VUURTOREN SCHILDEREN, EEN OPVALLEND
MOEILIJK KARWEI ROND JAREN DERTIG
Allesbrander verontreinigt lucht
met kankerverwekkende stoffen
Tuinders krijgen korting
op eerste 30.000 kuub gas
Rood, wit, rood, wit, rood, wit
Milieu-rapport:
8
HAAMSTEDE - De vuurtoren van Haamstede kennen we eigenlijk niet anders dan
een rood/wit monument in de duinen. Een vertrouwd beeld, al jaren, maar weinigen
weten dat het de werknemers van schildersbedrijf Coomans uit Haamstede bijzonder
veel moeite heeft gekost om het zo te krijgen. Het was in die dagen, zo rond 1935, geen
eenvoudige klus om een bijna 60 meter hoog kustlicht te schilderen. Met de witte ba
nen bijvoorbeeld hadden de schilders enorme pech. Er werd ge-experimenteerd met
zeer uiteenlopende substanties als cement met karnemelk of zelfs met room.
De heer W. P. de Vrieze uit Haamstede dook in oude boeken en aantekeningen en
maakte hierover voor ons een interessant artikel.
Tegenwoordig zijn de meeste vuurtorens langs de Ne
derlandse kust opvallend rood/wit geschilderd. Dit was
oorspronkelijk niet zo, maar met de komst van de lucht
vaart moesten hoge opstakels in de buurt van vliegvelden
goed gemarkeerd worden. Zo ook te Haamstede, waar het
hoogste bouwwerk van Schouwen-Duiveland met de aan
leg van het vliegveld in de jaren 1930 en 1931 een gevaar
lijke sta in de weg was.
Opvallend is hoe verschillend deze vuurtoren dikwijls
werd omschreven. Aanvankelijk wilde men na het ge
reedkomen in 1840, de 58 meter hoge toren niet meer met
het ouderwetse woord „vuurtoren" benoemen. Immers
de twee vuren in de duinen, die tot dan 's nachts waren
gestookt, kwamen te vervallen en er werd een echt licht
boven op een hoge toren geplaatst. Men schreef dan ook:
Kustlichttoren" te Haamstede of „Kustlicht Westen-
schouwen" en zelfs Kustlicht „Westerschouwen". Maar
de volksmond sprak van de „Westerse vuurtoren". Later
werd het weer „Vuurtoren Westen-Schouwen" en soms
gewoon de vuurtoren van Haamstede.
Nog niets
Hoe het ook zij, in 1935, vier jaar na het in gebruik ne
men door de KLM van het vliegveld Haamstede, kreeg de
heer A. M. Coomans te Haamstede van de marine de op
dracht om de vuurtoren te voorzien van een rood-witte
spiraal-beschildering. Een toren op een dergelijke wijze
schilderen was geen eenvoudige zaak met de hulpmidde
len van toen. Er waren bijvoorbeeld geen verfspuiten met
compressoren of een veiligheidskooi aan een hoogwerk-
kraan. Nog niets van dit alles.
Coomans met zijn personeel voerden vanuit een aan
touwen hangende bak onder moeilijke omstandigheden
een aantal jaren verfexperimenten uit in opdracht van de
marine. Men wilde weten welke verfsoorten het best hiel
den in weer en zoute zeewind.
Eigenlijk was het meer een erebaan dan dat er met dit
schilderwerk wat werd verdiend, zei men destijds. Hoe
wel men natuurlijk toen, in de crisistijd, blij was dat er
wat gedaan kon worden. Er werd een werktekening ge
maakt van de 20 meter romp die beschilderd moest wor
den. Voor het gemak werd deze in 16 delen verdeeld. Het
stuk daarboven, tot aan de koepel, moest egaal rood wor
den geschilderd.
Moeilijk
Eén van de moeilijkste karweien was het aanbrengen
van de spiraallijnen, een bak en takels in bruikleen van
de Koninklijke Marine uit Den Helder, arriveerde met de
tram te Haamstede. Timmerman W. Gilijamse zette het
toestel in elkaar. Dit werd boven bij de koepel vastge
sjord. De schilders kropen op de begane grond in het
toestel en werden met hulp van mensen beneden op hoog
te gebracht. Al werkend lieten ze de kist of bak, waarin
ze stonden, langs de toren naar beneden vieren. Met tou
wen die rond de toren werden gedraaid, probeerde men
eerst de lijnen uit te zetten op de romp. De grootte van de
banen en de afdalingshoek waren van te voren vastge
legd. De raampjes mochten zo weinig mogelijk half in het
rood en in het wit komen.
Voor de aangenomen som van f 490,— togen de schil
ders in opdracht van Coomans aan het werk.
Het waren Nico Fokker, Piet Kramer, Cente Krijger en
oud-marineman Toon Stoutjesdijk. Er moest 220 m2 wit
en 220 m2 rood worden gemaakt. Van tevoren was de
romp schoongemaakt, geolied, gaten gedicht, spiralen ge
tekend en uiteindelijk kon men aan de slag. Op 15 juli
1935 begon men met het werk. De weersvoorspelling
kreeg men zelfs van de marineberichtgeving op de vuur
toren.
Uurloon 40 cent
Fokker en Kramer gingen de eerste week in de aan ka
bels hangende bak. Door het goede zomerse weer konden
lange dagen worden gemaakt, 's Avonds in het dorp wer
den door de „hoogwerkers" natuurlijk sterke verhalen
verteld op de hoek bij „Bom". De tweede week vormde
zich een nieuw duo nl. Kramer en Stoutjesdijk, die na 5
weken in 708 uren het werk klaarden. Dit komt neer op 60
uur per man per week. Het uurloon bedroeg 40 cent. Kra
mer werd de held van de vuurtoren, hij was het minst
bang.
De firma Drost uit Venlo leverde de rode verf aan de
marine. Met het wit lag het even moeilijker.
Men wilde het proberen met witte cement, gemengd
met tapte melk. Met de tram werd die zomer 80 liter van
dit goedje in bussen van de melkfabriek, De Duif" te
Nieuwerkerk aangevoerd. De 100 kg witte cement lever
de de firma Van Wijngaarden uit Rotterdam. De schilders
speelden het klaar om het rood en wit tegelijk aan te
brengen.
In 1936, het volgende jaar bleek dat het rood zich goed
had gehouden, maar dat het wit er een eind was afgere-
gend. In mei werden daarom proeven genomen met drie
verschillende soorten witte verf-substantie's. De eerste
proef was 22 pond kalk met een half ons zervus (cement);
hoewel het witste, loste dit te makkelijk op in regenwa
ter. De twee proef 3A liter afgeroomde melk met een half
ons zervus, bleek het beste te voldoen. Want ook de derde
samenstelling, witkalk met melk, bleek na controle nog
die zelfde maand af te geven en in water op te lossen.
Een van de oudste foto's van de vuurtoren uit 1901. Men schreef destijds vuurtoren Westen-Schouwen" ter onder
scheiding van die van Renesse en Noord-Schouwen. Uiteraard was er in die tijd nog geen sprake van beschildering.
Cement en karnemelk
Op 20 juli 1936 begonnen Piet Kramer en Cente Krijger
de banen te „witten" met de nieuwe substantie. In totaal
versmeerden ze 80 liter ondermelk en 40 liter karnemelk,
vermengd met 100 kg witte cement. De waarde van de
melkprodukten was drie gulden! Op 24 juli 1936 werd ge
meld dat er 180 liter tapte melk door de hitte was „bedur-
ve".
In 1937, de derde zomer na aanvang, werden de witte
banen nogmaals geschilderd; nu ook werd het wit verder
naar beneden, tot op het magazijn, aangebracht.
Kramer en Krijger, nu geroutineerd, verfden in drie da
gen de banen klaar, met 100 kg witte cement en 130 liter
karnemelk. Het rood van 1935 bleek van uitstekende
kwaliteit te zijn geweest. De schilders konden door een
betere en veiligere, gemotoriseerde lier-installatie (door
Gilijamse zelf gebouwd) vlugger in de bak langs de toren
opgetrokken worden. In vijf verticale banen met de bak,
konden ze het torenlichaam schilderen. Het was intussen
gewoonte geworden, dat wanneer het schilderswerk ge
reed was, de lichtwachters voor hun hulp een kistje siga
ren van Coomans kregen.
Groene vuurtoren
Na het uitbreken van de oorlog moest voor de Duitsers
het bouwwerk gecamoufleerd worden. Kramer, bij
gestaan door Wim van de Panne, moest „zijn toren" in ju
ni 1940 met groene „tarnfarbe" in smeren.
Nadat vervolgens de kustlichttoren in de oorlogsjaren
verwaarloosd en buiten gebruik was geweest, kwam na
enkele jaren het rood/wit weer te voorschijn.
Opnieuw kreeg, in de zomer van 1950, het toen Firma A.
M. Coomans en Zn. geworden schildersbedrijf opdracht
om de toren in de oude luister te herstellen. De aanne
mingssom bedroeg f 310,—. Het uurloon van Kramer en
Bram Kouwen in hun bak met opschrift „de Skymasters"
bedroeg f 1,70. Naast de rode verf werd inmiddels „gewo
ne" witte verfgebruikt. De spiralen werden tot beneden
doorgetrokken.
Nauwkeurig
Het was de laatste keer dat de Haamsteedse schilder
Coomans dit werk deed. Zijn nauwkeurige notities maak
ten deze terugblik mogelijk. Ze zijn nog te lezen bij de fa
milie Sam Coomans aan de Burghseweg te Haamstede.
Nadien besteedde de Kustwacht het schilderswerk eens
in de vier jaar uit aan de „Nationale Schilderwerken" te
Rotterdam, zoals dat ook de afgelopen zomer gebeurde.
WIM DE VRIEZE
DEN HAAG - In principe is het gebruik van allesbran-
ders af te raden. Indien allesbranders en open haarden
op grote schaal in gebruik worden genomen, kan dit in
woongebieden tot aanzienlijke luchtverontreiniging lei
den, vooral met kankerverwekkende stoffen (polycycli
sche aromaten). Dit staat in een rapport van het milieu
kundig studiecentrum Groningen.
gen verhoogd, zo hebben de onder
zoekers gekonstateerd.
Dit centrum heeft in opdracht van
het ministerie van volkshuisvesting,
ruimtelijke ordening en milieube
heer een literatuurstudie uitgevoerd.
De risiko's van luchtverontreini
ging binnenshuis en schoorsteen
branden bij gebruik van allesbran
ders zijn eveneens aanzienlijk. Met
de toeneming van deze alternatieve
vorm van verwarming is in Neder
land ook het aantal schoorsteenbran-
Energierekening
Ook is het niet zo dat een allesbran
der de energierekening in alle geval
len verlaagt. Uit een ruwe prijsver
gelijking tussen allesbranders en
gaskachels blijkt dat het gebruik van
een allesbrander slechts in bepaalde
gevallen financieel aantrekkelijk is,
aldus de onderzoekers. Rendabeler
zijn investeringen in energiebespa
rende maatregelen zoals woningiso
latie. Uit milieu-oogpunt verdienen
deze energiebesparende maatregelen
de voorkeur, zo stellen de onderzoe
kers.
Dc onderzoekers laten zich vooral
bezorgd uit over de kankerverwek
kende stoffen die zich in de rookgas
sen bevinden. Dc rookgassen worden
in woongebieden uit vrij lage
schoorstenen uitgeworpen zodat de
volksgezondheid kan worden ge
schaad. zo waarschuwen zij.
Gekonstateerd is dat de luchtver
ontreiniging bij het stoken van hout
ongeveer in dezelfde orde van groot
te ligt als bij het stoken van steen
kool, terwijl verbranding van brand
baar huisvuil en gebruikt hout waar
schijnlijk nog meer luchtverontrei
niging veroorzaakt, aldus het rap
port. Verbranden van afval voor de
eigen warmtebehoefte moet kritisch
worden bezien. Afval (zoals huisvuil)
staat in veel gevallen - uit milieu
oogpunt - een hergebruik in de weg.
Stookinstrukties
Het rapport pleit voor
stookinstrukties om de luchtveront
reiniging te beperken. Volgens het
ministerie ligt het in de bedoeling
binnenkort dergelijke stookinstruc-
ties onder aandacht van de gebrui
kers te brengen. Verder worden de
mogelijkheden van een typekeuring
onderzocht.
LISSABON De voornaamste op
standelingenbeweging in Angola,
Unita, heeft woensdag bekendge
maakt dat zij tijdens een kerstoffen
sief van vier dagen 404 regeringsmili
tairen en 70 Cubanen heeft ged*x»d en
dat zij voor het eerst haar offensief tot
het Noorden van het land heeft uitge
breid.
DEN HAAG - De tuinders krijgen
in 1983 en 1984 een korting op dc
gasprijs, die geldt tot een jaarafnamc
van 30.000 kubieke meter (klclnvcr-
bruikerstaricf). Volgend Jaar krijgt
dc individuele tuinder op de klein
verbruik ersprijs een korting van on
geveer negen cent per kubieke meter.
Dit zijn Landbouwschap en Gasu
nie en Vegin woensdag overeengeko
men in een aanvulling op het ak
koord dat zij eerder dit jaar bereik
ten over aanpassing van de tuin-
bouwgasprijs tot en met 30 septem
ber 1984
Volgens het Landbouwschap komt
de korting materieel gezien neer op
nagenoeg hetzelfde als afschaffing
van de 30.000-meter-grens, waarbo
ven de door de Europese Commissie
verlangde tuinbouwgasprijs, gekop
peld aan de olieprijs, geldt. De Euro
pese Commissie vervaardigde eind
vorig jaar een beschikking uit, op
grond waarvan de gasprijs voor de
Nederlandse tuinbouw in versneld
tempo moest worden verhoogd. Gas
unie, Vegin en Landbouwschap be
reikten na langdurige onderhande
lingen in april overeenstemming
over de nieuwe prijzen.
LONDEN - In het afgelopen halfjaar
hebben in Iran linkse guerrillastry-
ders ruim 1.000 leden van de revolu
tionaire garde en andere functionaris
sen van het huidige bewind gedood.
Dit heeft de linkse beweging van de
Moedjahedin in Londen bekendge
maakt
MOSKOU - Leden van de Russische
geheime politieke politie (KGB) heb
ben dinsdag de flat van de dissidente
schrijver GeorjQr Wladimov doorzocht
en hem bevolen, zich volgende week
voor ondervraging te meldea Dit heb
ben vrienden van de auteur woensdag
meegedeeld.
Geheel links, de eerste prentbriefkaart van de vuurtoren,
waarschijnlijk gemaakt in 1935. Schilder A. M. Coomans
staat links op de voorgrond. De rood/wit-spiraal begon
aanvankelijk pas op de hoogte van 20 meter boven de
grond. Het onderstuk heeft hier nog de grijze betonkleur.
De tweede foto werd in 1937 gemaakt door S. Ochtman
uit Zierikzee vanuit het zuidoosten deze foto. In de zomer
van dat jaar werd na proefnemingen de definitieve witte
kleur aangebracht, inklusief het laagste gedeelte tot op
het magazijn.
Foto hiernaast: In de zomer van 1947 kon men zo de doof
de oorlog gehavende vuurtoren aanschouwen. Pas in jun
1948 plaatste men het glas in de koepel terug. Deze opnti
me werd gemaakt door foto Berge uit Haamstede.
Hierboven een foto uit 1950 van de kersuers pas geschil
derde vuurtoren. De oude spiraallijnen uit 1935 koncLen
opnieuw worden gebruikt, want de groene camouflage-
verf uit 1940 was inmiddels aardig verweerd. Het
rood/wit werd naar beneden doorgetrokken tot op het
magazijn, zoals dat nu nog is.
