Rabobank Q
SCHOUWEN-DUIVELAND
EN DE DOLEANTIE 0)
stukken
markt
berichten
Voor een
verantwoorde lening
naar de Rabobank!
Zoet water
Geld nodig voor uw woninginrichting?
6
Het is dit jaar honderd jaar geleden dat Protestants Nederland op zijn grondvesten
leek te trillen. De Doleantie van 1886 zorgde voor een tweede uittocht uit de Neder
landse Hervormde Kerk. Door de Afscheiding van 1836 hadden velen die kerk reeds
verlaten. Door ver uiteenlopende inzichten over de kerkleer en het leergezag binnen
de Hervormde Kerk voelden velen zich niet langer binnen de rechterflank in die kerk
thuis. Zij stichtten de Nederduitse Gereformeerde Kerken, die in 1892 zich met het me
rendeel van de Christelijk Gereformeerde Kerken verenigden tot de Gereformeerde
Kerken in Nederland.
Heeft de Doleantie ook op Schouwen-Duiveland invloed gehad? Op het eerste ge
zicht lijkt die vraag ontkennend beantwoord te moeten worden. Maar wie het kerke
lijk leven van die dagen nader beziet komt tot de conclusie dat de Doleantie ook
Schouwen-Duiveland niet onberoerd liet.
Afscheiding
De Nederlandse Hervormde Kerk
was in de vorige eeuw nog steeds een
volkskerk. Zij was het grootste kerk
genootschap in een tijd waarin on
kerkelijkheid vrijwel niet voor
kwam. Al in de eerste helft van de
19de eeuw waren er protesten gerezen
tegen enerzijds bepaalde leeropvat-
tingen en anderzijds tegen de synoda
le organisatie, die in 1816 was inge
voerd. Die protesten resulteerden in
de Afscheiding van 1834. Ds. Hendrik
de Cock uit het Groningse Ulrum
scheidde zich af, gevolgd door een
aantal predikanten. De afscheidings
beweging vond vooral plaats in Gro
ningen, Friesland, Drente, Overijs
sel, Gelderland, Zuid-Holland en
Zeeland.
In Zeeland was het ds. Budding, de
predikant van Biggekerke, die zich
afscheidde. Op Schouwen-Duiveland
werden mede onder invloed van ds.
Budding gemeenten gesticht in Nieu-
werkerk/Oosterland (1845) en Zierik-
zee (1836). Later volgden Brouwers
haven (1872), Haamstede (circa 1850),
Bruinisse (1868), een afsplitsing van
Oosterland/Nieuwerkerk) en Scha-
rendijke (1871).
Reeds vanaf het begin was er bin
nen de afscheidingsbeweging weinig
eenheid. Ten dele werd die eenheid
weer bereikt in 1869 toen de Christe
lijk Afgescheiden Gereformeerde
Kerk zich verenigde met het grootste
deel van de Gereformeerde Gemeen
ten onder het Kruis tot de Christelij
ke Gereformeerde Kerk. Op Schou
wen-Duiveland vond die verenging
ook plaats, zij het dat in Bruinisse,
Oosterland en Nieuwerkerk Gerefor
meerde Gemeenten op zichzelf ble
ven. Deze werden bediend door predi
kanten zoals ds. Pieter van Dijke uit
Sint Philipsland en ds. Daniel Bak
ker uit 's-Gravenpolder. ,Bij de ge
noemde gemeenten voegden zich la
ter ook nieüwé gemeenten in
Haamstede en Zierikzee. Uit deze ge
meenten ontstonden de Oud Gerefor
meerde Gemeenten, de Gereformeer
de Gemeenten en de Gereformeerde
Gemeenten in Nederland in Ooster
land, Bruinisse, Nieuwerkerk, Zie-,
rikzee en Haamstede.
Doleantie
De Doleantie van 1886 had een an
dere achtergrond dan de afscheiding
Dr Abraham Kuyper.
van 1834. Het ging bij de Doleantie in
eerste aanleg om de leervrijheid bin
nen de Nederlandse Hervormde
Kerk. In de loop van de 19e eeuw was
het modernisme in opgang gekomen.
Deze richting, begonnen in Gronin
gen, trachtte de Bijbel rationeel te
benaderen. De resultaten van de
voortschrijdende natuurwetenschap
pen trachtte men te verenigen met de
Bijbelse waarheden door daarop een
nieuwe zienswijze te ontwikkelen:
Als gevolg hiervan werden dogma's
(leerstellingen) kritisch benadert en
waar nodig vervangen door nieuwe
uitgangspunten. In do praktijk wer
den deze uitgangspunten vertaald
door volstrekt andere visies op in het
bijzonder Jezus Christus. In tegen
stelling tot de traditionele visie van
Zaligmaker en Middelaar werd hij
gezien als de Grote Leidsman. Die
denkwijze paarde zich aan een kri
tisch benaderen yan de Godheid van
Christus, hetgeen vele moderne pre
dikanten ertoe bracht om als uiterste
consekwentie die Godheid te ontken-
De moderne theologie vond ruime
weerklank op Schouwen-Duiveland.
De Groninger school, die aanvanke
lijk nauwelijks kritiek kreeg, won
ruim veld. Het merendeel van de
Hervormde gemeenten op Schou
wen-Duiveland kreeg predikanten,
die de moderne richting in min of
meerdere mate waren toegedaan.
Vanaf de 70er jaren van de 19e eeuw
werden de protesten tegen de moder
ne theologie steeds groter. Die tegen
standers waren verdeeld in globaal
drie richtingen. Enerzijds waren er
de ethischen, die een gematigd stand
punt innamen. De confessionelen, die
zich in 1862 in verenigingsverband or
ganiseerden, hechten grote waarde
aan de belijdenis of confessie van de
kerk. In de laatste plaats waren er de
meest orthoxen, gegroepeerd in de
Vrienden der Waarheid". Alle drie
groepen werden gezamenlijk als or
thodox aangeduid.
Dr. Abraham Kuyper en
Amsterdam
Als de grote voorman van de „Vrien
den der Waarheid" en daarmee de
rechterflank van de Hervormde kerk
kwam in het laatste kwart van de
19de eeuw sterk naar voren: dr. Abra
ham Kuyper. Deze aanvankelijk mo
derne predikant helde over naar de
orthodoxe zijde. Van deze richting
werd hij de spreekbuis. Kuyper werd
predikant in Beesd (waar de omme
keer plaatsvond), daarna in Utrecht
en tenslotte in Amsterdam. Hij werd
Tweede Kamerlid, stichtte de Vrije
Universiteit in de hoofdstad en
bracht het later tot minister
president. Politiek verenigde hij zijn
medestanders in de Anti-Revolution
aire Partij.
Directe aanleiding voor de Dolean
tie vormden de verwikkelingen in
Amsterdam. De Syrfode van de Ne
derlandse Hervormde Kerk hand
haafde haar standpunt van leervrij
heid binnen haar kerkgenootschap.
Amsterdam had in de loop van de
19de eeuw een kerkeraad gekregen
die vrijwel geheel uit orthodoxe le
den bestond. Toch waren zij onder
worpen aan de synodale voorschrif
ten. Een besluit om de kerkelijke
goederen veilig te stellen bij een
eventueel conflict was aanleiding
voor het Classicaal bestuur van Am
sterdam om in te grijpen. Het was in
het bijzonder de scriba van dit be
stuur, de Amsterdamse predikant dr.
G. J. Vos (tevoren onder andere predi
kant in Goes), die een krachtige te
genactie uitvoerde. Het merendeel
van de Amsterdamse ambtsdragers
werd geschorst en in hun plaats voer
de het Classicaal bestuur het bestuur
binnen de Amstcrdamase gemeente.
Zij deed dit krachtens de voorschrif
ten „doende wat des Kerkeraads is",
een uitdrukking, die een gevleugeld
woord werd in die tijd.
De doleantie zelf was inmiddels op
de Veluwe begonnen. In Kootwijk
maakte de Hervormde gemeente zich
op 2 februari 1886 los van het kerk
verband. Kort daarop volgden Voort
huizen en Reitsum (Friesland). Tallo
ze ambtsdragers werden geschorst.
In Amsterdam waren dat er maar
liefst 80 van de 110: vijf predikanten,
42 ouderlingen en 33 diakenen. Door
de Doleantie - het woord betekent
treuren - verlieten een kleine 80 pre
dikanten de Nederlandse Hervormde
Kerk met ruim 2000 kerkeraden. In
totaal ging het om een tiende deel
van de oude volkskerk.
Schouwen-Duiveland
In reactie op de ontwikkeling in
Amsterdam gingen vele gemeenten in
doleantie. Ook in Amsterdam waar
Kuyper met de Amsterdamse predi
kanten De Gaay Fortman, Van Schel
ven en anderen „doleerden".
Op Schouwen-Duiveland werden
do ontwikkelingen met belangstel
ling gevolgd. In de twintig jaren
voorafgaand aan de Doleantie had de
kerkelijke richtingsstrijd de gemoe
deren flink beziggehouden.
De moderne richting verloor veel
van haar terrein. Toch was zij op
Schouwen nog ver in de meerderheid.
De meeste gemeenten hadden moder
ne predikanten zoals Burgh, Renesse-
Noordwelle. Brouwershaven en Zon-
namaire. Uitgesproken orthodox was
alleen het kleine Kerkwervc. In Dui-
vcland behoorde alleen Ouwerkerk
tot het moderne kamp. Nieuwerkerk,
Oosterland, Sirjansland en Bruinisse
waren min of meer orthodox waarvan
de laatste het meest extreem. Zierik
zee was uitgesproken „modern" met
een minderheid die orthodox was. De
twee bekendste moderne predikan
ten, die de Zierikzccse Hervormde
gemeenten dienden, waren dr. W. C.
van Manen en ds. W. Bax. De eerste
werd later hoogleraar in Groningen
en vervolgens in Leiden. De laatste
kreeg later bekendheid omdat hij de
eerste Hervormde predikant was, die
zich bij de S.D.A.P. (de Sociaal Demo
cratische Arbeiders Partij, de voor
ganger van de Partij van de Arbeid)
aansloot.
Het Classicaal bestuur van Zierik
zee - deze Classis omvatte de Her
vormde gemeenten op Schou
wen-Duiveland, Tholen en Sint
Philipsland - was voor het merendeel
modern. De richtingsstrijd deed zich
vooral op plaatselijk vlak gelden. In
het bijzonder bij de verkiezingen van
ambtsdragers werd menigmaal een
felle strijd gevoerd tussen modern en
orthodoxen.
Op Schouwon-Duivcland heeft dc Do
leantie niet geleid tot het afscheiden
van gemeenten of ambtsdragers in te
genstelling tot gemeenten in dc eilan
den Tholen en Walcheren. Toch heeft
dc richtingsstrijd tussen modernen
en orthodoxen en daarmee indirect
dc Doleantie veel invloed gehad In
het vervolg willen wc dc ontwikke
lingen bij een drietal gemeenten - Zie
rikzee, Kerkwervc en Bruinisse - na
gaan.
H. UIL
(V-r^.r Iix )f.KUttü, SifaAÏ, TmJ.fc*»:»-».'»8tfr
,>7j) sefckte» dmvaert aw
Ak Ojtfm, f«j nacht van honger uitgefacghi
zijn «ip roof, -Zij stormen «»avcr«<sght <--
Mf. t-baoMcix op dc <3«ir, tm t a) voor Godf U: wat-gt-n.
Vvwfi-f s
IV,l, b-U (f.
Een spotprent uit 1886. Rechts dr. A. Kuyper. links van hem dr. F. L. Rutgers,
hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam.
iS$6. H*.
Want
De redactie behoudt zich het recht voor ingekomen
stukken in te korten. Plaatsing betekent met dat de
inhoud door de redactie wordt onderschreven Inge
zonden stukken zijn buiten verantwoordelijkheid van
de redactie en uitsluitend voor rekening van de brief
schrijver. waarvan naam en adres bi| de redactie
bekend moeten zi|n.
In de helaas nog steeds voortwoe
kerende discussie rond de komst van
zoet water zijn door dc tegenstanders
hiervan ook beschuldigingen geuit
aan de standsorganisaties. Zij zouden
aan de tegenstanders geen enkele
steun verlenen, waarop zij toch recht
menen te hebben omdat zij in dc
meerderheid zijn. Het -woord onde
mocratisch is hierin veel gebruikt.
De actievoerders en tegenstanders
van zoet water weten blijkbaar nog
steeds niet wat democratisch is van
daar deze reactie.
Op 14 maart a.s. houdt dc CBTB
haar algemene ledenvergadering. De
ze vergadering is het hoogste orgaan
binnen deze vereniging. Het bestuur
is aan haar verantwoording schuldig
en zal alle besluiten die deze vergade
ring neemt moeten overnemen en uit
voeren zover haar statuten dat toela
ten. Op deze vergaderingen heeft
ieder lid een stem, en ieder lid kan
stemming aanvragen. Als de tegen
standei's van zoet water het dus wil
len is het voor hen eenvoudig om hot
bestuur tot een andere koers te dwin
gen al is dat wel wat laat overigens
want deze weg is er altijd al geweest.
De andere standsorganisaties hebben
in grove lijnen dezelfde opbouw, en
dus democratische mogelijkheden.
Wie dus hier komt met ondemocra
tisch die heeft te laat gereageerd of is
al jaren in slaap gesukkeld hetgeen
een slechte eigenschap is voor een on
dernemer.
Een andere opmerking van de te
genstandei's is. dat ze zich op verga
deringen zo weinig laten horen van
wege de overvloed en ingewikkeld
heid van argumenten van de voor
standers. Dat is weinig steekhou
dend. Dat is toegeven dat ze geen re
delijke argumenten hebben. Zo gaat
men de discussie uit de weg en zakt
deze naar een bedenkelijk peil. Wit»
hiervoor niet te laf is en niet toevallig
net met vakantie moet die gaat de
discussie aan met eerlijke argumen
ten, komt openlijk voor zijn mening
uit en doet dat binnen zijn standsor
ganisatie alvorens deze te beschuldi-
van ondemocratisch handelen,
anneer zij dc meerderheid bezitten
zal dat spoedig blijken en voor ieder
zichtbaar zijn. Daarna moeten we op
houden om vooral met elkaar ruzie te
zoeken en onze gelederen sluiten
want verdeeldheid is een bijzonder
slechte zaak voor zowel voor- als te
genstanders.
A. v. d. Sluis
Boe ren weg 14
4301 SG Zierikzee
Advertentie
Paardenmarkt Den Bosch
DEN BOSCH, 20-2. Aanvoer 162
stuks.
Prijzen per stuk: Luxe paarden
1475-/ 2525: voljarige 1375-/ 2175;
luxe 2-jarige merries 1175 1975;
luxe .2-jarige hengsten 1075-/ 1975;
luxe 1-jarige merries 525 1275;
luxe 1-jarige hengsten 475-ƒ 1275;
veulens, merries 375-/ 975; veulens,
hengsten 325-/ 975; hitten 525-
1475; Shctlandsc pony's (ruins)
175-/ 375; Shctlandsc pony's (mer
ries) 175-/ 425.
Prijzen per kg: Jonge slacht paar
den 3,95-/ 5.45. en oude slacht paar
den 3.95-/ 5.55
Dc handel was redelijk.
I)e Eierveilingen
BAHNKVKLI). 20 2 F.icrvciIing Ki
vebn BV. Aanvoer 3 735 720 stuks.
Stemming: vast
Prijzen per 100 stuks Kieren van
50-51 gram 9.73-9.78. 55 50 gram
10.61; van 00-01 gram f 10.82. en van
05-00 gram 11.10 11.97
Eierveiling. Aanvoer 1.130.040
stuks Stemming rustig
Prijzen per 100 stuks Kieren van
51-52 gram 9.90-/ 10.05. van 50-57
gram 10.55-10.40; van 01-02 gram
10.80-/ 11.35; en van 00-07 gram
11.30- f 11.55.
Eiermarkt Aanvoer ca. I 750.000
stuks. Stemming vlug
Eieren van 18 54 gram f 10.00-
11.00 per 100 stuks, kg prijs i 2.08
2.04. van 57-01 gram f 11.50 12.25
per 100 stuks, per kg 2.02 f 2.01. van
04 07 gram 12.40 12.70 per 100
stviks. per kg 1.94 1.90 Scharrel
eieren gemiddeld 2.25 per 100 stuks
hoger. Witte eieren 47 gram f 11.10. 07
grant 12.50
Wanneer u aeld wilt lenen voor een nieuwe auto. het
inriehten of verbouwen van uw woning, kom dan in ieder
geval eens praten met de Rabobank.
U krijst een eedeecn advies en dc rente is aantrekkelijk
laas; zodat u niet teveel betaalt.
Maak daarom nu een afspraak met dc adviseur van de
Rabobank.
geld en goede raad
uit de krant
van 50 jaar gelden
ZIERIKZEE - Vorige week zijn hier
ter stede, in den omtrek van de beide
Havenpoorten, ergerlijke baldadig
heden gepleegd, waardoor schade
aan gemeentelijke en particuliere ei
gendommen zijn aangebracht. Het is
de politie in de loop der week gelukt
de twee daders op te sporen Het zijn
J. v. M en A. D beiden tijdelijk hier
werkzaam. Proces-verbaal is opge
maakt
SCHAREN DIJKE Het „On
dersteuningsfonds bij ziekte en onge
vallen" voor de gemeenten Eikerzee.
Kllemeet en Duivcndijke hield in café
Kooman zijn jaarvergadering onder
leiding van den voorzitter, burge
meester De Bruijn. De opkomst was
slechts matig te noemen. Het bestuur
was op een enkele uitzondering na
present, doch slechts 10 leden waren
Ier vergadering verschenen. De voor
zitter memoreerde in zijn openings
woord, dat het afgeloopen jaar zeer
goed was verloopen Niet alleen komt
(lil de kas ten goede, doch bovenal
blijkt hieruit.dat weinig ziektegeval
len zich hebben voorgedaan.
ZIERIKZEE - Gisterenavond laat is
op kleine schaal 'n proef met ver
duistering van de stad genomen. Om
10.15 heef' de Gasfabriek de straat
verlichting uitgedraaid Was het in dc
straten zelf aardedonker, vanaf den
St Lievensmonstertoren en vanaf
den toren van het Stadhuis, waar een
groep waarnemers zich opstelde, viel
de verlichting van de achterzijde en
bovenverdieping van een aantal wo
ningen duidelijk op. Vanaf dc straat
was deze verlichting echter niet te
zien.
BRUINISSE Zaterdag moesten de
gebr. Jumclot Hz... die bezig zijn met
het verz.'iaien van hun mosselzaad,
twee vaartuigen met zaad op hun per-
oelen in de Grevelingen uitzaaien.
Terwijl men gezamenlijk het eene
vaartuig leegmaakte is het andere, dc
Bru 27. dat zwaar beladen was. door
dat het door de golfslag water aan
boord kreeg, vervuld en gezonken
Met laag water heeft men het vaar
tuig leeggepompt en later het zaad
over boord gegooid, waarna het vaar
tuig naar de haven is gesleept.
