Wederom meer bezoekers
voor streekarchivariaat
Ambachtsheer Anthony de Jonge
wilde van Bru graag stad maken
Open Monumentendag
LUCHTBEHANDEM
DEURLOO B.V.
Gouverneur
achtervolgt
zakkenroller
4
KHARTOUM - De voedselhulp
voor de hongerende bevolking in het
zuiden van Sudan wordt vertraagd
doordat de chauffeurs van de vracht
wagens met voedsel aan de Ugandese
grens een aids-test moeten onder
gaan. Dat heeft het dagblad Sudan
Times bericht. Vrachtwagenchauf
feurs die het voedsel vervoeren, zei
den dat ze vorige week in staking wa
ren gegaan omdat het Sudanese leger
ze dwong bloed te geven voor solda
ten die in de strijd met de opstande
lingen gewond waren geraakt.
Advertentie
INSTALLATIEBEDRIJF
SCHUDDEBEURS TEL- 0111045255
ZIERIKZEE - Zaterdag 17 september is het voor de tweede keer Open Monu
mentendag. Deze ene dag in het jaar bestaat de gelegenheid om allerlei histo
rische en monumentale bouwwerken, die normaal alleen van buiten te be
wonderen zijn, ook eens van binnen te bekijken. In Zierikzee staan 561
gebouwen op de Rijksmonumentenlijst. Hiermee staat Zierikzee in de top-10
van de plaatsen in Nederland met het grootste aantal monumentale gebou
wen. Het is dus vanzelfsprekend dat in Zierikzee tijdens de Open Monumen
tendag verschillende historische panden te bezichtigen zijn.
Evenals vorig jaar zetten het Gra
vensteen (waarin het Maritiem Mu
seum is gevestigd), de Noord- en
Zuidhavenpoort en de Nobelpoort, de
Gasthuiskerk, Lutherse Kerk en Wil-
librorduskerk, de beide molens De
Hoop en Den Haas, de Vismarkt en
de St. Lievensmonstertoren de poor
ten open. Door het succes van vorig
jaar is het gelukt om het aantal inte
ressante monumenten dat bezocht
kan worden flink uit te breiden.
In het stadhuis aan de Meelstraat
kunnen diverse ruimtes bezocht wor
den, zoals de Vierschaar, de raadzaal,
de trouwzaal, de werkkamer van de
burgemeester en de secretaris en het
stadhuismuseum op de tweede etage.
Tbt het einde van de maand is hier
nog de tentoonstelling De strijd tegen
het water te zien, een expositie van
penningen. In het pand Havenpark
40, is de 's Landskamer, de zetel van
het Waterschap Schouwen-Duiveland
te bezichtigen. De onlangs gerestau
reerde Nieuwe Kerk opent eveneens
haar deuren. Het bedrijfsmuseum
van Zeelandia Om den Broode, geves
tigd aan de Witte Yestraat toont de
geschiedenis van de Nederlandse
bakkerij. Tevens worden hier een ou
de en een nieuwe bedrijfsfilm ge
toond.
Van 11.00 tot 17.00 uur rijdt de paar
dentram vanaf het Havenplein langs
de meeste deelnemende monumenten
In de vier kerken zal zoveel mogelijk
het orgel bespeeld worden. De ge
meente Zierikzee heeft voor deze
Open Monumentendag een informa
tiefolder uitgegeven met enige gege
vens over de te bezoeken monumen
ten. Op een overzichtskaartje zijn de
monumenten welke bezocht kunnen
worden aangegeven. De informatie
folder is bij alle deelnemende adres
sen, alsmede bij de VVV, verkrijg
baar.
De 15 gebouwen in Zierikzee die
tijdens de Open Monumentendag be
zocht kunnen worden zijn herken
baar aan de wit-zwart-gele vlag. De
sleutel op deze vlag betekent, behal
ve dat de deuren deze dag niet op slot
zitten, dat deze gebouwen tussen
10.00 uur en 17.00 uur gratis toegan
kelijk zijn.
DEN HAAG - De directeur van het
miljoenen-attractiepark De Efteling
in Kaatsheuvel, ir. R. G. de Clercq,
legt aan het eind van dit seizoen zijn
functie neer. Een woordvoerder van
De Efteling heeft dit bekendge
maakt. Als reden wordt genoemd
principiële verschillen van inzicht
over het in de toekomst door de ven
nootschap te voeren beleid, aldus De
Efteling, die zich evenals De Clercq
van verder commentaar wil onthou
den.
Stijgende lijn zet door
de archieven in het stadhuis zal de
serviceverlening „helaas" een terug
gang vinden.
Dat staat te lezen in het tussentijds
overzicht van het Streekarchivariaat
Schouwen-Duiveland en Sint-Phi-
lipsland. Het bestuur van deze ge
meenschappelijke regeling komt
woensdag 14 september bijeen in het
stadhuis te Zierikzee. De vergadering
begint om 15.00 uur en wordt voorge
zeten door burgemeester mrJ. J. P. M.
Asselbergs.
NEW YORK - Gouverneur Mario
Cuomo van New York heeft met zijn
vrouwelijke chauffeur een vermeen
de zakkenroller achtervolgd door et
telijke straten van het stadsdeel Har
lem. Dit heeft een medewerker van
de gouverneur meegedeeld.
De personeelsuitbreiding geeft de
mogelijkheid de studieruimte te Zie
rikzee voortaan ook op woensdag
open te stellen. Tot dusverre was het
streekarchivariaat alleen geopend op
vier van de vijf werkdagen. In ver
band met de vakanties werd de ver
ruiming van de openingstijden offi
cieel ingevoerd per 1 september. De
studieruimte is nu vijf dagen ge
opend van 09.00-12.00 uur en van
13.30-17.00 uur. De archieven en verza
melingen in de bewaarplaatsen bui
ten Zierikzee zijn alleen na afspraak
op wisselende tijden raadpleegbaar.
Met het gereedkomen van de ar
chiefbewaarplaats in Brouwershaven
beschikken thans alle gemeenten en
het waterschap binnen het streekar
chivariaat over naar de eis geschikte
en goedgekeurde archiefbewaar
plaatsen, die voor kortere of langere
tijd ruimte bieden. Vergeleken met
de situatie bij de start van het streek
archivariaat in 1979 is er dus sprake
van een gunstige wending.
De 56-jarige Cuomo, die in zijn jon
ge jaren op B-niveau honkbal bedre
ven heeft, was op weg naar een
spreekbeurt toen hij zag dat de poli
tie achter iemand aan zat. Onver
wijld gaf hij zijn chauffeuse opdracht
de auto te keren en aan de achtervol
ging deel te nemen.
De verdachte sprong op een vracht
auto en vluchtte te vofet verder toen
die stopte. Hierop sprong Cuomo uit
de auto en samen met zijn chauffeur
zette hij de achtervolging te voet
voort.
De verdachte rende uiteindelijk
een schoenwinkel in, waar het perso
neel hem vastpakte.
Concentratie
Door de concentratie van de archie
ven van Brouwershaven, Duiveland
en Middenschouwen en het Water-
schap Schouwen-Duiveland kon de
bezoekers een goede service worden
geboden. Als regel was het mogelijk
de betreffende archieven en verzame
lingen in het gemeentehuis te Nieu-
werkerk vrijwel dagelijks te raadple
gen.
Dat hiervan reeds op ruime schaal
gebruik werd gemaakt mag blijken
uit het bezoekersaantal. Per 1 augus
tus 1988 bezochten 109 mensen de stu-
Het streekarchivariaat in het Zierikzeese stadhuis is weer door meer mensen
bezocht.
ZIERIKZEE - Het aantal bezoekers bij het streekarchi
variaat in Zierikzee is dit jaar wederom gestegen. Tot 1
augustus 1988 hadden 469 mensen een bezoek gebracht,
terwijl dit in 1986 en 1987 nog 379 en 432 was. Wederom
blijkt de stijgende lijn zich verder voort te zetten. Het
vanaf vorig jaar gegeven advies aan bezoekers om een af
spraak te maken, werd opnieuw sterk benadrukt. Het is
gewenst het bezoek na afspraak als regel in te voeren,
omdat dit spreiding bevordert en daarmee teleurstelling
voorkomt.
dieruimte (in 1987 nog 75 personen).
Door de aanstaande verhuizing van
„Het schoonste en treffelijkste dorp van Duiveland
BRUINISSE - Hoe leefden onze voorouders? Het is een aparte wetenschap om daar
over meer te weten te komen, vooral als het onze verre voorouders betreft. In grote
trekken wist men wel hoe het ging in de Middeleeuwen. Er waren edellieden en bur
gers. Velen van de laatsten waren zeer arm. De edellieden probeerden hun gebied te
vergroten door dat op hun huurlieden te veroveren. Later ondekte men in Zeeland, dat
gebiedsuitbreiding ook mogelijk was door inpoldering van zandplaten, schorren en
slikken. En zo ontstond op de schorren en slikken van de Delta in de jaren tussen 1200
en 1700 een grote drukte.
De Haamsteedse vondst.
We weten hoe Adriaan van Borssele
van Philips van Bourgondië vergun
ning kreeg om de schorren van Oost-
Duiveland te mogen bedijken. Hoe
hij de afloop van de bedijking niet
meer beleefde en hoe die werd vol
tooid, door zijn weduwe Anna van
Bourgondië, die samen met haar
tweede man, Adolf van Cleef, nog tal
van andere bedijkingen liet uitvoe
ren. In dé duinstreek van ons eiland,
met name de gemeente Westerschou-
wen, waren de daar nog bestaande
kastelen het Slot Haamstede en Slot
Moermond al lang gebouwd, toen
Brunis de Witwouterse, die altijd als
de eerste Bruenaar wordt genoemd,
nog met zijn schapen over de slikken
zwierf en men aan inpoldering nog
niet dacht.
Bij de verbouwing van Slot Haam
stede, nu al weer een aantal jaren ge
leden, deed men een aantal interes
sante ontdekkingen. Wat hierboven
beschreven staat, was feitelijk on
juist, want de kastelen waarin de
Witte van Haemstede en Jan van Re-
nesse woonden en hun oorlogen voor
bereiden en voerden, waren wat de
gebouwen betreft niet dezelfde. In
beide gevallen is het gebouw dat er*
nu staat, het derde. Vorige gebouwen
werden verwoest of door oorlogsge
weld vernield. Soms bleef het tiental
len jaren een ruïne. Een andere slot
heer bouwde dan later de bouwvallen
weer op, hetzij op dezelfde plaats,
hetzij bezijden daarvan. Aardige bij
zonderheden, die men voorheen niet
wist, kwamen bij genoemde verbou
wingen in de zestiger jaren aan het
licht.
Belangrijk
Naast belangrijke bijzonderheden
waren het ook weieens minder be
langrijke, die men vond en zo ontdek
te men onder een van de vloeren,
waaronder veel puin bloot kwam,
ook een stuk steen. Daarop geschil
derd stond een rood schild met een
blauwe golvende dwarsbalk, daarbo
ven twee gouden vegers en daaronder
een groene okkernoten tak met in het
hartschild zeer in het oog lopend ook
een hert. Nu waren er behalve vech
ten en inpolderingen nog meer ma
nieren om het bezit te vergroten, na
melijk door het huwelijk.
In het zogenaamde plan Malta, de
Zierikzeese wijk die na de oorlog
buiten de poorten werd gebouwd,
kan men ze vinden de namen van de
voorname geslachten van Schouwen-
Duiveland, die als burgemeesters
van Zierikzee of anderszins de uppcr-
ten van de regio vormden. Mr F. Th.
Dijckmeester - van 1956 tot 1965 bur
gemeester van Zierikzee - was een
van de eigenaren van het slot Haam
stede tijdens de verbouwing. Hij zag
verschillende tekens en wapens op de
steen, waarop ook het getal zestien.
Hij kwam tot de conclusie: de gou
den vegers behoren bij het geslacht
De Vager en de okkernoten bij het ge
slacht Ockerse. De blauwe golvende
dwarsbalk moest het wapen van de
familie De Jonge zijn en het hert her
innerde aan de Hertsbekés. De zwar
te en zilveren punten komen voor in
alle wapens van Duiveland. De steen
was door de helft, de andere helft
was niet te vinden. Het moest dus
gaan om iemand, die De Jonge heette
en die heer was van Bruinisse en ge
parenteerd aan de families De Vager
en Ockerse. En wie was dat dan?
Het kan moeilijk anders zijn: mr
Anthoniy de Jonge, die op 13 septem
ber 1662 op Haamstede trouwde met
Agatha de Witte (vandaar het cijfer
16). De vader van mr Anthony de Jon
ge was stamvader van de De Jonges
en mr Anthony was zijn eenentwin
tigste kind. Toen Anthony geboren
werd, was zijn vader Jan Anthonisse
61 jaar en zijn moeder 34. Zij was Eli
sabeth van Hertsbeeke, vrouwe van
Bruinisse. Zij was de derde vrouw
van Jan Anthonisse, die door de koop
in 1591 heer van Haamstede was ge
worden en wiens moeder Agata de
Vager heette en zijn grootmoeder
Janneke Ockers (later Ockerse). De
steen had dus zijn geheimen prijs
moeten geven door de speurzin van
mr Dijckmeester.
Anthony de Jonge was een am
bachtsheer aan wie Bruinisse bijzon
der veel te danken heeft gehad. Had
hij zijn zin gekregen dan was Bru
nooit een dorp gebleven, maar een
stad geworden. Gunstig zoals het lag
aan de Grevelingen, het Krammer en
Zijpe. Dat heeft hij niet kunnen be
reiken, maar als Isaak Tirion in zijn
tegenwoordige staat van Zeeland,
Bruinisse omschrijft als het schoon
ste en treffelijkste dorp van Duive
land, dan is het dat mede geworden
door wat Anthony de Jonge en zijn
zoon Willem daartoe hebben bijge
dragen. Zijn moeder Elisabeth van
Hertsbeeke had al gezorgd, dat Brui
nisse een molen kreeg (de molen van
de Zeedijk, die op last van de Duit
sers werd afgebroken in 1943). Zoon
Anthony zorgde voor een brouwerij
(het latere pakhuis van Schilperoort)
naast het kleine beusje.
Weverij
Een pottenbakkerij, een rosmaal-
derij, een schoenmakerij, een weve
rij, het kwam allemaal door toedoen
van De Jonge van de grond. Hij wilde
dat het dop openstond voor Vlaamse
vluchtelingen en wederdopers om
maar meer inwoners te krijgen.
Naast de mosselvisserij wilde hij vis
serij op platvis opzetten. Hij legde
ook het kerkhof aan bij de Smidse.
De smidse, die het laatst gedreven
werd door H. E. Braber, de vader van
Jan en Nelly, was dus al in de zeven
tiende eeuw daar gevestigd. Hij
schrijft ook: „Sedert mijnen tijd heb
ik veel doen opvullen, dat nog ledig
was in het dorp." Met andere woor
den, dat er nog niet was. Het huis de
Cleene mossel is een van de huizen
die door hem werden opgeknapt. Hij
kon dat ook doen, want hij was een
zeer voornaam man, behorende bij de
beroemdste mannen van Zeeland.
Een knap rechtsgeleerde, twintig
jaar lang griffier van de rekenkamer
van Zeeland. In 1664 werd hij pensio
naris van de stad Middelburg.
De staten van Zeeland vaardigden
hem af naar Den Haag, toen men ge
schillen kreeg over wat toen heette de
Admiraliteiten. In het stadhouderlo
ze tijdperk, waarin hij leefde en
waarin Johan de Wit de lakens uit
deelde in Den Haag, vergaderde hij
vele keren met de gecommitteerden
uit Holland, die wilden dat als er ooit
weer eens een stadhouder kwam, dat
deze niet zoals voorheen het kapi
teins- en admiraliteitsschap zou be
zitten. De Jonge, in tegenstelling tot
de gecommiteerden wel Oranjege
zind, was een waardig tegenspeler
van de Haagse en Hollandse heren.
Toen prins Willem 3, die later toch
stadhouder werd en nog later koning
van Engeland, in 1668 de eed van de
Eerste Edele kwam afleggen in de
staten van Zeeland, werd hij verge
zeld en begeleid door de ambachts
heer van Bruinisse. Zoals toen ook
gebruikelijk schreef hij verschillende
rechtsgeleerde werken. Smallegange,
die naam maakte met zijn Kroniek
van Zeeland, nam verschillende za
ken over uit een Verhandeling over de
Zeeuwse Leenen; een beschrijving
van Zeeland, geschrevefi door De Jon
ge. Anthony de Jonge was het ook.
die een begin maakte met het archief
van de ambachtsheerlijkheid. Hij
verzamelde alle stukken, die hij zelf
bezat en die hij door aankoop of op
andere wijze kon bemachtigen.
Geboren in Zierikzee in 1607
trouwde De Jonge op 24-jarige leef
tijd met Catharina Hoffer, ook al een
dochter uit een Zicrikzees regenten
geslacht. Zij overleed in 1661 en werd
in Bruinisse begraven. In 1662, dus al
een jaar later, trouwde De Jonge met
de negen jaar jongere Agatha de Wit
te. Ze was weduwe van mr Cornelis
Teelinck. Op die manier werd ook
Anthony de Jonge heer van Haam
stede. In 1969 overleed Anthony de
Jonge.
De halve steen met de genoemde
wapens werd ingemetseld in het Mid
deleeuws trappenhuis van het slot
Haamstede. Wie het slot bezoekt en
daar het wapen van Bruinisse in het
trappenhuis tegenkomt, weet nu hoe
het daar komt. De opvolger van De
Jonge als ambachtsheer van Bruinis
se was zijn zoon Willem. Hij bekleed
de in zijn leven van 1639-1705 bijna
dezelfde ambten in Zeeland als zijn
vader. In 1705 overleed hij ongehuwd.
In Bruinisse kreeg hij in de Hervorm
de kerk een graftombe versierd met
de wapens van zijn geslacht; De Jon
ge, Hertsbeeke. Hoffer en De Cocq.
Het marmeren wapen van de Herts-
beeke's kwam uiteindelijk op het ge
meentehuis van Bruinisse terecht,
nadat de tombe in 1798 in de Franse
tijd was kapotgeslagen. De wapens
werden in het water van Riekus Weel
gesmeten, maar later daaruit opge
vist. Twee daarvan zijn te vinden in
de gevel van het huis Kerkstraat 16.
Waar het vierde wapen terecht kwam
is niet bekend.
S. A. Jumelet (met dank aan
mr Dijckmeester)
Mr. Anthony de Jonge.
