SCHOUWEN-DUIVELAND
EN DE DOLEANTIE (2)
De Westerschouwse PvdA en RU
willen alsnog aanpassing van
de vier woningen Zoom Renesse
OPENING: 13 MAART 1986
'Strijd'
tegen het
illegaal
kamperen
BRUINISSE OPGELET!
4
De Doleantie binnen de Nederlandse Hervormde Kerk (1886) bracht een stortvloed
van publicaties met zich mee. Over en weer bestookten voor- en tegenstanders elkaar
in boeken, brochures en pamfletten. De dagbladpers mengde zich in de strijd en onge
meen fel werden de discussies gevoerd. Ook op Schouwen-Duiveland zullen velen de
strijd, die het eiland voorbij scheen te gaan, hebben gevolgd. Maar ook binnen de eigen
kring waren er die zich niet onbetuigd lieten. Al ver voor de Doleantie waren er grote
bezwaren gerezen tegen de leervrijheid en tegen de moderne richting.
Zierikzee
Binnen de Hervormde gemeente
van Zierikzee gistte het in het mid
den van de 19de eeuw al lang. De mo
derne meerderheid heerste er schijn
baar onaantastbaar. Degenen die zich
niet langer konden vinden in de van
af de kansels gebrachte leer hadden
zich reeds in 1836 en latere jaren afge
scheiden en een kerkelijk onderko
men gevonden bij de Christelijk Ge
reformeerde Kerk in de Meelstraat.
Anderen waren de Hervormde
Kerk trouw gebleven en hoopten op
een'keer in orthodoxe richting. Maar
de moderne meerderheid was onge
voelig voor geluiden uit de rechtzin
nige hoek. Daarom werden vanaf het
begin van de 60er jaren van de 19de
eeuw aparte diensten belegd als pro
test tegen de moderne prediking.
Men maakte gebruik van de Concert
zaal en liet predikanten, aanvanke
lijk alleen Hervormde, van elders ko
men.
Deze bijeenkomsten leidden tot de
stichting van een Evangelisatie, die
aanvankelijk een uitsluitend Her
vormd karakter droeg. Het was ook
een Hervormd predikant, ds. J. P.
Nonhebei uit Middelburg, die in 1869
de officiële ingebruikneming leidde
van het evangelisatiegebouw De Toe
vlucht in de Sint Domusstraat (op de
plaats ervan staat thans de Gerefor
meerde kerk). De Evangelisatie
kreeg een eigen voorganger in de per
soon van de evangelist C. C. A. L.
John.
De naam van de Evangelisatie - De
Toevlucht - is mogelijk ontleend aan
Psalm 91:2 Ik zal tot den Heere zeg
gen; Mijn Tbevlucht en mijn Burg!
mijn God, op Welken ik vertrouw!. In
1874 werd de Evangelisatie georgani
seerd in een vereniging.
In de loop van de 70er jaren van de
vorige eeuw gingen naast Hervormde
predikanten steeds vaker dominees
van Christelijk Gereformeerde huize
voor. De bezoekers van de Evangeli
satie meden steeds meer de Hervorm
de Kerk. In het bijzonder met het oog
op de bediening van de doop kon deze
situatie niet langer voortduren. De
Evangelisatie moest binnen een
kerkelijk vaarwater worden ge
bracht.
De enige uitweg lag voor de Evan
gelisatie naar de Christelijk Gerefor
meerde Kerken waarmee de meeste-
affiniteit bestond. In 1878 werd toe
getreden tot dit kerkverband, nadat
de Evangelisatie officieel was opge
heven. De heer C. Leeuw heeft deze
ontwikkelingen beschreven in de bro
chure ,,100 jaar Geref. Kerk Zierik
zee".
In Zierikzee bestond nog een ande
re gemeente van het verband van de
Christelijk Gereformeerde Kerken.
Deze had haar gebouw in de
Meelstraat. Beide gemeenten werden
nu als afdelingen aangeduid naar de
plaats van hun kerkgebouw: Afde
ling Meelstraat en Afdeling Sint Do
musstraat. De slechte verhouding
tussen beide gemeenten verhinderde
een voor de hand liggende fusie. De
achtergrond van beide gemeenten zal
daartoe hebben bijgedragen. De Af
deling Meelstraat had immers een
sterk „Afscheidingskarakter" ter
wijl de Afdeling Sint Domusstraat in
feite een pré-doleantiegemeente was.
Jhr. Johan Louis de Jonge
Onlosmakelijk aan de Christelijk
Gereformeerde Kerk afdeling Sint
Domusstraat was verbonden de per
soon van Jhr. Johan Louis de Jonge.
Tfelg uit een befaamd Zierikzees pa
triciërsgeslacht was hij in Zierikzee
een belangrijk persoon. Hij was on
der meer reder, ontvanger-griffier en
later voorzitter van het Waterschap
Schouwen en wethouder. Hij diende
de Hervormde gemeente als secreta
ris van het College van Kerkvoogden,
maar kon zich hoe langer hoe minder
vinden in de prediking van de moder
ne Zierikzeese predikanten.
in 1874 een lerend ouderling kreeg in
de persoon van K. B. van Diemen, die
vijf jaar later toegelaten werd als
predikant.
Ds. Van Diemen
Ds. Karei Bernardus van Diemen
werd toegelaten op grond van artikel
8 (singuliere gaven) van de Dordtse
kerkorde, vastgesteld in 1618/1619.
Geroepen tot het predikambt werd
hij opgeleid aan het Schotse Semina
rie in zijn geboorteplaats Amster
dam. Hij evangeliseerde onder de fa
brieksmeisjes van de hoofdstad en
kwam daarna naar Zierikzee.
Het is zeker ook onder invloed ge
weest yan Van Diemen dat de Evan
gelisatie zich aansloot bij de Christe
lijk Gereformeerde Kerken. Dit
kerkverband bood hem ook de moge
lijkheid om als predikant te worden
toegelaten. Van Diemen vertrok in
1882 naar Broek op Langendijk. Latei-
werd hij predikant in Monster. Via
Bodegraven eindigde hij zijn loop
baan in Nieuwkoop en Nieuwveen.
Zijn biograaf merkte op dat hij „nim
mer kerkistisch" was geweest; „hij
had een ruim en breed gevoel voor de
gemeenschap der heiligen".
Mattheus Keulemans
Eén van de meest kleurrijke opvol
gers van ds. Van Diemen was zonder
twijfel ds. Mattheus Keulemans. Hij
was aanvankelijk schoenmaker en
werd tot predikant opgeleid door ds.
C. van den Oever, predikant van de
Gereformeerde Gemeente onder het
Kruis in Rotterdam. Dr. F. L. Bos
noemde ds. Van den Oever de „paus
van de kruisgezinden", doelend op
diens heerszuchtig karakter. Op nog
geen 21-jarige leeftijd werd Keule
mans door zijn leermeester in Woer
den bevestigd.
Toen ds. Van den Oever in ernstige
botsing kwam met zijn kerkverband
volgde ds. Keulemans hem en raakte
daardoor los van deze gemeenten. Via
Zwartsluis kwam ds. Keulemans in
Middelburg terecht waar hij met zijn
gemeente zich in 1865 weer verenigde
met de Gereformeerde Gemeenten
onder het Kruis. Hij was al spoedig
één van de toonaangevende figuren,
die de vereniging tot de Christelijk
Gereformeerde Kerken mede gestalte
gaf.
Ds. Keulemans kwam in 1889 naar
Zierikzee waar hij de samenvoeging
met de dolerenden tot de Gerefor
meerde Kerken in Nederland mee
maakte. Ook voor hem moet het een
grote teleurstelling zijn geweest dat
de Afdeling Meelstraat niet meeging
met die vereniging. Die Afdeling,
met ds. Ph. J. Wessels als predikant,
bleef met de gemeenten van Teuge en
Noordeloos apart. Van een fusie kon
Jhr. J. L. de Jonge was de grote mo
tor achter de Evangelisatie en was Ia-
ter de steunpilaar van de Christelijk
Gereformeerde Kerk in de Sint Do
musstraat. Hij was de Anti-
Revolutionaire beginselen toege
daan, die hij tot in de Tweede Kamer
verdedigde. Ook onlosmakelijk is
zijn naam verbonden met het
Christelijk lager onderwijs en zijn
naam is thans te vinden op de
Christelijke basisschool in 't Vrije.
Zowel de school als de kerk vonden
in hem een krachtige promotor, die
bereid was tot forse financiële steun.
Jhr. Johan Louis de Jonge (Zierikzee 1826-Friedrichsroda 1887) (Foto: Johan
Junior).
Ongetwijfeld was het ook aan de
invloed en steun van Jhr. De Jonge te
danken dat de Christelijk Gerefor
meerde Kerk in de Sint Domusstraat
Ds. M. Keulemans
(Rotterdam 1836-Schoonhoven 1902).
De (tweede) Hervormde Evangelisatie kwam van 1906-1914 bijeen in een ge
bouwtje aan de Lange Nobelstraat. Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed dit
dienst als hospitaal voor de in Zierikzee gestationeerde militairen. In 1918
werd het verkocht a an de Oud Gereformeerde Gemeente.
zo op plaatselijk niveau niets komen
en beide gemeenten bleven apart, de
ene behorend tot de Christelijk Gere
formeerde Kerken, de andere tot de
Gereformeerde Kerken in Nedeiv
land.
Ds. Keulemans vertrok in 1895 naar
Schoonhoven waar hij zeven jaar la
ter overleed.
Schoolmeester Mulder
Naast Jhr. De Jonge behoorde de
schoolmeester David Mulder tot één
van de meest prominente leden van
de Gereformeerde Kerk. In 1881
kwam hij als schoolhoofd naar Zie
rikzee. Hij heeft zich naast zijn
kerkelijk- en schoolwerk op politiek
terrein begeven. Hij was namens de
Anti-Revolutionaire Partij afgevaar
digd naar Provinciale Staten. Zijn ve
le verdiensten werden in 1923 be
loond met het Ridderschap van de
Orde van Oranje-Nassau. Na het
overlijden van Jhr. De Jonge in 1887
was Mulder als het ware het gezicht
van de Gereformeerde Kerk.
Zonder twijfel zullen de oude Zie-
rikzeeënaars de oude Mulder met zijn
19de eeuwse lange bakkebaarden en
zijn hoge boord nog voor de geest
kunnen halen.
Niet in het minst door het uitgroei
en van de Hervormde Evangelisatie
De Toevlucht tot een kerkelijke ge
meente heeft de Doleantie relatief
weinig betekend in Zierikzee. De
rechtzinnigen binnen de Hervormde
gemeente kregen al spoedig een eigen
predikant, die het weliswaar tegen
drie, later twee moderne predikanten
moest opnemen, maar toch een eigen
kerkelijke weg kon gaan.
D. Mulder
(Zierikzee 1849-Zierikzee 1934)
Dat neemt niet weg dat de moei
lijkheden binnen de Hervormde ge
meente bleven. De protesten van de
steeds groter wordende rechtzinnige
minderheid tegen de modernen hiel
den aan. Toen de rechtzi igen in
1904, tegen de belofte in, geen tweede
predikant kregen werd zelfs een
tweede Hervormde evangelisatie op
gericht. Ook hier leek een voedings
bodem te worden gelegd voor een
Doleantie-beweging. Het was onder
meer door de takt van ds. P. F. van
den Berg en ds. J. Gouverneur dat de
ze Evangelisatie geen lang leven was
beschoren. De rechtzinnig Hervorm
den bleven voor het overgrote deel
binnen de Hervormde gemeente.
H. UIL
BURGH-HAAMSTEDE
Het Westcrschouwse VVD-
raadslid J. Janse heeft donder
dagavond tijdens dc commis
sievergadering Openbare Wer
ken het idee geopperd, om op
de parkeerplaatsen in de ge
meente duidelijke verbodsbor
den te plaatsen, om het ille
gaal kamperen in caravans en
campers tegen te gaan.
Juist in de zomermaanden
heeft Westerschouwen te kam
pen met het illegaal kamperen.
De vakantiegangers zoeken bij
overbezette kampeerplaatsen
hun uitvlucht op de parkeerge-
legenheden. Ook willen som
migen, die geen geld over heb
ben voor een goede slaapvoor-
ziening nogaleens de parkeer
plaats voor de overnachting
uitzoeken. Janse zei te denken
aan een bord, waarop een cara
van doorkruist wordt met een
rode streep.
Gast
„We weten, dat niet iedere
gast op de hoogte is van het
feit, dat dergelijke overnach
tingen verboden zijn", aldus de
liberaal. Een bord kan volgens
hem uitkomst brengen. Com
missievoorzitter en wethouder
A. J. Padmos kon zich in eerste
instantie wel vinden in het
voorstel en zei Janse toe een en
ander te toetsen aan de Alge
mene Politieverordening. Vol
gens hem dient wel duidelijk te
zijn, dat parkeren wel toe
gestaan is. maar dat het verbod
alleen kan gelden voor de over
nachting.
Vanwege mogelijke geluidsoverlast door slechte isolatie
BURGH-HAAMSTEDE - De Reformatorische Unie en
de PvdA in de gemeente Westerschouwen willen, dat de
vier bovenwoningen aan de Zoom in Renesse niet ont
trokken worden aan het gemeentelijk woningaanbod.
Dat houdt in, dat alsnog aan de gestelde bouweisen moet
worden voldaan, om eventueel geluidsoverlast bij het
'draaien' van de nevengelegen discotheek tegen te gaan.
Tijdens de commissievergadering Openbare Werken,
donderdagavond in het gemeentehuis te Burgh-
Haamstede, werd duidelijk dat de discotheek geen
blaam treft, maar de oorzaak van de overlast gezocht
moet worden in de aangebrachte isolatie van de wonin
gen. De VVD hield zich bij monde van commissielid J.
Janse vooralsnog van ieder commentaar en wil een en
ander eerst uitzoeken.
PvdA-lid J. C. Hendrikse bracht tij
dens een vorige vergadering de over
last ter sprake en zei te moeten con
stateren, dat niet is voldaan aan de
gestelde bouweisen van de woningen.
..De dienst gemeentewerken heeft te
recht als enige voorwaarde gesteld,
dat er in de woningen geen sprake
mag zijn van geluidshinder. Ik vind
dat hier dan ook aan voldaan dient te
worden", aldus Hendrikse.
J. van Meerten. directeur gemeente
werken van Westerschouwen. relati
veerde de overlast door te stellen, dat
slechts bij kunstmatige geluidsover
brenging een geringe overlast hoor
baar is. „De discotheek voldoet aan
de eisen en is het is dc vraag of de ge-
dus Van den Berge. Samen met Hen
drikse begreep hij, dat dit aanpas
sing van de bouw vergt, maar dat
vonden zij gerechtvaardigd.
De eigenaar van de discotheek, C.
Veerhoek, maakte voor de vergade
ring gebruik van het spreekrecht en
zei nogal geschrokken te zijn van en
kele uitlatingen vanuit de commissie
(tijdens de vorige vergadering) dat
mogelijk de discotheek niet aan de
normen zou voldoen. Tijdens de ver
gadering van donderdagavond bleek
echter, dat de leden en de gemeente
dit niet van mening waren. Van den
Berge en Janse lieten zich vorige
keer voorzichtig uit over eventuele
overlast vanuit dc discotheek, maar
daarover werd donderdagavond niet
verder gesproken.
Omdat de RU en de PvdA niets
voelden voor het gedogen van de mo
gelijke bouwovertreding zegde voor
zitter A. J. Padmos toe het voorstel
mee terug te nemen. Voor Hendrikse
was het niet tolereren van de huidige
situatie ook van belang in het kader
van de komende controles voor de
hinderwetgeving. „Wc gaan binnen
kort de koelmotoren bekijken op de
voorwaarden in de vergunning. Daar
om moeten we consequent zijn".
Korte Reke
Minder discussie leverde de recon
structie van de Korte Reke in Ilcn« .se
op. De gemeente had een bedrag voor
de herbestrating beraamd op ruim
133.000 gulden. AannemorsbocirijJ L
C. van der Cingel uit Nieuwer!' rk
zegt het voor 125.000 gulden 'de
laagste inschrijving) te kunnen do» n
VVD-cr Janse die meteen om o.tra
verlichting vroeg in de si rijd t< n dr
criminaliteit werd op zijn wenk«-n b<
diend door Padmos, die zei, dat in het
plan drie 'antieke' straatlantaarns
zijn opgenomen.
Ruiterpad
Naar het zich laat uitzien kan bin
nenkort een ruiterpad langs de Stoof-
weg in Renesse gerealiseerd worden
voor de ruiters, die vanuit Manege
Grol de weg over moeten steken. De
route van het pad moest naar aanlei
ding van klachten vanuit de bevol
king worden verlegd en nu heeft het
college gekozen voor een pad achter
de huizen langs de Stoofweg om;
voornamelijk over particulier ter
rein De kosten zijn geraamd op 5750
gulden.
Janse toonde zich niet gelukkig
met de oversteek voor de ruiters, die
nu net achter een bocht is komen te
vallen. „Er wordt toch behoorlijk
hard gereden daar". Padmos legde
hem uit, dat eigenlijk iedere plaats
gevaarlijk is en in zijn ogen dc nu ge
kozen oversteek het beste is. Van den
Berge stemde ermee in, maar vroeg
aandacht voor de mogelijkheid, om
een waarschuwingsbord voor dc au
tomobilisten te plaatsen.
meente zoveel op haar hals moet ha
len voor deze geringe mogelijkheid
op overlast", aldus Van Meerten. De
gemeente heeft namelijk de moge
lijkheid om de blijkbaar niet naar be
horen uitgevoerde werken te gedo
gen, mits de eigenaar of huurder van
de woningen kan instemmen met de
huidige situatie.
Voet bij stuk
RU-lid J. van den Berge en Hen
drikse voelden hier echter niets voor
en hielden voet bij stuk door te stel
len, dat alsnog aan de eisen voldaan
dient te worden door de architect en
aannemer van de vier woningen/win
kels. „We hebben indertijd gekozen
voor bewoning van de verdieping en
we moeten hieraan vasthouden", al-
