Willem III en Zierikzee
Basis maritieme leven van
Willem Schraver lag op Zijpe
OLIESTOOKINSTALUUIES
DEURLOO B.V,
Nederlanders
willen meer
les in
aardrijkskunde
Mijmeringen langs de waterkant
BRUINISSE - De pont van Zijpe is 88 jaar een begrip voor Bruinisse,
Schouwen-Duiveland en de rest van Nederland geweest. Lange tijd een belang
rijke economische levensader voor het eiland Schouwen-Duiveland maar voor
Bruinisse kwam daar nog een aspect bij. De werkgelegenheid die de verschil
lende veer- en vrachtpoten bood. Dekknechten, conducteurs, machinisten, sto
kers en kapiteins in verschillende ploegendiensten. Het werd niet best betaald
bij de Rotterdamse Tramweg Maatschappij, vooral niet de jaren voor en na de
oorlog, maar je had zekerheid, een vast bestaan. Bij het nakende verdwijnen
van de pont, op 6 juli, spraken we daarover met de 86-jarige Willem Schraver,
een decennia lang dekknecht op de veerboten.
ten, schilderen, soppen, de goede
ren van en aan boord sjouwen zo
als de postzakken maar ook de
melkbussen van de Nieuwerkerk-
se melkfabriek. Met een kruiwa
gen werden de kolen voor de ke
tels aan boord gesjouwd waarbij
zelfs kapitein Roth mee hielp
sjouwen vanwege de korte tijd die
daarvoor beschikbaar was. Schra
ver bracht ook het geld van de con
ducteurs naar het postkantoor,
sjouwde briketten voor de stoom
tram of vergelde de goederenwa
gons die met de Schouwen Duive-
land overstaken. Eerst met een
handkar, later op de bakfiets, trok
Schraver van Zijpe naar Bruinisse
voor het bestellen van pakketjes
en expressegoed onder rembours
bij de mensen thuis.
13,38 per week verdiende hij
maar als er bijvoorbeeld een
stoomslang kapot ging trok de
Maatschappij daar nog twee
kwartjes of een gulden van af, als
boete. Willem Schraver heeft, net
als tientallen andere Bruenaars,
op bijna alle boten van de RTM
gevaren.
Zoals op de Minister Leley van
Zijpe naar Numansdorp onder de
Het pontje van Zijpe: Een van de werkplekken van Willem Schra-
De handen van Willem Schraver
hebben in de scheepsvaartwereld
nooit verkeerd gezeten. De veer
boten, de beurtvaart en mossel-
kotters hebben voor hem geen ge
heim, en hij vertelt er met plezier
over al waren er soms benauwen
de tijden zoals tijdens de oorlog.
Hij voer toen op de stoomboot Zij
pe van Dintelsas naar Middelhar-
nis, alleen 's nachts vanwege het
gevaar door de Engelsen bescho
ten te worden. Hij werd er door de
oude kapitein Van Ree bijgehaald.
Op de oude Zijpe waar Cor Kok en
Jan Boogaard machinist waren en
Joost Kik en Piet Quaak conduc
teur.
Sjouwen
Als dekknecht kwam hij voor
alle voorkomende karweien te
staan. Het vastleggen van de bo-
legendarische kapitein Jan Roth,
waarop Toon Huson en Henk Kok
(vader van Cor) machinist waren
en Leen van Vessem en Giljam v.
d. Berge de stokers waren. Of op
de vrachtboot Schouwen Duive-
land waar Jan de Keyzer en Kees
v. d. Berge kapitein, Joh. v. d.
Werf stuurman, Toon Haeck en
Jan Bolijn machinist en waarop
soms ook weer Giljam v. d. Berge
stoker was. In de eerste dagen van
de Tweede Wereldoorlog, toen de
Duitse vliegtuigen bij honderden
over het eiland vlogen, werden de
Zijpe, de Minister Leley en de Stad
Zierikzee in alle stilte naar Bres-
kens gevaren om vandaar uit
vluchtelingen over te zetten en
dan over te steken naar Engeland.
Beschoten
Schraver was ook aan boord van
dat transport maai; de bemanning
moest toezien hoe de schepen in de
haven van Breskens door de Duit
sers werden beschoten en in de
grond werden geboord. Hoe ge
vaarlijk het blijven varen in die
oorlogsjaren was bleek wel uit het
trieste feit dat drie Bruenaars
daar het leven bij lieten. Toon
Haeck, Stoffel Jumelet en Anthon
Huson lieten het leven bij beschie
tingen van hun boot terwijl Jan de
Keyzer gewond werd. Willem
Schraver moest na de inudatie van
Schouwen Duiveland door de
Duitsers (zoals de meeste bewo
ners) evacueren en kwam uitein
delijk in Dinteloord terecht omdat
hij kon varen op de dienst daar
van Dintel naar Middelharnis.
Altijd 's nachts want overdag
schoten de Engelsen op alles wat
bewoog op het water. Eind 1944,
toen de Geallieerde confrontatie
met de Duitsers in Brabant in alle
hevigheid werd meegemaakt,
dook het personeel van de boten
onder. Na die donkere en voor ve
len zo benauwde tijd keerde
Schraver niet meer terug op de bo
ten van de RTM.
Na enkele jaren op de beurt-
vaarder van Johannes v. d. Berge
gevaren te hebben voer hij daarna
20 jaar op de mosselkotter Bru 3
van Jumelet-Vijverberg tot z'n
pensionering, meer dan 20 jaar ge
leden. Maar stil zitten allerminst.
Tijdens dit gesprek hield hij
angstvallig de klok in de gaten
want hij moest op tijd in de Bruse
oudheidskamer zijn waar hij als
gids-suppoost functioheert, hij is
nog steeds notabel in de NH-kerk
en gaat elke zondag met de collec-
tezak rond. Hij heeft 55 jaar in een
zangkoor gezeten waarvan vele ja
ren voorzitter van het Hervormde
kerkkoor en stond meer dan een
halve eeuw z'n mannetje in het
muziekkorps (met bestuursfunc
ties), beginnend van trombone tot
de grote S-bas aan toe. „Nooit te
gen werk opzien maar gelijk aan
pakken", dat is het devies van de
86-jarige Willem Schraver, die niet
alleen z'n sporen verdient in de
maritieme geschiedenis van de
vissersplaats maar ook in de Bru
se samenleving.
Willem Schraver, mijmerend
langs de waterkant.
Advertentie
INSTALLATIEBEDRIJF
SCHUDDËBEURS - TEL.U1110H6255
ZIERIKZEE - Bijna twee derde vai
de Nederlanders (64 procent) vint
gemiddeld dat van een schoolwel c
van 30 lesuren voor leerlingen van
tot 15 jaar drie of meer uren an
aardrijkskunde moet worden lu
steed. Dit blijkt uit het maandag
presenteerde resultaat van en
NIPO-enquête, gehouden in opdraat
van het Koninklijk Nederlands Ar-
drijkskundig Genootschap (KNAC).
In het wetsvoorstel voor de baas
vorming van minister Deetrrin
wordt voorgesteld het huidige aaml
van'twee lesuren aardrijkskunde er
week in de onderbouw van het voqt-
gezet tot een uur per week terugje
brengen. Het KNAG heeft maandg-
middag mevrouw Ginjaar-Mas,
staatssecretaris van onderwijs en we
tenschappen een exemplaar van bt
onderzoeksrapport aangeboden.
De enquête toont aan dat het niveu
van elementaire aardrijkskundig
kennis bij Nederlanders niet bijzo-
der hoog is. 42 procent weet niet i
welke provincie Oude Pekela ligt, 2
procent weet dit niet van Woen-
drecht. 34 procent van de Nederlai-
ders weet niet dat Frankrijk een lari
van de Europese Gemeenschap is di
net aan de Middellandse zee ligt, 3
procent weet niet dat de afstam
Amsterdam-Athene over de weg grö
ter is dan de afstand Amsterdam
Moskou, terwijl 75 procent niet wee'
dat Tokyo dichter bij Seoul ligt dar.
Hongkong en Singapore.
(IV)
ZIERIKZEE - Prins Willem III brengt het er in de Nederlandse historieboeken in
de regel goed af. Dat hoeft niet te verbazen. Meer nog dan Prins Willem I (de Zwij
ger) heeft Willem III een vooraanstaande rol gespeeld in de internationale politiek
van zijn dagen. Die rol dankte hij aan zijn huwelijk in 1677 met Mary Stuart, de
oudste dochter van de hertog van York. Deze was de naastgerechtigde tot de Engel
se troon. Koning Karei II had geen (wettige) kinderen.
De vloot van prins Willem III, 1688.
Voor velen was Willem III de red
der van het vaderland. Hij was het
geweest die op succesvolle wijze de
oorlog tegen Engeland, Frankrijk,
Munster en Keulen had beëindigd.
In 1661 kreeg het Zierikzeese stad
huis een uitbreiding. Aan de ooste
lijke achterzijde werd bovenop 's
Landskamer (de vergaderruimte
van het Waterschap Schouwen) een
zogenaamde vertrekkamer ge
bouwd. Deze kamer werd voor ver
schillende doeleinden gebruikt.
Thans is het de kamer van de burge
meester. In 1673 besloten de Zierik
zeese bestuurders de kamer te voor
zien van een fraai betimmerde
schoorsteen. Het lag voor de hand
deze tc versieren met het wapen van
stadhouder Willem II.
Onder het wapen van de Prins
prijkt het wapen van de Staten van
Zeeland. Het stadswapen van Zie
rikzee staat eveneens centraal. On
der het stadswapen is het wapen
schild van Duiveland te zien. De
stad Zierikzee was ambachtsheer
van de Vierbannen van Duiveland.
Boven het wapen van de Prins is het
stadswapen van Brouwershaven
aangebracht.
Links en rechts zijn wapens afge
beeld van de heerlijkheden op
Schouwen-Duiveland. Een uitzon
dering vormt het wapen van Stave-
nisse waarover de stad Zierikzee de
hoge jurisdictie uitoefende. Echter
zijn niet alle wapens opgenomen.
Die van Bruinisse, Looperskapelle,
Noordgouwe, Sirjansland en Zonne-
maire ontbre
ken om onduidelijke redenen. Tij
dens de Franse tijd werden de wa
pens weggeschilderd (1798). Ze
pasten niet in het gelijkheidsstre-
ven van de revolutionairen van die
dagen. In 1878 werden ze weer te-
voorschijn gehaald.
Spanningen
in Europa
Het laatste kwart van de 18de
eeuw kenmerkte zich door de voort
durende tegenstellingen tussen
Frankrijk, Engeland, Spanje en de
Duitse keizer. Daarnaast speelde
controverse tussen Rooms-
Katholieken en Protestanten een
belangrijke rol. In 1685 herriep de
Franse koning Lodewijk XIV het
edict van Nantes, dat de gerefor
meerden een zekere mate van gods
dienstvrijheid waarborgde. Als ge
volg daarvan emigreerden vele
Franse hugenoten. Velen trokken
naar de Republiek der Zeven Ver
enigde Nederlanden. Ook in Zierik
zee kwam er een aantal. De leden
van de familie Jumelet zijn afstam
melingen van hugenoten.
De strijd tussen Rooms-Katho-
lieken en Protestanten kwam in
Engeland tot een climax. In 1685
werd de katholieke Jacobus II, de
schoonvader van Prins Willem III,
koning. Hij nam verschillende
maatregelen in het voordeel van de
katholieken, waaronder de gevan
genneming van zeven Anglicaanse
bisschoppen. De Protestantse voor
aanstaande staatslieden zochten
daarop contact met Willem III en
zijn vrouw om hen te bewegen tot
een interventie in Engeland. Hun
vrees was groter geworden toen in
1688 Jacobus II een zoon werd gebo
ren waardoor het katholieke regi
me bestendigd leek te worden.
Een grote oorlogsvloot werd in ge
reedheid gebracht om de Engelse
koning te verdrijven. Doeke Roos
heeft in zijn recente publicatie over
Prins Willem III en de Zeeuwse ad
miraal Cornelis Evertsen die vloot
passend omschreven als de Neder
landse Armada. Want groot was die
vloot zeker, ongeveer 50 oorlogs
schepen en bijna 350 transportsche
pen lagen bij Hellevoetsluis gereed
om een expeditieleger van 21.000
man naar Engeland te brengen. Op
26 oktober nam Prins Willem III op
ontroerende wijze afscheid van de
Staten-Generaal. Hij riep God tot
zijn getuige aan dat er geen per
soonlijke drijfveren waren voor zijn
tocht. Alleen de handhaving van het
Protestantisme en van de vrijheid
en de rechten van Engeland wilde
hij dienen. Hij vertrouwde op „den
Almachtighen Godt ende dat die
sijn aanslagen met Sijnen Godde-
lijcken zegen soude begenadigen".
Het vertrek
Op 30 oktober 1688 koos de vloot
zee. Niet Cornelis Evertsen kreeg
het bevel, maar de Engelse admi
raal Arthur Herbert. Zo wilde men
het vertrouwen van de Engelsen
winnen. De Prins was aan boord
van het schip Den Briel. Van de
voorsteven woei de Prinsenvlag met
daarop de wapens van Oranje-
Nassau, en Stuart. Het opschrift
„Pro religione et pro libertate"
(voor de godsdienst en voor de vrij
heid) was aangebracht, met daaron
der het fiere „Je maintiendrai" (ik
zal handhaven). De tocht leek een
regelrechte ramp te worden. Een
zware storm dreef de schepen uiteen
en besloten moest worden terug te
keren. Nadat de schade was her
steld werd op 11 november een nieu
we poging ondernomen. Nogmaals
koos de vloot het ruime sop. Mary
Stuart, Willems gemalin, keek de
schepen achterna vanaf de toren
van Den Briel.
Vanaf de Schouwse duinen was
de vloot goed te zien. Velen gingen
het schouwspel gadeslaan. Onder
hen waren de' Zierikzeese apothe
ker Michiel Oostdijck en zijn
vrouvv Isabella Tradel met hun
zoontje Michiel. In zijn notitie
boekje schreef dc apotheker dat hij
de schepen had gezien „soo is de
selfde vloot met sijn hoogheyt de
prins van Oranje daer op weder den
11 november in see geloopen, het-
welck wij mede hebben gesien".
Begunstigd door goede wind -
men schreef over een Protestantse
wind - landde de vloot op 14 novem
ber 1688 in de Tbrbay aan de zuid
kust van Engeland. Geleidelijk
voegden de Engelsen zich bij Wil
lem III. Naar Londen werd het een
ware zegetocht. Willem werd inge
haald als de redder van Engeland.
De „Glorious Revolution" ofwel de
„Roemrijke Omwenteling" was be
gonnen. Jacobus II vluchtte, werd
gepakt, vluchtte opnieuw en week
uit naar Frankrijk. Op 21 april 1689
werden Willem en Mary gekroond
tot koning en koningin van Enge
land. Beiden ondertekenden de
„Bill of Rights" of „Declaration".
Hierin waren de rechten van het
parlement vastgelegd. Sinds 1689 is
Engeland dan ook een constitutio-!
nele monarchie. De ministeriële
verantwoordelijkheid werd vastge
legd. Het begin van de parlementai
re democratie.
Dit jaar is het 300 jaar geleden dat
de „Glorious Revolution" plaats
vond. Dat geeft voldoende aanlei
ding om aandacht te vragen voor as
pecten uit de tijd van de
koning-stadhouder. Diverse musea
hebben speciale tentoonstellingen
ingericht. Het Haags Historisch
Museum belicht de band tussen Wil
lem III en Den Haag, onder de titel:
„lek gaff er wel honderdduysent
gulden om". Die verzuchting kwam
uit de mond van de koning-
stadhouder uit heimwee naar de
Haagse mei-kermis. Schilderijen
uit de Engelse koninklijke collectie,
door Willem III meegenomen, zijn
te zien in het Mauritshuis in Den
Haag. Ook Het Loo doet mee aan de
activiteiten. Willem III liet dit pa
leis bouwen. Het Maritiem Museum
Prins Hendrik in Rotterdam pre
senteert een tentoonstelling naar
aanleiding van de overtocht in 1688.
De vloot van Willem III zal het mid
delpunt zijn.
Ook in Zéeland wordt aandacht
gevraagd voor Willem III. In Veere
is een expositie ingericht in het
stadhuis. De relatie tussen deze
stad en Willem III - hij was markies
van Veere - wordt belicht. In het Mu
seum De Schotse Huizen worden
16 8 (S
1988
In 1988 is het 300 jaar geleden
dat de Glorious Revolution ofwel
de Roemrijke Omwenteling zich
voltrok. Stadhouder Prins Wil
lem III verdreef in dat jaar zijn
schoonvader Jacobus II van de
Engelse troon. Een jaar later
werd Willem III samen met zijn
vrouw Mary gekroond tot koning
en kotiingin van Engelatid, Schot
land en Ierland. Deze feiten zijn
aanleiding voor tal van mani
festaties en evenementen.
In een artikelenreeks wordt na
der ingegaan op de historische re
laties tussen koning-stadhouder
Willem III en Zierikzee.
schilderijen en aquarellen tentoor-
gesteld met als thema „De zee ai
verbinding tussen Nederland en Ei-
geLand". Het betreft werd van ce
oud-zeeloods Nico Hopman uit Vli>-
singen. De Stichting Delta Culti-
reel houdt in één van de kapellen.n
de Grote Kerk van Veere een tm-
toonstelling over Zeeland en Wilhm
III. Van 15 juni tot 15 septembej is
in de Zeeuwse Bibliotheek ie Md-
delburg een expositie te bezichtigen
over de veerdienst tussen Engehnd
en Zeeland.
(Wordt venbigd)
HjUlL
Schoorsteen in de burgemeesterskamer van het stadhuis. 1673.
