SNUFFELHELICOPTER
IN KAART BRENGEN
Delft Geophysical actief op Schouwen-Duiveland
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Vrijdag 25 oktober 1985 Nr. 23818
BROUWERSHAVEN -
Grijze bedrijfswagens met
grote letters TNO rijden
en staan her en der op
Schouwen-Duiveland.
Ingewikkeld uitziende
apparatuur verbonden
aan kilometers lange
kabels horen daarbij.
TNO is in de grond bezig,
boort gaten, brengt
springstof aan: TNO zoekt
'iets'. Maar wat?
Om die vraag
beantwoord te krijgen
komen we na veel
omwegen terecht bij de
heer M. Arendz die
meteen het eerste 'foutje'
wegwerkt: het is niet
TNO die bezig is, maar
Delft Geophysical.
Tweede 'foutje': Delft
Geophysical 'zoekt' niets
maar registreert. Het
bedrijf brengt de
vaderlandse ondergrond
in kaart in opdracht van
de Nederlandse Aardolie
Maatschappij, kortweg de
NAM.
De NAM werd in 1947 opgericht
als gemeenschappelijke
onderneming van de NV Bataafse
Petroleum Maatschappij en de
Standard Oil Company of New
Yersey, beide maatschappijen nemen
voor vijftig procent deel in het
aandelenkapitaal. De NAM is
werkzaam op het gebied van
opsporing en winning van aardolie
en aardgas in Nederland en op het
Nederlands deel van het
Continentaal Plat.
Voor er echter daadwerkelijk naar
olie of gas geboord kan worden
moet men weten of er ergens 'iets'
in de bodem kan zitten. Dat kan via
een proefboring, maar zo'n boring
kost op het land uitgevoerd al gauw
een slordige tien miljoen gulden, op
zee zelfs het dubbele. Duidelijk dat
de NAM niet 'zomaar' ergens gaat
boren, daar moet een stevig
onderzoek aan vooraf gaan. En met
een dergelijk onderzoek is men nu
bezig, zowel op Schouwen-
Duiveland als op Goeree-
Overflakkee en ook op het
verbindende Grevelingenwater.
De Delftse Geophysical is een
gespecialiseerd bedrijf op dit
gebied. Zoals de letters TNO op de
wagens doen vermoeden ligt er een
lijntje naar TNO: Delft Geophysical
is een afgesplitste groep van TNO,
sinds 1 juli dit jaar geprivatiseerd.
Het is een jonge, dynamische
onderneming met veel technische
kennis in huis. Ongeveer 65 man
hoog geschoold personeel is aan het
geologisch onderzoek bezig en wel
constant. Daarvan zijn dertig man
in vaste dienst,, de rest aangevuld
met uitzendkrachten. Hoofd van de
veldploeg is A. Arendz, van wie ook
de uitnodiging kwam om voor de
Nieuwsbode een kijkje te komen
nemen op het werk. Redelijk
spectaculair en fotografisch het
meest zeggend is het onderzoek op
het Grevelingenwater, vandaar dat
we gastvrij werden ontvangen op de
'Eerland 2' die in de haven van
Bommenede al lag te wachten.
Opvallend was die gastvrijheid
trouwens. De opvarenden van de
'Eerland 2' zowel als Arendz deden
vooral hun best om goed duidelijk
te maken hoe het werk verloopt.
Daar zit- begrepen we- een strategie
achter: zonder de medewerking van
grondeigenaren is een dergelijk
onderzoek niet mogelijk. Men is
afhankelijk van die medewerking
en daarom is ledereen uitermate
vriendelijk. Dat wil niet zeggen dat
dezelfde mensen niet buiten hun
werk om óók vriendelijk zijn.
Op de 'Eerland 2' werd alles in
gereedheid gebracht voor het
onderzoek. Het principe van
seismisch onderzoek is te
vergelijken met dat van roepen in
een echoput. Uit de tijd die het
terugkaatsen van het geluid
(luchttrillingen) duurt, kan worden
afgeleid hoe diep die put is. Bij
seismisch onderzoek is het principe
eender alleen is het hier niet de
lucht die de trillingen voortplant,
maar doen de aardlagen dat.
Scheid ings vlak ken van de
verschillende aardlagen zorgen voor
het gedeeltelijk terugkaatsen van
trillingen. Het vastleggen van die
trillingen gebeurt met behulp van
seismometers, verbonden met een
speciale meetwagen, waar
apparatuur alles op band vast legt.
Vervolgens maakt een computer
daar een seismogram van. Geologen
buigen zich over dit seismogram en
kunnen dan NIET zien of er olie of
gas in dit stuk bodem zit, maar
WEL, indién er iets zit waar dat het
meest waarschijnlijk zou zijn. Een
eventuele boring kan dit vermoeden
bevestigen.
Er moeten dus trillingen teweeg
worden gebracht. Op het land
gebeurt dat door kleine ladingen
explosieve stof in de bodem tot
ontploffing te brengen. Op
Schouwen-Duiveland op een diepte
van twee meter, op Flakkee mag dat
op een diepte van zeven meter. Op
het water gaat dat anders, en
daarvan waren we getuigen op de
'Eerland 2'. een vaartuig dat Delft
Geophysical huurt en dat
volgestouwd is met kabels en
apparatuur.
De bedoeling is dus dat ook op
het Grevelingenmeer op een van te
voren uitgezette lijn trillingen tot
stand worden gebracht. Daartoe
worden zes 'airguns' (aan stuur- en
bakboord elk drie stuks) in het
de lading wordt ontstoken, de
trillingen gemeten en dat was dat.
De NAM vergoedt in principe alle
eventueel geleden schade, heeft een
algemene vergoeding en zelfs een
vergoeding per schotgat. Er is
tevens onderzocht of de in het land
aanwezige drainagereeksen schade
kunnen lijden van het seismisch
onderzoek. Dat blijkt niet zo te zijn.
Desondanks heeft men besloten dat
binnen drie meter van een drainage
niet geschoten wordt.
Er is ook nog het hoofdstuk
'milieu' waarmee terdege rekening
wordt gehouden. De NAM heeft er
begrip voor dat zowel bij het
publiek als bij de overheid
bezorgdheid ten aanzien van het
milieu kan ontstaan bij opsporings-
en winningsactiviteiten. Door
echter het nemen van beschermende
maatregelen en zeer zorgvuldig
werken is het volgens de NAM
mogelijk gas en olie op te sporen en
te winnen zonder blijvende
verstoring van het milieu. Verder
wordt het seismisch onderzoek
gecontroleerd door het
Staatstoezicht op de Mijnen.
Rest nog de vraag: waarom dit
onderzoek in Zuid-west Nederland?
We hebben toch een enorme gasbel
in Groningen met een reserve van
maar liefst 2300 miljard kubieke
meter aardgas?
Deze vraag beantwoordt de NAM
in een uitgebreide brochure 'Energie
uit de diepte'.
In 1963 stelde de Nederlandse
regering vast dat tot het jaar 2000
voor ongeveer de helft van het
Groninger-gas gebruikt zou worden.
Destijds verwachtte men dat andere
energiebronnen het gas zouden gaan
verdringen. Deze rekensom leerde
toen, dat omstreeks de
eeuwwisseling er nog ongeveer 1000
miljard kubieke meter aardgas in
de bodem zou zitten en er werd toen
besloten dit te gaan verkopen. Vijf
West-Europese landen namen sinds
de zestiger jaren het Groningse
aardgas af, een export van groot
belang. Gas genoeg voor onszelf en
de schatkist werd goed gevuld.
De energiecrisis in 1973
veranderde deze zienswijze, toen
men hardhandig op het feit werd
gedrukt dat de westerse wereld
afhankelijk is van olieleveranciers
uit het Midden-Oosten. Het
vertrouwen in de nieuwe energie
(kernenergie) liep een deuk op.
Twee redenen waarom de
Nederlandse regering besloot haar
beleid ten aanzien van het
Groningse aardgas bij te stellen. In
de 'Energienota' van 1974 werd het
gasveld in Groningen aangewezen
als voorraadkamer voor de volgende
eeuw en werden maatregelen
aangekondigd om de strategische
reserve te behouden. Een van die
maatregelen, naast overschakeling
van gas naar kolen in sommige
gevallen, zuiniger gebruik,
buitenlandse aankopen en niet
afsluiten van nieuwe
leveringscontracten, was ook de zo
snel mogelijke opsporing,
inventarisatie en in produktie
brengen van andere in Nederland
voorkomende gas velden. En daar is
de NAM mee bezig.
In vergelijking met de 2300
miljard kub in Groningen zijn alle
andere velden klein te noemen.
Toch is met het stijgen van de
energieprijzen een klein veld van
bijvoorbeeld één miljard kub ook
belangrijk geworden. Aan het begin
van de tachtiger jaren had de NAM
tachtig kleine velden in exploitatie.
Ondanks dat er vroeger geleerd
werd dat Nederland arm is aan
bodemschatten, voorziet datzelfde
Nederland nu voor ongeveer de
helft in de eigen energiebehoefte in
de vorm van olie en gas en hebben
we één van de grootste
aardgasvelden ter wereld. Ook het
Groninger gasveld is eens begonnen
met een seismisch onderzoek, dat
mede mogelijk werd gemaakt door
de medewerking van
grondeigenaren en pachters.
Seismisch onderzoek zoals dat nu in
deze regio plaatsvindt is dus een
zaak van nationaal belang.
op een signaal van de meetwagen
op het land tot ontploffing wordt
gebracht. Er volgt dan in het water
een implosie en de aldus verkregen
trillingen worden via kabels en
seismometers in de meetwagen
geregistreerd. Belangrijk hierbij is
de juiste positie op de uitgezette
lijn. Daartoe wordt gebruik
gemaakt van het
positioneringssysteem van
Rijkswaterstaat. De kabels met
seismometers liggen in het water, in
dit geval stond de meetwagen op de
loswal van Brouwershaven. Tot op
een diepte van maar liefst drie
kilometer is op deze manier de
bodem in kaart te brengen. Op deze
manier is men te land en op het
water al een maand bezig met korte
onderbrekingen. In het voorjaar
mocht het bijvoorbeeld in het
Grevelingenwater niet in verband
met de visstand. De waterbewoners
hebben er overigens weinig of geen
last van: al na de eerste implosie
vluchten ze weg. Nog nooit zo
verzekerde men aan boord, is een
dode vis aangetroffen als gevolg van
de trillingen in het water.
Het onderzoek is tamelijk duur te
noemen, zeker gezien de
geavanceerde apparatuur die
gebruikt wordt door Delft
Geophysical. Aan boord van de
'Eerland 2' en op het daaraan
gekoppelde ponton staat voor een
vermógen. Van belang is derhalve,
we zeiden het reeds, de
medewerking van betrokken
eigenaren. De NAM en dus ook
Delft Geophysical, gaat daarbij
omzichtig tewerk. Eerst worden de
lijnen uitgezet (rechte lijnen) en
vervolgens gaat een NAM-
vertegenwoordiger toestemming
vragen. Wordt die verkregen, wat
bijna altijd graag gedaan wordt,
dan komt een landmeter de lijn
uitzetten. Vervolgens komt een
kleine ploeg de detonatiepunten
maken (schotgaten). Daarna komt
de kabelploeg met de seismometers,
Links-boven: een airgun wordt
neergelaten in het
Grevelingenmeer. Rechts: de airgun
veroorzaakt een implosie. Midden
links: op de loswal Brouwershaven
wordt de verbinding tot stand
gebracht tussen meetwagen en
Grevelingen.' Rechts de meetwagen
met M. Arendz van Delft
Geophysical. Onder: de
snuffelhelicopter van de Gasunie.
water gebracht op een diepte van
twee meter. Een airgun (vrij
vertaald met lucht-pistool) is een
apparaat waar met hoge druk (150
Bar) lucht wordt samen geperst en
ZÖNNEMAIRE - Er is nog méér belangstelling
uit het 'hoge noorden' voor deze regio. Oplettende
inwoners van Schouwen-Duiveland hebben kunnen
zien dat er de laatste weken geregeld een
zogenaamde 'snuffelhelicopter' bij Tony Prince
komt tanken. Deze heli is van de Gasunie, de
afnemer van de NAM en vliegt langs het
uitgebreid leidingnet ter controle. Vliegpalen
markeren dit net en zijn de wegwijzers van de
snuffelhelicopter.
De Gasunie is een onopvallende NV, zeker waar
het gastransport betreft. Zolang het gas maar blijft
stromen zal het de Nederlanders een zorg zijn wat
de Gasunie doet. Alleen landeigenaren hebben te
maken met de unie: de gele markeringspalen staat
op hun grond en dikwijls in de weg, vergoedingen
ten spijt.
De Gasunie koopt, transporteert en verkoopt al
het gas dat in Nederland wordt geproduceerd,
maar importeert ook gas (onder meer uit
Noorwegen) ter aanvulling van de vaderlandse
voorraden. De Gasunie draagt er ook zorg voor dat
het vrijwel reukloze aardgas toch te ruiken is.
Mocht er ergens gas ontsnappen, dan kan men het
in elk geval ruiken.
NAM in cijfers
Een paar cijfers: in 1982 werd door de NAM 1.6
miljoen m3 olie geproduceerd. De totale
hoeveelheid geproduceerde aardolie in Nederland
tot 1983 bedroeg ruim 59 miljoen m3. Sinds de
eerste gasvondsten in 1948 werd in totaal ruim 1
biljoen (duizend miljard) aardgas geproduceerd,
waarvan het Groninger gasveld 90%. Jaartallen:
1944 werd de put Schonebeek 3 in produktie
genomen. 1948: bij Coevorden voor het eerst
aardgas aangetroffen. 1953: eerste olievondst bij
Rijswijk. 1959: eerste aantoning van de Groninger
gasbel bij Slochteren. 1963: eerste gas uit
Groningen. 1977: eerste Noordzeegas komt aan
land. 1982: produktie biljoenste kubieke meter
aardgas. 1983: produktie 25 miljoenste kubieke
meter aardolie uit Rijkswijk.
Tekst: HARRY DE WAARD
Foto's: JOHAN U. C. BERREVOETS
