CASPER VAN ADEL
Heropening Brogum ipet Flavium
Kleine monumenten in regio
in fotobrochure vereeuwigd
Zomer 1989
één van de 14
warmste zomers
van de eeuw
lêDêè]
Nederzetting uit
Middeleeuwen
ontdekt
bij Uitgeest
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Donderdag 31 augustus 1989 Nr. 24601
7
DE BILT - De zomer 1989 (juni, juli
en augustus) was volgens het KNMI
warm, zonnig en droog. De gemiddel
de temperatuur in De Bilt was 17 gra
den Celsius tegen 16,1 normaal,
waarmee deze zomer tot de veertien
warmste zomers van deze eeuw be
hoort. Dit heeft het KNMI meege
deeld.
In De Bilt werden dit jaar 24 zomer
se dagen (maximum temperatuur van
25 graden of hoger) genoteerd tegen
normaal 13. Op 6 juli werd in De Bilt
de eerste tropische dag (30 graden of
hoger) sinds 2 juli 1986 genoteerd.
Ook 22 juli en 20 augustus waren tro
pische dagen. Het langjarige gemid
delde is twee tropische dagen.
De zon scheen in deze zomer over
het land gemiddeld 675 uur tegen 580
uur normaal. Het grootste aantal
zonne-uren (730) werd geregistreerd
aan de kust, het kleinste aantal (625)
in het noordoosten van het land. Ook
wat betreft het aantal uren zonne
schijn blijven de zomers van 1947 en
1976 met respectievelijk 840 en 814
uren de absolute toppers.
Gemiddeld over het land was deze
zomer droog met 162 mm neerslag te
gen 223 mm normaal. De hoeveelhe
den neerslag lopen echter plaatselijk
sterk uiteen. De kleinste hoeveelheid
(135 mm) werd afgetapt in het zuiden
van het land en in De Bilt. Er kan
daar van een droogteperiode worden
gesproken. Op andere plaatsen viel
belangrijk meer neerslag: in de kóp
van Noord-Holland plaatselijk zelfs
300 mm.
ZIERIKZEE - Jeugdsoos Brogum begint op zaterdag 2 september het nieuwe seizoen, met een concert van de Apel-
doornse blues-band Flavium. De band bestaat uit Jos Veldhuizen vocals-organ. Hans Lafaille drums, Eric Bagchus
bas, Anne Geert Bonder gitaar. Rob Goedkoop gitaar-orgel. In 1970, toen de blues haar hoogtepunt bereikte, werd de
formatie Flavium opgericht door gitarist Anne-Geert Bonder. Een band die muziek maakte in de stijl van de City
Blues. Flavium is vanuit haar oorsprong een band waarin twee gitaristen de stijl bepalen, momenteel Anne-Geert
met zijn door de 'zwarte jongensbeïnvloede stijl en Rob Goedkoop met licks welke mede bepaald zijn door de meer
Engels georiënteerde gitaargrootheden. Flavium's eerste elpee 'Bad luck' werd in 1975 opgenomen in Hamburg Duits
land. 'Chalk Farm' het tweede album werd in 1976 opgenomen in London waarna de band in Nederlandse studio's de
volgende elpees opnam:'Pluggin'in your socket; FLAVIUM; No kiddinA night live; Decade; Against the grain; Clo
ser to you en Flavium live eighty-five. Aanvang van het concert in Brogum is 22.30 uur. De zaal is open vanaf 21.00 uur.
Wie het kleine niet eert
ZIERIKZEE - De timmerman, de metselaar en de
smid. Het waren in het verleden veelal ambachtslieden
én kunstenaars tegelijk. Met de nodige vakkennis en vol
overgave maakten zij van hout, steen en gietijzer fraaie
versieringen voor de huizen van hun dorps- en stadsgeno
ten. Deze vaak zeer smaakvolle versieringen dreigen nu
in de drang naar vernieuwing het loodje te leggen. Om
de schoonheid en de historische waarde ervan aan een
breed publiek duidelijk te maken en ervoor te waken dat
deze kleine monumenten voor het nageslacht bewaard
blijven heeft de commissie kleine monumenten een spe
ciale fotobrochure vervaardigd.
Het cultureel erfgoed onzer voorva
deren is niet alleen bewaard gebleven
in de fraaie panden, kerken, kastelen
en hofjes. Ook in de details van deze
monumenten, zoals in.makelaars, bo
venlichten, deuren en deurkloppers,
gevelstenen, muurankers en meer
van deze „accessoires" weerspiegelt
zich het verleden. Alleen, men moet
er wel oog voor hebben. En daar
blijkt het in de praktijk nogal eens
aan te schorten, want maar al te vaak
blijkt men niet eens op de hoogte te
zijn van dergelijke „historische klei
noden", die door deze onwetendheid
tot verdwijnen gedoemd zijn.
Dat inventariseren blijkt een ge
weldige klus te zijn, want anno 1989
is de commissie kleine monumenten
van de Vereniging Stad en Lande
Schouwen-Duiveland, bestaande uit
een tiental vrijwilligers, nog steeds
bezig met het op papier vastleggen en
fotograferen van monumentale ver
sieringen als makelaars, stoephek
ken, muurankers, gevelstenen als ook
pompen, zonnewijzers, hekken en
wat dies meer zij.
Inventarisatie
Om het belang van die kleine mo
numenten te onderstrepen en ervoor
te waken dat deze ook voor het na
geslacht bewaard blijven opperde de
streekarchivaris H. Uil tien jaar gele
den het idee om, in navolging van
datgene wat in Goes op dit gebied
werd gedaan, een inventarisatie van
alle resterende kleine momumenten
op Schouwen-Duiveland te maken.
Temeer omdat de grote monumenten
wel beschermd waren, maar de de
tails ervan vreemd genoeg niet.
Formulier
Bij die inventarisatie worden tal
van bijzonderheden genoteerd, zoals
onder andere de juiste lokatie, afme
ting, materiaal, ouderdom, onder-
houdstoestand. en bijzonderheden.
Ook het feit of het studie-object deel
uitmaakt van een beschermd monu
ment alsmede het gegeven of het
wordt bedreigd wordt op een speciaal
formulier ingevuld, zo valt op te ma
ken uit het relaas van het echtpaar
Verduijn Den Boer-Gorzeman uit
Noordgouwe, beiden lid van deze
commissie kleine monumenten.
Er mogen dan in de loop der jaren
heel wat kleine monumenten aan de
slopershamer ten prooi zijn gevallen,
er zijn er nog vele in de regio te vin
den. Het echtpaar Verduyn Den Boer-
Gorzeman, beaamt dat. „Het aantal
overgebleven kleine monumenten
loopt al gauw in de duizenden. Er zijn
alleen al honderdvijfentwintig ver
schillende makelaars en dan te be
denken dat nog lang niet alle plaat
sen op Schouwen-Duiveland zijn
afgewerkt" aldus mevrouw Verduijn
Den Boer.
Makelaars
Die makelaars, zoals de verticale
en bewerkte houten planken veelal
op oude zwartgeteerde schuren wor
den genoemd, zijn meer dan alleen
maar een aardige versiering. Zij ge
ven iets weer over de gedachtenwe-
reld van de vroegere bewoners van
Schouwen-Duiveland, die dergelijke
ornamenten op het dak van hun
schuur plaatsten opdat deze voor
spoed, liefde en hoop zouden bren
gen. Ook werd soms een omgekeerd
hart op het dak geplaatst als een
soort primitieve (symbolische) blik
semafleider.
Er valt uit die kleine details, die
elk huis vroeger een eigen karakter
gaven nog meer af te leiden, omdat
deze ook vaak een functie hadden en
nu van belang kunnen zijn bij het be
palen van de ouderdom van een pand.
Zo bleken gevelstenen vaak de func
tie van naamplaat of uithangbord te
vervullen. Een in steen aangebrachte
soldaat duidt aan dat het pand aan de
zuidzijde van de haven in Brouwers
haven in het verleden bewoond werd
door de familie Krijgsman en ook de
vroegere familie Pluympot had zo
zijn eigen naamplaatje in steen: een
ijzeren pot met daarin een aantal
wuivende pluimen.
Die gevelstenen die de houten uit
hangborden omwille van het brand
gevaar vervingen geven nu informa
tie over de aard van de bedrijvighe
den die eeuwen terug in het pand
werden verricht. De gevelsteen van
het pand van de Cleenne Mossel in
Bruinisse geeft aan dat hier vroeger
een herberg met een behoorlijke re
putatie moet zijn geweest getuige de
tekst: „Dit huys is goet en bequaem.
De Cleenne mossel is syne naem".
Aan het eind van de achttiende eeuw,
toen meer mensen de lees- en schrijf
kunst meester werden, nam de bete
kenis van die gevelstenen af.
Een deel van deze door.de commis
sie geïnventariseerde kleine monu
menten is. terug te vinden in een
handzame fotobrochure die in feite
een rondreis langs de fraaiste en
meest veelzeggende kleine monu
menten in de streek is. Het accent ligt
hierbij op de foto's die per kern zijn
gerangschikt. Een summiere tekst
geeft daarbij aan wat onder kleine
monumenten wordt verstaan en wat
hun betekenis is voor de bestudering
van het^ verleden en waarom het zo
belangrijk is om deze te behouden.
Met deze brochure, die dit jaar pre
cies vijftig jaar bestaat wil de com
missie de bevolking van Schouwen-
Duiveland op het bestaan van deze
kleine monumenten wijzen. Het
komt immers voor dat zelfs een hui
seigenaar nooit tot de ontdekking is
gekomen dat ook zijn woning een
klein monument rijk is. „Door men
sen erop te attenderen hoopt de com
missi e dat dat stukje bewustwording
ertoe bijdraagt dat de kleine monu
menten voor de toekomst bewaard
zullen blijven. Daarnaast levert de
brochure volgens secretaris J. L. van
Sloten van Stad en Lande ook moge
lijkheden voor het opstellen van een
fietsroute.
Wat het behoud van deze kleine mo
numenten betreft is er volgens secre
taris Van Sloten overigens ook een rol
voor dé gemeente weggelegd, zo valt
uit de woorden van de secretaris op te
maken. „De gemeente zou bij een ver
bouwing moeten aandringen op het
handhaven van dergelijke kleine mo
numenten". De jubilerende vereni
ging heeft dit punt inmiddels bij de
gemeente Zierikzee aangekaart, toen
in 1989 op de hoek Kraanplein/Korte
Groendal drie grote gietijzeren an-
Vrijdag 1 september
Nederland 1
13.00 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
15.45 uur Olie, documentaireserie
over de invloed van olie op de ge
schiedenis van deze eeuw. Afl. 1.
16.40 uur Anne van het Groene Huis,
jeugdserie.
17.30 uur Journaal
17.45 uur Tom en Jerry, tekenfilm.
17.55 uur De startbaan, gesprekken
met Joseph Luns, Wisse Dekker en de
manager van PSV Ploegsma over een
Europa zonder grenzen.
18.25 uur Indonesië, een generatie in
beweging, documentaireserie. Afl. 2.
19.00 uur Journaal.
19.17 uur Uitzending van het Gere
formeerd Politiek Verbond (GPV).
19.19 uur Slimme vogels, de 90-jarige
Vogelbescherming stuurt 3 bekende
Nederlanders op speurtocht in een
vogelgebied naar keuze. Afl. 2.
19.40 uur De Muppetshow, gast: Rita
Moreno.
20.05 uur Boggle, woordspel gepre
senteerd door Frank Kramer.
20.30 uur Inspecteur Dalgliesh, En
gelse serie.
21.27 uur Brandpunt, actualiteitenru
briek.
21.55 uur Drie hoog achter, Engelse
comedyserie,
22.30 uur Journaal.
22.40 uur In 't holst van de nacht, Ca
nadese politieserie.
23.30 uur De ene dief is de andere
niet, Amerikaanse speelfilm.
Nederland 2
13.00 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
16.00 uur Dieren in het wild, natuur
filmserie.
16.28 uur Heathcliff Co, tekenfilm
serie.
17.00 uur Derrick, Duitse misdaadse
rie.
18.04 uur Zoo is de dierentuin, serie
over dierentuinen in Nederland en
Antwerpen.
18.39 uur Zomerparade, muziekpro
gramma.
19.03 uur Knight Rider, Amerikaanse
serie.
20.00 uur Journaal.
20.28 uur Verkiezingsuitzending van
de Realisten Nederland.
20.31 uur Corrie en haar mannen,
show rond Corrie van Gorp met An-
dré van Duin,,Frans van Dusschoten,
Willem Nijholt, e.v.a. Herh.
21.25 uur TROS Weekendfilm: De
laatste onschuldige, tv-film.
23.15 uur TROS Sport.
23.50 uur Journaal
Nederland 3
09.00, 13.00 en 18.20 uur Nieuws voor
doven en slechthorenden
18.30 uur Sesamstraat.
18.45 uur Bruintje beer, tekenfilmse
rie.
18.57 uur Mag het iets meer zijn, serie
over consumenteninformatie in een
vrolijke familieserie,
19.22 uur The Italians, documentaire-
serie over Italianen.
19.47 uur Verhalenvertellers. Van
daag Jamaica: Alexander Parker met
de lotgevallen van het meisje Shelly
Higgens.
19.55 uur Verkiezingsuitzending van
de partij De Groenen (DG).
20.00 uur Journaal.
20.20 uur Verkiezingsuitzending van
de Socialistiese Partij (SP).
20.26 uur Vijftig jaar later, documen
taire over de inval van de Nazi's in
Polen op 1 september 1939.
21.12 uur Avondvoorstelling: War
schau 1 september 1939, rechtstreeks
vanuit het Grote Operagebouw in
Warschau een concert met werken
van Mahler, Penderecki, Schönberg,
Beethoven, Chopin en Bernstein.
22.43 uur Verkiezingsuitzending van
de Socialistiese Arbeiders Partij
(SAP).
22.48 uur Journaal
22.58 uur Studio Sport, IAAF GP fi
nale atletiek.
23.55 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
BRT 1
17.30 uur De woudlopers, Britse
jeugdserie.
17.55 uur Nieuws.
18.00 uur Tik tak, animatieserie. Afl.
4.
18.05 uur Plons. Afl.: Plons en de
stoommachine.
18.10 uur Speel op sport, serie jeugd
programma's waarin op speelse wijze
een bepaalde tak van sport wordt toe
gelicht. Vandaag: judo.
18.55 uur Korte film
19.00 uur Uitzending door derden
19.25 uur Mededelingen en program
ma-overzicht.
19.30 uur Nieuws
20.00 uur Buren, Australische serie.
Afl. 183.
20.25 uur Zijn de goden gek?, Bots-
waanse speelfilm uit 1980.
22.15 uur Intermezzo
22.25 uur Kunst-zaken
22.30 uur Nieuws
22.45 uur Weerbericht.
Aansl. Paardenkoersen
22.50 uur Citadel, 10-delige Britse se
rie naar het boek van A. J. Cronin.
Afl. 6.
23.40 uur Coda: The naked human
form divine-blake, van Erik van
Ruysbeek.
BRT 2
19.00 uur Zonen en dochters, Austra
lische serie. Afl. 819.
19.25 uur Grand Prix Atletiek te
Monte Carlo, rechtstreekse reportage
van de finale.
kers het veld moesten ruimen voor
een raam.
Het antwoord van de gemeente
bood perspectief. Zo werd Stad en
Lande gevraagd een lijst van geïnven
tariseerde kleine monumenten op te
stellen, zodat de gemeente in elk ge
val weet welke kleine monumenten
er hier in Zierikzee zijn.
De fotobrochure Kleine Schatten
van Schouwen-Duiveland is niet al
leen een aardig en goedkoop cadeau
tje voor belangstellenden, het hoort
eigenlijk in de boekenkast van elke
rechtgeaarde Schouwen-Duivelander
te staan. Deze brochure is verkrijg
baar bij het secretariaat van Stad en
Lande, Touwbaan 10 in Zierikzee, als
ook bij de voorzitter van de commis
sie kleine monumenten, P. F. Vleugel,
Haringvlietstraat 39, Zierikzee.. Tij
dens de open monumentendag van za
terdag 9 september is de brochure
ook in het stadhuis van Zierikzee te
koop.
HILVERSUM - De echte Elvis
Presley-fans zitten in de wintermaan
den goed bij de AVRO want deze om
roep gaat op de radio het complete-
muziekoeuvre van Elvis Presley uit
zenden.
AMSTERDAM - Medewerkers van
de Universiteit van Amsterdam heb
ben ten noorden van het Noordhol
landse plaatsje Uitgeest een Friese
nederzetting uit de zevende en
achtste eeuw ontdekt.
„Het is voor het eerst dat in dit deel
van Noord-Holland een nederzetting
uit deze belangrijke periode wordt
opgegraven", aldus de universiteit bij
het bekendmaken van de vondst.
De ontdekking vond plaats bij op
gravingen door het Albert Egges van
Giffen Instituut voor prae- en proto
historie. Inmiddels zijn een tiental
grote woonstalhuizen en meer dan
dertig houten waterputten en sporen
van akkers blootgelegd. Het Noord
hollandse kustgebied rond de neder
zetting behoorde in het begin van de
achtste eeuw tot het rijk van de Frie
se koning Radboud. Na diens dood is
het gebied door de Franken veroverd
en gekerstend.
Gevelstenen geven soms aan welfce economische activiteiten in het verleden in Zierikzee werden verricht
59
Janus Vreugdenhil knikt gul en
geeft gelijk: „Krek zo, Lauw, ja krek
zo, 't valt niet mee, al mag ik perso
neel niet klagen
Nu verwachten ze dat Dingeman
van Adel op zijn beurt ook gelijk zal
geven of een duit in het zakje zal
doen. Ze zien allebei vragend in zijn
richting.
Dan zegt Dingeman zacht: „Je hebt
geliek, Lauw, maar zou het meevallen
om dóór de dood te komen?"
Het is even doodstil. Die stilte
wordt verbroken door kopjesgerinkel
in de keuken.
Twee boerenmonden gaan wijd
open en Lauw Babbel zegt nadrukke
lijk: „Krek Dingeman, krek, geloof
mij, 't valt niet mee om dóór de dood
te komen".
Dat antwoord valt Janus Vreugden
hil bepaaldelijk een beetje tegen,
want hij schreeuwt het bijna uit:
..Maar we mogen toch hopen en plei
ten op onze vaste Borg. mannen?
Lauw Babbel erkent grif: „Ja, ja,
maar 't valt tóch niet mee. Janus". En
dan vertelt Lauw Babbel met een
teerheid, die nooit iemand bij hem
had durven verwachten, omtrent het
moeilijk sterven van zijn eigen
vrouw, welke acht weken geleden op
het onverwachte heenging. Nou, toen
stonden er eerlijk waar, druppels,
bijkans zo groot als voldragen ker
sen, in de vlezige ooghoeken van
Lauw En in de keuken van Janus
Vreugdenhil rinkelde geen enkel kop
je meer. Daar lag die stille vreemde
Lidowoi met heur oren stijf tegen de
Door FENAND VAN DEN OEVER
muur, om zo, uit de mond van heur ei
gen vader te vernemen, hoe moeder
stierf. En die Lidewei, zo alleenlijk
en verjaagd, ze had de woorden van
Dingeman van Adel gehoord, dat het
mogelijk niet mee viel om dóór de
dood te komen en ze had van schrik
een kopje laten vallen: was dat ook
een Van Adel van Ruimzicht, die al
dus praatte? Kon dat een broer van
Jeroen wezen, wiens ziel wel ver
kocht leek aan koeien en paarden? Li
dewei huiverde van Dingeman en zijn
woorden. Die was zo anders en hij
heette toch ook Van Adel
Tben stonden ze binnen op en gin
gen naar buiten om het gedoe van Ja
nus Vreugdenhil te bekijken. Anders
deed Lauw Babbel dit met graagte en
een bijna kieskeurige nauwgezet
heid. Nu niet, ijlings en onachtzaam
ging hij langs alles heen. Dingeman
van Adel deed wat hij plicht achtte en
gaf geen standje, maar wel een waar
schuwing over een rietkraag.
,Nou, nou, dacht Janus Vreugdenhil
gepikeerd, nieuwe bezems vegen
schoon. Als ze nu zo scherp keken bij
een pruim-en-een-duim groot gedoe,
vooruut, maar bij hem, wèl-gezeten
en wèl-gelegen, dat was te erg. Maar
hij had zich verder niks te verwijten,
hij had Jeroen gestemd
Tenslotte werd alles in orde bevon
den en zouden ze verder gaan. Dc
hoofd ingelanden zetten hun naam
onder „gezien" en zeiden gendag.
„Gendag, heren", sprak Janus
Vreugdenhil.
„Wie volgt?" vroeg Dingeman mid
den op de Hoornweg.
Doch daar bleef Lauw gans over
stuur staan en zei: „Niks volgt, ik ga
naar huus, Dingeman Hij hui
verde alsof het ijskoud was.
Onthutst zegde Dingeman toen:
„Dan deert je wat. Lauw en breng ik
je thuis
En Lauw vond dat goed.
Gans de afstand, omendebij drie
kwartier stevig doorstappen, zeiden
ze geen woord tegen elkaar. Dinge
man van Adel bracht Lauw tot hele
maal binnenkamers en zette hem in
zijn rieten stoel. Daar zegde hij min
zaam, doch op de man af: „Lauw, as
ik je niet affronteer, wat deert je?
Kan ik wat voor je doen?"
En Lauw zélf zweeg. Hij vroeg niet
of Dingeman weg wilde gaan of blij
ven. Daarom bleef Dingeman nog
wat en zeide na een stil kwartier:
„Lauw. ik kan zwijgen, nogmaals:
man, deert je wat?"
Tben is onder het strodak in de peti
te huiskamer van De Heere zal het
voorzien het gebeurd, dat een boeren-
baas als Lauw Babbel ineens de kop
pardoes op tafel smeet alsof het een
klomp was, nogal liefst in het bijzijn
van een mede-hoofd-ingeland en uit
stiet: „Dingeman, ik bén een vreem
de in m'n eigen huus. Ik heb zo goed
gerekend, dat al de jongens er uitge
rekend zijn en ik heb Lidewei min be
handeld. En Lidewei is heus niet zo
kwaad
(wordt vervolgd)
