De hoogaars, een belangrijk
visserschip in vroeger jaren
agenda
Reddingsakties kustwacht
WATERSTANDEN
WEEKENDSERV1CEDIENST
DEURLOO B.V.
Zierikzeese musea in 1987 en 1988
DE HUUR CV KETEL
DEURLOO B.V.
Mijmeringen langs de waterkant
BRUINISSE - Tot de Tweede Wereldoorlog' bepaalden
een groot aantal hoogaarzen het rivier- en havengebied
van de Zeeuwse stromen en vissersplaatsen. In de loop
der eeuwen zijn er vele honderden in Zeeland en Holland
gebouwd voor de oester- en mosselvissers. Hoewel ook
de boeier en bijvoorbeeld het Lemsterjacht- en de hengst
voorkwamen als visserschip, bezat het merendeel van de
vissers een hoogaars. Een handzaam schip, goede zeiler
en in verhouding tot andere schepen redelijk goedkoop
in aanschafprijs. In Mijmeringen langs de waterkant zijn
al diverse vissers of opzieners van de visserijpolitie aan
het woord geweest die het grootste deel van hun leven
van een hoogaars doorbrachten. De hoogaars.
nHMi
De hoogaars, een typisch Zeeuws vissersscheepje.
Volgens de encyclopedie is de hoog
aars een typisch Zeeuws vissers
scheepje. Althans de laatste eeuwen
want de oorsprong van het model zou
op de bovenlopen van Maas en Schel
de liggen waar het als klein vracht
scheepje gebruikt werd. Er waren
toen nog geen stuwen op de Maas zo
dat er vooral 's zomers bijna geen wa
ter was om te varen. De weinig diep
stekende hoogaars kon dan toch nog
z'n vracht blijven vervoeren. Het zal
juist die geringe diepgang zijn, een
van de goede eigenschappen van de
platbodem, die de Zeeuwse vissers
moet hebben aangesproken. Langs de
grote rivieren zou de hoogaars bezit
BRUINISSE - De Nederlandse
kustwacht voerde tot augustus dit
jaar 643 reddingsacties uit op de
Noordzee, de Waddenzee, het IJssel-
meer en de Zuid-Hollandse- en
Zeeuwse stromen.
Gedurende het gehele jaar 1988 wa
ren er 771 acties. Er zit dus een beden
kelijke stijging in. In zeventig pro
cent van de gevallen gaat het om de
recreatievaart, 372 pleziervaartuigen
en 74 plankzeilers. Er waren in 1988
Tijden en standen volgens getijdetafel Hydro-meteocentrum Zeeland t.o.v. NAP
Wemeldinge
Springtij: 2 oktober
Actuele informatie over afwijkingen: 06-91122353
Datum
Hoogwater
Laagwater
tijd
stand
tijd
stand
30 september
03.55
174
09.35
-115
16.05
167
21.55
-142
1 oktober
04.20
174
10.05
-119
16.25
171
22.25
-142
2 oktober
04.50
173
10.35
-123
17.00
173
22.55
-139
30 september
02.10
182
08.15
-117
14.30
173
20.35
-146
1 oktober
02.45
184
08.50
-122
14.55
179
21.05
-145
2 oktober
03.10
184
09.15
-124
15.25
183
21.35
-139
30 september
04.10
188
09.40
-125
16.25
177
21.55
-153
1 oktober
04.40
185
10.10
-131
16.50
180
22.25
-153
2 oktober
05.00
183
10.40
-134
17.10
181
23.00
-150
30 september
03.50
198
09.40
-131
16.00
191
22.05
-158
1 oktober
04.20
199
10.15
-135
16.30
196
22.35
-157
2 oktober
04.50
198
10.45
-138
17.00
198
23.05
-154
al naar gelang de naam van de bou
wer heette. In 1915 bezat Bruinisse
maar liefst een vloot van 123 schepen,
waarvan het grootste gedeelte hoo
gaarzen waren.
Het is moeilijk te achterhalen
waarom de vele Zeeuwse vissers nu
juist de voorkeur gaven aan hoogaar
zen want er waren voor- en nadelen
aan het zeilen met de hoogaars. Vol
gens J. Schot BWzn uit Zierikzee, die
al eens over de hoogaars schreef in de
Kroniek van de Zeemeermin, was
vooral in vroegere eeuwen de geringe
diepgang van grote betekenis. De
vissers voeren toen nog over de slik
ken van de Kreekrak naar Antwer
pen met hun mosselen. Wie het on
diepste lag kon het eerste naar
Antwerpen met hun mosselen. Wie
het ondiepste lag kon het eerste over
de slikken en was eerst in Antwer
pen.
Was het traditie, dat de hoogaars zo
ingeburgerd bleef in de Zeeuwse vis
serijwereld, ging het over van vader
op zoon? Andere modellen, zoals het
Lemsterjacht, nestelden zich tussen
de hoogaars maar die bleef wel de
overhand houden. Wie anders dan de
oudste generatie vissers, die is opge
groeid tussen de zeilen, die sliep in
het kot of in het vooronder, die roeide
met de lompe zware roeiriemen als
het windstil was of boomden om
vooruit te komen, die vochten tegen
of gebruik maakten van de soms gril
lige natuurelementen en die ook de
armoede aan de lijve hebben meege
maakt, wie anders zouden over die
volledige verdwenen periode in de
visserijgeschiedenis van de mossel
en oestervisserij kunnen vertellen?
Vissers
Flip Steketee, met een prachtig
schilderij van een hoogaars in de ka
mer: ,,De hoogaarzen waren vooral
kenmerkend vanwege hun hand
zaamheid. Ze waren makkelijk te zei
len en om mee te werken". De oud
opziener van de visserijinspectie
heeft zowel op een hoogaars als een
botter van de Visserijpolitie gevaren.
Over de zeileigenschappen van de
hoogaars is een gesprek met de 79-
jarige Jaap de Ronde verhelderend.
Hij groeide op als jongen op de hoog
aars BRU 25 van z'n vader, samen
met z'n broer Arjaan. Later kocht hun
vader het Lemsterjacht dat als BRU
72 door het leven ging. Volgens De
Ronde zijn er wel degelijk verschillen
in zeil- en vaareigenschappen tussen
beide schepen: ,,De hoogaars zeilde
harder in de voordewindse rakken
dan het Lemsterjacht maar die had
weer als voordeel dat ze scherper en
dus hoger aan de wind kon varen. Te
gen wind, dus als er gelaveerd moest
worden, liep het Lemsterjacht duide
lijk weg bij de hoogaars. Maar de
hoogaars had weer als voordeel dat er
minder buiswater over kwam omdat
ze ranker was".
Hieruit blijkt wel dat er naast tra
ditie veel persoonlijke voorkeur van
de visser bestond over het type schip
dat hij liet bouwen of tweede hands
kocht. Al zal vaak de zwakke finan
ciële positie van de visser een door
slaggevende rol hebben gespeeld.
Daar spreekt de opmerking van Jaap
de Ronde boekdelen over: Een reisje
mosselen in het begin van deze eeuw
bracht soms nauwelijks 40 tot 50 gul
den op. Daar moesten dan twee ge
zinnen van leven, de knecht van wor
den betaald. (In hun geval Arjaan
Kik, oud-havenmeester van Bru) en
moest het schip van worden onder
houden. En dan had de familie De
Ronde nog goede percelen onder
Ouddorp en Brouwershaven. Maar
ook had hij wel gezien dat soms de
helft van de vracht overboord moest
worden gezet als 's zomers door wind
en tij de reis te lang duurde.
Op de werflijst van Fop Smidt in
Kinderdijk komt in 1775 al een hoog
aars voor. Ook de Zeeuwse werven
hadden klandizie aan de vissers.
Dirk van Duivendijk in Tholen
bouwde vanaf 1873 hoogaarzen voor
onder andere Stoffel Jumelet, Wol-
vert Jumelet, Renier de Waai, Ga-
briël Jumelet en Levien de Waal, al
len Bruse vissers.
Door de eeuwen heen onderging
ook de hoogaars veranderingen en
vooral ook omdat er bepaalde wen
sen van de opdrachtgever in verwerkt
werden is het zeer moeilijk de werf te
herkennen aan het schip. Hoogaarzen
gebouwd voor vissers van Arnemui-
den waren hoger geboeid dan voor
mosselvissers omdat deze vanuit de
zeearmen verder tegen de Noordzee
visten. Lager boeisel betekende mak
kelijker vissen of de manden met
mosselen aan boord sjouwen.
Kosten
Zo rond de eeuwwisseling kostte
een nieuwe eiken hoogaars ongeveer
1200,-. Voor het verven en leveren
van de verf betaalde men 8,- terwijl
het teren en perzennen 10,- kostte.
Die 1200,- was dan inclusief de
mast, de giek, hét roer, de zwaarden,
de boegspriet, twee roeiriemen en
vaarbomen. Een bekend zeilmaker
voor de hoogaarzen was de firma De
Korte uit Bruinisse. De oudste hoo
gaarzen waren allen spriet-getuigd,
de latere schepen waren allemaal uit
gerust met een bazaantuig. Het
spriettuig had als grote nadeel dat
het niet vlug te reven of te verwijde
ren was wat vooral onder de Arne-
muidense vloot tot dodelijke scheeps
rampen leidde als er plotseling veel
wind op stak.
Het spriettuig verdween dan ook
van de schepen circa 1930. Ook de
schepen zelf ondergingen verande
ringen. Het kot, een klein verblijf
voor de bemanning dat vlak voor de
achterdogt, de zeilbank gebouwd
was, verdween. Het werd als hinder
lijk ervaren bij vissen en varen. Het
vooronder werd geschikt gemaakt
als bemanningsverblijf om een potje
te koken en te slapen.
Wie zich interesseert voor de recen
te geschiedenis van de hoogaars doet
er goed aan het boek van J. van Bey-
len, de Hoogaars eens te lezen. Mid
dels een bouwbeschrijving in het
boek is het mogelijk een model van
een hoogaars te bouwen, de TH 64 zo
als die in 1907 bij Dirk van Duiven-
dijk in Tholen werd gebouwd. De
hoogaars, voor vele oud-vissers zal
het siliouet van dit typische Zeeuwse
vissersvaartuig nog glashelder op het
netvlies te voorschijn kunnen worden
gehaald. Na de oorlog verdwenen ze
bijna radicaal van de Zeeuwse wate
ren. IJzeren kotters met veel pk's
kwamen daarvoor in de plaats.
P. Kaatjes
Pk'tjes die in de jaren '20 van deze
eeuw in bescheiden aantal maar
vooral gering in kracht in de hoo
gaarzen werden ingebouwd. In hoofd
zaak door de grondleggers van de
Bruse machinefabrieken van Maas
kant en Padmos. Industrie, Krom
hout of ABC. Stoffel Jumelet schreef
in z'n boek Bruinisse in de loop der
eeuwen het volgende rijm op, een re
clameplaat uit die tijd: Hou het zo
niet langer uit; Wie nog langer op de
zee wil vissen; Kan een motor niet
meer missen; zet een Kromhout in uw
schuit.
Advertentie
INSTALLATIEBEDRIJF
SCHUDDEBEURS - TEL. 01110-16255
van Zeeland hebben genomen en een
specifiek vissersvaartuig zijn gewor
den.
Namen
Volgens J. van Beylen in z'n boek
De Hoogaars is het benamen van hoo
gaarzen vrij ingewikkeld. Zo sprak
men van een Kinderdijkse, een Arne-
muidense hoogaars, een Oostduive-
landse of platte Duivelander, een
Tholense hoogaars terwijl men de-
h oogaarzen die in Zeeuws-
Vlaanderen werden gebouwd om
schreef als ,,een hoogaars van De
Klerk", of een Hoogaars van Verras,
88 loze meldeingen. In veertig geval
len moest hulp worden verleend aan
de berQepsvaart of de visserij. 43 keer
moest een zieke of een persoon die ge
wond geraakt was door een ongeval
van boord worden gehaald. In de
luchtvaart moest 21 keer bijstand
worden verleend, er waren vijf nood
landingen. Het zoeken naar een ver
miste surfer kost de gemeenschap al
gauw 10.000,— en als een helicopter
wordt ingeschakeld een veelvoud van
dat bedrag.
ZIERIKZEE - Dezer dagen verscheen het door Minke van Meerten verzorgde
jaarverslag van de Zierikzeese musea, opnieuw twee jaren in één verslag: 1987
en 1988. Wie belangstelling heeft voor het reilen en zeilen van het Stadhuismu
seum en het Maritiem Museum zal bij lezing veel wetenswaardigs tegenkomen.
Uit alles blijkt dat na jaren van allerlei wisselende activiteiten (vooral in de ze
ventiger jaren) nu een periode is aangebroken waarin met grote voortvarend
heid en zorgvuldigheid wordt gewerkt aan de het behoud van de collecties. Dit
laatste is minstens even belangrijk als het verwerven van aanwinsten.
Ten aanzien van de bezoekers
aantallen kan worden opgemerkt
dat deze enerzijds (Maritiem Mu
seum) zeer bevredigend zijn, an
derzijds (Stadhuismuseum) duide
lijk teleurstellend. Het verschil is
te groot: in '88 resp. 18.767 en 5.413!
Het is dan ook niet verwonderlijk
dat voorzitter mr. J. J. P. M. Assel-,
bergs van de Museumadviescom
missie zich heeft afgevraagd of ten
aanzien van de behuizing van het
Stadhuismuseum een andere op
lossing gezocht zou moeten wor
den, bijvoorbeeld door fusie met
het Maritien Museum. In dit laat
ste geval zou het Gravensteen de
nodige aanpassingen én uitbrei
ding moeten ondergaan...
Textiel
Het meest in het oog springend
zijn in het jaarverslag de passa
ges, gewijd aan conservering en
restauratie van de uitgebreide tex-
tielverzameling in het Stadhuis
museum. Men kan niet zeggen dat
er in het verleden geen aandacht
aan is geschonken maar door een
samenspel van ongunstige facto
ren heeft de eerste' constuum-
commissie onder de energieke lei
ding van mevrouw R. M. de Mees-
ter-Bolt slechts beperkte resulta
ten kunnen boeken. Het is een
goede zaak dat thans in fasen alle
kledingstukken, merk-, letter- en
stoplappen alsmede sluiermutsen
en andere hoeden, mutsen en
weefsels worden gereinigd, ont-
schimmeld en waar nodig her
steld. Dat gebeurt voor een deel in
het gerenommeerde restauratie
atelier,,De Tiendschuur" te Til
burg. Ook intern vindt een zorg
vuldige behandeling van de col
lectie plaats waarbij met name
Lydia Mol-Sipman zich bijzonder
verdienstelijk maakt.
Een integrale opsomming van
alle in 1987 en 1988 verkregen aan
winsten zou voor de lezers van de
Nieuwsbode een vermoeide aan
gelegenheid worden: enkele top
stukken" dienen evenwel extra
onder de aandacht te worden ge
bracht. Tot deze categorie mag on
getwijfeld de ocsterkijker van
Fred(e)rik Cats worden gerekend,
die in langdurig bruikleen van de
Slavenkas werd verkregen alsme
de de miniatuurportretjes van ge
noemde Cats en diens echtgenote.
Ook liet door N. Toxopcus ver
vaardigde scheepsmodel ,,'t Wel-
vacren der stad Zierikzee" (even
eens langdurig hrkl. van de Sla
venkas) vormt een belangwekken
de verrijking van de maritieme
verzameling. Als zeer waardevol
mogen de ten geschenke ontvan
gen werken van de schilder Jacob
Huijbrecht Hollestein (1856-1920)
worden aangemerkt.
Het anonieme schilderij,
voorstellende het beleg van Zie
rikzee in 1576 - uit historisch en to
pografisch oogpunt zeer boeiend -
wordt momenteel gerestaureerd
evenals de uiterst zeldzame laat-
16de eeuwse schilderijtjes, voor
stellende de bouw van een haring
buis.
De ruimere openstellingstijden,
met name van het Maritiem Mu
seum, kunnen publieksvriende
lijk worden genoemd en zullen ten
aanzien van de bezoekersaantal
len stimulerend kunnen werken.
Publieksvriendelijk ziin onge
twijfeld ook de verschillende me
dewerkers van beide musea. Dat
mevrouw A. M. C. de Crom-van
Stee al zovele jaren seizoen na sei
zoen ,,op vertrouwde wijze" het
stadhuismuseum heeft .bemand"
verdient terecht aparte vermel
ding.
Wiebe Keikes
Stadhuis Zierikzee: als behuizing voor het museum ongemakkelijk
voor medewerkers én publiek!
De gehele maand september
Zierikzee
Expositie grafiek van Saskia Eggink
bij de Amro Bank.
Burgh-Haamstede
De Burght. Expositie Monique Po
lak. Dagelijks van 09.00-12.00 uur,
14.00-17.00 uur, 19.00-22.00 uur.
Brouwershaven
Expositie schilderijen H. Waleboer.
Museum Vergulde Garnaal. Van
maandag tot en met zaterdag van 9.00
tot 12.00 uur en van 14 .00 tot 17.00 uur.
Op maandag 's middags niet ge
opend.
Tot en met 30 september
Burgh-Haamstede
Expositie aquarellen en tekeningen
van Riky Schellart-van Deursen. Be-
waerschole. Maandag t/m zaterdag
van 13.30-16.30 uur.
Vrijdag 29 september
Zierikzee
Tentoonstelling over Kenya in en bij
De Driehoek. Toegankelijk van 10.00-
17.00 uur.
Afsluiting projectweek Kenya met
Afrikaanse avond in De Driehoek.
Aanvang 19.00 utfr.
Ledenvergadering Vogelvereniging
Zang en Kleur. Huis van Nassau.
20.00 uur.
Brouwershaven
Inleveren spullen voor kledingbeurs
bij Blokkendoos. 13.15-14.30 uur erf
19.30-20.30 uur.
Nieuwerkerk
Braamfeest bij obs De Dobbelsteen,
van 8.30 tot 14.00 en van 19.00 tot
22.00 uur.
Zaterdag 30 september
Zierikzee
Speciale echtparen dansavond in
dansschool Kramer, toegang voor
leerlingen en oud-leerlingen. 21.00
uur.
Burgh-Haamstede
Toneelspel De Speelse Ganzeveer obs.
19.30 uur.
Brouwershaven
Winterkleding- en speelgoedbeurs in
Blokkendoos. 09.30-11.30 uur.
Maandag 2 oktober
Zierikzee
Pools zangkoor treedt op in de
Rooms-Katholieke kerk. 20.00 uur.
Renesse
Toneelspel De Speelse Ganzeveer obs.
19.30 uur.
Begin seizoen bowlingvereniging Al
les Om. Le Rabot. 20.00 uur.
'EHemeet
Hoorzitting bloembakken Kuijer-
damseweg in dorpshuis. 19.30 uur.
Dinsdag 3 oktober
Oosterland
Verkoping van goederen door zen-
dingskrans Bidt en Werkt in Ooster
hof. Van 14.00 tot 17.00 uur en 19.00
tot 21.00 uur.
Woensdag 4 oktober
Zierikzee
Start cursus EHBO. De Driehoek.
19.30 tot 21.30 uur.
Start van gespreksavonden in de Ge
reformeerde kerk, St. Domusstraat
35. Aanvang 20.00 uur.
Vrijdag 6 oktober
Kerkwerve
Openbare bestuursvergadering reini
gingsdienst, kantoor aan Ring. 9.00
uur.
Zaterdag 7 oktober
Burgh-Haamstede
Seniorendag. De Schutse. 9.30 tot
17.00 uur.
Bruinisse
Indoordressuur manege de Korenzol
der.
Maandag 9 oktober
Noordwelle
Toneelspel De Speelse Ganzeveer in
obs. 19.30 uur.
Woensdag 11 oktober
Zierikzee
Kindertheater-atelier Zolderkolder.
Zolder OBS Binnen de Veste. 13.30 tot
16.30 uur.
Bijeenkomst afd. Schouwen van NBP
in foyer Mondragon. 14.00 uur.
Serooskerke
Toneelspel De Speelse Ganzeveer in
obs. 19.30 uur.
Dinsdag 17 oktober
Zierikzee
Najaarsvergadering Zierikzeese On
dernemerscentrale in Mondragon.
20.00 uur.
Woensdag 25 oktober
Zierikzee
Kindertheater-atelier Zolderkolder
Zolder OBS Binnen de Veste. 13.30 tot
16.30 uur
Maandag 30 oktober
Zierikzee
Thema-avond hart- en vaatziekten.
Huis van Nassau. 19.30 tot 21.30 uur
Advertentie
INSTALLATIEBEDRIJF
SCHUDDEBEURS - TEL 01110-16255
