Oud-Zierikzeeënaar vertelt
over vliegen op Batavia
PLANTEN EN BROEDVOGELS
AAN DE ORDE IN STERNA
ERIC DE NOORMAN
7
Aspekten van de vliegerij
99
INGEZONDEN STUKKEN
Ver. Reddingsboot
„Watersnip"
Vierde nummer
Een strenge winter
AUTORIJLES
(N)IETS VOOR U?
f 30,- per uur
BERT NEIJENHUIS
SlICCESJES
Het recht der lange lansen
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Donderdag 31 december 1981 Nr. 23040
Van de Fokker-toestellen werd overgeschakeld op de Douglasvliegtuigen, waarvan hier een exemplaar op het vlieg
veld Haamstede, bij gelegenheid van de 25.000ste passagier.
De ontwikkeling van de luchtvaart in het algemeen en
in het bijzonder die van de vliegtuigen is pas goed op
gang gekomen sinds het begin van de twintigste eeuw.
Zonder te veel op historische feiten terug te zien en de
versnelling te beschouwen, die twee wereldoorlogen er
aan toevoegden, kan gesproken worden van een per ,,de-
cenium van deze eeuw" tot nu toe spektakulaire vooruit
gang op zich zelf.
Beschouwen we eens die dertiger jaren. Onze nationale burgervliegdienst,
de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (K.L.M.), was rond 1930 begonnen
met de opbouw van de toendertijd langste luchtlijn ter wereld. De dienst van
Amsterdam naar Batavia.
De tijd van de zo beroemde houten
Fokker-vliegtuigen, zoals de 3-
motorige F7b, later de F12 en F18 (ty
pe Pelikaan). Persoonlijk heb ik
sinds het jaar 1933 dat „Fokker
tijdperk", althans op de Europese
lijndiensten, in zijn geheel nog mee
gemaakt. Eerst tijdens mijn oplei
ding, al stage lopende, als gebrevet
teerd hulpbestuurder (Ah-brevet).
Later, vanaf 1936 in vaste dienst zijn
de bij de K.-L;M.', gedeeltelijk als
tweede bestuurder en ook als gezag
voerder zelf op de zeker tien verschil
lende types van de 1-motorige Fok
ker F7a tot en met de grandioze 4-
motorige F36.
Zoals hiervoor vermeld was dan in
1930 de opbouw begonnen van de re
gelmatige luchtdienst (lx per 14 da
gen, daarna 1 x per week) op ons
voormalig Nederlandsch Indië. Een
intercontinentale luchtroute van
14.000 km.
Een ware pionierstijd met vliegers
als Geysendorffer, Smirnoff, Par-
mentier en zovele anderen.
Omschakeling
En dan kwam op die route, in het
jaar 1935, de grote omschakeling. De
overgang van de houten Fokkers
naar het meer moderne Amerikaanse
metalen vliegtuig, de 2-motorige
Douglas DC2 (type Uiver). Enkele ja
ren later kwam de iets grotere DC3
(militaire uitvoering Dakota). Zuiver
vliegtechnisch gezien was dit een
enorme overgang, zeker zo spektaku-
lair als het vele jaren later bij de
maatschappij aantredende tijdperk
van de volledige „straalvliegerij".
Terugkomend nu op de Douglas
DC2 en de Indiëroute. Welk een ver
anderingen! Geheel metalen vliegtui
gen, sterkere motoren, intrekbaar
landingsgestel, geluidsisolatie en
temperatuurregeling voor de kajuit.
Hogere vliegsnelheden (van 215 op
270 km/u). En dan vooral die veran
derde start- en landingstechniek
door de toepassing van de z.g. vleu-
gelklappen.
En zo was het dan dat ik, in vaste
dienst bij de K.L.M., als tweede
bestuurder op de Indiëlijn die laatste
Schipper en bemanning, alsmede
het bestuur van Vereniging Red
dingsboot „Watersnip" van Flaau-
wershaven hebben de eer en het ge
noegen al hare sympathisanten en le
den een voorspoedig en gelukkig
Nieuwjaar toe te wensen.
Onze vereniging gaat er trots op,
dat wat eens startte met een paar en
thousiasten, uitgroeide tot een vere
niging die ruim 260 leden telt. Aan al
len dank, dank en nogmaals dank.
Wij hopen in het jaar 1982 de kaap
van 300 aangeslotenen te omzeilen en
dat kan, als iedereen die ook maar 2
cent per dag kan missen, lid wordt.
Lidmaatschap 10,- per jaar. Giro:
1685748 ten name „Reddingsboot Wa
tersnip". Een bankje van 10,- kan
ook. Welkom aan boord! Nogmaals
voor 1982 Goede Vaart. Vereniging
Reddingsboot Watersnip, p/a Bo-
gerdweg 1, 4321 SN Kerkwerve.
René C. van Haezendonck
sekretaris
Namens Bestuur
Vereniging Reddingsboot
„Watersnip"
ZIERIKZEE, 30-12. Door
vriendelijke bemiddeling kre
gen wij de beschikking over
vliegverhalen van de
oud-K.L.M. gezagvoerder, de
heer Chr. Bouter, die de pio
nierstijd van het „vliegen op
Indië" nog heeft meegemaakt
en daar deskundig (uiteraard)
over vertelt in een aantal
vlieg schetsen, het eerste waar
van wij hier publiceren. Ge
zagvoerder Bouter was zoon
van de wiskundeleraar Bou
ter, destijds verbonden aan de
toenmalige R.H.B.S. te Zierik-
zee.
afgang meemaakte van de echte pio
nierstijd naar een geleidelijke op
bouw van een meer wetenschappe
lijk verdere ontwikkeling in de
luchtvaart. Die goede oude tijd op de
route naar Batavia!
Mijn eerste Indiëreis begon op 20
oktober 1936 met gezagvoerder Van
Veenendaal. Het vliegtuig, de DC2
„Edelvalk", was als eerste proef uit
gerust met een, .automatische
piloot".
Zeven dagen
De reisduur, met overnachtingen,
duurde 7 dagen. We vlogen in het al
gemeen met een vaste bemanning
van in totaal vier. Zo werdv mijn
vaste gezagvoerder: Bax. Van mijn in
totaal zeventien vooroorlogse Indië-
vluchten heb ik ook reizen gemaakt
met Parmentier, Viruly, Koeper en
ééns vanuit Indië met Smirnoff, om
in te vallen na het ongeluk met de
„Specht" te Palembang in 1937. Op
de DC2 hadden we nog geen steward.
Kritieke afstanden, zoals over de
Middellandse Zee of van Basrah naar
Dj ask aan de Perzische kust, lieten
dat vanwege het gewicht niet toe. We
vlogen toen maximaal met 5 passa
giers.
Deze hadden comfortabele stoelen,
die ook als rustbank konden worden
gebruikt. De boordwerktuigkundi
ge, die hoofdzakelijk zijn drukke
taak aan de grond had, was tijdens
de vlucht officieel de verzorger van
de passagiers.
Op tussenstations werd bevoor
raad met thermosflessen-' koffie,
melk, frisdranken, sandwiches als
mede met blokken ijs voor de zeer
kleine pantry. Indien de handen van
de boordwerktuigkundige wat te
veel onder de motorolie zaten werd
zijn taak ook wel gedaan door de ge
zagvoerder of tweede bestuurder. Of
het gebeurde wel eens door een van
de passagiers zelf, vooral dames. Zo
herinner ik me nog een vlucht met
aan boord de bekende zangeres, Di
Moerlag. Terugkomend van haar
tournee door Nederlandsch Indië.
Wat heeft zij ons verwend! Ook de te
legrafist had nog een speciale taak.
Dat was het toezien op het laden en
uitladen van de bagage, zowel van de
bemanning als passagiers. De eersten
hadden hun koffers in de cockpit.
Verkleedpartij
Boven de Middellandse Zee vond
meestal de verkleedpartij plaats in
het tropenuniform, khaki met korte
broek, lange witte kousen en over
hemd met epauletten en das. De kof
fers van de passagiers bevonden zich
in de kajuit onder de betreffende
stoelen. Het achterbagageruim, do
mein van de tweede bestuurder, was
gedeeltelijk voor wat vracht doch
hoofdzakelijk voor de postzakken en
zeer grote enveloppen. Immers, di-
rekteur Plesman had reeds geduren
de het „Fokker-tijdperk" met Ir.
Damme van de P.T.T. het zo .belang
rijke postkontrakt afgesloten.
Financieel van groot belang voor
onze luchtlijn op Indië. Wat, althans
op de DC2, ook nog aanwezig was in
de cockpit, was de „revolvertas" met
vier pistolen en munitie. Dit, in ge
val nodig bij een noodlanding in on
herbergzaam gebied. De gezagvoer
der had de algemene leiding voor de
gehele vlucht.
Richtlijnen
Veel vaste regels en reglementen
waren er nog niet. Zeker, er waren
bepaalde richtlijnen. Een organisatie
op de grond was wel reeds opgezet
wat betreft radioverbindingen en
meteorologische diensten. Maar alles
was nog in een beginstadium. De
Technische Dienst van de K.L.M. had
op diverse velden langs de gehele
route de belangrijkste motoronderT
delen doen uitleggen. Voor de organi-
satie hiervoor had in 1929 de heer'
Hans Martin, met een lange bootreis
naar al die landen, zeer goed werk ge
daan. K.L.M.-vertegenwoordigers
waren er te Cairo en Singapore. Te
Medan en Batavia waren er vertegen
woordigers van de later opgerichte
K.N.I.L.M. Verder agenten langs de
gehele route, zoals de zeer diploma
tieke Asproyerakas te Athene en die
handige Mosi te Baghdad en vele an
dere zeer enthousiaste medewerkers.
De gezagvoerder had een boordkas
bij zich. De bemanning kreeg onder
weg, door de boekhouder op Schip
hol keurig afgepast ter plaatse zijn
Lires, Drachmen, Ponden, Anna's,
Rupees, Ticals enz. De navigatie tij
dens het vliegen geschiedde hoofdza
kelijk d.m.v. kaartlezen op de ge
kleurde topografische landkaarten.
Deze konden ieder afzonderlijk, ge
lijk een „film", als rolkaart worden
ingezet in daartoe bestemde metalen
trommels met doorzichtig venster.
De gehele route ging practisch over
land of langs kusten. Koerslijnen
met afstanden waren op de kaarten
aangegeven. Bij een eventueel afwij
ken van de route gaf een bepaalde
spreiding van duim en wijsvinger bij
een bepaalde vliegsnelheid afstand
en dus ook vliegtijd aan.
Toch was er voor één traject een
echte „Mercater Zeekaart" aan
boord. Namelijk voor de oversteek
over de Middellandse Zee van Athe
ne naar hetzij Merza Matruh, Alexan-
drië of Cairo. Bij het vliegen zonder
zicht was het de telegrafist, die be
halve de communicatie met morse
dan ook de navigatie verrichtte
d.m.v. radiopeilingen, ook bij de lan
ding. Gezagvoerder en telegrafist
waren één vast „team".
Jaren later, toen ik zelf als captain
vloog, had ik op de intercontinentale
routes naar Zuid- en Midden-
Amerika en Afrika tot aan het jaar
1958 altijd mijn eigen vaste telegra
fist bij me. Een verhaal op zich zelf!
Vele van de meer dan twintig vlieg
velden, die we langs de gehele route
aandeden, waren nog zeer primitief.
Het waren allen grasvelden of afge
bakende stukken woestijn. In Pa
lestina, op het vliegveld Lydda (het
latere Lod bij Tel Aviv in Israël)
maakten we voor het eerst een ver
harde landingsbaan mee. Dat was in
het jaar 1937. Zelfs Schiphol was toen
nog uitsluitend een grasveld. Op
Rhodos, met Viruly, zijn we na de
landing eens weggezakt in de rood
bruine modder.
Te Rangoon, tijdens de moesson,
reden we met een auto eerst het gehe
le veld af om het te keuren op „dras
sigheid". Met de hoge bomen en het
terrein kon de start heel riskant zijn.
Op Tjilitan(Batavia), met Bax, zijn
we tijdens een zware regenbui eens
als het ware als een „duikboot" ge
land in de enorme plassen op het
veld. Ik hoor het Bax nog zeggen:
„We hadden net zo goed in een „sa
wa" kunnen landen.
Van Batavia werd altijd doorge
vlogen naar Andir (Bandoeng). Daar
was de Technische Dienst van de
K.N.I.L.M. Te Bandoeng of Lembang
verbleef dan de bemanning voor een
dag of zes in een hotel, alvorens met
een ander inmiddels uit Holland
gearriveerd toestel de thuisreis aan
te vangen.
Chr. BOUTER
CAIRO. Egypte heeft zijn hoofdge
delegeerde bij de Verenigde Naties,
Esmat Abdel Meguid, benoemd op de
Afrikazetel in het internationaal ge
rechtshof in Den Haag. Dit is van offi
ciële zijde in Cairo vernomen.
SCHOUWEN-DUIVELAND/GOEREE-OVERFLAKKEE, december. In het
vierde nummer van Sterna, het tijdschrift van de Natuur- en Vogelwacht
Schouwen-Duiveland en de vereniging voor Natuur- en Landschapsbescher
ming Goeree-Overflakkee schrijft de heer G. J. C. Buth een artikel over Plan
ten van de Schouwse binnendijken.
Het verhaal berust op ervaringen
van de plantenwerkgroep opgedaan
bij de dijk-inventarisaties. De soor-
tenrijkste vegetaties komen op de
oude, relatief onveranderde en vaak
meer zandige binnendijken in het
midden-gebied van Schouwen-Dui
veland, gelegen tussen Sirjansland,
Dreischor, Noordgouwe, Zonnemaire
en Brouwershaven voor. Over het al
gemeen komen op de nieuwe binnen
dijken, bij voorbeeld de Delingsdijk,
of sterk verzwaarde binnendijken,
bijvoorbeeld de tussen Brouwersha
ven en Zierikzee gelegen Schouwse
dijk, vrij soortenarme vegetaties
voor.
Broedvogels
Ted Sluyter en Arnold v. d. Wees
van de vogelwerkgroep schreven een
stuk over de broedvogelinventarisa-
tie van de duinen van Schouwen. In
1981 zijn er totkal twaalf gebieden
onderzocht.
Over uilen op Goeree-Overflakkee
heeft heer J. A. Everaers een infor
matief stuk geschreven. Hij behan
delt de zeldzame sneeuwuil, de veld-
uil, de steenuil, de ransuil en de
kerkuil. Voorts twee boekbesprekin
gen: het ene betreft „De Springert-
duinen en de Westduinen op Goeree:
ontstaansgeschiedenis en vegetatie
van P. Laumans. Het andere boek is
van de vogelwerkgroep Avifauna
West-Nederland over de Randstad en
broedvogels.
De voorzitter, Jos Hendriks besluit
de uitgave met: „En de milieuman,
hij ploegde voort", waarin hij in het
kort enkele voorvallen in 1981 me
moreert.
ZIERIKZEE
Bejaarde wandelaarster
had dodelijk ongeluk
Op de autoweg tussen kruispunt
De Val en de rotonde bij Zierikzee
heeft woensdagmiddag omstreeks
kwart voor vijf de 81-jarige me
vrouw Neeltje D. van der Maas een
dodelijk ongeluk gehad.
Zij wandelde langs de weg en stak
pardoes de rijweg over, waardoor
een auto, bestuurd door de 34-jarige
C. W. uit Zierikzee, haar niet meer
kon ontwijken. Dokter C. Bontkes
kon slechts de dood konstateren. Het
slachtoffer, dat in het verpleeghuis
„Ons Huis" woonde, is overgebracht
naar het mortuarium van het Zweed
se Rode Kruis Ziekenhuis.
MARKTBERICHTEN
Beursbericht Markt Goes
van dinsdag 29 december 1981
Granen, zaden en peulvruchten
Alle prijzen boerenschoon, franko
leveringsplaats en per 100 kg: Tarwe,
basis 16 uit opslag handel en coö
peratie, 49,50 - 50,50; tarwe, basis
16 uit eigen opslag, 51,75; zomer-
gerst, basis 16 52,75 - 53,75;
voergerst, basis 16 46,75 -ƒ 47,25;
haver, basis 16 44,50; erwten
(kleine groene) 81,00 - 85,00;
Schokkers 78,50 - 84,50; Capucij-
ners 162,50; bruine bonen (vrij van
grond en halve bonen; 18 vocht)
182,50 - 187,50; karwij (boeren
schoon) 22,500 - 240,00; karwij
(prima doorsnee kwaliteit) 257,50.
Exklusief b.t.w.
Aardappelen
Bintje, veldgewas, direkte leve
ring, op auto geleverd, 19,00
-ƒ 22,00 per 100 kg. 0 mm opwaarts,
binnenlandse 'kwaliteitseisen,
20,00 - 23,00 per 100 kg. Voeder-
aardappelen 9,00 per 100 kg.
Notering Rotterdamse Beurs d.d.
28 december 1981: Bintje 35-50 mm
23,00 - 23,50 per 100 kg; 50 mm-op-
waarts 27,00 - 28,50 per 100 kg.
Exklusief b.t.w.
Uien
Zaaiuien 0,20 - 0,23 per kg. Zaai-
uien, grove blanke partijen, f 0,24 -
f 0,28. Op auto gelever en exklusief
b.t.w.
Vlas
Ongerepeld, op auto geleverd, ex
klusief b.t.w. 0,35 - 0,50 per kg.
Hooi en stro
Alle prijzen per 1.000 kg: Weide-
hooi 225,— - f 235,—; dijkhooi
160,— - 180,—; Roodzwenk
130,—; Veldbeemd 150,—; Riet-
zwenk 95,110,—; Raaigrassen
130,—; gerstestro f 125,—; tar-
westro 100,— - 105,—; schok
kerstro 100,125,erwtenstro
110,130,bruine bonenstro
120,—. Op auto geleverd en exklu
sief b.t.w,^
LAND- EN TUINBOUW
Hoe de winter zich verder ontwik
kelt is natuurlijk onbekend, maar
het is wel nuttig te proberen zo eko-
no'misch mogelijk te verwarmen, ten
einde niet alleen op de olie, maar ook
op de kosten te besparen. Een grote
rol speelt hierbij de keuze van de ver
plaatsbare lucht verhitter. Belangrij
ke punten zijn hierbij:
1. Men kan 20-25% brandstof
besparen, door een „direkt gestook
te" luchtverhitter te kopen die 100%
warmte-rendement geeft.
2. Men kan zeker 10% besparen
door een regelbare verhitter te ne
men zodat de warmte-kapaciteit
nauwkeurig kan worden aangepast
aan de warmtebehoefte.
3. De luchtverhitter zal zowel zeer
hoog als zeer laag moeten kunnen
branden om ook in extreme gevallen
zuinig, of veilig te zijn.
4. De ventilatorkapaciteit zal vol
doende groot moeten zijn om de
warmte door de ruimte te verdelen,
zonder dat plaatselijk te warm moet
worden gestookt om de uithoeken
vorstvrij te houden.
5. De luchtverhitter moet blijvend
reukloos zijn, ook na jarenlang ge
bruik.
Luchtverhitters die het meest aan
bovengenoemde eisen voldoen zijn
die van het steeds meer naar voren
komende „Kooi-systeem". Deze hea
ters hebben een maximaal bereik tot
80.000 k.cal. maar kunnen traploos
geregeld wórden tot een laagste
stand van 15.000 k.cal. Ze zijn weinig
kwetsbaar, branden op de goed
koopste brandstof, petroleum, maar
kunnen in geval van schaarste ook
met gasolie of H.B. no 1 gestookt
worden.
't Is 't proberen waard!
Nü eerste 10 rijlessen
voor personenauto,
schakel of automaat
Autorijschool
Schuithaven 12,
4301 HC Zierikzee,
tel. 01110-5081-3742
Te koop:
Adria, de meest verkochte ca
ravan. Nog enkele 1981-mo-
dellen van de A.C.-serie, nu
10% korting. „De Smokkel-
hoek".
Nieuwe stacaravans 15
stuks, o.a. Norwind, Sun See
ker, Boston, enz. „De Smok
kelhoek".
Gebruikte caravans, keus uit
±30 stuks. „De Smokkel-
hoek", Biezelinge. Tel. 01102-
1623.
Hobby, nog enkele 1981-mo-
dellen met 10% korting. „De
Smokkelhoek".
Chateaux, de 1982-modellen
zijn er. Nog enkele 1981-mo-
dellen met 10% korting. „De
Smokkelhoek".
Bürstner, de 1982-modellen
zijn er. Nog enkele 198l-mo-
dellen nu 10% korting. „De
Smokkelhoek
Speciale open haard kolen en
div. andere brandstoffen. P.
L. Quist, Bogerdweg31, Drei
schor, tel. 01112-1443.
Voor buitenvogels: strooi-
voer, pindanetjes 1,50; vet
bollen 0,50; Mezenbollen
0,75; ongebrande pinda's.
Tuincentrum Sluijs, Hooge-
zoom 44, tel. 01115-1437.
KERKNIEUWS
Aanvangstijden kerkdiensten
oudejaarsavond
De oudejaarsdienst in de Gerefor
meerde kerk te Nieuwerkerk begint
niet om 19.00 uur, zoals in onze editie
van dinsdag stond vermeld, maar om
18.00 uur. De Oudejaarsdienst in de
Chr. Gereformeerde kerk te Zierik
zee begint om half acht.
Nederlandse Hervormde Kerk
Aangenomen naaf Bunnik (part
time toez.): mr, E. K. den Breejen, 11.
predikant te Duivendrecht, wonende
aldaar; naar Leusden: N. J. Flink,
Kethel en Spaland; naar Schoonho
ven (deelgemeente Adventsgemeen-
te): D. J. van Bart, kand., Rotterdam.
Bedankt voor Rijk-Rijsenhout: S.
Janse, Nigtevecht; voor Voorburg
(predikant bijzondere werkzaamhe
den N.P.B.): H. J. Bos, Wognum c.a.;
voor Enschede b.w.: L. Westland,
Hellendoorn.
Gereformeerde Kerken
Aangenomen de benoeming tot
pastoraal werker te Middelstum-
Kantens: A. J. Fraanje, pastoraal
werker te Paesens-Moddergat.
Christelijke Gereformeerde Kerken
Tweetal te Groningen: G. Bijkerk,
Enschede en A. van de Veer, Zwolle
Beroepen te Vineland (Ontario, Ca
nada) (Free Ref. Church of N.A.): J.
Westerink, Urk.
Gereformeerde Gemeenten
Bedankt voor Oostkapelle: J. Baai-
jens, Rotterdam-Alexanderpolder;
voor Krabbendijke: A. Moerkerken,
N ieuw-Beij erland
Nederlandse Hervormde Kerk
Beroepen te Erica (toez.): mevr. A.
van der Mey, kand., Leiden.
Toegelaten tot evangeliebediening:
H. Rijksen, wonende te Zoetermeer,
Kennemerland 2, voorheen Geref.
Gem. predikant.
Gereformeerde Gemeenten
Bedankt voor Rotterdam-Zuid: J.
C. Weststrate, 's-Gravenpolder.
50. Hijgend bereikt de Noorman het schip,
waar Svein al gereed staat hem te helpen. Ter
wijl Bolan en Aranrod de vijand met welge
richte pijlen op een afstand houden, hijst de
lange Sakser Eric aan boord en even later
staat hij druipend maar heelhuids temidden
van zijn vrienden.
Allen zijn onder de indruk van de heldhafti
ge dood van Olaf aan wie zij grotendeels hun
behoud te danken hebben.
,,'t Was kinderspel, daar bij die burcht",
gromt Svein om de gedachten wat af te leiden,
„die kerels liepen als kippen door elkaar en
gingen al zowat op de loop als ik „boe" riep.
„Met Axe komt het wel in orde alleen
vraag ik me af, hoe we met ons handjevol die
boot in de vaart moeten houden
Het weer is hun gelukkig gezind en als de
wind in het zeil grijpt hoeft het kleine groepje
weinig moeite te doen. De Noorman neemt het
roer en woedend nagestaard door broeder Wig-
berth, de Pieten en de burchtbewoners, wen
den ze de steven zuidwaarts naar het land
waar Mildred's tweede broer, Vortigern ko
ning is.
EINDE
t
