstandigheden en de 'voe
ding niet volwaardig geweest; hoven
dien van een doelmatige verpleging
was nog geen sprake
Hef tragische is. dat zovele jonge
mensen, gedwongen lot militaire
dienst ver van huis en haard in Zie
rikzee op deze wijze zijn omgekomen.
Zij verdienen oivze eerbied, en een er-
a-sb-iliiul! t- M VAN HOOHN
ZIERIKZEE - Jongerencentrum Brogum houdt op 5 mei vu Rerrii
dings feest met Van Kampen en De Leeuw. Een roekband met een naam
die op een duo wijst maar het niet is. De inrichters run de bami. h
Korenhoff en Andreas Pielage. zijn echter wel begot als
snel teerden ze bijgestaan door Will Jan Pielage. Mam- KaRot i.'d
de Jong en Riek Dut/n om als fortnatie verder do,»r. ijmr:
Ze spelen stevige gitaarroek met blanke soul-inrlocd- IV :ngv
drukt een flinke stempel de performance van de bittld dopr Href t\T
plosieve middelpunt van het geheel te vormen. IV band nv« t 'anp-
eigen nummers en covers. Costello en Waits, een goed- Ver op te hou
teen in de blanke soul en pubroekt raditi< Het concert b'-.ujim? N
gint om 22.3(1 uur. de zaal is open om 21.00 uur
