Stoffel Zondervan uit Bru
stuurman bij de Rijnvaart
Kunst in De Burght
November is de Slachtmaand
Oplossing fotopuzzel
van Stad en Lande
I a I i 1
ZIERIKZEESCHE H 1 Itfll i l
NIEUWSBODE H i 4 lil* J|
HOUDT HET DROOG!
zien. Vaak zien we een duidelijke
grens tussen de vruchten van de zo
merbloei en die van dé herfstbloei.
Zij zijn gescheiden door een kaal
stukje stengel. In mijn tuin krijgen
zij in deze tijd volop bezoek van me
zen, vinken en puttertjes en soms
zelfs sijzen, die de zaadjes uit de
doosvruchten peuteren. Lijsters en
groenlingen doen zich te goed aan de
bottels van de rozen; de lijsters slik
ken de bottels in hun geheel in, ter
wijl de groenlingen ze open hakken
om de vruchtjes te bereiken, die ze
met hun harde snavel kraken. Zij
gaan zo wild in de bottels te keer, dat
de grond er onder met vruchtjes be
zaaid is.
B URGH-HAAMSTEDE - Tot 30 november is er in Christelijk Cultureel
Centrum De Burght in Bur gh-H aamstede werk te bezichtigen van de
kunstenares Janny van Wijngaarden-Goedhart. Als kind hanteerde
Janny van Wijngaarden-Goedhart (1944) schetsbloc en potlood om
uiting te geven aan haar drang tot expressie en nog beleeft ze aan deze
vorm veel plezier, hoewel ze ook - en met succes - regelmatig in de weer
is met verf en kwast. In de omgeving van haar woonplaats, Zwammer-
dam, heeft ze diverse cursussen gevolgd die haar in het vak een eind op
weg hebben geholpen. Momenteel is ze in Gouda lid van de De Goudse
Streek, waar door docenten van de academie les wordt gegeven. Por
trettekenen is een van haar favoriete bezigheden, maar daarnaast
neemt haar water- en olieverfwerk ook een voorname plaats in. Daar
voor kiest ze in hoofdzaak onderwerpen uit de natuur in de geest van
haar grote voorbeeld Marjolein Bastin. De expositie van Janny van
Wijngaarden-Goedhart is dagelijks voor iedereen gratis toegankelijk
tussen 9.00-12.00 uur, 14.00-17.00 uur en van 19.00-22.00 uur.
ZIERI&ZEE - Deze sombere herfstmaand begint met
twee ^langrijke dagen: Allerheiligen en Allerzielen.
Hoe h/t weer op Allerheiligen ook is, de winter nadert
nu snd. Let u maar eens op beide boerengezegden: „Als
het mtt Allerheiligen sneeuwt, Leg dan uw pels gereed",
maai/ook: „Geeft Allerheiligen zonneschijn, Dan zal het
spoe/ig winter zijn". Allerzielensneeuw voorspelt een
zachi voorjaar.
Eind oktober worden de akkers al
groen van het winterkoren, dat pas
goed gedijt als er een vorstperiode
komt. Te vroege koude kan echter fu
nest zijn en daar slaat waarschijnlijk
het volgende gezegde op: 'Als Sint
Andries onder sneeuw moet bukken,
Zal dat jaar geen koren lukken'.
In li deze gevallen zou het weer op
één dig beslissend zijn voor het weer
in ddnaaste- of zelfs verwijderde toe
komt. Dergelijke voorspellingen ko
men zelden uit en doen ze het wel,
danzal dit toeval zijn.
lèn derde belangrijke dag in no
vember is Sint-Maarten, de feestdag
vojr de kinderen. Ook nu nog trek-
kei zij in verscheidene delen van ons
and bij avond langs de huizen met
:eh lampion, vaak gemaakt van een
linke voederbiet. Zij zingen dan
iedjes, die meestal uitlopen op het
ragen van iets lekkers (Een noot,
en appel of een peer en 'k kom het
ele jaar niet weer) aan 'de rijke man,
2ie veel geven kan'. Jammer genoeg
ijiaakt 'de rijke man' er zich tegen
woordig vaak van af met een onaar-
dg woord.
In andere delen van het land ziet
hen al dagen voor de elfde november
dfe houtstapels groeien en de kinde-
2i doen zelf hun best om die zo groot
pgelijk te krijgen.
We stappen van de weersvoorspel
lingen af en gaan eens kijken naar de
verschijnselen van deze herfstmaand.
In oktober spraken we al over herfst
kleuren en bladval, maar we schon
ken toen geen aandacht aan het wa
ter, dat in sloten, kanalen en plassen
toch voor een belangrijk deel het ge
zicht van ons land bepaalt. Het groe
ne wateroppervlak wordt donker. De
drijvende bladeren van waterlelie en
gele plomp verkleuren en vergaan; de
planten zullen het volgend voorjaar
weer uitlopen uit knoppen, die aan
de dikke wortelstok zitten.
De drijvende rozetten van de krab-
benscheer zinken en verrotten, maar
In samenwerking met de Nieuwsbode
ZIERIKZEE - Op 24 november houdt de Vereniging Stad en Lande
van Schouwen-Duiveland een symposium getiteld Schouwen-
Duiveland in de afgelopen vijftig jaar. Om 19.15 uur begint deze avond
in de Concertzaal van restaurant Mondragon te Zierikzee. In het zojuist
verschenen mededelingenblad (nr. 66) staan korte samenvattingen van
de te behandelen onderwerpen.
Eigenlijk was deze 20e fotopuz
zel veel te gemakkelijk. Er is de
laatste tijd nogal wat aandacht
voor de Vismarkt aan de St. Do-
musstraat te Zierikzee. Op het mo
ment wordt er driftig gewerkt, de
vismarkt en de woningen van het
St. Jacobshuis worden gerestau
reerd. Vanaf 1804 werd hier de vis
markt gehouden. Het houten huis
je is het afslagershuisje. De
manden met vis werden fn het
midden van de omheining gezet.
(Zie o.a. Zierikzee zoals het was).
De winnaar is: H. Bouwens-v. d.
Klift, Steenbank 2, 4301 ZX Zie
rikzee.
De commissie Kleine monumen
ten wil ieder die één of meerdere
keren een oplossing ingestuurd
heeft daarvoor graag bedanken.
Door deze puzzel moesten we
steeds de geschiedenis van
Schouwen-Duiveland induiken en
raakten daardoor zeer geboeid.
Vele oplossingen brachten leuke
details aan, die soms nergens te
boek staan.
KIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Vrijdag 10 november 1989 Nr. 24642
Mijmeringen langs de waterkant
Stuurman Zondervan (midden) met zijn collega's.
tegelijk werd dan door het Binger
Loch gevaren waarna de sleepboot
weer terug ging om het volgende
schip op te halen. Boven Bingen,
waar de stroom weer rustiger is,
werd de sleep weer geformeerd.
Het gebergte heeft stuurman Zon
dervan altijd bekoord. Ondanks, of
misschien wel juist omdat hij een
kind van het platteland was met een
onbegrensde hang naar het water.
Dat word je in een vissersplaats als
Bru met de paplepel ingegoten. Z'n
vader was Willem Zondervan uit Har-
dinxveld die op een baggermolen
werkte begin deze eeuw bij de aanleg
van de Vluchthaven van Zijpe. Leerde
in die periode z'n moeder, Anna Voor-
bei jtel uit Bruinisse kennen. Stoffel
Zondervan werd 82 jaar geleden ge
boren in het huisje waar nu de Oud
heidskamer in de Oudestraat in is ge
vestigd. Z'n vader had inmiddels net
baggeren opgegeven en zich als mos
selkweker in Bruinisse gevestigd,
Daar op de houten hogaars Bru 128
van z'n vader, voer Stoffel van z'n 12e
tot z'n 17e levensjaar. Doorliep daar
de harde leerschool van zeilen en va
ren, in een slechte armoedige tijd in
de mosselsector. Stoffel zag in de
mosselen geen toekomst en zodoende
kwam hij op de sleepvaart terecht.
Voer op de Woutrina uit Dordt, de
Wacht am Rhein uit Duisburg, de Hy
dra uit Lobitli en tot de Tweede We
reldoorlog op de Modir van de SHV.
In de oorlog kwam hij op de sleep
boot Ina van de firma Hudig en Ve
der terecht. Die voer met sleepsche-
pen vanaf Rotterdam en Amsterdam
naar Maasbracht. Na bepaalde tijd
dook hij onder maar werd tijdens
razzia's opgepakt om in Duitsland te
werk te worden gesteld.
Hij werd als stuurman op een tanker
te werk gesteld die op de Duitse ka
nalen voer om de Duitse oorlogsin
dustrie op gang te houden. Enkele
zinnen die echter een wereld van dra
matiek in zich houden. De schepen
werden regelmatig door Engelse
bommenwerpers aangevallen waar
bij de bemanning zich ijlings aan wal
begaf om dekking te zoeken. Ook
was er bijna geen eten meer in dat
laatste oorlogsjaar. De bemanning
die onder dwang aan boord was stal
de smeerolie uit de machinekamer
om te ruilen met boeren langs het ka
naal voor eten.
Na de oorlog kwam Stoffel terug op
Bruinisse en werd kapitein op de
sleepboot Hellegat van de RTM, de
Rotterdamsche Tramweg Maatschap
pij die de veerponten van en naar
Schouwen-Duiveland exploiteerde.
De Hellegat trok het sleepschip van
Flora en fauna in vogelvlucht
en neem een abonnement op dé krant van
Schouwen-Duiveland.
Maandag - Dinsdag - Donderdag - Vrijdag
al het nieuws van Schouwen-Duiveland bij u fe I
thuis met de Zierikzeesche Nieuwsbode! i?_
En op woensdag gratis de Nieuwsbode Extra f s I
met alle informatie over het bedrijvige leven öp B f I I
Schouwen-Duiveland. I f »I j x I
O r; QJ 01 oa
Deingevuldeenondertekendebon, met wettig betaalmid- lol I
del, in een gesloten envelop, zonder postzegel, sturen B s f
naar: Zierikzeesche Nieuwsbode, abonnementenadmi- g
nistratie,Antwoordnummer 12,4300VB Zierikzee. 5
I v S=s3 I
LET OP!!! 5 I t i i
De nieuwe abonnee mag de algelopen 3 maanden geen jï!
abonnee zijn geweest. o
dé krant van schouwen-duiveland!
de met reservevoedsel gevulde sten
gel bevat knoppen, waaruit straks
het jonge leven weer opbloeit. Kik-
kerbeet, fonteinkruiden, blaasjes-
kruid en waterpest maken de win-
terknoppen die door hun gewicht
zinken; zij lopen in het voorjaar weer
uit. Veel kroosblaadjes worden wit,
maar zij verdwijnen pas na een flinke
vorstperiode.
Met het kouder worden van het wa
ter neemt de activiteit van de water
dieren af. De kikkers komen van het
land naar het water toe; zij overwin
teren, althans voor een belangrijk
deël, in de modder. Droedoornige ste
kelbaarsjes zoeken de bodem van die
pere kanalen op en langs de kust
presteren zij het zelfs om uit het zoete
water naar de zee te verhuizen. Ande
re zoetwatervissen gaan in de buurt
van de bodem een tijdperk van min
dere activiteit tegemoet.
Zichtbaar
Waterslakken en waterinsecten
blijven vaak nog zichtbaar tot de
vorst invalt. De watervlooien maken
wintereieren met dikke wand. Ais de
vlooien zelf sterven blijven de eieren,
die koude en eventueel zelfs droogte
kunnen verdragen over.
Aan zee merken we dat strandkrab-
ben en garnalen wat dieper water op
enige afstand van de kust opzoeken.
In de duinen en op andere plaatsen
waar teunisbloemen groeien, hebben
we kans nog een enkele topbloem te
N oordhellingen
Op noordhellingen in de duinen,
maar ook wel in het bos, zijn de ach
terkanten van de bladeren van de eik
varen dicht bezet met haast uitpui
lende sporenkapsels. Als het straks
gaat vriezen lijkt het of de bladeren
verdrogen; kort na de vorst staan ze
er echter weer fris bij. Heeft u buiten
wel eens gezocht naar de vlak op de
grond liggende voorkiemen van de
varens? Het is vaak zeer moeilijk om
ze te vinden, maar toch de moeite
waard het een te proberen.
De bladval gaat nog steeds door.
Het gewicht van het water, dat uit ge
condenseerde mist ontstaat is vaak al
voldoende om het laatste blad tot val
len te brengen. Jonge eiken en beu
ken houden hun blad dikwijls vast
tot in het voorjaar de knoppen gaan
uitlopen. Op de grens tussen blad
steel en bladkussen ontstaat bij hen
in het najaar nog geen scheurweefsel.
Op de vroege voorjaarsbloeiers en op
de noten zal ik in het artikel over de
cember'Wintermaand' terugkomen.
ARIE HEIJBOER
de RTM, meestal van Zijpe naar Nu-
mansdorp. Het sleepschip vervoerde
drie tot vier spoorwagons die veelal
geladen waren met fruit dat van
Haamstede naar Rotterdam moest.
Na enkele jaren vertrok Zondervan
naar z'n laatste werkgever, Rijkswa
terstaat. Daar werd hij schipper op
de vlet Vosvliet. Die vlet was werk
zaam voor Grondmechanika, het bo
demonderzoek ten behoeve van de
Deltawerken. Stoffel Zondervan, va
rensman in hart en nieren die op
groeide tussen de zeilen en het stoom
en eindigde bij het technisch hoog
standje van de Deltawerken. „Op het
water is elke dag anders", mijmert
Stoffel nog dagelijks. j Huizer
BRUINISSE - Dikte rookwolken verlaten de grote schoorsteen ten teken dat beide
stoommachines vol xermogen leveren. De brugsleepboot Modir van de Steenkolen
Handelsvereniging (SHV) kruipt met eep snelheid van zes kilometer per uur de Rijn
op. Stuurman Stoffel Zondervan uit Bruinisse kijkt tevreden achterom naar de stran-
gen, de als een snaargespannen staande staaldraden die de sleepboot met de zes Rijna
ken verbindt. Zolanj die strak staan is de sleep onder controle.
Zondervan stuurt de slee); door de
binnenbochten, zo dicht mojelijk on
der de wal waar de minste stroom
staat. De stuurman kent elke klip of
Stuurmal Stoffel Zondervan.
ondiepte van de 1000 kilometer lange
rivier. Vadertje Rijn kent geen gehei
men voor Stoffel. De nu 82-jarige
praat graag over de Rijnvaart die
hem zo na aan het hart lag en nog ligt.
Nimfen
De nimfen van de Lorelei die er om
bekend stonden de varensgezellen
met hun verleidelijke gezang te beto
veren zodat ze met hun schip te plet
ter voeren op de rotsen hadden op
Stoffel Zondervan geen vat. Daar is
de Bruenaar te nuchter voor. Maar hij
genoot wel intens van het landschap
dat langzaam voorbij gleed. Vooral
de bergen van het Zevengebergte, van
Koningswinter tot Rudesheim. Met
z'n Lorelei, Drachtenfels, z'n prachti
ge kastelen die getuigden van een
rijk en machtig verleden maar ook
z'n pittoreske dorpjes zoals Sarïkt
Goar, Kaub, Boppard en tientallen
andere.
Hij genoot ook van de krachtige ri
vier als opponent om met al die Rijn
aken tegenop te torsen, van die apar
te sfeer in het gebergte als de loodsen
aan boord kwamen en van de strijd
om door het Binger Loch te komen,
de stroomversnelling bij Bingen
waar zelfs de krachten van de sleep
boot te kort schoten en er tijdelijk
een voorspanboot bij kwam. De Rijn
vaart in al z'n facetten, gezien in het
licht van ruim 50 jaar geleden toen er
nog geen duwboten of radarsyste
men waren en de stoomsleepboten
met hun vele kasten er achter beeld
bepalend waren op de rivier. En niet
in ae laatste plaats de enorme Duitse
radarsleepboten met hun grote
schoeprad er^n.
Op de Modir, de sleepboot waar
Zondervan stuurman w^s, bestond de
bemanning verder nog uit de kapi
tein, twee matrozen, twee machi
nisten en drie stokers. De Modir voer
vaak met zes aken vanaf het Ruhrge-
bied naar boven, naar Straatsburg.
Maar vooral bij een hoge waterstand
moest dan vanwege de onstuimige
stroom de hele sleep in Salzij ont
bonden worden. Met één sleepschip
