Buitenlandse pers
zeer belangstellend
Pim Muiier
niet
de eerste
ERELIJST WINNAARS
ELFSTEDENTOCHTEN
Z1ERIKZEESCHE NIEUWSBODE Dinsdag 19 februari 1985 Nr. 23680
7
LEEUWARDEN - De dertiende Elfstedentocht gaat donderdag 21 februari door. Dit
heeft ir Sipkema, de voorzitter van de Vereniging Friesche Elfsteden, maandagavond
in Leeuwarden bekendgemaakt. De laatste elfstedentocht werd in 1963 gehouden. Voor
het eerst deze winter heeft het bestuur van de Vereniging Friesche Elfsteden informa
ties ingewonnen bij mevrouw-kapitein M. A. D. Waalkens, commandant van het Meteo
rologisch Instituut van de vliegbasis Leeuwarden. Zij beschikte ook over weergege
vens op langere termijn uit Duitsland en Groot-Brittannië. Het bestuur ging eerder af
op gegevens van weerman Hans de Jong uit Gorredijk. Volgens mevrouw Waalkens is
donderdag 21 februari de geschikste dag voor een Elfstedentocht. Tot donderdag blijft
het vriezen, donderdag reeds komt de wind uit zee, wellicht als voorbode van kwak-
kelweer.
Mede doorslaggevend in de besluitvorming was maandag het goede verloop van de
Elfmerentocht met 8300 deelnemers. Het ijs bleek hard en taai.
Voor de dertiende Elfstedentocht
start dinsdag de inschrijving. Het
aantal deelnemers is niet beperkt. De
schatting ligt rond de 16.000.
Hoewel het ijs op veel plaatsen van
uitstekende kwaliteit is, zullen de rij
ders veel moeten klunen, om brug
gen, wakken en slechte stukken heen
lopen over wegen en door weilanden.
De slechte stukken liggen vooral in
de steden en met name onder brug
gen. Tijdens de Elfmerentocht bleek
dat de problemen in de zuid
westhoek meevielen. Het slechtste ijs
is in Harlingen, waar de rijders vier
keer van het ijs 2ullen moeten.
Veilig
Het was vooral de weersvoorspel
ling die de doorslag gaf om de der
tiende Elfstedentocht te laten door
gaan. Het comité raadpleegde
hiervoor niet alleen de plaatselijke
Friese weerman Hans de Jong uit
Gorredijk, maar ook de meteodienst
van de vliegbasis Leeuwarden. Vol
gens mevrouw Waalkens van deze
dienst, is de weersgesteldheid de ko
mende dagen dusdanig dat er een
veilige Elfstedentocht" kan worden
gereden. Volgens haar zal het in ieder
geval tot donderdagochtend blijven
Voorzitter Sipkema gaf toe dat wat
hij noemde ,,de wetenschappelijke
weersvoorspelling" van mevrouw
Waalkens de doorslag had gegeven
voor het door laten gaan van de tocht
op donderdag. Als de tocht niet door
gaat, en die kan volgens Sipkema ie
der moment worden afgelast, krijgen
dg inschrijvers niet het hele inschrijf-
bedrag van ongeveer 75 gulden terug,
maar 25 gulden minder om de ge-\
maakte kosten te dekken. Een van de
honderden wachtenden bij de
Frieslandhal reageerde laconiek op
deze uitspraak. ,,A1 krijg ik niets te
rug, het zal mij een zorg zijn. Ik wil
ook wel het dubbele betalen als die
tocht maar doorgaat".
Hoewel het Elfstedencomité geen
datum heeft gesteld om nogmaals te
bekijken of de tocht wel door kan
gaan, is het volgens Sipkema niet on
mogelijk dat de monstertocht alsnog
afgelast moet worden. „Dat kan zelfs
tijdens de tocht op donderdag nog ge
beuren. Wij hebben overal langs de
route mensen, waar we continu mee
in contact staan en als het moet kun
nen we de hele zaak halverwege nog
stopzetten".
LEEVW4RDEIX - In 1763, precies tweehonderd jaar voor Reinier Paping de laat
ste Friese Elfstedentocht won, iverd in de geschiedenisboeken opgetekend:
het gebeurt meer dan eens, dat goede schaatse-ryders op eene winterse dag
alle XI steden van Friesland doorrijden en zien, dog dan moeten ze nergens lang
vertoeven en 't ys moet goed en sterk wezen
Ue Elfstedentocht is al eeuwen in zwang bij de Friezen in de periode dat de
winter de wateren met zijn verstijvende adem heeft aangeraakt. Dan is geen Fries
ziehzelve meer, een hewustzijnsverwijding maakt hun geesten een weinig minder
zwaartillend
Op 30 januari 1848 reden de gebroeders Atze, Eelke en Jans Jager uit (Hde-
boorn een Elfstedentocht in veertien en een half uur. De Friese pers deed er uitge
breid verslag van. Atze en Eelke werden witte raven genoemd. De geschiedschrij
ving vermeldt pas in 1862 weer een dappere hardrijder. De Hagenaar W. Troost,
ingezetene van Leeuwarden, volbracht de tocht, met een gedeelte over de Zuider
zee, binnen één etmaal.
Het was ook geen Fries, die de aanzet tot Elfsteden
tochten in wedstrijdverband heeft gegeven. Nederlands
sportpionier W. J. H. (Pim) Muiier reed de tocht met start
en eindpunt in Leeuwarden op 21 december 1890 in der
tien uur. Muiier deed zelf verslag van zijn ervaringen.
Muiier in 1890: Op 20 december vroegtijdig te kooi
gaande, werd ik den volgende morgen te 6 uur door den
kellner gewekt, liet mij rug en beenen stevig met Arnica
inwrijven, stak mij in tricot en bijbehooren, en deed, om
niet te veel opzien te verwekken, over mijn trui een vest
aan. Met een dikken willen muts op, kreeg ik iets van het
gesoigneerde, dat den Frieschen schipper eigen is. Een
stuk chocolade, een horloge, een paar zakdoeken, eenige
guldens, een mes, touwtje en een schaats op den rug voor
het breken en precies 7 uur stond ik op het smalle gracht
je voor het hotel, daarna linksom en de singels op, naar
de Ee toe
LEEUWARDEN-De tocht langs de
Alve Stedden is veel ouder dan de
eerste erkende verrichting van Pim
Muiier van 20 december 1890. Sport
pionier Muiier was ook niet de enige
die in de befaamde ijswinter de rond
gang binnen een etmaal voltooide.
Aangenomen mag worden dat zeker
500 mannen en vrouwen in dat jaar
dezelfde prestatie verrichtten. Mu
iier echter gaf vooraf ruime bekend
heid aan zijn plannen en stelde zich
ten doel binnen veertien uur en der
tig minuten in Leeuwarden terug te
zijn. Die tijd was namelijk eerder in
dezelfde winter gemaakt door drie
mannen uit Rauwerd, Hobbe Baerdt
van Slooten, Age en Sipke Bottema.
Muiier gebruikte minder dan dertien
uur en kon na afloop ook een boekje
overleggen met getekende verklarin
gen van inwoners uit de elf steden,
die hij was gepasseerd.
In Friesland wordt verondersteld
dat al ruim twee eeuwen eerder langs
de elf steden is geschaatst, maar pas
in ,,de tegenwoordige staat van
Frieslanduit 1783 schrijft J. H.
Koops: ..Het is ook meer dan eens ge
beurd, dat goede schaatsenrijders op
eene winterse dag alle de XI steden
van Friesland doorgereden en gezien
hebben. ,,Dog dan moeten ze nergens
lang vertoeven en 't ijs moet goed en
sterk wezen".
De eerste elfstedenrijders die met
name bekend zijn gebleven, zijn de
gebroeders Atze en Eelke Jans Jager
te Oldeboorn, die in de winter van
1848 de tocht volbrachten. Voor het
eerst wijdde de pers aandacht aan dit
feit, blijkens het volgende krante-
verslag:
,,Op den 30 januari 1848, des mor
gens te 8V2 ure, zijn van Oldeboorn op
schaatsen vertrokken de beide broe
ders Atze en Eelke Jan Jager, ten ein
de een bezoek te brengen aan de elf
steden onzer provincie. Niettegen
staande den dooi, het slechte ijs en
den sterken zuidelijken en zuid-wes
telijken wind, hebben deze kracht
volle mannen hunne reis volbragt in
14'/z uren, en zijn des avonds ten 11
ure te Oldenboorn teruggekomen.
Wanneer men de zwarigheden in
aanmerking neemt, waarmee onze
reizigers te worstelen hadden, dan
moet men inderdaad het uithou
dingsvermogen bewonderen van
mannen als zij, die bij hunne dorps
genoten ten dien opzichte ook roem
vol bekend zijn, en van wier verschil
lende togten, bij nacht zowel als bij
dag, tot het vervoeren van zware
lasten, men dikwijls met verbazing
hoort verhalen.
Hun voornemen was des morgens
ten 5 ure te vertrekken en alsdan van
Stavoren bovendien nog een uitstap
je naar Enkhuizen te doen, doch de
dooi en het slechte weer bragten hun
voornemen aan het wankelen en de
den hen eindelijk besluiten alleen de
elf steden te bezoeken. Volgens hun
nen verklaring zouden zij, indien zij
's morgens eenige uren vroeger ver
trokken waren en alzo voor het ster
ke insnijden een goed gedeelte hun
ner reis hadden afgelegd, dezelve op
hun gemak in 12 uren hebben kunnen
doen, en zouden zij bij gunstig weder
en goed ijs bijna denzelfden tijd. die
zij nu hebben besteed, bovendien
Enkhuizen hebben kunnen bezoe
ken".
Muiier verkondigde een recordtijd
te hebben gemaakt. Daarmee raakte
hij een gevoelige snaar bij de Frie
zen. Zeker vijfhonderd Friezen heb
ben geprobeerd Muiiers tijd van 12
uur en 55 minuten te verbeteren, het
geen niet lukte. Ook de daar op vol
gende strenge winters niet. Het zou
nog achttien jaar duren voor een
Elfstedentocht in wedstrijdverband
zou worden gerealiseerd. Pim Mu
iier, de inspirator, stond als 43-jarige
aan de wieg in de hoedanigheid van
secretaris van de Nederlandse bond
voor lichamelijke opvoeding. Hij
schreef met S. H. Hylkema, de voor
zitter van de Frieschen IJsbond, een
„Elfsteden-schaatsentocht" uit.
Dit nieuws werd snel alom bekend,
want binnen enkele weken meldden
zich achtenveertig rijders uit alle de
len van het land. Intussen was de
vorst ingevallen. De eerste Elfsteden
tocht zou op 5 januari 1909 plaats heb
ben, maar omdat het zo hard vroor
kon er al op 2 januari gestart worden.
Kort voor de jaarwisseling viel plot
seling de dooi in. Het regende afzeg
gingen. Er bleven slechts tweeën
twintig wedstrijdrijders. Zij stonden
erop, dat de tocht hoe dan ook zou
doorgaan. De geschiedschrijving van
de Elfsteden meldde: 't was een
gedenkwaardige morgen, toen 22 ke-
relen, niettegenstaande dooi en mist
en gore duisternis, hun aanmelding
kwamen honoreren op de meest eer
volle manier, door den man en de
daad zelf. De klok van de beurs wees
5.20 aan
Dertien uur en 50 minuten later
kwam theologiestudent Melle
Hoekstra uit Warga, later dominee te
Scherpenzaal, als winnaar van de
eerste Elfstedentocht in wedstrijd-
vorm op die plaats terug. Gerlof van
der Ley uit Marrum werd tweede met
drie minuten achterstand. Slechts ne
gen rijders volbrachten de tocht.
Hoekstra kreeg aan de eindstreep
een medaille en een zilveren schaats.
Zij compenseerden het verlies van
zijn lorgnet bij een val bij Dokkum.
Principieel tegen
Alom werd de eerste Elfsteden
tocht een succes genoemd. Toch
besloot de Friesche IJsbond de tocht
niet nog eens te organiseren. De bond
was principieel tegen competitie.
Binnen twee weken, op 15 januari
1909, was echter de nu nog bestaande
Friesche Elfsteden-Vereeniging opge
richt. Het was een oplossing van een
conflict .waarin eenigen tijd de
Elfstedentocht koel-gezinden en die
van de warm-gezinden tegenover el
kaar hadden gestaan
Dc nieuwe organisatoren waven
van plan elke winter een tocht tc hou
den. Het moest wel vriezen en dat
deed het twee winters niet.
In 1912 gebeurde het wel. Dc tweede
Elfstedentocht kreeg een winnaar
met wereldnaam. Oud-wereldkam
pioen Cocn dc Koning (Arnhem) fi
nishte in elf uur en veertig minuten
als nieuwe recordhouder. De Koning
zegevierde vijf jaar later, op 27 janua
ri 1917. opnieuw en hij verbeterde
zijn eigen record met een tijd van ne
gen uur en 53 minuten. Er lag die dag
schitterend ijs. Van dc 45 wedstrijd
rijders haalden 37 de eindstreep, van
de 108 toerrijders zelfs 83, onder wie
vijf vrouwen.
Legende
Do Elfstedentocht werd langzamer
hand een legende. Er volgden elf
kwakkel winters op De Konings twee
de triomf. Pas in 1929 kon de vierde
LEIDSCHENDAM - Het Nederlands Bureau voor Toerisme verwacht
grote belangstelling van de buitenlandse pers voor de Elfstedentocht.
De NBT-vestiging in New York is onlangs benaderd door het Ameri
kaanse televisiestation NBC-Sportnews om bijstand te verlenen aan een
tv-ploeg die mogelijk vanuit de VS wordt overgevlogen. J. Luikenaar
van het NBT heeft dit dinsdag gezegd.
Het Amerikaanse sportblad Sport Illustrated Weekly heeft aangekon
digd een fotoreportage van de Elfstedentocht te zullen maken. Ook van
uit het Midden-Oosten bestaat journalistieke belangstelling voor de
Elfstedentocht. Het NBT is dinsdag vanuit Bahrein en Kuweit benaderd
om faciliteiten te verlenen aan journalisten uit die landen.
Het NBT verwacht dat ook vanuit Japan zich een tv-ploeg zal aanmel
den. In januari hadden zich al Japanse televisiemaatschappijen gemeld
die geïnteresserd waren in beelden van de Elfstedentocht en mogelijk
plannen hadden om eigen teams uit te vaardigen voor reportages.
Het NBT zal voor deze journalisten vervoer en accommodatie verzor
gen. Getracht zal worden helikopters in te schakelen voor de reportages,
aldus Luikenaar.
Elfstedentocht gehouden worden. Er
heersten die winter apocalyptische
toestanden in Nederlands noorden.
De vierde Elfstedentocht werd uit
geschreven voor dinsdag 12 februari.
In de nacht van 10 op 11 vroor het in
Leeuwarden negentien graden, op
Schiermonnikoog daalde het kwik
naar min 26 graden.
Bij de start van 103 wedstrijd- en
200 toerrijders was het ook bitter
koud. Bij de eerste controlepost had
den er veel last van bevroren oren en
tenen. In Leeuwarden werd de Fries
Karst Leemburg verwelkomd door
een uitzinnige menigte landgenoten.
Hij had er onder barbaarse omstan
digheden elf uur en negen minuten
over gedaan. De laatste toerrijder
kwam 's nachts om half twee in Leeu
warden terug. Een aantal deelne
mers werd in het ziekenhuis opgeno
men, menigeen had wekenlang last
van bevroren oren en tenen. Ook
winnaar Leemburg moest betalen
voor zijn doorzettingsvermogen met
de amputatie van een halve teen. Het
afgesneden en geconserveerde teen
stuk kreeg een plaats in Leemburgs
prijzenkast.
De vijfde Elfstedentocht in 1933,
die zeer vroeg op 16 december werd
verreden, kreeg het record van 498
deelnemers. De wedstrijd was in al
lerijl in elkaar gezet, want het vroor
pas drie dagen hard. Het was een
mooiweertocht voor soepele glijders.
De twee snelsten besloten de over
winning te deien. Abe de Vries en
Sipke Castelijn kwamen hand in
hand in de recordtijd van negen uur
en 5 minuten bij de eindstreep van de
tocht, die voor het eerst richting zui
den was aangevangen. Ruim negentig
procent van de deelnemers volbracht
de volledige afstand. Bij de elf dames
was de score zelfs honderd procent.
Pact van Dokkum
Bij do volgende tocht, op 30 januari
1940 met het record aantal van 3400
deelnemers, zouden er opnieuw af
spraken worden gemaakt om gezame-
lijk te finishen. Piet Keizer. Aukc
Ademh, Cor Jongert, Sjoukc West ra
en Dirk van der Duim beloofden el
kaar op handslag de eerste prijs te de
len. De afspraak ging de geschiedenis
in als „Het pact van Dokkum", dat
lang niet overal met geestdrift werd
begroet, terwijl de rijders er achteraf
ook niet gelukkig mee waren. Adema
sprintte in het zicht van het finish-
doek van de andere vier weg en eiste
de overwinning voor zich op. Hij
kreeg zijn zin niet, de wedstrijdlei
ding respecteerde het pact, al was het
met tegenzin. Dat gebeurde overigens
pas nadat de volgende Elfstedentocht
al had plaatsgevonden.
Auke Adema hoefde de uitspraak
van het Elfstedencomité niet af te
wachten. Hij werd de enige winnaar
van de zevende Elfstedentocht op 6
februari 1941, waarvoor Friesland
niet bepaald warm liep door de grote
brandstofnood. Het deelnemersre
cord (2800) werd die oorlogsdag niet
gebroken, wel dat van de uitrijders:
1900.
De winter van 1942 was de
strengste sinds 1789. Toch kwam er
een recordaantal deelnemers van
4522. Ze troffen een stralende winter
dag. Het aantal uitrijders was groter
dan dat van alle zes voorgaande toch
ten samen: 4212 ofwel een percentage
van 93. Ook het snelheidsrecord van
het duo De Vries/Catselijn sneuvelde,
Sietze de Groot uit Weidum zegevier
de in acht uur en 44 minuten.
Eerste rel
Bij de negende Elfstedentocht, do
eerste na-oorlogse op 8 februari 1947,
werd de eerste rel geboren. Er waren
voor het eerst geheime controle-
DEN HAAG - De namen van de winnaars van de
Elfstedentochten zijn:
21-12-1890
02-01-1909
07-02-1912
27-01-1917
12-02-1929
16-12-1933
30-01-1940
06-02-1941
22-01-1942
08-02-1947
03-02-1954
14-02-1956
18-01-1963
W. H. J. Mulier(Haarlem)12 uur 55 min.
M. Hoekstra (Warga)13 uur 50 min.
C. C. J. de Koning (Arnhem)11 uur 40 min.
C. C. J. de Koning (Leur)9 uur 53 min.
Karst Leemburg (Leeuwarden)II uur 9 min.
A. de Vries (Dronrijp)Beiden
S. Castelein (Warga)9 uur 5 min.
A. Adema (Franeker)
D. v. d. Duim (Warga)
C. Jongert (Alkmaar)
P. Keizer (De Lier)Allen
Sj. Westra(Warmenbuizen)11 uur 30 min.
A. Adema (Franeker)9 uur 19 min.
S. de Groot (Weidum)8 uur 44 min.
(J. Bosman (Breukelen) gediskwalificeerd
10 uur 35 min.)
J. W. van Hoorn (Ter Aar)10 uur 52 min.
J. van den Berg (Nijbeets)7 uur 35 min.
(record)
J. v. d. Hoorn (Ter Aar)
A. de Koning(Z.O. Beemster)
J. Nauta(Wartena)
M. Wijnhout (Haarlemmermeer)Allen
A. Verhoeven (Dussen N.Br.8 uur 46 min.
2 sec.
Reinier Paping (Ommen)10 uur 59 min.
posten. Zij waren noodzakelijk ge
worden, nadat werd beweerd dat bij
vorige tochten verschillende deelne
mers gedeelten van het parkoers per
auto aflegden.
In 1947, onder Siberische omstan
digheden, bleek er gefraudeerd te
worden. Joop Bosman, Klaas Schip
per, Jeen Nauta en Jaap Wynia had
den vrienden als gangmakers ge
bruikt, waren door toeschouwers
gedragen en hadden zich op handkar
ren laten vervoeren. Jan van der
Hoorn, als vijfde bij de finish, werd
na veel en lang beraad tot winnaar
uitgeroepen. Een heroïsche tocht ein
digde onbevredigend, met maanden
lange beschuldigingen over en weer.
Op 3 februari 1954 bij de tiende
Elfstedentocht, bij fraai zonnig vrie
zend weer, was er tot de slotkilometer
meer sprake van zuivere sport. Jeen
van den Berg, op weg naar de titel
Mister Elfstedentocht, knabbelde een
uur en negen minuten af van het re
cord van Sietze de Groot. De omstan
digheden waren zo ideaal, dat zelfs
de 32e aankomende, dc semi-prof-
voetballer De Graaf uit Krommenie,
nog binnen de oude recordtijd bleef.
De laatste meters van de eersten
verliepen dramatisch. Verhoeven, sa
men voorop met Van den Berg, trok
zijn rivaal aan de trui. Kort daarop
dachten beiden te finishen, maar ze
zagen niet dat op het aanduidings
bordje „einde" ook nog „500 m"
stond. Van den Berg herstelde zijn
blunder door kreten uit het publiek
het eerst en sprintte naar de overwin
ning. Verhoeven werd nog voorbijge
reden door drie anderen en eindigde
als vijfde.
Verbond van Vrouwbuurt
Het „Pact van Dokkum" uit 1940
kreeg in 1956 een vervolg met het
„Verbond van Vrouwbuurt". Op
nieuw beloofden vijf rijders dc eerste
plaats te delen. Jan van dor Hoorn,
Aad dc Koning. Jeen Nauta, Anton
Verhoeven en Maus Wijnhout kwa
men hand in hand over de eindstreep,
waar ze boos werden aangekeken
door de Elfstedcnvcreniging. Het be
stuur besloot de medailles niet uit te
reiken. De 4843 andere uitrijders kre
gen dc herinneringsmedaille wel.
De twaalfde en voor tweeëntwintig
jaar de laatste Elfstedentocht vond
met pijn en moeite doorgang onder
druk van dc publiciteit. Twee jaar
eerder was alles klaar voor een
Elfstedentocht rond dc jaarwisse
ling. Ruim drieduizend deelnemers
waren al in Leeuwarden, onder wie
de in Noorwegen gedeserteerde kern-
ploegleden Mccuwissc en Zee. Plot
selinge dooi verhinderde doorgang.
In 1983 kon dc Elfstedcnvcreniging
er niet onderuit. Reinier Paping ze
gevierde op 18 januari 1963. op een
verschrikkelijk slechte ijspiste. Dat
bleek uit het immense aantal uitval
lers. Van de tienduizend deelnemers
haalden slechts 58 wedstrijdrijders
en 96 toerrijders de finish. Friezen
beweren dat de omstandigheden deze
winter hetzelfde zullen zijn als in
1963.
t
ji
