Naast dorpsbinding speelt
ook lokale bewustzijn rol
KRONIEK 1989
Een zeldzaam
zilveren zegelstempel
Weer meer
water
sporters
in Brouwse
jachthaven
Nieuwe
bergingen
op begraaf
plaatsen
Woningbouw
Brouwershaven
Restauratie
verzamelde
werk van
Jacob Cats
Uitbreiding
rioleringstelsel
Zonnemaire
Herbestrating
Schouwen-Duiveland in Oude Ansichten
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Dinsdag '28 november 1989 Nr. 24652
5
Vijftig jaar Schouwen-Duiveland gebundeld in Kroniek van
Stad en Lande
BROUWERSHAVEN - De
belangstelling van waterspor
ters voor de jachthaven van
Brouwershaven groeit nog
steeds. In de periode van een
januari tot 1 september 1989
werd de haven door 265 boten
meer bezocht dan in dezelfde
periode in 1988.
Het aantal overnachtingen in
de haven groeide in een jaar
tijd met 1362. Dat houdt in dat
in januari tot en met augustus
van dit jaar 13.637 overnachtin
gen werden geregistreerd. Om
dat die groeiende belangstel
ling voor de haven ook meer
geld in het laatje brengt voor
de gemeente Brouwershaven
wil het college van burgemees
ter en wethouders de tarieven
in 1990, zowel voor vaste lig-
f>laatshouders als voor passan-
en, handhaven op het niveau
van 1989. Uit de opbrengst van
deze gelden in 1989 is een be
drag van 80.000 gulden toege
voegd aan de onderhoudsreser-
ve voor de jachthaven. Uit deze
pot wil men in 1990 het ver
nieuwen van de steigers in de
vishoek van de haven verder
realiseren. Het betreft de laat
ste fase van deze renovatie. Tfe-
vens bestaat het plan om in
1990 uit deze onderhoudsreser-
ve een voorziening te realise
ren voor de opvang van afge
werkte olie.
ZIERIKZEE - Het dorp, zoals Wim Sonneveld het ly
risch en met de nodige weemoed bezong bestaat alleen
nog in boeken en chansons en ook de dorpsbewoner
wiens horizon niet verder reikt dan de grenzen van zijn
dorp is hedentendage niet of nauwelijks meer te vinden.
De alom optredende schaalvergroting, de opkomst van
de industrie, de betere ontsluitingen, de toegenomen mo
biliteit en het wegvallen van de regionale culturele ver
schillen hebben een ander soort dorpen doen ontstaan.
De veranderingen die zich in de afgelopen vijftig jaar op
het platteland van Schouwen-Duiveland hebben voltrok
ken is door een aantal auteurs onder wie de sociaal geo
graaf drs. F. Thissen in de Kroniek van de Vereniging
Stad en Lande Schouwen-Duiveland op een rijtje gezet
en nader toegelicht.
De omslag van de veertiende kroniek van Stad en Lande wordt gesierd door
'n symbolische afbeelding van Theo Voorzaat.
BROUWERSHAVEN - Het Brouw
se college van b en w heeft in de be
groting 1990 een bedrag van 60.000
gulden opgenomen voor de vervan
ging van de bergingen die op de be
graafplaats in Brouwershaven en in
Dreischor staan. Als reden van de
vervanging voert het college aan dat
effectief gebruik van beide gebouw
tjes niet meer mogelijk is.
BROUWERSHAVEN - Het Brouw
se college van burgemeester en wet
houders wil in de komende jaren zijn
inspanningen vooral richten op de
bouw van woningen in de vrije sector
in de gemeente Brouwershaven.
Dat zegt men in een toelichting op
de gemeentelijke begroting 1990.
Voor 1990 is een contingent van zes
woningen in de premie-sfeer aange
vraagd. Koophuizen waarbij de ko
pers op de aankoopsom een subsidie
van de rijksoverheid krijgen. Het
Brouwse college van b en w denkt dat
op grond van de huidigde economi
sche situatie voldoende belangstel
ling zal bestaan voor de aankoop van
deze huizen in de gemeente Brou
wershaven. Men wil de nieuwe wo
ningbouw inpassen binnen de be
bouwde kommen. Het in ontwikke
ling nemen van meer grootschalige
woningbouwplannen binnen de ge
meente wijst men op dit moment af.
Schouwen-Duiveland in de afgelo
pen vijftig jaar. De ene na de andere
ontwikkeling deed zijn invloed op
het voormalige eiland gelden. De
strijd tegen het water resulteerde in
een aantal dammen en een brug, die
tevens een verbinding met de andere
eilanden vormden. Ook economisch
onderging Schouwen-Duiveland de
nodige veranderingen. De landbouw,
lange tijd de belangrijkste bron van
bestaan moest pas op de plaats ma
ken ten gunste van recreatie en toe
risme.
Leesbaar
Die vele veranderingen die zich tus
sen 1939 en 1989 op bestuurlijk, maat
schappelijk, economisch en land
schappelijk gebied hebben voltrok
ken zijn ter gelegenheid van het vijf
tigjarig bestaan van Stad en Lande
door verschillende auteurs (onder
wie oud-burgemeester van Zierikzee,
mr F. Th. Dijckmeester) op prettig
leesbare wijze belicht. Daarmee
biedt de Kroniek een schat aan ken
nis over het recente verleden van de
regio, waarin nieuwe ontwikkelingen
soms regelrecht botsten met eeuwen
oude tradities maar soms ook een
wankel evenwicht vormden. Een
broos evenwicht dat in de vorm van
een wat wiebelende koorddanser te
rug lijkt te kómen in de illustratie
van Theo Voorzaat, die de omslag van
dit Jaarboek siert en die de Kroniek
mede to£ een waardevolle aanwinst
van de verzameling heemkundige
boekwerken maken.
Wie hier op Schouwen-Duiveland
BROUWERSHAVEN - Het dage
lijks bestuur van de gemeente Brou
wershaven wil in 1990 het oude boek
laten restaureren dat het verzamelde
werk van Jacob Cats omvat. De leren
rug van het boek is gescheurd en ook
het sluitwerk functioneert niet goed
meer. De kosten van de restauratie
zijn nog niet precies bekend. Voorlo
pig heeft het dagelijks bestuur van
de gemeente Brouwershaven in de
begroting 1990 een bedrag van 1000
gulden opgenomen voor de restaura
tie.
neerstrijkt komt al snel tot de conclu
sie dat de Tweede Wereldoorlog en
vooral ook de Watersnoodramp van
1953 worden beschouwd als een
breukvlak van twee duidelijk ver
schillende perioden. Ook in de Kro
niek van Stad en Lande komt deze
tweedeling in verschillende verban
den naar voren.
In de geschiedenis van de dorpen
op Schouwen-Duiveland zoals die
door de sociaal geograaf drs. F. This
sen is beschreven, blijkt de kerk een
belangrijke bindende schakel te zijn
geweest. Thissen verwijst daarbij
naar Brijdorpe en Looperskapelle.
Deze kenden na het verdwijnen van
de kerk een periode van terugval.
Ook nu nog is de aanwezigheid van
een kerkgebouw bepalend voor het
aanzien van menig dorp op
Schouwen-Duiveland. Maar de tijd
dat de kerk als de belangrijkste voor
ziening van een dorp wordt geziep is
voorbij. Die rol is overgenomen door
met name de basisschool. Ook de
aanwezigheid van winkels en een
bushalte worden als belangrijke
pluspunten van een dorp gezien.
Waar de dorpen in de jaren voor de
Tweede Wereldoorlog min of meer op
zichzelf staande en geïsoleerde leef
gemeenschappen waren luidde de
Tweede Wereldoorlog een periode
van nauwere contacten met andere
nederzettingen en schaalvergroting
op. De aanleg van dammen en een
brug doorbrak het isolement waarin
Schouwen-Duiveland met zijn vele
nederzettingen eeuwenlang had ver
keerd.
Voor de Tweede Wereldoorlog had
elk dorp een eigen karakter, dat tot
uiting kwam in het eigen dorpsdia
lect, de speciale feesten en ook in het
politieke stemgedrag. Bovendien be
stond er tussen de dorpen onderling
een zekere rivaliteit. Veel van die cul
turele eigenheid is na de Tweede We
reldoorlog ter ziele gegaan. Alleen de
traditie van het Straofeest heeft de
aanslag van de moderne tijd over
leefd en wordt nog steeds in een aan
tal Schouwse dorpen gevierd.
Herindeling
De schaalvergroting die na '45 op
trad resulteerde in 1961 in een ge
meentelijke herindeling, waarbij de
achttien gemeenten tot zes bestuurlij
ke eenheden werden samengevoegd.
Behalve het verlies aan eigenheid en
zelfstandigheid betekende die schaal
vergroting ook een verlies aan voor
zieningen in die dorpen. Het ene na
het andere dorps winkeltje dolf in de
strijd tegen het grootwinkelbedrijf
(in onder andere Zierikzee en Nieu-
werkerk) het onderspit. De auto
maakte het verloren gaan van dorps
winkeltjes voor de dorpelingen min
der problematisch. Een probleem is
wel het woningaanbod in de kleine
kernen. Uit een onderzoek van de
Vrije Universiteit bleek dat meer dan
de helft van de vertrekkers uit de
kleine kernen vanwege het woning
aanbod in het dorp min of meer nood
gedwongen is verhuisd. De wens van
met name jonggehuwden om binnen
niet al te lange termijn geschikte
woonruimte in het dorp te vinden
strookt niet met het geringe aantal
nieuwe woningen dat in de kleine
kern wordt aangeboden.
Andere redenen voor vertrek zijn
de gevolgen van de afnemende werk
gelegenheid ter plaatse en het afkal
vende voorzieningenniveau, waarvan
het al dan niet voortbestaan van een
basisschool van doorslaggevende be
tekenis is. Het in stand houden van
een basisschool wordt in alle gemeen
ten van dooslaggevend belang gezien
bij het voortbestaan van dorpen als
volwaardige leefgemeenschappen.
Kende de dorpsbewoner in het ver
leden een emotionele gebondenheid
aan zijn dorp, tegenwoordig is er min
der sprake van deze dorpsbinding".
Dorpen fungeren nu meer als woon
kernen met een' eigen karakter. Wel
wordt gesproken van een lokaal be
wustzijn dat tot uiting kan komen in
allerlei activiteiten zoals het organi
seren van een actie voor het behoud
van het kerkorgel zoals in Kerkwerve
en ...het lid zijn van een vereniging
als Stad en Lande, die onder meer de
bestudering van de lokale en regiona
le geschiedenis propageert. In tegen
stelling tot de gebondenheid aan het
eigen dorp behoeft dit lokale bewust
zijn niet gebonden te zijn aan het ge
boren en getogen zijn in een bepaald
dorp.
Dit lokale bewustzijn speelt op
Schouwen-Duiveland naast de tradi
tionele dorpsbinding een steeds be
langrijker rol. Met name het histori
sche karakter van plaatsen als Drei
schor en Noordgouwe is voor niet ge
boren en getogen „Schouwen-Duive-
landers" een aanleiding om interesse
te hebben in de woonomgeving.
In tegenstelling tot de landelijke
tendens waarbij regionaal-culturele
verschillen meer en meer verdwijnen
blijkt dat op Schouwen-Duiveland de
verschillen tussen Zierikzee en het-
omringend platteland toenemen. Het
ziet er naar uit dat die verande
ringsprocessen nog niet ten einde
zijn. Allerlei maatschappelijke ont
wikkelingen zoals meer vrije tijd zul
len ook in de toekomst hun stempel
op het nederzettingspatroon van
Schouwen-Duiveland drukken.
Behalve de bijdrage van drs F.
Thissen over de veranderende dorps
gemeenschappen op Schouwen-Dui
veland bevat deze veertiende Kro
niek van Stad en Lande ook een
artikel van mr. F. Th. Dijckmeester
over de veranderingen in het leven op
Schouwen-Duiveland in de afgelo
pen vijftig jaar. Drs M. C. Verburg
behandelt in het jaarboek de econo
mische ontwikkeling van het vroege
re eiland, terwijl drs P. F. Vleugel de
veranderingen binnen het vervoer
heeft beschreven. Veranderingen bin
nen natuur en landschap worden
door Ad Beenhakker behandeld, ter
wijl de agrarische ontwikkelingen
op Schouwen-Duiveland door ir C.
M. Volker en Jozina Boogert onder
de loep worden genomen. Drs E. P.
BROUWERSHAVEN - Het Brouw
se college van burgemeester en wet
houders heeft in de begroting 1990
een bedrag van 150.000 gulden opge
nomen om het rioleringstelsel in de
gemeente verder uit te breiden.
Men wil dit doen door het traject
aan de Oostweg te Zonnemaire ver
der door te trekken. Ook worden in
1990 de pompen van de rioolgemalen
in Brouwershaven en Noordgouwe
vervangen. De reden hiervan is dat de
pompen afgeschreven zijn en dus aan
vervanging toe. De kosten hiérvan be
dragen 45.000 gulden. Tenslotte trekt
het college van b en w in de begroting
1990 10.000 gulden uit om het uit 1982
daterende rioleringsplan aan te pas
sen aan de milieu-aspecten die de
laatste jaren actueel zijn geworden.
BROUWERSHAVEN - Het dage
lijks bestuur van de gemeente Brou
wershaven heeft 187.500 gulden uit
getrokken om in 1990 een aantal
wegen opnieuw te bestraten. Het
gaat om wegen binnen de diverse be
bouwde kommen in de gemeente.
Bestraat worden de Baanstraat te
Brouwershaven, een gedeelte van de
mr Pieter Moggestraat te Dreischor
en een gedeelte van de Dokter Wort-
manstraat te Noordgouwe. Een ge
deelte van de Heereweg te Noordgou
we en de Stoofweg te Noordgouwe.
Het gedeelte van de Rietdijk dat bin
nen de bebouwde kom van Zonnemai
re ligt heeft zijn karakter als water-
schapsweg verloren. Het Waterschap
Schouwen-Duiveland is van plan dit
weggedeelte in 1990 nog een opknap
beurt te geven en het vervolgens per
een januari 1991 in eigendom over te
dragen aan de gemeente Brouwersha
ven voor een symbolisch bedrag van
een gulden. Uiteraard is de gemeente
daarna verantwoordelijk voor het be
heer en onderhoud van het stuk weg
dat ongeveer 465 meter lang is.
Botman, drs P. J. van den Heuvel en
dr C. A. van Swighem tenslotte com
pleteren het geheel met een verhan
deling over de zorg voor monumen
ten in de afgelopen vijftig jaar. De
Kroniek van het Land van de Zee-
Tal van instanties en voor
aanstaande particulieren hielden
er een eigen zegelstempel op na;
de Zierikzeese patriciër Gilles (of:
Gillis) van IJsselsteijn was in het
bezit van een heel fraai en zeer cu
rieus exemplaar. Dit zeldzame ze
gelstempel van zilver, vervaar
digd in het laatst van de 18de
eeuw, kwam na allerlei omzwer
vingen tenslotte door schenking
terecht in de museale verzameling
van Zierikzee.
Tegenwind
Het zag er voor Gillis van IJs
selsteijn (1751-1794) aanvankelijk
rooskleurig uit. Zijn ouders waren
niet onbemiddeld; zelf kon hij
veel besteden. Hij liet huizen bou
wen en deed in het begin voordeli
ge zaken. Later had Gillis te kam-
meermin, zoals het jaarboek van
Stad en Lande officieel heet is ver
krijgbaar bij de penningmeester A.
L. Patmos van de Jaarboekcommis
sie, telefoon 01110-12155 en bij de
boekhandel.
eerst moest Gillis een akkoord
sluiten met zijn schuldeisers, die
hem ook in Amsterdam niet met
rust hadden gelaten.
Ver van zijn geboortegrond, in
het eerder genoemde Sint George
del Mina overleed hij in het begin
van het jaar 1794. Uit zijn verbin
tenis met Adriana Bal (1751-1788)
had hij twee nakomelingen: een
dochter Helena (1776-1848) en een
zoon Nicolaas Jan. Laatstgenoem
de was op 2 oktober 1777 te Zierik
zee geboren en stierf even als zijn
vader ver van huis; hij verdronk 1
februari 1803 voor de kust van
Barbarije....'
Boekbandje
Langs welke wegen het fraaie
89/308. Een rechtgeaarde Brouwenaar zult u nooit over het centrum van zijn wootiplaats horen spreken want
dan heeft hij het over het ..Voornomme". Hier zien we dan een deel van dat Voornommemaar voor alle
duidelijkheid hebben we het verder dan toch maar over de Markt. Links op de hoek zien we de kruideniers
winkel van Kees de Jonge, die tevens de functie van stadsomroeper vervulde. Omdat de winkel waarschijn
lijk te weinig opleverde om vrouw en kroost aan de kost te houden had hij nog tal van andere baantjes.
Rechts van De Jonge was al weer een kruidenierswinkel en die was van Jan Pleune. Rechts op de stoep van
Pleune stonden destijds twee regenbakken, namelijk een van Pleune zelf en de andere behoorde bij het aan
grenzende Hotel Bellevue. In 1934 was C. A. Blom exploitant van Bellevue. In vroeger jaren had Brouwers
haven ook een eigen weekmarkt, die dan op vrijdag gehouden werd. De boeren uit de omgeving brachten
dan hun boter en eieren naar de Brouwse middenstanders en kwamen dan in Bellevue bijeen. De meeste boe
ren kwamen met hun Gelderse wagen naar de smalstad en deze stonden dan keurig op een rij geparkeerd
op het Havenplein. Met de Brouwse kermis werd er in de bovenzaal van Bellevue, dat naast café ook een
hotelfunctie vervulde, altijd gedanst en was het er zeer druk. Janus van Nieuwenhuize, gehuwd met Anne-
bet E. Slager, was de laatste kastelein van Bellevue die hier de glaasjes vulde.
Correspondentie over deze rubriek: Cor Pols. Postbus 30, 4300 AA Zierikzee. Tel. (01110) 12754.
Zilveren zegelstempel, afkomstig van Gillis (of Gilles) van IJsselsteijn
te Zierikzee. Eitid 18de eeuw. (Stadhuismuscum Zierikzee.)
pen met tegenwind; financieel
ging het hem steeds slechter. De
geldelijke problemen ..waren
grootendeels veroorzaakt door
den vierden Engelschen oorlog
welke aan handelsondernemingen
groote slagen toebracht". (P. D. de
Vos). Hoewel hij jarenlang veel
aanzien had genoten als wijnko
per, keurmeester van de meekrap,
als schepen, als heemraad en lan
drechter van Schouwen, als com
missaris van de Slavenbeurs en
als pensionaris-honorair, werd
zijn positie door de toenemende
geldzorgen ondergraven In het
nauw gedreven nam Gillis de wijk
naar het buitenland.
Nadat hij ontslag had genomen
uit het ambt van baljuw, verliet
hij op 28 april 1790 voor altijd ziin
woonplaats Zierikzee.... Tot de
herfst van dat jaar verbleef hij te
Amsterdam alwaar hij benoemd
was tot fiscaal van de kust van
Afrika Sint George del Mina. Het
kostte hem nog veel moeite om
naar Afrika te vertrekken; allcr-
zegelstempeltje dat Gillis destijds
heeft gebruikt tenslotte toch in
Zierikzee terecht is gekomen (of
aldaar misschien is gebleven na
zijn vertrek) weten we niet. Het
voorwerp belandde in ieder geval
in 1964 door schenking in de stede
lijke kunst- en oudhedenverzame-
ling. Het zilveren zegelstcmpel is
uitgevoerd in de vorm van een
boekbandje met uitschuifbaar
frame waarin draaibaar een ovaal
cachet is gemonteerd. Op de voor
zijde is het familiewapen IJs
selsteijn aangebracht; aan de
keerzijde bevindt zich het mono
gram G. V. Y., de initialen van de
vroegere gebruiker. Het kleinood
is ongetwijfeld een kunstwerkje
van grote waarde en verfijnde uit
voering. Bovendien uiterst zeld
zaam. Het is interessant te weten
wie de eerste eigenaar van dit
laat-18de ceuwse voorwerp is ge
weest; spijtig genoeg kennen we
de maker niet.
Wiebe Keikes
Antiek uit Zierikzee
ZIERIKZEE - Zegelstempels zijn grotendeels in onbruik geraakt.
Vroeger waren zij erg belangrijk. Gewichtige documenten en brieven,
ook al waren deze al van een of meer handtekeningen voorzien, kregen
vaak nog een karakteristiek stempel opgedrukt. Was- en later lakze
gels (al dan niet onder papierruit) benadrukten de betekenis, die de
opstellers aan het geschreven stuk hechtten.
I
V
