Zierikzeese historicus onderzoekt
lot van Russen in jaren na oorlog
CASPER VAN ADEL
Opslagplaats COVRA
in Borsele een feit
Groots opgezette antiekbeurs
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Donderdag 3 augustus 1989 Nr. 24585
5
Repatriëring Russen onbekend aspect rail hedendaagse geschiedenis
Vrijdag 4 augustus
ZIERIKZEE - Is er bij de repatriëring van de Russen,
die in de jaren kort na de oorlog in Nederland verbleven
al dan niet dwang door de overheid uitgeoefend? Deze
vraag is voor de Zierikzeese historicus drs F. Postma
aanleiding geweest om uitgebreid onderzoek te doen
naar de rol van het Militair Gezag en later de Nederland
se regering hierbij. Een tot nu toe zwaar onderbelicht on
derdeel uit de hedendaagse geschiedenis. Zijn bevindin
gen van twee jaar onderzoek heeft Postma inmiddels
verwerkt tot een lijvig manuscript, dat hij binnen af
zienbare tijd aan prof A. Kersten van de Rijkscommissie
voor Vaderlandse Geschiedenis wil voorleggen.
In de roes der bevrijding en in de
chaotische situatie kort na het einde
van de bezetting hebben zich gebeur
tenissen voorgedaan die enerzijds,
gezien de ontwrichting van de samen
leving begrijpelijk zijn, maar die an
derzijds in humanitair opzicht geen
schoonheidsprijs verdienen. Of
schoon drs Postma zich van een dui
delijk oordeel onthoudt en aantekent
slachtoffers van Jalta, dat voor heel
wat opschudding zorgde. Dit omdat
het boek in de openbaarheid bracht
dat de Engelse regering na de oorlog
een paar miljoen Russen aan de
Sovjet-Unie heeft uitgeleverd". Het
lot dat hen bij terugkeer te wachten
stond was weinig hoopvol. Postma:
„Onderhen bevonden zich ook Russi
sche krijgsgevangenen, die bij terug-
ressante gegevens over de repatrië
ring van de Russen door de Neder
landse overheid tegen dat hij nu twee
jaar later nog bezig is piet de afron
ding van zijn onderzoek.
Waar Nicolai Tolstoi in zijn boek
duidelijk stelt dat de Nederlandse
regering in navolging van België alle
mogelijke dwang bij de repatriëring
van de Russen is tegengegaan, houdt
Postma er een meer genuanceerde
mening op na. „Dat wat Tolstoi stelt
geldt voor de periode vanaf okto
ber/november '45. Toen waren er
geen gedwongen repatriëringen".
De periode daarvoor, vanaf septem
ber '44 toen het zuiden van Nederland
werd bevrijd en het Militair Gezag
korte tijd belast was met het open
baar bestuur hebben er volgens Post
ma wel gedwongen repatriëringen
van Russen plaastgevonden. Dat
daarbij nauwelijks oog was voor het
lot dat de Russen bij terugkeer in hun
door Stalin geregeerde vaderland te
wachten stond is volgens Postma wel
te verklaren. „Gezien de honger en de
chaotische toestanden in het bevrijde
zuiden zat men daar niet te wachten
De Zierikzeese historicus F. Postma heeft een nog onbekende episode uit de moderne geschiedenis belicht met zijn
onderzoek naar de al dan niet gedwongen repatriëring van de Russen kort na de Tweede Wereldoorlog. (Foto: Joop
van Houdt).
dat men hierbij de omstandigheden
van die periode in aanmerking moet
nemen, blijkt uit de door hem verza
melde gegevens dat Nederland bij de
repatriëring van de Russen in de pe
riode september '44 tot oktober '45
een onverzettelijke en naar onze be
grippen weinig humanitaire houding
heeft aangenomen.
Die houding jegens de Russen van
het Militair Gezag, dat in de chaoti
sche dagen kort na het einde van de
oorlog korte tijd belast was met het
openbaar bestuur en later de Neder
landse overheid is bij velen onbe
kend. Postma, die in 1983 in Leiden
als historicus en Oost- Europa kenner
afstudeerde en reeds eerder artikelen
over Oost-Europa publiceerde in de
Internationale Spectator, de Provin
ciale Zeeuwse Courant en het blad De
Boerderij, werd in 1984 op dit onder
werp geattendeerd door een boek van
Nicolai Tolstoi, de achterkleinzoon
van dé grote Tolstoi.
Opschudding
Postma: Van deze Nicolai Tolstoi
verscheen eind jaren zeventig in En
geland een boek met de titel De
keer door de Russische overheid als
verraders werden behandeld, puur en
alleen omdat ze niet gesneuveld wa
ren". Voor hen was er een plaatsje in
een van de vele Russische strafkam
pen gereserveerd.
Deze bekentenis wekte de nieuws
gierigheid van de Zierikzeese onder
zoeker op, want ook Nederland had
na het einde van de Tweede Wereld
oorlog „Russen in huis", zoals onder
andere de tweehonderddertig Geor-
giërs op Texel, die in Duitse krijgs
dienst waren en weigerden om tegen
de Geallieerden te vechten. Ook deze
zijn gerepatrieerd. Hoe het hen ver
der is vergaan, daarover heeft Post
ma zo zijn gedachten: „Ik vermoed
dat een deel van hen is afgevoerd, ge
zien het feit dat in 1983 tijdens een
reünie nog slechts tachtig van hen
aanwezig waren".
Twee jaar
Ofschoon Postma aanvankelijk
dacht dat hij voor zijn onderzoek vier
maanden nodig zou hebben, kwam
hij tijdens zijn „zwerftocht langs de
verschillende archieven" zoveel inte
VLISSINGEN - Op vrijdag 11, zaterdag 12 en zondag 13 augustus wordt in het
Arsenaal van Vlissingen een groots opgezette kunst-, antiek- en curiosabeurs
gehouden. Tijdens de beurs bestaat er ook de mogelijkheid om gratis spullen
te laten taxeren. Aan de beurs doen zo'n 20 A 25 standhouders mee uit heel Ne
derland. Niet alleen is er volop klein antiek aanwezig, maar ook voor grotere
meubelstukken kan men hier terecht: van een oud-hollandse keukenstoel tot
een compleet slaapkamerameublement. Voor wat betreft het klein antiek
zijn er onder andere pepermuntdoosjes, serviezen, kristal, vazen en Japans
en Chinees porselein. Voor het eerst op de antiekbeurs in Vlissingen Riet Joo-
sen uit Roosendaal. Zij is gespecialiseerd in Art-Deco en Jugendstil. Ook
schilderijen van oude en moderne meesters zijn te zien op de antiekbeurs. De
antiekbeurs is vrijdag open van 16.00 tot 21.00 uur, rtn
21.00 uur en zondag van 11.00 tot 17.00 uur.
zaterdag van 11.00 tot
op vreemdelingen.' Daarbij was er in
'43/'44 een schatting gemaakt, waar
bij men ervan uitging dat zo'n hon
derdvijftig duizend Russen zich na de
oorlog op Nederlands grondgebied
zouden bevinden. Ook het feit dat de
Sovjet-Unie in de nazomer van '44
een bondgenoot in de strijd tegen de
Duitsers is van belang om de houding
van het Militair Gezag beter te kun
nen begrijpen.
In december '44 ontmoet een verte
genwoordiger van het Militair Gezag
in Brussel de Russische luitenant
kolonel Stemasov, de officiële verte
genwoordiger van de Sovjet-Ünie om
over de repatriëring van de Russen te
praten. Op verzoek van de Geallieer
den was deze Stemasov naar Brussel
afgereisd om een Russische repatrië
ringsmissie op te zetten en zodoende
de terugkeer van de duizenden Rus
sen te bespoedigen.
Bevestigend
In diezelfde periode vraagt kolonel
B van Os-van Delden in een schrijven
aan een medewerker van het Neder
lands Bureau voor Evacuerings- en
Repatriëringszaken (luitenant Arlov)
of de Russen gerepatrieei-d kunnen
worden. Een vraag die bevestigend
wordt beantwoord. De toezegging
van het Militair Gezag dat die repa
triëring mogelijk is wordt door de
Russen opgevat als iets wat ook wer
kelijk zal gebeuren.
En daar wringt nu net de schoen,
want de Nederlandse regering in Lon
den is van die schriftelijke overeen
komst, waarbij uitgegaan wordt van
een eenzijdige repatriëring, niet op
de hoogte. Die eenzijdige repatrië
ring geldt ook voor de Balten die kort
voor de oorlog door de Russen onder
de voet zijn gelopen, want het asiel
recht gold niet voor de te repatriëren
vreemdelingen.
In diezelfde periode besluit Neder
land samen met Frankrijk, België,
Noorwegen, Denemarken en Polen
om eikaars onderdanen te repatrië
ren. Bovendien stelt de Nederlandse
overheid zich vanaf oktober '45 op het
standpunt dat diegenen die niet terug
willen of kunnen mogen blijven. De
Sovjet-Unie houdt echter hardnekkig
vast aan de werkafspraak van het Mi
litair Gezag met Arlov en dreigt in
1946 zelfs dat geen enkele van de in de
USSR verblijvende Nederlanders
nog mag vertrekken.
Schrijnend
Behalve de bestuurlijke perikelen
rond deze repatriëring van de in Ne
derland verblijvende geschiedenis
bevat het onderzoek van Postma ook
een aantal voorbeelden van dit leed
dat het repatriëringsbeleid heeft ver
oorzaakt. Eind '44 gaven de Engelsen
de opdracht om het vuur te openen
wanneer de in vreemdelingenkam
pen opgesloten Russen en Polen zich
tegen hun gedwongen isolement ver
zetten. In tegenstelling tot de andere
kampbewoners mochten zij zich im
mers niet buiten het in Limburg gele
gen kamp begeven.
„Werven"
Ook het „werven" van de kampbe
volking voor het Russenkamp Aren-
donk in Tilburg (een uitvloeisel van
het akkoord van Jalta, dat begin '45
door Engeland, de Verenigde Staten
en de USSR werd gesloten) was niet
direct „fris" te noemen. Niet alleen
trokken Russische officieren door
Nederland om Russen op te sporen,
ook Nederlandse Stalinisten, leden
van het Militair Gezag, de Amster
damse Vreemdelingenpolitie en com
munistische elementen uit de binnen
landse strijdkrachten hebben Russen
aangegeven.
Dit heeft in enkele gezinnen voor
onbeschrijfelijk leed gezorgd, want,
zo stelt Postma „iedere Rus werd zon
der pardon teruggestuurd, ook Russi
sche vrouwen die met een Nederlan
der waren getrouwd". In Hoogezand
werd door een Russische officier ge
probeerd om een groepje Russische
vrouwen onder valse voorwendsels
mee naar het Russische consulaat te
krijgen. Toen de burgemeester van
die plaats wat argwanend bleek te
zijn en de vrouwen waarschuwde liep
de missie van deze officier op niets
uit.
Om een helder beeld van dit repa-
triëringsverhaal van de Russen en
vooral ook de rol van het Militair Ge
zag in deze te krijgen heeft de histori
cus twee jaar bronnenonderzoek ge
daan in de archieven van de
ministeries van buitenlandse en bin-
nelandse zaken, justitie en sociale za
ken, terwijl hij ook inzage kreeg in
de documenten van de Binnenlandse
VeiligheidsDienst. Behalve nog een
aantal bezoeken aan de rijksarchie
ven in Den Haag, Den Bosch,
Utrecht, Maastricht en Middelburg
kreeg Post!ma ook toegang tot het ar
chief van de Public Record Office in
Londen, waar onder meer de archie
ven van de Geallieerde Hoofdkwar
tieren worden bewaard. Bovendien
heeft Postma ook met een aantal Rus
sische „blijvers" gesproken. Op
grond van de verzamelde gegevens
schat Postma dat er ongeveer vierdui
zend Russen in Nederland zijn geble
ven, terwijl er minimaal 7300 rich
ting Sovjet-Unie zijn afgereisd.
Manuscript
Die speurtocht door een stuk onbe
kend verleden heeft geresulteerd in
een lijvig manuscript dat Postma
binnen afzienbare tijd wil overleggen
aan de Leidse professor A. Kersten.
Deze maakt deel uit van de Rijk
scommissie voor de Vaderlandse Ge
schiedenis. Mogelijk ook dat het ma
nuscript als boekwerk (twee delen)
wordt uitgegeven, waardoor een
breed publiek kennis kan nemen van
deze vergeten maar boeiende episode
uit de vaderlandse geschiedenis.
Nederland 1
13.00 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
17.30 uur Journaal.
17.40 uur Markant achterland. Afl. 1.
18.25 uur Noordzee, internationale
serie over de drukste en meest be
dreigde zee van de hele wereld. Afl. 4.
19.00 uur Journaal.
19.16 uur De grapjas, slapstick van
Juraj Herz. Afl. 5.
10.40 uur Lekker weg, toeristisch ma
gazine. Afl. 11.
20.05 uur Boggle, woordspel gepre
senteerd door Frank Kramer.
20.30 uur Empire, Inc., Canadese se
rie. Afl. 2.
21.25 uur Brandpunt, actualiteitenru
briek.
21.55 uur Drie hoog achter, Engelse
comedyserie.
22.30 uur Journaal.
22.40 uur In 't holst van de nacht, Ca
nadese politieserie.
23.30 uur The spy who came in from
the cold, Amerikaanse speelfilm uit
1965.
Nederland 2
13.00 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
15.30 uur Op volle toeren, muziek
programma gepresenteerd door Chiel
Montagne.
17.00 uur Derrick, Duitse misdaadse
rie.
18.00 uur Dieren in het wild, natuur
serie. Afl. 28: Hoe intelligent is een
dolfijn?
18.23 uur Heathcliff Co, tekenfilm
serie.
18.55 uur Bassie en Adriaan, kinder
serie. Afl.: 14.
19.02 uur Knight Rider, Amerikaanse
serie.
20.00 uur Journaal.
20.28 uur Te land ter zee en in de
lucht, hoogtepunten uit dit spelpro-
gramma gepresenteerd door Jack van
Gelder.
21.30 uur TROS weekendfilm: „Snel
le" liefde, Amerikaanse tv-film.
23.20 uur TROS sport extra: Maui In
vitational Grand Slam, reportage
van dit surf-evenement op Hawaii.
00.15 uur Journaal.
Nederland 3
09.00,13.00 en 17.50 uur Nieuws voor
doven en slechthorenden
18.00 uur Medelanders Nederlanders:
Joegoslavische folklore.
18.30 uur Sesamstraat.
18.45 uur De tijger Leopold, teken
filmserie. Afl. 4: De dolgeworden
tuinmachine.
18.55 uur Robin Hood, jeugdserie.
Afl. 11.
19.47 uur Verhalenvertellers, serie.
Afl. 15.
20.00 uur Journaal.
20.29 uur Avondvoorstelling: De
maestro Klemperer, portret van de
Duitse dirigent Otto Klemperer n.a.v.
zijn 100ste geboortedag. Commen
taar: Fred Anhalt.
21.20 uur Klemperer dirigeert Beet-
hovens Eroica, Symfonie in Es, opus
55, van Beethoven uitgevoerd door
New Philharmonia Orchestra o.l.v.
Otto Klemperer.
22.30 uur Journaal
22.40 uur Studio Sport, met Amster
dam 714 en AD Toernooi.
23.40 uur Nieuws voor doven en
slechthorenden.
BRT 1
17.00 uur Flipper, Amerikaanse
jeugdserie.
17.25 uur Juke Box.
17.30 uur Webster, Amerikaanse se
rie. Afl. 30.
17.55 uur Nieuws.
18.00 uur Tik tak, animatieserie. Afl.
251, herh.
18.05 uur Plons. Afl.: Plons en de ra
dio. Herh.
18.10 uur Speel op sport, serie jeugd
programma's waarin op speelse wijze
een bepaalde tak van sport wordt toe
gelicht. Vandaag: Atletiek. Herh.
18.55 uur Korte film.
19.00 uur Uitzending door derden
19.25 uur Mededelingen en program
ma-overzicht.
19.30 uur Nieuws
20.00 uur Buren, Australische serie.
Afl. 163.
20.25 uur De vervloeking (The omen),
Amerikaanse speelfilm uit 1976, van
Richard Donner.
22.15 uur Intermezzo.
22.25 uur Kunst-zaken
22.30 uur Nieuws.
22.45 uur Weerbericht.
22.50 uur Citadel, 10-delige Britse se
rie naar het boek van A. J. Cronin.
Afl. 2.
23.40 uur Coda: Vijfde gedicht voor
Maria Magdalena van Paul Snoek.
BRT 2
19.00 uur Zonen en dochters, Austra
lische serie. Afl. 797.
19.23 uur Superkat en Supermuis, te
kenfilmserie. Afl. 38.
19.28 uur Programma-overzicht.
19.30 uur Nieuws.
20.00 uur Soldaten van de Grote Oor
log. Programma over de Eerste We
reldoorlog, die vandaag 75 jaar gele
den begon met het overschrijden van
de Belgische grens door het Duitse le
ger.
HEINKENSZAND - De gemeente
raad van Borsele heeft zich uitge
sproken voor de vestiging van de
Centrale Organisatie voor Radioac
tief Afval (COVRA) die op het indus-
Advertentie
triegebied een opslag- en verwer
kingsgebouw wil plaatsen. De
rijkspolitie verwijderde een aantal
demonstranten dat de toegang tot de
raadzaal blokkeerde. Naar schatting
zestig verontruste inwoners van de
gemeente Borsele keerden het ge
meentebestuur letterlijk de rug toe.
De demonstranten probeerden aan
het begin tevergeefs het woord te voe
ren over de omstreden komst van de
COVRA in het Sloegebied. De „bewo-
nersgroep Borsele", een inderhaast
opgericht actiecomité, vindt dat er
geen maatschappelijk draagvlak is
voor de vestiging van het opslagge
bouw.
Daarnaast denken de inwoners dat
de COVRA onaanvaardbare risico's
met zich meebrengt voor de volksge
zondheid. Onder meer om die reden
zijn bij de provincie Zeeland ruim
300 bezwaarschriften ingediend,
maar die werden allemaal ongegrond
verklaard.
Een raadsmeerderheid meende dat
de Borselse inwoners voldoende mo
gelijkheden voor inspraak hebben
gehad. Alleen de Partij van de Arbeid
trachtte met twee moties nog de
bouw van de opslagplaats tegen te
houden, maar die werden door CDA,
VVD en SGP verworpen.
43
Dan spreken ze verder niet meer.
Casper van Adel pakt de Bijbel onder
het sigarenkistje «vandaan. Hij bla
dert daarin een beetje onrustig, tot
dat hij lange tijd op één plaats staart.
Na het papeten leest hij met een doffe
teleurgestelde klank in zijn stem:
„Ende Mozes zag het beloofdeland
wel, doch hij mocht daarin zelf niet
komen"
Op bed is een ieder met zichzelf.
Daar worstelt een mens in de een
zaamheid, zonder bespied te worden.
De Van Adels zijn hiervan overtuigd
en bewaren hun hart- en borstbenau-
wende zaken om er in de eenzaam
heid mede te worstelen.
Casper van Adel staat het thans
klaar en duidelijk voor de geest. Er
moet verandering komen. Ruzie op
Ruimzicht is erg. Maar moord- en
doodslag is lijnrecht tegen het zesde
gebod en zal voor eeuwig een schand
vlek op het geslafcht van de Van Adels
werpen. Doch wélke verandering
moet er komen? Ruimzicht is groot en
biedt voor twee boerenmannen grond
te over
Diep onder de dekens rilt Casper
van Adel lang en hevig bij de gedach
ten, die hij koestert en noodzakelijk
acht; dat grote Ruimzicht aan stuk
ken te snijden en uit elkaar te ker
ven Zéér doet hem dat nu reeds.
Maar het móet en gauw ook, nog voor
de dood hem komt halen. Casper van
Door FENAND VAN DEN OEVER
Adel huivert van de dood en om Je
roen, die naast hem te bed ligt en zijn
bloedeigen broer met wurging heeft
bedreigd Hij vergoeilijkt Jeroen
nu nog en wijt het aan zijn driftige
aard. Maar rust schenkt hem dat niet.
Casper van Adel sluit de ogen en bidt,
lang en vurig, of de Heer, Die de har
ten der mensen als waterbeken nei
gen kan, dat van Jeroen wil breken
en of Hij licht en waarheid wil schen
ken in deze om krankzinnig van te
worden doolhof En of God met
Dingeman, dien wonderlijk goeie en
stille Dingeman wil zijn
amen Dan is Casper van Adel uit
geput. Hij luistert nog even scherp of
er soms geluiden zijn in de kamer van
Jeroen. Daarna slaapt hij in
De traptreden van Ruimzicht kra
ken, bij juiste tred. niet heel erg. Je
roen van Adel weet dat en hij luistert
naar het regelmatige gesnork naast
hem. Die snork is vaders snork, over
legt hij en voelt even een beetje
schaamte in zich opkomen. Zijn werk
is een werk van de duisternis en laf
bovendien. Daartegen verzet de-böer-
Van-Adel zich direct in hem, omdat
hij dit schande en schaamte voor
Ruimzicht acht. Jeroen slaat de de
kens weg en stapt heel voorzichtig uit
bed. Hij schiet alléén zijn boven
broek aan en gaat voetje voor voetje
de deur uit, naar de trap. Om de hoek
ziet hij een zwarte donkere gedaante
bij de kapstok. Hij schrikt. Dat ding
kijkt hem aan en vraagt, luister
maar: wat ga jij nou doen. Jeroen?
Ben je mal, verzet hij zich. Niet bang
zijn in je eigen huis en hij loopt door.
Dan ergert hij zich dubbel. Het is
Dingemans jas, die hij voor een waar
schuwer heeft aangezien. Kwaad gaat
hij verder. Regelrecht door naar de
trap. Het kan hem niets meer schelen,
hoe ze over hem zullen praten, maar
nooit, nooit zal het meer gebeuren,
dat ten aanhore van alleman wordt
uitgebazuind: De Versijntje Jacoba
van Dingeman van Adel behaalde het
hoogste aantal punten Nooit,
nooit, voort, voort De gang door,
het erf op, naar de stallen. Hier in de
schede, tussen zijn broeksband, zit
het mes. Goed, best, reusachtig,
wordt hij van binnenuit aangepord.
Het grint knerpt onder zijn voe
ten de staldeuren kraken De
paarden doen onrustig Déér staat
Baas en daar - grimmig ziet hij in
haar richting - Versijntje Jacoba
Dingeman heeft in vaders bed het
gerucht gehoord. Hij is direct er uit
gesprongen en naar buiten gegaan.
Ze nebben méér geprobeerd op Ruim
zicht in te breken. Versijntje Jacoba
is sinds gister hard in prijs omhoog
gelopen. Waarom gaan de beesten zo
te keer?
Dingeman haast zich rechtdoor
naar de openstaande staldeuren. Hij
luistert even en hoort de stem van Je
roen. Die spreekt harde vreselijke
woorden tot Versijntje. Hij hoort het
en siddert. (wordt vervolgd)
