De Joodse gemeenschap in
Zierikzee als onderdeel van
landelijke tentoonstelling
Bestemmingsplannen Burgh,
Haamstede Kom en Renesse
door raad vastgesteld
streeknieuws
Eerste Z-woning Kloosterweg
Burgh-Haamstede onder de kap
4
Tot en met 25 november in het
Joods Historisch Museum te Amsterdam
In dat jaar van de verbouwing was
het met de groei van de kille echter
wel gedaan. De gemeente bereikte 22
jaar daarvoor, in 1866, al haar hoogte
punt met 75 leden. Veel joden trokken
namelijk, net als andere Zeeuwen
naar de grote steden, omdat de opko
mende industrie meer mogelijkhe
den bood dan het in een zware crisis
verkerende platteland.
Opheffing
In 1913 was de gemeente nog maar
zo klein dat de synagoge alleen nog
werd gebruikt voor feesten en hoog
tijdagen en zelfs moesten er nog jo
den worden „geleend" uit andere
gemeentes. Eén van de voorschriften
van de joodse religie is dat een gods
dienstoefening alleen gehouden mag
worden als er 10 joodse mannen aan
wezig zijn.
Op een gegeven momenet werd het
zo moeilijk om iets te organiseren
dat de synagoge in 1921 dicht ging en
tot woonhuis werd verbouwd. Een
jaar later was de opheffing van de
kille Zierikzee een feit. Die weinige
leden die er nog waren, werden bij de
gemeente Middelburg gevoegd.
Er was dus eigenlijk al geen sprake
meer van de Zierikzeese kille toen de
laatste twintig Zierikzeese joden
naar Goes werden gebracht tijdens de
tweede wereldoorlog, om via Amster
dam en Westerbork naar Polen te
worden gedeporteerd, waar vrijwel
allen in koncentratiekampen werden
vermoord.
Vlakbij de begraafplaats aan de
Grachtweg staat een ontroerend mo
numentje voor de omgekomen Zie
rikzeese joden. Vooral is het mooi te
lezen dat het gedenkteken is opge-
richtt „voor onze Zierikzeese joodse
medeburgers".
Een stukje geschiedenis
De Overheid maakte het de joden
in de 17e en 18e eeuw niet makkelijk
om zich ergens te vestigen. Er
bestond in die tijd namelijk een gil-
destelsel in de Nederlandse steden en
dorpen. Deze gilden, een soort be
roepsverenigingen, hadden tamelijk
veel macht. Ze waren erg banmg voor
de konkurrentie die ze van joden zou
den kunnen ondervinden en lietzen
ze daarom niet toe als gildelid. In de
praktijk betekende dit dat het voor
de joden onmogelijk werd gemaakt
een beroep als timmerman, metse
laar of bakker uit te oefenen. Een ge
volg hiervan was grote armoede
onder de joodse bevolking en dat was
weer een reden voor gemeentebestu
ren om ze niet toe te laten in hun stad
of dorp omdat de kans veel te groot
was dat ze aanspraak zouden maken
op de armenkas, de toenmalige „soci
ale voorzieningen".
Niet alleen de gemeentes „werkten
tegen" ook de kerken hadden ernsti
ge bezwaren tegen vestiging van jo
den. Joden waren immers
„godsmoordenaars" zo luidde hun
vooroordeel.
Er waren echter ook wel gemeentes
die niet zo negatief stonden tegeno-
ZIERIKZEE - Tot en met 25 november is in het Joods
Historisch Museum in Amsterdam de tentoonstelling
,,De Mediene, de geschiedenis van het joodse leven in de
Nederlandse provincie" te zien. Zierikzee is één van die
160 plaatsen in Nederland waar joden een gemeente heb
ben gevormd. Een bezoek aan de tentoonstelling leert
dat er aan Zierikzee dan ook aandacht wordt besteed.
De Mediene is een begrip dat tot
nog toe alleen bekend was bij Neder
landse en vanuit Nederland geëmi
greerde joden. Het woord Mediene
betekent eigenlijk staat maar in het
Nederlands-Jiddisj spraakgebruik
werd het gebruikt voor „de provin
cie", dat wil hier zeggen: Nederland
buiten Amsterdam. In totaal zijn er
dus 160 joodse gemeenten of „killes"
geweest, waarvan Zierikzee er één
was.
Eén van die kleinere Mediene-
gemeenten was Zierizee. In de 17e
eeuws maakte Zierikzee een enorme
bloeiperiode mee. Het was het cen
trum van de grote visserij en een cen
trale markt voor
landbouwprodukten. Maar, zoals het
meestal gaat na een tijd van grote
bloei, er trad in de 18e eeuw een peri
ode van verval in. Het heeft tot het
begin van de 19e eeuw geduurd voor
dat Zierikzee zich weer enigszins
ging herstellen.
In het begin van de 19e eeuw was de
joodse gemeente in Zierikzee erg
klein. Aan de Oude Haven stond de
huissynagoge, die er al sinds 1799
was, evenals de joodse begraafplaats
aan de Grachtweg. Van de opbloei
van Zierikzee gedurende de eerste
helft van de 19e eeuw pikte de kille
natuurlijk ook haar graantje mee. In
1825 werd een nieuwe synagoge aan
de Meelstraat ingewijd. Deze „sjoel"
kreeg later, bij een verbouwing in
1888, een heel bijzondere windwijzer.
Het is een leeuw die een davidster in
zijn poten houdt.
Het monument aan de Grachtweg in Zierikzee, ter nagedachtenis aan de jood
se burgers die tijdens de tweede wereldoorlog zijn omgekomen.
ver de vestiging van joden. In een
welwillendfe bui gaven ze zelfs wel
eens toestemming om een begraaf
plaats aan te leggen, een synagoge te
bouwen of religieuze bijeenkomsten
te houden. De joden kregen dus de
mogelijkheid een redelijk zelfstandi
ge gemeenschap binnen de grotere
Hollandse gemeenschap te vormen.
Ze bleven in ekonomisch en in reli
gieus opzicht echter afhankelijk van
de niet-joodse omgeving. Ze onder
scheidden zich van die niet-joodse
omgeving door hun beroep, vaak was
dat marktkoopman of handelaar, en
door hun taal, het jiddisj of het Por
tugees.
Gediskrimineerd
Naar aanleiding van het vooraf
gaande kan gekonkludeerd worden
dat de joden werden gediskrimi
neerd. Die diskriminatie had echter
wel tot gevolg dat, als ze zich ergens
mochten vestigen, ze in een redelijk
zelfstandige gemeenschjap konden
funktioneren. Vaak had zo'n joodse
gemeenschap zijn eigen school, zijn
éigen leraren, zijn eigen synagoge, de
sjoel. Ze hielden zich aan door hen
zelf gestelde regels, hadden gedeelte
lijk hun eigen rechtspraak en
zorgden zelfs voor trouwen, geboor
teaangifte en begraven.
Gelijkstelling
In 1796 kwam de burgerlijke ge
lijkstelling tot stand. Dat betekende
dat iedere burger in principe gelijk
was; dezelfde rechten en plichten
had. Op zich was dat natuuurlijk een
positieve gebeurtenis maar daardoor
kwam er wel een einde aan de relatie
ve zelfstandigheid die de joden tot
dan toe kenden.
Ze kregen vanaf nu geen beperkin
gen meer opgelegd en konden zich
overal gaan vestigen. In de loop van
de 19e eeuw werden er dan ook erg
veel Mediene-gemeentes opgericht.
Tentoonstelling
De Mediene, tentoonstelling over
het joodse provinciale leven, duurt
nog tot 25 november aanstaande. Het
Joods Historisch Museum bevindt
zich in het Waaggebouw op de Nieuw-
markt in Amsterdam en is bereik
baar met de metro, halte
Nieuwmarkt.
Het museum is geopend van dins
dag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur,
zon- en feestdagen van 13.00-17.00
uur, maandag gesloten.
Ter gelegenheid van deze expositie
heeft uitgeverij Meulenhoff Amster
dam een boekje uitgegeven onder de
titel „De Mediene, de geschiedenis
van het joodse leven in de Nederland
se provincie". Dit boekje is zowel ver
krijgbaar in de boekhandels, als in
het museum.
De voorhang uit de voormalige synagoge te Middelburg. Op deze voorhang, die dateert uit 1830, zijn tabernakelattri
buten afgebeeld. Links is het wapen van Middelburg afgebeeld en rechts staat het wapen van het Nederlands Israëli
tisch Kerkgenootschap. De voorhang werd destijds geschonken door Hirsch en Jitchehet werd tweemaal hersteld,
in 1876 en in 1984
BURGH-HAAMSTEDE - De bestemmingsplannen
Burgh, Haamstede Kom en Renesse zijn maandagavond
door de raad van Westerschouwen vastgesteld. Tegen de
ontwerp-bestemmingsplannen waren van de zijde van de
bewoners vele bezwaarschriften binnengekomen, in to
taal vijftig stuks. De meeste daarvan hebben betrekking
op de beperking van de uitbreidingsmogelijkheden van
winkelvestigingen. In de raadsvoorstellen was door het
kollege al aan veel bezwaarschriften tegemoet gekomen.
Fraktievoorzitter S. Roos van de
PVDA wilde voordat het agendapunt
zou worden behandeld eerst een voor
stel van orde doen. „Wij zouden graag
zien dat de bezwaarschriften, die te
laat zijn binnengekomen en de be
zwaarschriften, die niet aan de raad
zijn gericht niet worden meegenomen
in de behandeling." Secretaris J. W.
de Jonge vertelde dat de gemeente
Westerschouwen al ongeveer tien jaar
het beleid voert dat een bezwaar
schrift, geadresseerd aan het kollege,
in de raad wordt behandeld, omdat b
en w ervan uitgaan dat de afzender
ook de raad bedoelt. „Je kan vana
vond dus niet voor één keer van dit
beleid afwijken." aldus De Jonge.
Roos zei zich te herinneren dat in het
verleden wel eens een schrijven niet
in de raad was behandeld, omdat de
brief niet aan de raad was gericht,
maar aan het kollege. De PvdA vond
dat meten met twee maten.
Beperkte behoefte
Uit het in het kader van de
vaststelling van de struktuurschets
gehouden distributie planologisch
onderzoek (DPO) is naar voren geko
men dat er nog maar zeer beperkte
behoefte is aan uitbreiding van het
voor het evenemententerrein aan de
Hogezoom te Renesse te handhaven,
maar met dien verstande dat het ter
rein niet als parkeerterrein wordt ge
bruikt. Een verbod dat de gemeente
dus zichzelf oplegt, dit ook mede in
verband met beloften, die in het ver
leden door de gemeente aan omwo
nenden zijn gedaan.
winkelapparaat, zodat het zaak is de
ontwikkeling in winkelvestigingen
meer te begeleiden en de thans nog
geldende overkapaciteit van niet-
gebruikte winkelvcstigingsmoge-
lijkheden terug te dringen, aldus het
kollege in haar voorstellen.
In het ontwerp-plan is de detailhan
delsbestemming daarom alleen aan
gegeven ter plaatse van bestaande
winkelvestigingen. Bij deze vestigin
gen mag de erfbestemming voor 75
worden bebouwd, met vrijstelling
van het kollege.
In het rechtsgeldige plan Burgh
zijn nagenoeg alle panden langs de
Burghsering en de Kerkstraat tot de
tailhandel bestemd en het merendeel
van deze panden is niet als winkel in
gebruik. In de rechtsgeldige plannen
Haamstede Kom en Renesse zijn nog
ruime mogelijkheden aanwezig v< i
detailhandelvestiging. Na het gehou
den DPO heeft het winkelapparaat in
deze plaats nog een aanmerkelijke
uitbreiding ondergaan.
Evenemententerrein
Naar aanleiding van een voorstel
van de PvdA besloot de raad om de
bestemming verkeersdoeleinden
ZIERIKZEE
Volleybaltoernooi
In het kader van de jubileumakti-
viteiten rond het 75-jarig bestaan van
het Christelijk Nationaal Vakver
bond organiseert de CNV-
subdistriktsraad op donderdag 20
september in Sporthal „Onderdak"
te Zierikzee een volleybaltoernooi.
Tijdens dit toernooi komen vanaf
19.15 uur tien teams in aktie, waar
van twee van de CNV zelf. Distrikts-
bestuurder Léon Phernambucq zal
oon korte jubileum-toespraak hou-
-u n Tevens wordt onder de spelers en
toeschouwers een kollekte gehouden
voor het adoptieprojekt van het CNV-
Zeeland „Fietsen voor Opper-Volta".
Deelnemende teams zijn, naast de
CN V-teams: W.I.K., Zeelandia,
Zweedse Rode Kruis Ziekenhuis,
Stichting Zilveren Kruis, Proefstati
on voor de Fruitteelt, Personeelsvere
niging Integratie, PI.J.Z. en het
Ziekenhuis Goes.
BURGH-HAAMSTEDE - Aan dc Kloosterweg in
Burgh-Haamstede is recentelijk een begin gemaakt
met de bouw van 26 Z-woningen. Ze worden gereali
seerd naar ontwerpen van Architektenburo Martijn
Zeelenberg met vestigingen in Ouddorp en Renesse.
Bouwbedrijf L. C. Bom uit Burgh-Haamstede en
Aannemingsbedrijf Roggeband uit Zierikzee zijn
met de bouw bezig.
Het fenomeen Z-woning is sinds een jaar bijzonder
in de belangstelling gekomen, omdat een dergelijke
woning aanzienlijk goedkoper is dan de traditionele
systeembouw. Architektenburo Zeelenberg bracht
in dat jaar reeds honderd van dergelijke woningen
aan de man en van het park aan de Burgh-
Haamsteedse Kloosterweg is de helft reeds ver
kocht.
De woningen worden overigens door de partiku-
lier uit de markt gekocht en dan pas gerealiseerd. De
eerste woning kwam dezer dagen onder de kap en zal
reeds binnen twee maanden worden betrokken door
de bewoners. Het ligt in de bedoeling, dat het hele
park, bestaande uit de 26 woningen binnen een half
jaar geheel gerealiseerd zal zijn.
